ΕΘΝΘΚΟ ΚΑΘ ΚΑΠΟΔΘΣΡΘΑΚΟ ΠΑΝΕΠΘΣΗΜΘΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΜΗΜΑ ΝΟΜΘΚΩΝ, ΟΘΚΟΝΟΜΘΚΩΝ ΚΑΘ ΠΟΛΘΣΘΚΩΝ ΕΠΘΣΗΜΩΝ ΣΜΗΜΑ ΝΟΜΘΚΗ ΠΑΠΑΗΧΑΝΝΟΤ ΕΧΖ

Transcript

1 ΕΘΝΘΚΟ ΚΑΘ ΚΑΠΟΔΘΣΡΘΑΚΟ ΠΑΝΕΠΘΣΗΜΘΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΜΗΜΑ ΝΟΜΘΚΩΝ, ΟΘΚΟΝΟΜΘΚΩΝ ΚΑΘ ΠΟΛΘΣΘΚΩΝ ΕΠΘΣΗΜΩΝ ΣΜΗΜΑ ΝΟΜΘΚΗ ΓΙΓΑΚΟΝΣΔ: ΓΖΜΖΣΡΟΠΟΤΛΟ ΑΝΓΡΔΑ ΠΑΠΑΗΧΑΝΝΟΤ ΕΧΖ ΟΝΟΜΑ ΔΙΗΓΗΣΡΙΑ: ΚΧΣΑΝΣΖ ΧΣΖΡΗΑ ΘΔΜΑ ΔΡΓΑΙΑ: «ΑΗΣΗΧΓΖ ΤΝΑΦΔΗΑ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΧΝ ΚΑΗ ΘΔΜΧΝ» ΑΡΙΘΜΟ ΜΗΣΡΧΟΤ: ΑΘΗΝΑ,2008 1

2 ΑΘΣΘΩΔΗ ΤΝΑΦΕΘΑ ΔΘΚΑΘΩΜΑΣΩΝ ΚΑΘ ΘΕΜΩΝ ΠΘΝΑΚΑ ΠΕΡΘΕΥΟΜΕΝΩΝ 1.ΔΗΑΓΧΓΖ.. 2.ΑΗΣΗΧΓΖ ΤΝΑΦΔΗΑ(ΑΗΣΗΧΓΖ ΤΝΓΔΜΟ)Σ0 ΑΣΗΚΟ ΓΗΚΑΗΟ. 3.ΑΗΣΗΧΓΖ ΤΝΑΦΔΗΑ ΣΟ ΠΟΗΝΗΚΟ ΓΗΚΑΗΟ 4.ΑΗΣΗΧΓΖ ΤΝΑΦΔΗΑ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΧΝ ΚΑΗ ΘΔΜΧΝ ΣΟ ΓΖΜΟΗΟ ΓΗΚΑΗΟ 5.ΝΟΜΟΛΟΓΗΑ. 6.ΔΠΗΛΟΓΟ(ΒΑΗΚΑ ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ) 7.ΠΔΡΗΛΖΦΖ. 8.ΛΖΜΜΑΣΑ 9.ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ. 2

3 1.ΕΘΑΓΩΓΗ ΘΔΜΑ ηελ παξνχζα εξγαζία εθπνλείηαη ην ζέκα ηεο αηηηψδνπο ζπλάθεηαο δηθαησκάησλ θαη ζεζκψλ. Ζ αηηηψδεο ζπλάθεηα (ζεζκηθή εθαξκνγή) είλαη ε ζπλάληεζε πεξηερνκέλνπ ζεκειηψδνπο δηθαηψκαηνο θαη ζεζκνχ ζε θνηλφ ζπζηαηηθφ ζηνηρείν. Απνηειεί έλα ζεκαληηθφ λνκηθφ εξγαιείν, φρη κφλν γηα ην Γεκφζην Γίθαην αιιά θαη γηα ην Πνηληθφ Γίθαην θαη ην Αζηηθφ Γίθαην. Έηζη, ζηελ παξνχζα εξγαζία ζα αλαπηπρζεί ε αηηηψδεο ζπλάθεηαο θαη ζηνπο ηξεηο θιάδνπο Γηθαίνπ. ην ηειεπηαίν κέξνο παξαηίζεηαη ε αλάιπζε κηαο απφθαζεο, φπνπ αλαιχεηαη κε ηελ κέζνδν ηεο ζεζκηθήο εθαξκνγήο. 3

4 Ππόλογορ Ζ ζεζκηθή εθαξκνγή ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ μεθηλά απν ηελ βαζηθή ζέζε νηη ε πξαγκαηηθφηεηα πνπ πεξηβάιιεη ηνλ άλζξσπν,επνκέλσο θαη ε λνκηθή πξαγκαηηθφηεηα,δελ είλαη ηπραίν, αιιά αληίζεηα νξγαλσκέλν ζχλνιν, ηνπ νπνίνπ ηα κέξε ζπλδένληαη κε δεζκνχο αηηηψδνπο ζπλάθεηαο. Ζ πξαγκαηηθφηεηα απηή δελ απνηειεί απιψο κηα «χιε»,αλεμάξηεηε πξνο ηελ λνκηθή ξχζκηζε, νχηε είλαη απιψο αληηθείκελν ηνπ θαλφλα δηθαίνπ. Πνιχ πεξηζζφηεξν πεξηέρεη κέζα ηεο δίθαην. Ζ θχζε ησλ πξαγκάησλ δελ είλαη απιψο κηα εξκελεπηηθή κέζνδνο,αιιά θαη πεγή δηθαίνπ. Ζ κειέηε ηεο θχζεο ησλ πξαγκάησλ απνηειεί κειέηε ηεο νπζηαζηηθήο δηθαηνζχλεο θαη νδεγεί ζηελ ζχδεπμε ηνπ «δένληνο»θαη ηνπ «είλαη».ζ θχζε ηνπ πξάγκαηνο σο «ηζρχνλ»δίθαην πεξηέρεηαη ζηνπο γξαπηνχο θαλφλεο δηθαίνπ. Σν χληαγκα θαηνρπξψλεη θαη πξνζηαηεχεη ηαπηφρξνλα θαη ζεκειηψδε δηθαηψκαηα, αιιά θαη δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο, θαζψο θαη ζχλνια δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ, δειαδή ζεζκνχο. Ηδηαίηεξα φζνλ αθνξά ηνπο ζπληαγκαηηθνχο θαλφλεο, ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο,νη ρξεζηκνπνηνχκελνη απν ηνλ ζπληαθηηθφ λνκνζέηε φξνη, δελ ρξεζηκνπνηνχληαη κε ηελ ζηελή λνκηθηζηηθή ηνπο έλλνηα, αιιά κε επξχηεξν πεξηερφκελν, ζην νπνίν ππάγεηαη ε πξαγκαηηθφηεηα πνπ απνδίδεηαη κε ηνπο φξνπο απηνχο. Σν χληαγκα ζπλδέεη κε ηνλ ηξφπν απηφλ ηελ πξαγκαηηθφηεηα κε ην δίθαην, ην «δένλ»θαη ην «είλαη»,ζε εληαίν θαη αδηάζπαζην ζχλνιν. Αλαθνξηθά πξνο ηελ ζεζκηθή εθαξκνγή ησλ ακπληηθψλ δηθαησκάησλ, αιηιώδηρ ζςνάθεια είναι η ζςνάνηηζη ηυν πεπιεσόμενυν θεμελιώδοςρ δικαιώμαηορ και θεζμού ζε κοινό ζςζηαηικό ζηοισείο. ΥΑΡΑΚΣΗΡΙΣΙΚΑ ΣΗ ΑΙΣΙΧΓΟΤ ΤΝΑΦΔΙΑ 4

5 α)ζ αηηηψδεο ζπλάθεηα απνηειεί ζρέζε κεηαμχ δχν πξαγκάησλ. ηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε ε αηηηψδεο ζπλάθεηα ζπλδέεη ζεκειηψδεο δηθαίσκα θαη ζεζκφ. Ζ αηηηψδεο ζπλάθεηα απνηειεί ζρέζε δηθαηψκαηνοζεζκνχ(φρη δηθαηψκαηνο-δηθαηψκαηνο).ζ ελδηαθέξνπζα κνξθή αηηηψδνπο ζπλάθεηαο γηα ηελ δηεξεχλεζε ηνπ αλ είλαη θαη αξρήλ επηηξεπηφο ν πεξηνξηζκφο ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ, είλαη εθείλε, πνπ ζπλδέεη ην πεξηερφκελν ηνπ δηθαηψκαηνο θαη ην πεξηερφκελν ηεο ζρέζεο, ζην πιαίζην ηεο νπνίαο επηδηψθεηαη ε εθαξκνγή ηνπ. Β)Ζ αηηηψδεο ζπλάθεηα δελ έρεη κφλν κία κνξθή. Ζ βαζχηεξε εμέηαζε ησλ ζχκθπησλ ή ησλ κε ζχκθπησλ, αιιά ζρεηηδφκελσλ δεπγψλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ θαη δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ ή ζεζκψλ νδεγεί ζην ζπκπέξαζκα νηη αλάκεζα ζηα πεξηερφκελα ηνπο ππάξρεη θάπνην (έλα ή πεξηζζφηεξα)θνηλφ ζπζηαηηθφ ζηνηρείν, ζην νπνίν θαη νθείιεηαη ε κεηαμχ ηνπο αηηηψδεο ζπλάθεηα. Γ)Ζ αηηηψδεο ζπλάθεηα απνηειεί θπζηθή ζρέζε, θαη επνκέλσο θαη λνκηθή ζρέζε ησλ πξαγκάησλ. Χο θπζηθή ζρέζε απνξξέεη απν ηελ θχζε ησλ πξαγκάησλ,πνπ απνηειεί πεγή ηνπ δηθαίνπ. Καηά ζπλέπεηα, ε αηηηψδεο ζπλάθεηα δελ είλαη απιά «πξαγκαηηθή»,αιιά θαη λνκηθή ζρέζε. Δλδερφκελε αληίζεηε γξαπηή ξχζκηζε δελ κπνξεί λα κεηαβάιιεη ηε θχζε ηνπ πξάγκαηνο θαη λσξίηεξα ή αξγφηεξα ζα πξνζαξκνζηεί πξνο απηήλ. Θεκειηψδε δηθαηψκαηα θαη ζεζκνί ζπλδένληαη κε θπζηθή ζρέζε, πνπ είλαη ηαπηφρξνλα θαη λνκηθή ζρέζε. Ζ θπζηθή ζρέζε δηθαηψκαηνο θαη ζεζκνχ βξίζθεηαη ζηελ χπαξμε ή έιιεηςε δεζκνχ αηηηψδνπο ζπλάθεηαο. Σν δήηεκα ηεο ζεζκηθήο εθαξκνγήο ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ είλαη δήηεκα δηαθξίβσζεο ηεο κεηαμχ ηνπο θπζηθήο ζρέζεο, δειαδή δήηεκα δηαθξίβσζεο ηεο κεηαμχ ηνπο αηηηψδνπο ζπλάθεηαο. 5

6 Γ)Ζ ζεζκηθή εθαξκνγή ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ δελ είλαη απζαίξεηε ιεηηνπξγία, αιιά ιεηηνπξγία αληηθεηκεληθή, πξνζδηνξηδφκελε απν ηελ θπζηθή αληηθεηκεληθή ζρέζε ηεο αηηηψδνπο ζπλάθεηαο. 1 2.ΑΙΣΙΧΓΗ ΤΝΑΦΔΙΑ(ΑΙΣΙΧΓΗ ΤΝΓΔΜΟ)ΣΟ ΑΣΙΚΟ ΓΙΚΑΙΟ Μεηαμχ ηεο παξάλνκεο θαη ππαίηηαο ζπκπεξηθνξάο θαη ηεο δεκίαο πξέπεη λα ππάξρεη αηηηψδεο ζχλδεζκνο, έηζη ψζηε ε παξάλνκε θαη ππαίηηα ζπκπεξηθνξά λα απνηειεί ηελ αηηία ηεο δεκίαο θαη ε δεκία ην απνηέιεζκα ηεο ζπκπεξηθνξάο. 2 Σειεπηαία πξνυπφζεζε γηα ηελ επζχλε πξνο απνδεκίσζε είλαη ε χπαξμε αηηηψδνπο ζπλάθεηαο (αηηηψδνπο ζπλδέζκνπ)κεηαμχ λφκηκνπ ιφγνπ επζχλεο (θαη φρη απιψο ηνπ δεκηνγφλνπ γεγνλφηνο ή ηεο παξάλνκεο πξάμεο ή γεληθά ηνπ δξάζηε)θαη δεκίαο. Τπάξρεη ππνρξέσζε πξνο απνθαηάζηαζε φιεο, αιιά θαη κφλν εθείλεο ηεο δεκίαο,ε νπνία πξνέθπςε απφ ηα ζηνηρεία πνπ ν λφκνο αλάγεη ζε ιφγν επζχλεο(π.ρ. ζηελ πεξίπησζε ηεο Α.Κ.914 απφ ηελ παξάλνκε θαη ππαίηηα πξάμε).ο ιφγνο απηφο πξέπεη λα είλαη ε αηηία ηεο δεκίαο θαη ε ηειεπηαία,αληίζηξνθα, ε ζπλέπεηα (αηηηαηφ)εθείλνπ. Ζ αλάγθε λα ππάξρεη απηφο ν ζχλδεζκνο κεηαμχ ησλ δχν πξψησλ πξνυπνζέζεσλ ηεο επζχλεο πξνο απνδεκίσζε είλαη απηνλφεηε. Πξνθχπηεη άιισζηε θάζε θνξά θαη απφ ηε δηάηαμε πνπ ηδξχεη ηελ επζχλε γηα απνδεκίσζε. Γπζρέξεηεο παξνπζηάδνληαη φρη ζρεηηθά κε ηελ θαηά ην λφκν αλαγθαηφηεηα απηήο ηεο πξνππφζεζεο, αιιά ζρεηηθά κε ηε αθξηβή έλλνηα ηεο. Βαζηθφ εξψηεκα είλαη,αλ ζα πξέπεη λα ηελ αληηιεθζνχκε σο εμσλνκηθή θαηεγνξία, πνπ δηέπεηαη κφλν απφ ηνπο θαλφλεο ηεο 1 Γεκεηξφπνπινο Γ.Αλδξέαο, «πληαγκαηηθά Γηθαηψκαηα-Γεληθφ Μέξνο-Δηδηθφ Μέξνο,ζχζηεκα πληαγκαηηθνχ Γηθαίνπ,ηφκνο Γ-ηεχρε Η-ΗΗΗ»,Δθδφζεηο άθθνπια,αζήλα-θεζζαινλίθε,β έθδνζε, Η..ππξηδάθεο, «Δγρεηξίδην Αζηηθνχ Γηθαίνπ,Δλνρηθφ Γίθαην,Δηδηθφ κέξνο»,εθδφζεηο Αλη.Ν.άθθνπια,Αζήλα-Κνκνηελή,

7 αηηηφηεηαο,φπσο απηνί θαζνξίδνληαη απφ ηελ ινγηθή,ή σο λνκηθή έλλνηα, πνπ ην λφεκα ηεο ηειηθά δηακνξθψλεηαη απφ ηελ λνκνζεηηθή βνχιεζε. Ζ πξαθηηθή ζεκαζία αλαθχπηεη θπξίσο αλαθνξηθά κε ηηο πεξαηηέξσ έλλνκεο ζπλέπεηεο πνπ πξνθαινχληαη απφ κηα πξάμε κεηά ην άκεζν απνηέιεζκα ηεο(έκκεζεο δεκίεο).ζ αλάγθε θάπνηνπ πεξηνξηζκνχ, ψζηε λα κελ επεθηείλεηαη ε επζχλε θαη ζηηο πην απνκαθξπζκέλεο ζπλέπεηεο, αιιά λα θηλείηαη ζε αλεθηά πιαίζηα,έρεη δηεζλψο νδεγήζεη ζε αλαδήηεζε θξηηεξίσλ γηα έλα ηέηνην πεξηνξηζκφ θαη ζηελ αλάπηπμε ζρεηηθψλ ζεσξηψλ. Οη γλσζηφηεξεο ζεσξίεο ζηελ Διιάδα είλαη νη επφκελεο: 1.ΘΔΧΡΙΑ ΣΗ CONDICIO SINE QUA NON(ΣΟΤ ΙΟΓΤΝΑΜΟΤ ΣΧΝ ΟΡΧΝ) Ζ ζεσξία ηνπ ηζνδπλάκνπ ησλ φξσλ(ή ηνπ αλαγθαίνπ φξνπ,ηεο condicio sine quq non)απνηειεί εθαξκνγή ηεο αηηηφηεηαο,φπσο ηελ αληηιακβάλνληαη νη θπζηθέο επηζηήκεο θαη ε ινγηθή. Γέρεηαη φηη ππάξρεη αηηηψδεο ζχλδεζκνο κεηαμχ κηαο πξάμεο θαη ελφο απνηειέζκαηνο, φηαλ ε πξψηε είλαη αλαγθαίνο φξνο (condicio sine qua non) γηα ηελ επέιεπζε ηνπ απνηειέζκαηνο,φηαλ δειαδή δελ κπνξεί λα λνεζεί νηί εθιείπεη ε πξψηε ρσξίο λα ζπλεθιείπεη θαη ην ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα. Κάζε απνηέιεζκα πνπ δελ ζα επεξρφηαλ (κε ηνλ ηξφπν πνπ επήιζε ζην ζπγθεθξηκέλν ρξφλν θαη ηφπν),εάλ δελ είρε πξνεγεζεί έλαο φξνο, είλαη αθξηβψο απνηέιεζκα ηνπ φξνπ απηνχ,δειαδή ζπλδέεηαη αηηησδψο καδί ηνπ(ζρέζε αηηίνπ θαη αηηηαηνχ).καη αληίζηξνθα, νπνηνζδήπνηε φξνο ζα ζεσξεζεί αηηία ελφο απνηειέζκαηνο, ζα γίλεη δεθηή ε χπαξμε αηηηψδνπο ζπλδέζκνπ κεηαμχ ηνπο,αλ ην απνηέιεζκα δελ ζα επεξρφηαλ ζηελ πεξίπησζε φπνπ ν φξνο απηφο ζα έιεηπε. Σέηνηνη φξνη, πνπ ε έιιεηςε ηνπο ζα απέηξεπε ινγηθά ηελ επέιεπζε ηνπ απνηειέζκαηνο,κπνξεί λα είλαη πνιινί. Όινη είλαη ηζνδχλακνη απφ άπνςε αηηηφηεηαο, αθνχ θαη ελφο ε έιιεηςε αξθεί γηα ηε καηαίσζε ηνπ απνηειέζκαηνο. Ίζσο θαζέλαο κφλνο ηνπ λα κελ επέθεξε ην απνηέιεζκα (ην νπνίν πξνθάιεζαλ απφ 7

8 θνηλνχ φινη καδί),άιια εθφζνλ ήηαλ αλαγθαίνο γηα ηελ επέιεπζε ηνπ απνηειέζκαηνο ζα ζεσξεζεί θαη κνλφο ηνπ, ζχκθσλα κε ηε ζεσξία ηεο condicio sine qua non,αηηία ηνπ απνηειέζκαηνο. Ζ ζεσξία ηεο condicio sine qua non έρεη ζήκεξα εγθαηαιεηθζεί ζρεδφλ πιήξσο ζην αζηηθφ δίθαην, δηεπξχλεη ππεξβνιηθά ηηο πεξηπηψζεηο επζχλεο, αθνχ δέρεηαη δεδνκέλε ηελ πξνυπφζεζε ηνπ αηηηψδνπο ζπλδέζκνπ θαη γηα ηηο πην απνκαθξπζκέλεο θαη ηπραίεο επηδήκηεο ζπλέπεηεο. Με ηε ινγηθή έλλνηα ηεο αηηηφηεηαο,ηελ νπνία ζέηεη σο βάζε,είλαη δχζθνιν λα ηεζεί θξαγκφο ζηελ ζεηξά ησλ αηηηψδσο κεηαμχ ηνπο ζπλδεφκελσλ γεγνλφησλ ηφζν ζην παξειζφλ, θαηά ηελ αλαδήηεζε ηεο αηηίαο, αθφκε θαη ηεο απψηαηεο, φζν θαη ζην κέιινλ, θαηά ηελ παξαθνινχζεζε ησλ επεξρφκελσλ άκεζσλ θαη έκκεζσλ επηπηψζεσλ. Ζ πξνθχπηνπζα ππέξκεηξε επζχλε δελ κπνξεί λα αληαπνθξίλεηαη ζηνλ ζθνπφ ηνπ δηθαίνπ ηεο απνδεκίσζεο. Ο απαξαίηεηνο πεξηνξηζκφο ηεο επζχλεο επηδηψθεηαη ινηπφλ φρη θαη κε ηε ζπλεθηίκεζε θαη ησλ άιισλ πξνυπνζέζεσλ ηεο αζηηθήο επζχλεο, αιιά κε δηαθνξεηηθή αληίιεςε ηνπ αηηηψδνπο ζπλδέζκνπ. Ζ θξηηηθή απηή είλαη δηθαηνινγεκέλε ζηνλ βαζκφ πνπ αξλείηαη ηελ επάξθεηα ηεο αηηηφηεηαο ππν ινγηθή έλλνηα γηα ηελ θαηάθαζε ηεο επζχλεο.γελ ζίγεη φκσο ηελ αλαγθαηφηεηα ηεο γηα ηελ χπαξμε ηεο επζχλεο. Καηά ηνχην,ε ζεσξία ηεο condicio sine qua non είλαη ρξήζηκε. Δάλ δεκία θαη πξάμε δελ ζπλδένληαη αηηησδψο(ππφ ινγηθή έλλνηα)δελ ππάξρεη ζέκα επζχλεο. Ζ χπαξμε ηεο αηηηφηεηαο,απαηηείηαη νπσζδήπνηε, αιιά δελ αξθεί. Αλαδήηεζε θαη άιισλ πεξηνξηζκψλ είλαη επηβεβιεκέλε. 2.ΘΔΧΡΙΑ ΣΗ ΠΡΟΦΟΡΗ ΑΙΣΙΑ Ζ ζεσξία απηή, πνπ επί δεθαεηίεο ήηαλ θξαηνχζα ζηελ Γεξκαλία(φπνπ πάλησο παξά ηελ ππνρψξεζε ηεο, ζηεξίδεηαη αθφκε)θαη ζε καο θξαηεί αθφκα θαη ζήκεξα, επίιεγεη σο θξίζηκν εθείλνλ απφ ηνπο φξνπο ηεο δεκίαο, πνπ κπνξεί λα ζεσξεζεί «πξφζθνξε αηηία»(causa adequata)ηεο 8

9 δεκίαο. Πξνζθνξε ζεσξείηαη ε αηηία,πνπ δελ πξνθάιεζε απιψο θαηά ινγηθή αηηηφηεηα ηε δεκία (κε ηελ έλλνηα ηεο condicio sine qua non),αιιά είρε γεληθά ηελ ηάζε,ηελ ηθαλφηεηα λα νδεγήζεη ζ απηήλ,ζχκθσλα κε ηελ ζπλήζε πνξεία ησλ πξαγκάησλ. Εεκηά πνπ πξνθιήζεθε απφ απξφνπην, ηπραίν ή έθηαθην πεξηζηαηηθφ ή πνπ νθείιεηαη ζηελ ηδηνκνξθία ηεο ζπγθεθξηκέλεο πεξίπησζεο θαη φρη ζηε γεληθή απηή ηάζε ηνπ φξνπ δελ ζεσξείηαη φηη ζπλδέεηαη θαηά ηξφπν πξφζθνξν κ απηφλ. Έηζη, δίλεηαη ζηελ αηηηφηεηα κηα θαλνληζηηθή, λνκηθή έλλνηα. ηήξηγκα ζηνλ λφκν γηα κηα ηέηνηα έλλνηα ηνπ αηηηψδνπο ζπλδέζκνπ ππνζηεξίδεηαη φηη κπνξεί λα αληιεζεί απφ ην πλεχκα ηνπ φινπ δηθαίνπ ηεο απνδεκηψζεσο,θαζψο θαη εηδηθφηεξα απφ ηελ Α.Κ.298 εδ.2.ζ ηειεπηαία απηή δηάηαμε πξνζθέξεη πξάγκαηη ξεηή ζεκειίσζε ηνπ θξηηεξίνπ ηεο πξφζθνξεο αηηίαο(κε ηνπο εθεί φξνπο),αιιά κφλν γηα ηα δηαθπγφληα θέξδε. Ζ ζεσξία απηή πεηπραίλεη πξάγκαηη πεξηνξηζκφ ηεο επζχλεο, αθνχ ηελ αξλείηαη γηα δεκίεο,πνπ πξνθαινχληαη απφ απξφζθνξε αηηία. Ζ έλλνηα ηεο πξνζθνξφηεηαο δελ είλαη επηδεθηηθή απζηεξήο νξηνζέηεζεο, ψζηε λα έρνπκε πάληα αλακθηζβήηεηεο ιχζεηο. Πξφθεηηαη γηα αφξηζηε λνκηθή έλλνηα. Τπάξρνπλ άιισζηε θαη δηάθνξεο παξαιιαγέο απφςεσλ. Κξίζηκν θαηά βάζε είλαη ην θξηηήξην ηεο πξνβιεςηκφηεηαο, ζην νπνίν γίλεηαη δηεζλψο αλαθνξά. Γηαθσλία ππάξρεη ηδίσο αλαθνξηθά κε ην πνηνο θαη πφηε πξέπεη λα πξνβιέπεη, δειαδή λα θξίλεη αλ ππήξρε ε γεληθή ηάζε κηαο πξάμεο λα πξνθαιέζεη έλα απνηέιεζκα. πγθεθξηκέλα εξσηάηαη, αλ ζα ιεθζεί ππ φςελ ε θξίζε ηνπ ίδηνπ ηνπ πξάμαληνο (δεκηψζαληνο)ή ε θξίζε ελφο ηξίηνπ, ηνπ κέζνπ ινγηθνχ παξαηεξεηή(ππνθεηκεληθή ή αληηθεηκεληθή πξφγλσζε, αληίζηνηρα).δίλαη επλφεην, φηη ην πφξηζκα κπνξεί λα είλαη δηαθνξεηηθφ θαη ζηηο δχν απηέο πεξηπηψζεηο. Δπίζεο, εξσηάηαη, αλ πξέπεη ν νπνηνζδήπνηε θξηηήο λα κπνξνχζε λα πξνβιέςεη ην απνηέιεζκα ήδε θαηά ηνλ ρξφλν ζηνλ νπνίν 9

10 έγηλε ε πξάμε, δειαδή θαη πξηλ επέιζεη ην απνηέιεζκα, βάζεη ησλ ηφηε γλσζηψλ ζπλζεθψλ ή αλ αξθεί λα κπνξεί λα θάλεη ηελ πξφγλσζε θαη βάζεη ησλ κεηαγελέζηεξσλ πεξηζηαηηθψλ, δειαδή ζηεξηδφκελνο θαη ζηελ εκπεηξία πνπ απεθφκηζε απφ ην απνηέιεζκα(πξφγλσζε εθ ησλ πξνηέξσλ ή εθ ησλ πζηέξσλ, αληίζηνηρα).ζ θξαηνχζα γλψκε δέρεηαη σο θξίζηκε ηε δπλαηφηεηα πξφγλσζεο ηνπ ηξίηνπ παξαηεξεηή θαη κάιηζηα φρη εθείλνπ πνπ είλαη πεξηζζφηεξν έκπεηξνο απφ ηνλ κέζν φξν, αιιά ηνπ κέζνπ ζπλεηνχ αλζξψπνπ. Κξαηεί επίζεο ε άπνςε φηη θξίζηκε είλαη ε εθ ησλ πξνηέξσλ πξφγλσζε. Ζ θξαηνχζα γλψκε είλαη πξάγκαηη θαη σο πξνο ηα δχν παξαπάλσ ζθέιε ζχκθσλε κε ην λφεκα ηεο πξνζθνξφηεηαο. Αο ζεκεησζεί φηη φπνπ απαηηείηαη γηα ηελ επζχλε θαη ππαηηηφηεηα, φπσο είλαη ν θαλφλαο, ε αλάγθε ηεο πξνβιεςηκφηεηαο ζα ζπλάγεηαη θαηά βάζε θαη απφ ηελ έλλνηα ηεο ακέιεηαο,φπνπ επίζεο ρξεηάδεηαη ε δπλαηφηεηα πξφβιεςεο γηα λα γίλεη δεθηφο ν θαηαινγηζκφο. πκπεξαζκαηηθά, κπνξεί λα ιερζεί φηη ε ζεσξία ηεο πξφζθνξεο αηηίαο είλαη ρξήζηκε γηα έλα θαη αξρήλ πεξηνξηζκφ ηεο έθηαζεο ηεο απνθαηαζηαηέαο δεκίαο, κε ηνλ απνθιεηζκφ ησλ απξφζθνξσλ δεκηψλ. Σνλ απνθιεηζκφ απηφλ επηβάιιεη ξεηά ν λφκνο(α.κ.298 εδ.2) γηα ηα «απξφζθνξα»(εθηφο ηεο ζπλεζηζκέλεο πνξείαο ησλ πξαγκάησλ θείκελα)δηαθπγφληα θέξδε. Χο απνθιεηζηηθφ θαη γεληθφ θξηηήξην, φκσο, ε ζεσξία ηεο πξφζθνξεο αηηίαο, ζην κέηξν πνπ απνβιέπεη ζηε ζηαηηζηηθή ζπρλφηεηα επέιεπζεο κηαο δεκίαο, δελ κπνξεί λα ζεσξεζεί ηθαλνπνηεηηθή. Σν κεηνλέθηεκα ηεο απνθαίλεηαη φηαλ ρξεζηκνπνηείηαη σο κεραληθφ θξηηήξην, πνπ δελ αθήλεη πεξηζψξηα γηα ηηο απαξαίηεηεο εδψ αμηνινγήζεηο. Πξαθηηθά, ην βαζηθφηεξν κεηνλέθηεκα ηεο ζεσξίαο είλαη φηη δελ πεξηνξίδεη αξθεηά ηελ επζχλε, φηη δειαδή θαηαινγίδεη ζηνλ δξάζηε πξφζθνξεο δεκίεο πνπ δελ ζα έπξεπε λα ηνπ θαηαινγηζηνχλ. Αλνηθηά φκσο κέλνπλ ηα εξσηήκαηα, αλ κπνξνχκε λα πεηχρνπκε ηνλ απαξαίηεην παξαπέξα πεξηνξηζκφ ηεο επζχλεο κε άιια πεξηνξηζηηθά 10

11 θξηηήξηα ή αλ ε πξνζθνξφηεηα, σο αφξηζηε έλλνηα, ζα κπνξνχζε λα γίλεη αληηιεπηή, έηζη ψζηε λα κπνξεί λα δηθαηνινγεί ζην πιαίζην ηεο θαη αμηνινγήζεηο, πνπ απνκαθξχλνληαη απφ ηνλ λφκν ησλ πηζαλνηήησλ. Καη πέξα απφ απηά, θξίζηκν είλαη ην εξψηεκα, πνπ ζπλήζσο δελ εμεηάδεηαη, αλ ε πξνζθνξφηεηα, εζησ θαη ζηνλ βαζκφ πνπ επηηπρψο πεξηνξίδεη ηελ επχλε, είλαη ην θξηηήξην πεξηνξηζκνχ ηεο επζχλεο πνπ πξάγκαηη ζέιεζε ν λνκνζέηεο. Μφλε ε δηάηαμε Α.Κ.298 εδ.2 δελ ζα αξθνχζε σο λνκνζεηηθφ έξεηζκα. Αλ ηνχην αλαδεηεζεί θαη βξεζεί ζην πλεχκα ηνπ λφκνπ, έρνπκε ήδε έλα πξψην πιεζίαζκα πξνο ηε ζεσξία, πνπ απνβιέπεη ζηνλ ζθνπφ ηνπ παξαβηαδφκελνπ θαλφλα δηθαίνπ. 3.ΘΔΧΡΙΑ ΣΟΤ ΚΟΠΟΤ ΣΟΤ ΚΑΝΟΝΑ ΓΙΚΑΙΟΤ Ζ ζεσξία απηή πνπ αλαπηχρζεθε θπξίσο ζηελ Γεξκαλία θαη ηελ Απζηξία, ηείλεη λα εθηνπίζεη ζήκεξα, ηδίσο ζηηο ρψξεο απηέο, ηε ζεσξία ηεο πξφζθνξεο αηηίαο. Κξίζηκν, ζεσξεί ηνλ ζθνπφ, ζηνλ νπνίν απνβιέπεη ν θαλφλαο δηθαίνπ πνπ ζεκειηψλεη ηελ επζχλε. Δμεηάδεη, δειαδή πνηα ζπκθέξνληα θαη σο πνην ζεκείν επηδηψθεη ν θαλφλαο απηφο λα πξνζηαηεχζεη(«πξνζηαηεπηηθφο ζθνπφο»,schytzweck),γηα λα θαζνξίζεη ηελ έθηαζε ηεο πξνζηαζίαο. Με ηελ εμέηαζε απηή ζα βξεζεί, αλ ηα αγαζά πνπ πξνζβιήζεθαλ άκεζα ή έκκεζα εκπίπηνπλ ζε εθείλα πνπ είρε ζθνπφ λα πξνζηαηεχζεη ν λφκνο θαη αλ επνκέλσο ε παξάβαζε ηνπ δεκηνπξγεί επζχλε γηα ηε δεκηά απφ ηελ πξνζβνιή απηή. ε ηειεπηαία αλάιπζε ην πξφβιεκα είλαη σο πνην ζεκείν θζάλεη ην βειελεθέο ηνπ θαλφλα δηθαίνπ πνπ παξαβηάζζεθε. εκεησηένλ φηη, φηαλ πξφθεηηαη γηα ελδνζπκβαηηθή επζχλε,ζα ζπλεθηηκεζεί θαη ν ζθνπφο ηεο ζχκβαζεο, αθνχ απηφ αληαπνθξίλεηαη ζην λφεκα θαη ηνλ ζθνπφ ησλ θαλφλσλ δηθαίνπ πνπ επηηάζζνπλ ηελ ηήξεζε ησλ ζπκβαηηθψλ ππνρξεψζεσλ. Δθείλν πνπ δελ κπνξεί λα ακθηζβεηεζεί ζρεηηθά κε ηελ ζεσξία ηνπ ζθνπνχ είλαη φηη απηή βξίζθεη(αλ θαη φρη ξεηή)ζεκειίσζε ζηνλ λφκν. Όηαλ κηα δηάηαμε έρεη ζθνπφ λα πξνζηαηεχζεη νξηζκέλα κφλν 11

12 ζπκθέξνληα, ζα ήηαλ αληίζεην πξνο απηήλ λα δερζνχκε αμίσζε απνδεκίσζεο γηα πξνζβνιή άιισλ ζπκθεξφλησλ απφ παξάβαζε απηήο ηεο δηάηαμεο. Γχζθνιν είλαη κφλν λα δηαπηζηψλεηαη θάζε θνξά ν ζθνπφο ηεο δηάηαμεο,δειαδή ν θχθινο ησλ ζπκθεξφλησλ ηα νπνία απηή ήζειε λα πξνζηαηεχζεη. Έηζη δεκηνπξγείηαη θάπνηα αβεβαηφηεηα. Πξφθεηηαη πάλησο ζε ηειεπηαία αλάιπζε γηα πξφβιεκα εξκελείαο ηνπ δηθαίνπ. ε πνιιέο πεξηπηψζεηο, απαγνξεπηηθνί λφκνη έρνπλ «απφιπηε»ελέξγεηα,δειαδή απαγνξεχνπλ θάζε αληίζεηε ζπκπεξηθνξά, νπνηνδήπνηε αγαζφ θαη αλ απηή πξνζβάιιεη, κε νπνηνδήπνηε ηξφπν θαη αλ γίλεηαη ε πξνζβνιή θαη νπνηνζδήπνηε θαη αλ είλαη ν θνξέαο ηνπ πξνζβαιιφκελνπ αγαζνχ. Έηζη απηνί νη λφκνη πξνζηαηεχνπλ φια ηα αγαζά, πνπ ζα κπνξνχζαλ λα ζηγνχλ απφ ηελ παξαβίαζε ηνπο θαη απνδνθηκάδνπλ θάζε δεκία πνπ απηή πξνθαιεί. Ζ απφιπηε ελέξγεηα είλαη κάιηζηα ν θαλφλαο. ε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο,ε λνκνζεηηθή απαγφξεπζε κπνξεί λα έρεη κηθξφηεξε ελέξγεηα, κπνξεί δειαδή λα επηδηψθεηαη ε πξνζηαζία νξηζκέλσλ κφλν αγαζψλ ή νξηζκέλσλ κφλν πξνζψπσλ. Απφ ηα ιερζέληα πξνθχπηεη ε ζαθήο ζχλδεζε ηεο ζεσξίαο απηήο θαη κε ηελ έλλνηα ηνπ παξαλφκνπ σο ζηνηρείνπ ηνπ λφκηκνπ ιφγνπ επζχλεο. 4.ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ Σν βαζηθφ πξφβιεκα, πνπ πξαθηηθά έρνπλ λα αληηκεησπίζνπλ νη ζεσξίεο πνπ εμεηάζζεθαλ, είλαη πσο θαη σο πνην ζεκείν ζα πεξηνξηζζεί ε επζχλε ηνπ δξάζηε γηα ηηο δηάθνξεο άκεζεο ή έκκεζεο δεκίεο πνπ κπνξεί λα επέξρνληαη δηαδνρηθά θαη απεξηφξηζηα απφ ην ίδην δεκηνγφλν γεγνλφο. ηελ νπζία ε απνζηνιή ησλ ζεσξηψλ είλαη λα απαληήζνπλ ζην εξψηεκα, πνηεο απφ απηέο ηηο δεκίεο είλαη αληηθεηκεληθά θαηαινγηζηά ζηνλ δξάζηε. πλήζσο φκσο νη ζεσξίεο απηέο εμεηάδνπλ κεκνλσκέλα ηελ πξνυπφζεζε ηνπ αηηηψδνπο ζπλδέζκνπ θαη πξνζπαζνχλ ζην πιαίζην ηεο λα επηηχρνπλ θάζε επηζπκεηφ κε πεξηνξηζκφ ηεο επζχλεο,πεξηνξηζκφο εληνχηνηο ν νπνίνο πνιιέο θνξέο πξνθχπηεη απφ ηηο άιιεο πξνυπνζέζεηο θαη θπξίσο 12

13 απφ ηα ζηνηρεία ηνπ παξαλφκνπ ή ηεο ππαηηηφηεηαο,πνπ θαηά θαλφλα αλήθνπλ ζηνλ λφκηκν ιφγν επζχλεο. Κάζε πξνυπφζεζε ηεο επζχλεο απνηειεί πεξηνξηζηηθφ ζθνπφ. Σειηθά ν πεξηνξηζκφο ηεο επζχλεο γίλεηαη κε βάζε ηνλ αξηζκφ ησλ πξνυπνζέζεσλ ηεο. ηνλ αηηηψδε ζχλδεζκν θαη ηδίσο ζηα θαλνληζηηθά ζηνηρεία πνπ αλαγλσξίδνληαη ζ απηφλ δίλεηαη ζπλήζσο κεγαιχηεξε απηνηέιεηα απέλαληη ζην παξάλνκν θαη ηελ ππαηηηφηεηα απ φηη πξέπεη. Άιισζηε ν αηηηψδεο ζχλδεζκνο, φπσο ιέρζεθε, πξέπεη λα ζπλδέεη φρη γεληθά κε ηε δεκία ηνπ δξάζηε, αιιά κε φια ηα ζηνηρεία, πνπ απνηεινχλ ην λφκηκν ιφγν επζχλεο. Έηζη,π.ρ. ζηελ ελδνζπκβαηηθή επζχλε ε δεκία πξέπεη λα είλαη ε ζπλέπεηα ηεο ππαίηηαο αζέηεζεο ππνρξέσζεο ηνπ δεκηψζαληνο. ηηο αδηθνπξαμίεο ε δεκηά πξέπεη πάιη λα είλαη ζπλέπεηα ηεο παξάλνκεο θαη ππαίηηαο ζπκπεξηθνξάο ηνπ δξάζηε θ.ι.π. Ζ δεκία δειαδή δελ αξθεί λα ζπλδέεηαη αηηησδψο κε ηελ πξάμε, πξέπεη λα είλαη θαη ζπλέπεηα ηεο παξαλνκίαο θαη ηεο ππαηηηφηεηαο. Α.Η αςηοηελήρ ζημαζία ηηρ αιηιόηηηαρ με ηην έννοια ηος αναγκαίος όπος(condicio sine qua non) Ο αηηηψδεο ζχλδεζκνο έρεη απηνηέιεηα σο πξνυπφζεζε ηεο επζχλεο κφλν ππν ηελ έλλνηα ηεο ζεσξίαο ηνπ ηζνδπλάκνπ ησλ φξσλ. Καιχπηνληαη κφλν νη δεκίεο πνπ κ απηήλ ηελ έλλνηα είλαη ζπλέπεηα ηνπ λφκηκνπ ιφγνπ επζχλεο. Ο ηειεπηαίνο πξέπεη λα είλαη φξνο sine qua non γηα ηελ δεκία πνπ ζα απνθαηαζηαζεί. ηήξηγκα ζηνλ λφκν γη απηφλ ηνλ ινγηθφ πεξηνξηζκφ πξνζθέξνπλ, νη εθάηνζηε δηαηάμεηο πνπ ηδξχνπλ ηελ επζχλε πξνο απνδεκίσζε, αιιά ζε ηειεπηαία αλάιπζε θαη ε θχζε ηνπ πξάγκαηνο,αθνχ δελ είλαη ινγηθφ λα επζχλεηαη θαλείο γηα δεκίεο άζρεηεο,θαηά ηνλ λφκν ηεο αηηηφηεηαο, πξνο ηελ πξάμε ηνπ. Γηεχξπλζε ηεο επζχλεο ν λνκνζέηεο κπνξεί λα πεηχρεη κε θαηάιιειε(επξεία)δηακφξθσζε ηνπ λφκηκνπ ιφγνπ επζχλεο. 13

14 Β.Η ζημαζία ηηρ πποζθοπόηηηαρ και ηος ζκοπού ηος κανόνα δικαίος -πόπιζμα Μεηά απφ φζα ιέρζεζαλ, ην εξψηεκα είλαη αλ φιεο νη δεκίεο πνπ ζπλδένληαη αηηησδψο κε ην λφκηκν ιφγν επζχλεο ή πνηεο απ απηέο πξέπεη λα απνθαηαζηαζνχλ, δειαδή πνηεο πξέπεη αληηθεηκεληθά λα θαηαινγηζζνχλ ζηνλ δξάζηε. Σν εξψηεκα απηφ πξέπεη λα ζπλδπαζζεί ζε ζπλδπαζκφ θαη κε ηελ πξνυπφζεζε ηνπ εθάζηνηε ζπγθεθξηκέλνπ λφκηκνπ ιφγνπ επζχλεο. Γηαηί αλήθεη θπζηθά ζηελ εμνπζία ηνπ λνκνζέηε, πνπ ηδξχεη ην λφκηκν ιφγν επζχλεο, λα νξίζεη θαη ηελ έθηαζε ηεο επζχλεο, αθφκε θαη λα πεη π.ρ. νηη απηή ζα είλαη ηφζν επξεία, ψζηε λα θαιχπηεη θαη ηπρφλ απξφζθνξεο δεκίεο θ.ι.π. πλεζέζηεξν είλαη ην αληίζεην, δειαδή ν λφκηκνο ιφγνο επζχλεο, θαηά ηνλ ζθνπφ ηεο δηάηαμεο πνπ ηνλ θαζηεξψλεη, λα επηβάιιεη πεξηνξηζκφ ηεο έθηαζεο ηεο απνθαηαζηαηέαο δεκίαο. Σνχην ζεκαίλεη φηη ε ζεσξία ηνπ πξνζηαηεπηηθνχ ζθνπνχ, πξνθχπηεη αλακθηζβήηεηα απφ ηνπο ηδξπηηθνχο ηεο επζχλεο θαλφλεο θαη βξίζθεη πιήξε εθαξκνγή, θπξίσο ζε ζπζρεηηζκφ κε ηελ έλλνηα ηνπ παξαλφκνπ. Καηά θαλφλα φκσο, φπσο ιέρζεθε, ν ζθνπφο ηνπ θαλφλα ζα είλαη λα πξνζηαηεχνληαη φια ηα ηπρφλ ζηγφκελα απφ ηελ παξαβίαζε ηνπ θαλφλα ζπκθέξνληα. Πεξηνξηζκφο ηνπ εχξνπο ηεο πξνζηαζίαο πξέπεη λα πξνθχπηεη ζαθψο. Δλψ, φκσο, ε ζεσξία ηνπ πξνζηαηεπηηθνχ ζθνπνχ πξνθχπηεη αλακθηζβήηεηα απφ ηνπο ηδξπηηθνχο ηεο επζχλεο θαλφλεο θαη βξίζθεη πιήξε εθαξκνγή,θπξίσο ζρεηηθά κε ηελ έλλνηα ηνπ παξαλφκνπ, ε ζεσξία ηεο πξφζθνξεο αηηίαο δελ έρεη αλάινγν γεληθφ έξεηζκα ζην λφκν.de lege ferenda ε ηειεπηαία ίζσο έρεη ην πξνζφλ, φηη παξέρεη έλα απιφ θαη εληαίν θξηηήξην πεξηνξηζκνχ ηεο επζχλεο γηα φιεο ηηο πεξηπηψζεηο, ελψ θαηά ηελ ζεσξία ηνπ ζθνπνχ ηνπ θαλφλα δηθαίνπ ρξεηάδεηαη εηδηθή έξεπλα θαη εξκελεία ηνπ θαλφλα ζε θάζε πεξίπησζε. Δπίζεο, ζεκαληηθή είλαη ε πεξηνξηζηηθή ιεηηνπξγία ηεο πξνζθνξφηεηαο 14

15 ,αθνχ θαη αξρήλ είλαη ζσζηφ λα απνθιείνληαη νη απξφζθνξεο δεκίεο. Σειηθά, φκσο, ζα πξέπεη λα δερηνχκε,φηη ζσζηά ν λφκνο δελ αλήγαγε ηελ πξφζθνξε αηηηφηεηα ζε γεληθφ, εληαίν θαη κάιηζηα κνλαδηθφ πεξηνξηζηηθφ θξηηήξην. Κάηη ηέηνην ζα ζήκαηλε ηζνπεδσηηθή θαηάξγεζε ηεο ηδηνκνξθίαο θάζε θαλφλα, ηδξπηηθνχ επζχλεο, θαη παξεκπφδηζε ζηελ άζθεζε κηαο ζσζηήο λνκνζεηηθήο πνιηηηθήο πάλσ ζην ζεκαληηθά θνηλσληθφ πξφβιεκα ηεο θαηαλνκήο θηλδχλσλ θαη δεκηψλ. Σίπνηε δελ απνθιείεη ζε κηα πεξίπησζε λα επηβάιιεηαη απαιιαγή θαη γηα νξηζκέλεο πξφζθνξεο δεκίεο ή αθφκε ζε άιιεο, έζησ εμαηξεηηθέο πεξηπηψζεηο, λα θξίλεη ν λνκνζέηεο φηη ρξεηάδεηαη επζχλε θαη γηα απξφζθνξεο δεκίεο. De lege lata ε πξνζθνξφηεηα δηαηεξεί ζεκαζία, πξψηνλ γηα ηελ έλλνηα ηεο ακέιεηαο, ζηνλ βαζκφ πνπ γη απηήλ είλαη θξίζηκε ε δπλαηάηεηα πξφβιεςεο δεκηψλ. Γεχηεξνλ, γηα ηελ πηζαλνιφγεζε ηνπ δηαθπγφληνο θέξδνπο θαη ηνλ απνθιεηζκφ απφ ηελ απνθαηαζηαηέα δεκία ησλ κε πηζαλνινγνχκελσλ θεξδψλ, ζην βαζκφ πνπ πξνβιέπεη ε Α.Κ.298 εδ.2.σέινο,ηξίηνλ κπνξνχκε λα ππνζέζνπκε, φηη ε πξνζθνξφηεηα επελεξγεί κέζσ ηεο ζεσξίαο ηνπ ζθνπνχ ηνπ θαλφλα δηθαίνπ, λα ζεσξήζνπκε δειαδή φηη ν ζθνπφο ηνπ θαλφλα, ζε πεξίπησζε ακθηβνιίαο θαη κέρξηο φηνπ απνδεηρζεί λνκνζεηηθή πξφζεζε γηα άιιε θαηαλνκή θηλδχλσλ, είλαη λα κελ ππάξρεη επζχλε γηα απξφζθνξεο δεκίεο. Καη ηφηε φκσο ε πξνζθνξφηεηα δελ ζα απνηειεί αλαγθαία ηνλ κφλν πεξηνξηζκφ, αθνχ απφ ηνλ ζθνπφ ηνπ λφκνπ κπνξεί λα πξνθχπηεη έιιεηςε επζχλεο θαη γηα κεξηθέο πξφζθνξεο δεκίεο. Σειηθά, κπνξεί λα ιερζεί φηη νη δπν ζεσξίεο δελ αιιειναπνθιείνληαη. Ζ πξνζθνξφηεηα, κε ηελ επηθχιαμε φηη δελ πξνθχπηεη ζηελ ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε θάηη άιιν απ ηνλ λφκν, κπνξεί λα ζεσξεζεί έλα πξψην, απιφ θαη εληαίν θξηηήξην πεξηνξηζκνχ ηεο επζχλεο γηα φιεο ηηο πεξηπηψζεηο. Σν θξηηήξην ηνπ ζθνπνχ ηνπ θαλφλα δηθαίνπ επηηειεί ηελ παξαπέξα απνζηνιή ηνπ ινγηθνχ πεξηνξηζκνχ ηεο επζχλεο, εθφζνλ ηέηνηνο 15

16 πεξηνξηζκφο πξνθχπηεη χζηεξα απφ εηδηθή εμέηαζε ηνπ ζθνπνχ θάζε παξαβηαδφκελνπ θαλφλα δηθαίνπ(ή θάζε παξαβηαδφκελεο ζχκβαζεο).έηζη ην θξηηήξην ηνπ ζθνπνχ πξνζαξκφδεηαη ζην ζπγθεθξηκέλν λφκηκν ιφγν επζχλεο θαη ζηηο ελδερφκελεο ηδηνκνξθίεο ηνπ. 3 Καηά κία γλψκε αηηηψδεο ζπλάθεηα πξέπεη λα πθίζηαηαη αθελφο κελ κεηαμχ ηεο πξάμεσο θαη ηεο πξνζβνιήο ηνπ δηθαηψκαηνο ή ηνπ ζπκθέξνληνο(αηηηψδεο ζπλάθεηα ηδξπηηθή ηεο επζχλεο),αθεηέξνπ δε σκεηαμχ ηεο πξνζβνιήο θαη ηεο δεκίαο (αηηηψδεο ζπλάθεηα ζπκπιεξσκαηηθή ηεο επζχλεο) 4, 5 -ΑΓΙΚΑΙΟΛΟΓΗΣΟ ΠΛΟΤΣΙΜΟ Απφ ηελ δηαηχπσζε ηεο ΑΚ 904παξ.1 εδ.α,ε νπνία απαηηεί ν πινπηηζκφο λα πξνέξρεηαη απφ «ηελ πεξηνπζία ή κε δεκία άιινπ»,πξνθχπηεη φηη πξέπεη λα πθίζηαηαη αηηηψδεο ζπλάθεηα κεηαμχ ηνπ πινπηηζκνχ θαη ηεο πεξηνπζηαθήο κεηαθίλεζεο ή δεκίαο ηξίηνπ. Χο αηηηψδεο ζπλάθεηα λνείηαη φηη ε σθέιεηα ηνπ πινπηήζαληνο δελ αξθεί λα είλαη αληαλαθιαζηηθφ ή ηπραίν επαθφινπζν, αιιά απαηηείηαη λα είλαη άκεζε ζπλέπεηα ηεο παξνρήο ή ηεο επέκβαζεο ζηελ πεξηνπζία ηνπ δεκησζέληνο. πλήζσο ηέηνηα αηηηψδεο ζπλάθεηα ζα πθίζηαηαη, ελψ πεξηπηψζεηο πνπ γελλνχλ ακθηβνιίεο κπνξνχλ λα αληηκεησπηζζνχλ κε ηελ βνήζεηα ηεο ζεσξίαο ηεο πξφζθνξεο αηηηφηεηαο. Έηζη, γίλεηαη δεθηφ φηη, φηαλ ε σθέιεηα ζηελ πεξηνπζία πνπ ήηαλ αληαλαθιαζηηθή θαη ηπραία, δελ ζπληξέρεη πεξίπησζε εθαξκνγήο ηεο Α.Κ Μηρ.Π.ηαζφπνπινο, «Δπηηνκή γεληθνχ ελνρηθνχ δηθαίνπ»,εθδφζεηο άθθνπια,αζήλα- Θεζζαινλίθε, Η..ππξηδάθεο, «Δγρεηξίδην Αζηηθνχ Γηθαίνπ,Δλνρηθφ δίθαην,δηδηθφ κέξνο»,β έθδνζε,δθδφζεηο Αλη.Ν.άθθνπια,Αζήλα Κνκνηελή, Παχινπ Υξ.Φίιηνπ, «ελνρηθφ Γίθαην,Δηδηθφ κέξνο»,δεχηεξνο ηφκνο,δεχηεξνο εκίηνκνο,πέκπηε έθδνζε πιήξσο αλαζεσξεκέλε,εθδφζεηο Αλη.Ν.άθθνπια,Αζήλα Κνκνηελή, Γειεγηάλεο Η.Γ.θαη Κνξλειάθεο Π.Κ., «Δηδηθφ Δλνρηθφ Γίθαην-Αδηθαηνιφγεηνο πινπηηζκφο,αδηθνπξαμία,θαηαδνιίεπζε δαλεηζηψλ»,δθδ.άθθνπια,

17 3.ΑΙΣΙΧΓΗ ΤΝΑΦΔΙΑ ΣΟ ΠΟΙΝΙΚΟ ΓΙΚΑΙΟ Ο Πνηληθφο καο Κψδηθαο, πεξηέρεη αθ ελφο εηδηθέο(πνηληθέο)ππνζηάζεηο, νη νπνίεο κπνξνχλ λα πιεξσζνχλ κε κηα απιή ζπκπεξηθνξά θαη αθεηέξνπ εηδηθέο (πνηληθέο)ππνζηάζεηο, νη νπνίεο ραξαθηεξίδνπλ έλα ηδηαίηεξν απνηέιεζκα ζε ζηελή έλλνηα σο ην απνηέιεζκα πνπ πιεξνί ηε ζπγθεθξηκέλε πνηληθή ππφζηαζε. ηα εγθιήκαηα απιήο ζπκπεξηθνξάο δελ παξνπζηάδεηαη πξφβιεκα αηηηψδνπο ζπλδέζκνπ. Ζ πξάμε πιεξνί ηελ αληηθεηκεληθή ππφζηαζε, φηαλ αληηζηνηρεί ζηελ πεξηγξαθή πνπ εκπεξηέρεηαη ζ απηήλ. Αληίζεηα, πξφβιεκα αηηηψδνπο ζπλδέζκνπ αλαθχπηεη ζηα εγθιήκαηα απνηειέζκαηνο. Δδψ πξφθεηηαη γηα εηδηθέο πνηληθέο ππνζηάζεηο, νη νπνίεο πξνζδίδνπλ ζ έλα ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα κηα νξηζκέλε απαμία. Ζ απαμία ηεο απιήο ζπκπεξηθνξάο πξνθχπηεη απφ ηνλ θνηλσληθά κε αλεθηφ ραξαθηήξα ηνπ απνηειέζκαηνο, πνπ πξνθαιείηαη απφ ηελ ζπκπεξηθνξά. Ζ πξάμε δειαδή θαζ εαπηήλ (ρσξίο πεξαηηέξσ εμέηαζε ηεο αιπζίδαο ησλ αηηίσλ) δελ επηθέξεη θακία θξίζε απαμίαο. Ζ έλλνηα ηνπ αηηηψδνπο ζπλδέζκνπ ζπλεπψο έρεη ηελ απνζηνιή ζε πεξίπησζε πνπ ππάξρεη έλα απνηέιεζκα κε απαμία θαη ηνπ νπνίνπ ηελ πξφθιεζε απαγνξεχνπλ νη θαλφλεο ηνπ Π.Κ., λα επηιέμεη απφ ην πιήζνο ησλ πξάμεσλ εθείλεο πνπ έρνπλ πξνθαιέζεη απηφ ην απνηέιεζκα θαη έρνπλ επνκέλσο θαη νη ίδηεο απαμία. Έλα ηδηαίηεξν ξφιν παίδεη απηή ε έλλνηα ζηα εγθιήκαηα κε άλεπ ζπλεδήζεσο ακέιεηα, ζηα νπνία ν δξάζηεο δε ζρεδίαζε θαη νχηε ζέιεζε ην απνηέιεζκα ηεο πξάμεο ηνπ πνπ έρεη απαμία θαη ζηα νπνία ιείπεη κηα ςπρηθή ζρέζε αλάκεζα ζην δξάζηε θαη ζην απνηέιεζκα ηεο πξάμεο. Καη ε έλλνηα ηνπ αηηηψδνπο ζπλδέζκνπ απνηειεί κηα λνκηθή έλλνηα, δει. ε πνηληθή δηδαζθαιία γηα ηνλ αηηηψδε ζχλδεζκν δελ είλαη πξνζδεδεκέλε ζηηο αληηιήςεηο γηα αηηηφηεηα ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ. Βεβαίσο θαη ζε 17

18 ζρέζε κε ηνλ αηηηψδε ζχλδεζκν ζπλίζηαηαη λα ζηεξίδεηαη θαλείο ηνπιάρηζηνλ θαη αξράο-ζηελ θαζνκηινπκέλε γιψζζα αιιά θαη ζηηο δηαπηζηψζεηο ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ ζρεηηθά κε ηνπο λφκνπο ηεο αηηηφηεηαο. Απνθαζηζηηθή ζεκαζία έρεη θαη εδψ ε άπνςε ηεο πξαθηηθφηεηαο. Ζ λνκηθή επηζηήκε θαιιηεξγείηαη γηα ράξε ηεο λνκηθήο πξαγκαηηθφηεηαο. Γελ κπνξεί λα πεξηνξίδεηαη ζην λα αλαπηχζζεη θάζε θνξά θαηλνχξγηα ελδηαθέξνληα ζπζηήκαηα, αιιά ζα πξέπεη πξνερφλησο λα εμππεξεηεί ηηο αλάγθεο ηεο πξάμεο. Ζ λνκηθή πξάμε εμππεξεηείηαη απνηειεζκαηηθφηεξα κε κηα δηδαζθαιία πεξί αηηηψδνπο ζπλδέζκνπ, πνπ είλαη απιή, πνπ θαιχπηεη φιεο ηηο πξάμεηο, νη νπνίεο έρνπλ έζησ θαη κε πεξηνξηζκέλε ζεκαζία-ζρέζε κε ην απνηέιεζκα θαη πνπ πξνβιέπεη ζαθείο εμαηξέζεηο γηα νξηζκέλεο αθξαίεο θαηαζηάζεηο. Μηα ηέηνηα δηδαζθαιία πεξί αηηηψδνπο ζπλδέζκνπ είλαη θαιχηεξε απφ κηα δηδαζθαιία, ε νπνία πξνζθέξεη πνιχπινθα, δχζρξεζηα ζε πξαθηηθφ επίπεδν θξηηήξηα, γηαηί αθξηβψο απνβιέπεη εθ ησλ πξνηέξσλ ζε απνθπγή θάζε ππεξβνιήο. Α.Η ΘΔΧΡΙΑ ΣΟΤ ΙΟΓΤΝΑΜΟΤ ΣΧΝ ΟΡΧΝ Απφ ηηο ζεσξίεο ζρεηηθά κε ηνλ αηηηψδε ζχλδεζκν ζα πξέπεη λα πξνηηκεζεί ε «ζεσξία ηνπ ηζνδχλακνπ ησλ φξσλ»ή ηνπ απαξαίηεηνπ φξνπ(ζεσξία ηεο condicio sine qua non),πνπ επηθξαηεί ζηε δηδαζθαιία θαη εθαξκφδεηαη ζηαζεξά απφ ηε λνκνινγία. χκθσλα κε απηήλ ηελ δηδαζθαιία θάζε φξνο πνπ δελ κπνξεί λα απαιεηθζεί ρσξίο λα απνιείπεηαη θαη ην αληίζηνηρν απνηέιεζκα, απνηειεί αίηην γηα ην ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα. Γελ αλαδεηάηαη κηα ηδηαίηεξα ζεκαληηθή αηηία, αιιά ηελ ελ ιφγσ ζεσξία ελδηαθέξνπλ νη φξνη ηνπ απνηειέζκαηνο, νη νπνίνη ζεσξνχληαη ηζνδχλακνη. Δηζη,φξνο ελφο απνηειέζκαηνο είλαη θάζεηη πνπ δελ κπνξνχκε λα ππνζέζνπκε ειιείπνλ ρσξίο λα ζπλαπνιεηθζεί θαη ην απνηέιεζκα. 18

19 Καηά ηελ παξαπάλσ έλλνηα ν φξνο αλαθέξεηαη ζπλήζσο ζηελ επηζηήκε θαη σο condition sine qua non,δειαδή σο «φξνο ρσξίο ηνλ νπνίν δελ»(ζα επεξρφηαλ ην απνηέιεζκα).κάζε απνηέιεζκα, θάζε γεγνλφο απνηειεί ζπλάξηεζε φρη κφλνλ ελφο ή θάπνησλ, αιιά απεηξάξηζκσλ ζρεδφλ φξσλ. Καηά κία ινηπφλ ζεσξία, ε νπνία αθφκε θαη ζήκεξα είλαη ζρεδφλ ε θξαηνχζα ζηελ πεξηνρή ηνπ Πνηληθνχ Γηθαίνπ, θάζε φξνο ελφο απνηειέζκαηνο είλαη δπλαηφλ λα ραξαθηεξηζζεί θαη σο αηηία ηνπ ίδηνπ. εάλ, θαηά ζπλέπεηα κεηαμχ ησλ φξσλ ελφο αμηφπνηλνπ απνηειέζκαηνο ζπγθαηαιέγεηαη θαη ε ζπκπεξηθνξά ηνπ θαηεγνξνπκέλνπ, ηφηε ε χπαξμε ηνπ αληηθεηκεληθνχ αηηηψδνπο ζπλδέζκνπ είλαη δεδνκέλε Μεηαμχ δειαδή ησλ πεξηζζφηεξσλ φξσλ δελ κπνξεί λα γίλεη θακηά δηαθνξνπνίεζε, φινη είλαη ηζνδχλακνη. «Ζ ηζρχο νιφθιεξεο ηεο αηηηψδνπο αιπζίδαο είλαη ίζε πξνο ηελ ηζρχ νπνηνπδήπνηε απφ ηνπο θξίθνπο ηεο»,εθφζνλ ε ζξαχζε νπνηνπδήπνηε θξίθνπ ζεκαίλεη ζξαχζε ηεο αιπζίδαο, ε έιιεηςε νπνηνπδήπνηε φξνπ ζεκαίλεη απάιεηςε ηνπ απνηειέζκαηνο. 7 Καη αξράο είλαη ζεκαληηθφ, φηη θάζε θνξά πξέπεη λα αλαδεηεζνχλ νη φξνη ή νη αηηίεο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ απνηειέζκαηνο. Απνθαζηζηηθή ζεκαζία έρεη ην εάλ πθίζηαηαη αλάκεζα ζηελ πξάμε ηνπ δξάζηε θαη ζε απηφ ην ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα αηηηψδεο ζχλδεζκνο. Δάλ ζα επεξρφηαλ επίζεο έλα φκνην απνηέιεζκα,έζησ θαη κε άιιν ηξφπν, ιφγσ άιισλ αηηίσλ, απηφ είλαη επνπζηψδεο. Γηα ηελ αηηηφηεηα κηαο ζπκπεξηθνξάο, πξέπεη λα ζηεξηρηνχκε απνθιεηζηηθά ζην ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα. Απν απηφ πξνθχπηεη φηη ν αηηηψδεο ζχλδεζκνο δελ κπνξεί λα εθιείςεη, φηαλ ην ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα ζα επεξρφηαλ θαη πάιη κε θάπνηνλ άιινλ ηξφπν. Γηαηί απινχζηαηα, ην απνηέιεζκα πνπ καο ελδηαθέξεη έιαβε ρψξα φρη κε έλαλ νηνδήπνηε, αιιά κε ην ζπγθεθξηκέλν ηξφπν. 7 Νηθφιανο Κ.Αλδξνπιάθεο, «πνληθφ δίθαην,γεληθφ κέξνο»,γίθαην θαη Οηθνλνκία,Π.Ν.άθθνπιαο,Αζήλα

20 Έηζη δερφκελνη φηη ε έλλνηα πεξί αηηηψδνπο ζπλδέζκνπ είλαη κηα λνκηθή έλλνηα, ε δηδαζθαιία γηα ηελ αηηηψδε ζπλάθεηα κπνξεί λα πεξηνξηζζεί κε ηνλ αθφινπζν ηξφπν: Αλαπφθεπθηα απνηειέζκαηα κηαο ελέξγεηαο ή παξαιείςεσο ζηελ πεξίπησζε ησλ εγθιεκάησλ παξάιεηςεο(εμαηηίαο αδπλακίαο ηεο πξάμεο) δελ θαηαινγίδνληαη ζηνλ πξάηηνληα (ελεξγνχληα ή παξαιείπνληα)σο πξνθιεζέληα απφ απηφλ. Θα κπνξνχζε λα ππνζηεξηρζεί φηη θαη ζην πιαίζην ηνπ αηηηψδνπο ζπλδέζκνπ αληηκεησπίδνπκε ην πξφβιεκα ηνπ θαηαινγηζκνχ, φηη ζπλεπψο δελ έρεη λφεκα λα ζέηνπκε δήηεκα αηηηψδνπο ζπλάθεηαο ζε πεξηπηψζεηο νπνπ δελ ζα πξνβνχκε ζε θαηαινγηζκφ ηεο πξάμεο εηο βάξνο ηνπ δξάζηε. ε ηειεπηαία αλάιπζε ίζσο απνηειεί ζέκα γισζζηθήο δηαηχπσζεο, εάλ απνθιείεηαη ην ζηνηρείν ηνπ άδηθνπ ραξαθηήξα ή ήδε (δει.πξνεγνπκέλσο)ν αηηηψδεο ζχλδεζκνο αλάκεζα ζηελ πξάμε θαη ην απνηέιεζκα ηεο πξάμεο. εκαζία έρεη θαη κφλν φηη δελ θαηαιήγνπκε λα απνξξίςνπκε απιψο ηελ ελνρή ηνπ δξάζηνπ. Ζ ζεσξία πνπ ζεκειηψζεθε απφ ηνλ GLASER θαη αλαπηχρζεθε ζεσξεηηθά απφ ηνλ v.buri,πηνζεηήζεθε απφ ην Γεξκαληθφ Αθπξσηηθφ Γηθαζηήξην ήδε κε ηηο πξψηεο απνθάζεηο ηνπ θαη ζπλερίζζεθε κεηά ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν απφ ην Γεξκαληθφ Οκνζπνλδηαθφ Αθπξσηηθφ Γηθαζηήξην. Ολνκάδεηαη ζεσξία ηνπ ηζνδπλάκνπ ησλ φξσλ. Καη ηνχην γηαηί ζηεξίδεηαη ζην φηη φινη νη φξνη πνπ ζπκβάινπλ ζε θάπνην απνηέιεζκα είλαη ηζάμηνη. Ζ απνδνρή ηεο ηζνδπλακίαο φισλ ησλ φξσλ ζην πιαίζην ηεο αηηηψδνπο ζπλάθεηαο καο απαιιάζζεη απφ ηελ αλαδήηεζε ηεο αηηίαο ή ηεο πην ζεκαληηθήο αηηίαο ηνπ απνηειέζκαηνο. Καζηζηά δπλαηή κηα πνιχ απιή εμέηαζε ηεο αηηηψδνπο ζπλάθεηαο κε ηε γλσζηή θφξκνπια ηεο condition sine qua non.σν εξψηεκα πνπ ηίζεηαη είλαη εάλ ην γεγνλφο Α είλαη ηέηνην,ψζηε λα κελ κπνξεί λα απνιεηθζεί θαη ην απνηέιεζκα, δει. εάλ ην γεγνλφο Α απνηειεί κηα condition sine qua non γηα ην απνηέιεζκα. 20

21 Ζ ζεσξία ηνπ ηζνδπλάκνπ ησλ φξσλ δελ κπνξεί λα ζέζεη ην εξψηεκα γηα ηνλ αξηζκφ ησλ ελδηάκεζσλ φξσλ ηεο. Δπεηδή θάζε φξνο κε ηε ζεηξά ηνπ πξέπεη λα αλαρζεί ζε πξνγελέζηεξνπο φξνπο, ν αηηηψδεο ζχλδεζκνο είλαη ηδηαίηεξα καθξχο θαη πάληνηε δηεπξχλεηαη. Σν εάλ ην ζχκα ηεο πξάμεο ελεξγεί κε αηηηφηεηα, ή ην εάλ επεκβάζεηο θάπνηνπ ηξίηνπ πξνζψπνπ ιακβάλνπλ ρψξα ζην πιαίζην ηεο αηηηψδνπο ζπλάθεηαο, απηφ είλαη βαζηθά ρσξίο ζεκαζία. -Αδςναμίερ ηηρ θευπίαρ ηος ιζοδςνάμος ηυν όπυν 1.Ζ ζεσξία ηνπ ηζνδπλάκνπ ησλ φξσλ δελ ιεηηνπξγεί ζηηο ζαθείο πεξηπηψζεηο ηεο «δηπιήο αηηηφηεηαο».απηφ δελ απνηειεί θαη νπζίαλ δξαζηηθφ κεηνλέθηεκα, γηαηί ηέηνηεο πεξηπηψζεηο δελ έρνπλ απαζρνιήζεη ζπρλά ηελ πξάμε. Γηπιή αηηηφηεηα ζα ππήξρε, εάλ νη Α θαη Β-αλεμάξηεηα ν έλαο απφ ηνλ άιινλ-ππξνβνινχζαλ ή δειεηεξίαδαλ αθξηβψο ηαπηφρξνλα ηνλ Γ, ρσξίο φκσο ε ζχκπησζε ησλ φξσλ ηνπ απνηειέζκαηνο ζρεηηθά κε ηνλ ρξφλν θαη ηε κνξθή λα ππνζηνχλ θάπνηα ηξνπνπνίεζε. 2.Μεγαιχηεξε είλαη ε δπζρέξεηα ηεο ζεσξίαο ηνπ ηζνδπλάκνπ ησλ φξσλ αλαθνξηθά κε ηελ απφιπηα απξφβιεπηε αηηηφηεηα. Δδψ δελ αλήθνπλ πεξηπηψζεηο ι.ρ. φπνπ καδί κε ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ δξάζηε ιακβάλνπλ ρψξα εμαηξεηηθέο πεξηζηάζεηο θαη πξνθαινχλ παξά πάζαλ πξφβιεςε ηελ επέιεπζε ηνπ απνηειέζκαηνο, αιιά θαηαζηάζεηο, ηηο νπνίεο ε αλ απειείπεην ην απνηέιεζκα-ζα ραξαθηήξηδε θαλείο σο δεηζηδαηκνληθέο πξνζπάζεηεο πνπ δελ είλαη βεβαίσο αμηφπνηλεο. Σέηνηα παξαδείγκαηα είλαη ι.ρ.ην λα πξνζεχρεηαη θαλείο γηα λα πεζάλεη θάπνην γλσζηφ ηνπ πξφζσπν, ε θαηάξα, ε πξνηξνπή γηα πεξίπαην κέζα ζην δάζνο κε ηελ ειπίδα φηη έηζη ην ζπγθεθξηκέλν πξφζσπν ζα ρηππεζεί απφ θεξαπλφ. Δλψ φκσο π.ρ. ε θαηάξα δελ κπνξεί λα έρεη θάπνην απηφ απνηέιεζκα, ζα κπνξνχζε λα ζπκβεί λα θηππεζεί πξαγκαηηθά απφ θεξαπλφ ν Β πνπ ζηάιζεθε ζην δάζνο απφ ηνλ Α γη απηφλ ηνλ ιφγν, ή λα ζθνησζεί ζε 21

22 ζηδεξνδξνκηθφ αηχρεκα ν ζείνο, πνπ γη απηφλ αθξηβψο ηνλ ιφγν ηνπ ζπζηήζεθε απφ ηνλ αληςηφ ηνπ λα ηαμηδέςεη κε ην ηξαίλν. Β.Η θευπία ηηρ «ππόζθοπηρ αιηίαρ»(adaquantztheorie) Χο ζεσξία ηεο «πξφζθνξεο αηηίαο» ραξαθηεξίδεηαη ε δηδαζθαιία γηα ηνλ αηηηψδε ζχλδεζκν, ζχκθσλα κε ηελ νπνία εκθαλίδνπλ αηηηφηεηα, ηεινχλ ζε αληηθεηκεληθφ αηηηψδε ζχλδεζκν κε ην απνηέιεζκα κφλνλ εθείλνη νη φξνη πνπ ελ γέλεη είλαη πξφζθνξνη(ή θαη κε επξχηεξε δηαηχπσζε ελ γέλεη δελ είλαη απξφζθνξνη) λα πξνθαιέζνπλ ην ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα. Καηά ηελ ελ ιφγσ ζεσξία δελ είλαη λνκηθψο ηζνδχλακνη φινη νη φξνη πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ πξφθιεζε ελφο απνηειέζκαηνο. Απν φινπο ηνπο φξνπο,ηνπο νπνίνπο δελ κπνξνχκε λα ζεσξήζνπκε σο απνιεηπφκελνπο,ρσξίο λα απνιείπεηαη θαη αλάγθε θαη ην απνηέιεζκα, ζεσξνχληαη σο πξνθαινχληεο αηηησδψο ην ελ ιφγσ απνηέιεζκα κφλνλ νη θξηλφκελνη κε βάζε ηνπο θαλφλεο ηεο θνηλήο πείξαο σο «φξνη γεληθψο ηθαλνί λα πξνθαιέζνπλ ηέηνηα απνηειέζκαηα»,δει. φξνη επλννχληεο γεληθψο ηέηνηνπ είδνπο απνηειέζκαηα φπσο απηφ πξνθιήζεθε απφ ηνλ δξάζηε. Ζ ζεσξία ηεο πξφζθνξεο αηηίαο, πνπ αλαπηχρζεθε απφ ηνπο v.bar θαη v.kries,εθαξκφδεηαη γεληθά ζην Αζηηθφ Γίθαην. ην Π.Γ. ππνζηεξίδνηαλ παιαηφηεξα απφ ηνπο v.hippel θαη Sauer θαη γηα ηελ πεξηνρή ηνπ εγθιήκαηνο εμ ακειείαο απφ ηνλ v.welzel.ήκεξα ππνζηεξίδεηαη απφ ηνπο Bockelmann/Volk θαη πξνεγνπκέλσο απφ ηνλ Bockelmann. Γ.Η ΘΔΧΡΙΑ ΣΗ «ΝΟΜΙΚΑ ΗΜΑΝΣΙΚΗ ΑΙΣΙΑ» Ζ ζεσξία ηεο «λνκηθά ζεκαληηθήο αηηίαο»,δηαθνξνπνηείηαη απφ ηελ πξνεγνχκελε αλαθεξζείζα ζεσξία ηεο πξφζθνξεο αηηίαο θαηά ην φηη αθνινπζεί κελ ηελ ζεσξία ηεο αηηηφηεηαο ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ, δέρεηαη ηε δηαπίζησζε ηεο αηηηφηεηαο ζηε βάζε ηεο ζεσξίαο ηνπ ηζνδπλάκνπ ησλ φξσλ, πιελ φκσο δελ αλαγλσξίδεη λνκηθή ζεκαληηθφηεηα ζε φιεο ηηο κε βάζε ηηο θπζηθέο επηζηήκεο-αηηηψδεηο 22

23 δηεξγαζίεο. Γηαθξίλεη κε ζαθήλεηα αλάκεζα ζε αηηηφηεηα θαη επζχλε. ην ζέκα ηεο αηηηφηεηαο εκκέλεη κε ζπλέπεηα ζηε γεληθή επηζηεκνληθή έλλνηα πεξί αηηηφηεηαο. ζην ζέκα ηεο επζχλεο αλαθέξεηαη απνθιεηζηηθά ζε πνηληθνδηθαηηθέο απφςεηο θαη κάιηζηα ζην εθαζηνηέ λφεκα ησλ επηκέξνπο πνηληθψλ ππνζηάζεσλ. ην ρψξν ηνπ Π.Γ. ππνζηεξίδνηαλ παιαηφηεξα θπξίσο απφ ηνπο Maurach(ν νπνίνο φκσο εληάζζεη ηνλ εαπηφ ηνπ ζηνπο εθπξνζψπνπο ηεο ζεσξίαο ηεο πξφζθνξεο αηηίαο)θαη Mezger,ελψ ζήκεξα ραξαθηεξηζηηθφο εθπξφζσπνο ηεο είλαη ν Blei.χκθσλα κε απηή ηελ δηδαζθαιία, αζπλήζηζηεο αηηηψδεηο δηαδξνκέο αλαγλσξίδνληαη ζαθψο σο αηηηψδεηο, πιελ φκσο δελ είλαη λνκηθά ζεκαληηθέο. Σν δχζθνιν εξψηεκα θπζηθά είλαη ηη πξέπεη λα ζεσξεζεί σο ζπλεζηζκέλε θαη ηη σο αζπλήζηζηε αηηηψδεο δηαδξνκή. ε ηειεπηαία αλάιπζε ππάξρνπλ νη ίδηεο δπζρέξεηεο δηαθνξνπνίεζεο φπσο θαη ζηελ πεξίπησζε ηεο πξφζθνξεο αηηίαο. Δθηηκήζεηο επηείθεηαο απνθαζίδνπλ γηα ην ηη είλαη ζπλεζηζκέλν θαη ηη αζπλήζηζην. Γ.ΟΙ ΔΞΑΣΟΜΙΚΔΤΟΤΔ ΘΔΧΡΙΔ(ΠΑΛΑΙΟΣΔΡΔ ΚΑΙ ΤΓΥΡΟΝΔ).ΑΝΣΙΚΔΙΜΔΝΙΚΟ ΚΑΣΑΛΟΓΙΜΟ Παιαηφηεξα ραξαθηεξίδνληαλ σο εμαηνκηθεχνπζεο ζεσξίεο πεξί αηηηψδνπο ζπλδέζκνπ εθείλεο νη ζεσξίεο γηα αηηηφηεηα, πνπ πξνζπαζνχζαλ ζχκθσλα κε νξηζκέλα νπζηαζηηθά θξηηήξηα λα εμαθξηβψζνπλ απφ έλα πιήζνο «ηζνδχλακσλ»φξσλ ηελ πξνερφλησο ελεξγφ αηηία. Δίλαη γλσζηή ε ζεσξία ηεο ππεξνρήο ηνπ Binding.Άιιεο ζεσξίεο ζηεξίρζεθαλ ζηελ πιένλ ελεξγφ, ζηελ πνηνηηθά θαζνξίδνπζα,ή ηελ ηειεπηαία ελεξγφ αηηία. Ζ δπζρέξεηα πνπ αληηκεηψπηδαλ φιεο απηέο νη δηδαζθαιίεο(πνπ ζήκεξα δελ έρνπλ θακία ζεκαζία)έγθεηηαη ζην φηη ζχκθσλα κε ην είδνο ησλ πεξηζηαηηθψλ ηεο ζπγθεθξηκέλεο πεξίπησζεο ζπρλά ν γεληθά πην αζήκαληνο φξνο πξνζιακβάλεη ηδηαίηεξε απνηειεζκαηηθφηεηα. πλεπψο ηνπνζεηήζεηο κε γεληθή ηζρχ δελ είλαη δπλαηέο. 23

24 ήκεξα εκθαλίδνληαη ζεσξίεο πεξί αηηηφηεηαο, πνπ εμαηνκηθεχνπλ κε άιιν ηξφπν. πγθεθξηκέλα ρσξίο λα ακθηζβεηνχλ ηελ αηηηφηεηα κε βάζε ηηο θπζηθέο επηζηήκεο απνκνλψλνπλ απφ ην πιήζνο ησλ πξάμεσλ ηνπ δξάζηε πνπ ζηνρεχνπλ ζε έλα νξηζκέλν απνηέιεζκα νξηζκέλεο πξάμεηο, νη νπνίεο θαηφπηλ δηεξεπλψληαη σο πξνο ηελ αηηηφηεηα ηνπο. Με απηφλ ηνλ ηξφπν εηζάγνληαη εξσηήκαηα ζρεηηθά κε ην άδηθν ζηελ εμέηαζε ηεο αηηηψδνπο ζπλάθεηαο. Σν φηη «ε απξφζεθηε ζπκπεξηθνξά, ε αληηβαίλνπζα ζην θαζήθνλ»δελ ζπλδέεηαη αηηησδψο κε ην απνηέιεζκα, γηαηί αθφκε θαη ζε πεξίπησζε πξνζεθηηθήο ζπκπεξηθνξάο ην απνηέιεζκα ζα ήηαλ αλαπφθεπθην, δελ είλαη παξά έλα θαζαξφ πιάζκα δηθαίνπ. ηε ζχγρξνλε γεξκαληθή πνηληθή ζεσξία θεξδίδεη έδαθνο ε λεψηεξε άπνςε πεξί «αληηθεηκεληθνχ θαηαινγηζκνχ»(objective Zurechnung).Ζ γεξκαληθή λνκνινγία ηελ εθαξκφδεη κφλν πεξηζηαζηαθά, ελψ ε ειιεληθή λνκνινγία ζρεδφλ θαζφινπ. Καηά ηε ζεσξία απηή έλα απνηέιεζκα πνπ πξνεγήζεθε αηηηαθά (θαηά ηελ αληίιεςε ηεο ζεσξίαο ηνπ ηζνδπλάκνπ ησλ φξσλ)απφ κηα αλζξψπηλε ζπκπεξηθνξά,κπνξεί λα απνδνζεί, λα θαηαινγηζζεί αληηθεηκεληθά ζηνλ δξάζηε ηεο, κφλνλ φηαλ ε ζπκπεξηθνξά απηή δεκηνπξγεί έλα απνδνθηκαδφκελν απφ ην δίθαην θίλδπλν θαη απηφο πξαγκαηψζεθε(θαηά ηε ζπγθεθξηκέλε πνηληθή ππφζηαζε)απνηέιεζκα. πλεπψο,ν αληηθεηκεληθφο θαηαινγηζκφο ηνπ απνηειέζκαηνο δηελεξγείηαη ζε δχν επίπεδα: ην πξψην επίπεδν, γίλεηαη ε θαηάθαζε ηεο ππάξμεσο αηηηψδνπο ζπλδέζκνπ ζχκθσλα κε ηνλ ηχπν ηεο c.s.q.n.ην δεχηεξν επίπεδν επηρεηξείηαη (κεηά ηελ θαηάθαζε ηεο αηηηψδνπο ζπλάθεηαο ζηε βάζε ηεο παξαδεδνκέλεο δηδαζθαιίαο ηνπ ηζνδπλάκνπ ησλ φξσλ) ν αληηθεηκεληθφο θαηαινγηζκφο ηνπ απνηειέζκαηνο,ζχκθσλα κε ηηο αθφινπζεο δχν αξρέο. Α)Σν απνηέιεζκα θαηαινγίδεηαη αληηθεηκεληθά ζηε λνκνηππηθή ππφζηαζε ελφο εγθιήκαηνο, είλαη δει. «λνκνηππηθφ» κφλνλ, φηαλ ε 24

25 ζπκπεξηθνξά ηνπ δξάζηε πξνμέλεζε παξάλνκν θίλδπλν γηα ην αληηθείκελν ηεο πξάμεσο, φπσο απηφ κνξθνπνηήζεθε ζην ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα(risikozusammenhang) Β)Ο αληηθεηκεληθφο θαηαινγηζκφο δελ γίλεηαη θαη εμαίξεζε ησλ πξναλαθεξζέλησλ ππφ (α),φηαλ ε πξνζηαηεπηηθή ιεηηνπξγία ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ θαλφλα δηθαίνπ (schutzzweck der Norm)δελ αλαθέξεηαη ζηελ απνηξνπή ηέηνηνπ είδνπο θηλδχλνπ. 8 4.ΑΙΣΙΧΓΗ ΤΝΑΦΔΙΑ ΓΙΚΑΙΧΜΑΣΧΝ ΚΑΙ ΘΔΜΧΝ ΣΟ ΓΗΜΟΙΟ ΓΙΚΑΙΟ Α.ΑΝΣΙΚΔΙΜΔΝΙΚΑ ΣΟΙΥΔΙΑ ΣΧΝ ΝΟΜΙΚΧΝ ΜΟΡΦΧΜΑΣΧΝ Ζ εθαξκνγή ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ πξνυπνζέηεη ηελ αλάιπζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπο, δειαδή ηεο θχζεο ηνπο, ηεο «θχζεο ηνπ πξάγκαηνο».απαξαίηεηε είλαη ε αλάιπζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ηφζν ηνπ δηθαηψκαηνο φζν θαη ηεο έλλνκεο ζρέζεο ή ηνπ ζεζκνχ, κέζα ζηνλ νπνίν αζθείηαη ην δηθαίσκα. Κάζε λνκηθφ κφξθσκα π.ρ.ζεζκφο, δηαπξνζσπηθή ζρέζε, δηθαίσκα, ππνρξέσζε θιείλεη κέζα ηνπ κηα ζπγθεθξηκέλε πξαγκαηηθφηεηα, έρεη έλα ζπγθεθξηκέλν «θπζηθφ»ή λνκηθφ πεξηερφκελν θαη εθηειεί ζπγθεθξηκέλε λφκηκε ή «θπζηθή»ιεηηνπξγία. Σν «θπζηθφ»ή λφκηκν πεξηερφκελν ησλ λνκηθψλ κνξθσκάησλ απνηειείηαη απφ ζπγθεθξηκέλα ζχλνια αληηθεηκεληθψλ ζηνηρείσλ, πνπ αλαθέξνληαη ζηε θχζε ησλ πξαγκάησλ, δειαδή είηε ζηε θχζε ηνπ αλζξψπνπ είηε ζηελ θχζε ησλ πιηθψλ θαη άπισλ αγαζψλ. Σα αληηθεηκεληθά ζηνηρεία ππάξρνπλ ζην πεξηερφκελν ηνπ δηθαηψκαηνο θαη αθνξνχλ ηνλ ππξήλα θαη ηελ πεξηθέξεηα, ηελ θηήζε θαη ηελ άζθεζε. 8 Λεσλίδαο Κνηζαιήο, «πνηληθν δίθαην γεληθφ κέξνο,η»,δθδφζεηο Αλη.Ν.άθθνπια,Αζήλα- Κνκνηελή,

26 Παξάιιεια ελππάξρνπλ ζην πεξηερφκελν ησλ αληηθεηκεληθψλ κνξθσκάησλ, ζηηο έλλνκεο ζρέζεηο θαη ηνπο ζεζκνχο, κέζα ζηνπο νπνίνπο αζθνχληαη ηα δηθαηψκαηα. Ζ απφ ην επηηεηζέκελν κέξνο αλαγσγή ζε ζηνηρείν ηεο ζρέζεο θάπνηνπ αληηθεηκεληθνχ ζηνηρείνπ, πνπ δελ αλήθεη ζην θπζηθφ πεξηερφκελν ηεο ζρέζεο έρεη σο απνηέιεζκα ηελ παξαβίαζε ηνπ θπζηθνχ ή λφκηκνπ πεξηερνκέλνπ, αιιά θαη ηεο θπζηθήο ή λφκηκεο ιεηηνπξγίαο. ην πεξηερφκελν ησλ λνκηθψλ κνξθσκάησλ αλήθνπλ αληηθεηκεληθά ζηνηρεία, πνπ αλαθέξνληαη ζηηο θπζηθέο, ζσκαηηθέο ή πλεπκαηηθέο θαη ζηηο θνηλσληθέο ηδηφηεηεο ησλ θνξέσλ ησλ δηθαησκάησλ, ησλ παξαγφλησλ, πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηνπο ζεζκνχο θαη ζηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο π.ρ.ην θχιν, ε ειηθία, ε πλεπκαηηθή πγεία, ε ηηκή, ε παηδεία, νη πεπνηζήζεηο, ην επάγγεικα θ.ι.π. ην πεξηερφκελν ησλ λνκηθψλ κνξθσκάησλ αλήθνπλ αληηθεηκεληθά ζηνηρεία,ζηα νπνία πεξηέρνληαη ιηγφηεξν ή πεξηζζφηεξν «ηππνπνηεκέλεο»κνξθέο ζπκπεξηθνξάο π.ρ. νηθνλνκηθή ζπλεξγαζία, αληαγσληζκφο, ρξήζε(θαιή,θαθή,ζπλήζεο)ζπκβίσζε θ.ι.π. ηα αληηθεηκεληθά ζηνηρεία, ηα αλαθεξφκελα ζηα ελζψκαηα αληηθείκελα θαη ηηο ηδηφηεηεο ηνπο, αλήθνπλ π.ρ. ε θαηνηθία, ην πεξηβάιινλ, ην κίζζην, ην κίζζσκα, ε νηθνλνκηθή αμία, ε ρξεζηκφηεηα ηνπ πξάγκαηνο, ην είδνο θ.ι.π. Ηδηαίηεξε ζεκαζία έρνπλ ν ηφπνο, ν ρξφλνο θαη ε θχζε ηνπ επηηεινχκελνπ έξγνπ. πγθεθξηκέλεο ζρέζεηο έρνπλ ρξνληθφ θαη ηνπηθφ πξνζδηνξηζκφ, απφ ηελ ίδηα ηελ θχζε ηνπ πξάγκαηνο. ηα αληηθεηκεληθά ζηνηρεία αλήθνπλ αληηθεηκεληθέο λνκηθέο ξπζκίζεηο, ζηηο νπνίεο πξνβαίλεη ην θξάηνο θαη αθνξνχλ λνκηθέο ηδηφηεηεο ησλ πξνζψπσλ π.ρ. «λπκθεπκέλνο», «δεκφζηνο ππάιιεινο», «αλήιηθνο» θ.ι.π. ή ησλ πξαγκάησλ,π.ρ. «κνλφδξνκνο», «δηαηεξεηέν»,θαη απνηεινχλ κέξε επξχηεξεο ζεζκηθήο, ζπζηεκηθήο ξχζκηζεο ή εκπεξηέρνπλ ηππνπνηεκέλε κνξθή ζπκπεξηθνξάο, φπσο 26

27 π.ρ.δηαλπθηέξεπζε, «δηεκέξεπζε», «ππεξσξία», «σξάξην».οη εκπεξηερφκελεο ζηηο λνκηθέο ξπζκίζεηο λνκηθέο ηδηφηεηεο πξνζψπσλ ή πξαγκάησλ απνηεινχλ αληηθεηκεληθά ζηνηρεία ή πεξηθιείνπλ αληηθεηκεληθά ζηνηρεία. Πνιιέο θνξέο, ν λνκνζέηεο απιά επαλαιακβάλεη ηηο θπζηθέο ηδηφηεηεοδειαδή απιά επηβεβαηψλεη ηε θχζε ηνπ πξάγκαηνο-ηηο νπνίεο θαζηζηά θαη λνκηθέο ηδηφηεηεο. ε πνιιέο πεξηπηψζεηο ν λνκνζέηεο δεκηνπξγεί ν ίδηνο λνκηθέο ηδηφηεηεο. Πνιιά αληηθεηκεληθά ζηνηρεία πξνζδηνξίδνπλ ηελ άζθεζε ηνπ δηθαηψκαηνο θαη εκπεξηέρνπλ ξχζκηζε ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο. Απν ηα πξνζηαηεπφκελα ζπληαγκαηηθά αγαζά πξνθχπηεη ην «ζεκηηφ» ή «αζέκηην»αληηθεηκεληθψλ λνκηθψλ ξπζκίζεσλ, ηνπ λνκνζέηε ή ηεο δηνίθεζεο. ε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο, πνπ αθνξνχλ άζθεζε ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ, ε δηνίθεζε δελ ελεξγεί θαηά δηαθξηηηθή επρέξεηα, αιιά σο δεζκεπκέλε δηνίθεζε. Σα δηάθνξα δεχγε δηθαησκάησλ θαη ζεζκψλ είλαη νκνηνγελή θαη αλνκνηνγελή,αλάινγα κε ην αλ ζπλδένληαη ή φρη κε ζεζκφ αηηηψδνπο ζπλάθεηαο. Α.ύμθςηα νομικά μοπθώμαηα: Με δεζκφ αηηηψδνπο ζπλάθεηαο ζπλδένληαη θαη αξρήλ ηα ζχκθπηα λνκηθά κνξθψκαηα, ηα ζχκθπηα δεχγε δηθαησκάησλ θαη ζεζκψλ. Μεηαμχ ηνπο ππάξρεη θπζηθή ζρέζε, πνπ είλαη ηαπηφρξνλα θαη λνκηθή ζρέζε. Σα λνκηθά κνξθψκαηα(νη ζεζκνί, νη δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο, ηα δηθαηψκαηα, νη ππνρξεψζεηο) κπνξνχλ λα θαηαηαρζνχλ ζε δηάθνξεο βηνηηθέο πεξηνρέο, ζε κεξηθφηεξνπο δειαδή ρψξνπο, πνπ αλαπηχζζνληαη κέζα ζηελ θνηλσληθή, ηελ πνιηηηθή θαη ηελ νηθνλνκηθή δσή. Οη βηνηηθέο πεξηνρέο είλαη κεξηθφηεξα επίπεδα δσήο κε ελφηεηα νπζηαζηηθνχ πεξηερνκέλνπ. Με απηήλ ηελ έλλνηα κπνξεί λα γίλεηαη θαη γίλεηαη-ιφγνο φρη κφλν γηα 27

28 θνηλσληθή, πνιηηηθή θαη νηθνλνκηθή δσή, αιιά θαη γηα νηθνγελεηαθή,επαγγεικαηηθή,ζπλδηθαιηζηηθή,εκπνξηθή,θαηαλαισηηθή,γηα εξγαζηαθφ ρψξν, θιεξνλνκηθφ ρψξν θιπ. Κάζε βηνηηθή πεξηνρή απνηειείηαη απφ έλα νξγαλσκέλν ζχλνιν δηθαησκάησλ, ππνρξεψζεσλ, ζρέζεσλ θαη ζεζκψλ. Σα λνκηθά κνξθψκαηα,πνπ αλήθνπλ ζηελ ίδηα βηνηηθή πεξηνρή, είλαη ζχκθπηα κεηαμχ ηνπο λνκηθά κνξθψκαηα. Σα νηθνγελεηαθά δηθαηψκαηα είλαη ζχκθπηα πξνο ηηο νηθνγελεηαθέο ζρέζεηο θαη ζεζκνχο, ηα πνιηηηθά πξνο ηηο πνιηηηθέο, ηα εξγαζηαθά πξνο ηηο εξγαζηαθέο θιπ. Σα ζχκθπηα λνκηθά κνξθψκαηα σο κέξε ελφο επξχηεξνπ ζπλφινπ, πξνζηαηεχνπλ ηα ίδηα ή παξαπιήζηα αγαζά, αλαθέξνληαη ζηελ ίδηα ή παξαπιήζηα κνξθή δξαζηεξηφηεηαο ηνπ αλζξψπνπ. Β.Μη ζύμθςηα νομικά μοπθώμαηα: Με δεζκφ αηηηψδνπο ζπλάθεηαο είλαη δπλαηφ λα ζπλδένληαη θαη κε ζχκθπηα λνκηθά κνξθψκαηα, δειαδή λνκηθά κνξθψκαηα πνπ δελ αλήθνπλ ζηελ ίδηα βηνηηθή πεξηνρή. Σα ζπλδεφκελα κεηαμχ ηνπο κε δεζκφ αηηηψδνπο ζπλάθεηαο λνκηθά κνξθψκαηα(ζχκθπηα θαη κε)κπνξνχλ λα ραξαθηεξηζηνχλ νκνηνγελή, ελψ ζηελ αληίζεηε πεξίπησζε αλνκνηνγελή. ηηο νκνηνγελείο αληηζέζεηο επηβάιιεηαη ν πεξηνξηζκφο ηνπ δηθαηψκαηνο. ηηο αλνκνηνγελείο αληηζέζεηο επηβάιιεηαη ε απνρή απφ ηνλ πεξηνξηζκφ. ηηο πξψηεο ν πεξηνξηζκφο απνηειεί ζπληαγκαηηθή επηηαγή, πνπ απνξξέεη απφ ηελ ηαπηφρξνλε θαηνρχξσζε θαη πξνζηαζία δηθαησκάησλ θαη ζρέζεσλ. ηηο δεχηεξεο, ζπληαγκαηηθή επηηαγή απνηειεί ε παξάιεηςε ηνπ πεξηνξηζκνχ. -Η ύπαπξη αιηιώδοςρ ζςνάθεια υρ λόγορ πεπιοπιζμού ηος δικαιώμαηορ. Αηηηψδεο ζπλάθεηα είλαη ε ζπλάληεζε ησλ πεξηερφκελσλ δηθαηψκαηνο θαη ζεζκνχ ζε θνηλφ αληηθεηκεληθφ ζηνηρείν. 28

29 ηηο νκνηνγελείο πεξηπηψζεηο, ε δηαπξνζσπηθή ζρέζε εκθαλίδεηαη πξνβιεκαηηθή. Ζ εθαξκνγή ηνπ γεληθνχ ακπληηθνχ πεξηερνκέλνπ ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ,ζα νδεγνχζε ζηε δηάιπζε ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ. Δκθαλίδεηαη π.ρ. ε αληίζεζε αλάκεζα ζηελ πνιηηηθή ειεπζεξία θαη ζηνλ ζεζκφ ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ, αλάκεζα ζηελ εκπνξηθή ειεπζεξία θαη ηνλ ζεζκφ ηεο εκπνξηθήο εηαηξείαο, αλάκεζα ζηελ αηνκηθή ζπλδηθαιηζηηθή ειεπζεξία θαη ζηνλ ζεζκφ ησλ ζπλδηθαιηζηηθψλ νξγαλψζεσλ. Ζ ζρέζε αλάκεζα ζηελ νκνηνγέλεηα θαη ηελ αλαγθαηφηεηα πεξηνξηζκνχ, είλαη ζρέζε αλάινγε. Όζν απμάλεη ε έληαζε ηεο νκνηνγέλεηαο,ηφζν απμάλεη θαη ε αλαγθαηφηεηα πεξηνξηζκνχ ηνπ δηθαηψκαηνο. Πξφθεηηαη γηα κηα εθαξκνγή ηνπ θαλφλα «ηα νκψλπκα απσζνχληαη» Ζ νκνηνγέλεηα σο ζρέζε, πνπ απνξξέεη απφ ηελ θχζε ησλ πξαγκάησλ, απνηειεί πξαγκαηηθφ θαη λνκηθφ ιφγν επηβνιήο πεξηνξηζκνχ ζην ζεκειηψδεο δηθαίσκα. 9 Οη πεξηνξηζκνί ησλ αηνκηθψλ ειεπζεξηψλ απνηεινχλ, πνιιέο θνξέο αλαγθαία πξνυπφζεζε γηα ηελ άζθεζε ηνπο, φρη κφλν εθ κέξνπο ησλ άιισλ, αιιά θαη εθ κέξνπο ηνπ ίδηνπ ηνπ δηθαηνχρνπ. Ζ ειεπζεξία ησλ άιισλ δελ είλαη κφλνλ φξην,αιιά θαη πξνυπφζεζε γηα ηελ ειεπζεξία ηνπ θαζελφο θαη φισλ. Δηδηθφηεξα, ε ζρεηηθφηεηα ηεο πξνζηαζίαο ησλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ ή ειεπζεξηψλ κπνξεί λα εκθαληζζεί θαη κε ηελ κνξθή ζπγθξνχζεσλ κεηαμχ ηνπο θαη ζαλ ζπλέπεηα ησλ ζπγθξνχζεσλ απηψλ: Α.Τπάξρνπλ πεξηπηψζεηο πνπ κηα θαη ε απηή αηνκηθή ειεπζεξία δελ κπνξεί λα αζθεζεί ηαπηφρξνλα εθ κέξνπο πνιιψλ. Γηα λα θαηαζηεί ηνχην δπλαηφ, πξέπεη λα ππνβιεζεί ζε πεξηνξηζκνχο. 9 Γεκεηξφπνπινο Γ.Αλδξέαο, «πληαγκαηηθά Γηθαηψκαηα-Γεληθφ Μέξνο-Δηδηθφ Μέξνο,ζχζηεκα πληαγκαηηθνχ Γηθαίνπ,ηφκνο Γ-ηεχρε Η-ΗΗΗ»,Δθδφζεηο άθθνπια,αζήλα-θεζζαινλίθε,β έθδνζε,

30 Β. Τπάξρνπλ πεξηπηψζεηο πνπ δελ είλαη δπλαηή ε ηαπηφρξνλε άζθεζε πεξηζζφηεξσλ ειεπζεξηψλ: αλαπφθεπθηα ε άζθεζε ηεο κηαο απνθιείεη ή πεξηνξίδεη ηελ άζθεζε ηεο άιιεο, π.ρ.ε ειεπζεξία ησλ ζπλαζξνίζεσλ ζπγθξνχεηαη κε ηελ ειεπζεξία ηεο νδηθήο θπθινθνξίαο. ηηο πεξηπηψζεηο απηέο ε αξκφδηα αξρή έρεη δηαθξηηηθή επρέξεηα λα θάλεη επηινγή θαη λα πξνθξίλεη ηελ πξνζηαζία ηεο κηαο ζε βάξνο ηεο άιιεο αηνκηθήο ειεπζεξίαο. Σν χληαγκα πάλησο δελ θαζηεξψλεη θακηά ηεξάξρεζε κεηαμχ ησλ αηνκηθψλ ειεπζεξηψλ: φιεο είλαη ηζφηηκεο σο πξντφλ ηεο ίδηαο θπξηαξρηθήο ζπληαθηηθήο βνχιεζεο. Ζ ζηάζκηζε ηεο εθάζηνηε πξνηεξαηφηεηα, δειαδή ε πξνζηαζία ηεο κηαο θαη ν πεξηνξηζκφο ηεο άιιεο,ζε θάζε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε, είλαη δήηεκα πξαγκαηηθφ, εμαξηψκελν απφ ηηο ζπληξέρνπζεο ζπγθπξίεο. 10 -Η έλλειτη αιηιώδοςρ ζςνάθειαρ υρ λόγορ απαγόπεςζηρ πεπιοπιζμού ηος δικαιώμαηορ ηα αλνκνηνγελή δεχγε ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ θαη δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ, είλαη αληίζεηα δπλαηή ε εθαξκνγή ηνπ γεληθνχ ακπληηθνχ πεξηερνκέλνπ ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ, ρσξίο λα επεξεάδεηαη ην πεξηερφκελν ηεο ζρέζεο. Ζ αλνκνηνγέλεηα δελ δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα ζηε δηαπξνζσπηθή εθαξκνγή. Π.ρ. είλαη δπλαηή ε εθαξκνγή ηνπ γεληθνχ ακπληηθνχ πεξηερνκέλνπ ηεο επαγγεικαηηθήο ειεπζεξίαο, ρσξίο λα επεξεάδεηαη ή λα ηξέπεηαη ην πεξηερφκελν ηεο θιεξνλνκηθήο ζρέζεο. Δίλαη δπλαηή ε εθαξκνγή ηνπ γεληθνχ ακπληηθνχ πεξηερνκέλνπ ηεο ζπλδηθαιηζηηθήο ειεπζεξίαο,ρσξίο λα επεξεάδεηαη ην πεξηερφκελν ηεο εξγαζηαθήο ζρέζεο θιπ. ηηο αλνκνηνγελείο ζρέζεηο δελ ππάξρεη πξαγκαηηθφο, θαη επνκέλσο,λφκηκνο ιφγνο πεξηνξηζκνχ ηνπ δηθαηψκαηνο. Πξφθεηηαη επίζεο γηα κηα εθαξκνγή ηνπ θαλφλα «ηα εηεξψλπκα έιθνληαη».ζ ζρέζε αλάκεζα ζηελ αλνκνηνγέλεηα θαη ζηελ αλαγθαηφηεηα πεξηνξηζκνχ ηνπ δηθαηψκαηνο είλαη ζρέζε αληίζηξνθα 10 Βέγιεξεο Φ.Θ., «Οη πεξηνξηζκνί ησλ δηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ»,εθδφζεηο Αλη.Ν.άθθνπια,

31 αλάινγε. Όζν κεγαιχηεξε είλαη ε αλνκνηνγέλεηα, ηφζν πεξηζζφηεξν ειαηηψλεηαη ε αλαγθαηφηεηα πεξηνξηζκνχ ηνπ δηθαηψκαηνο. -Η έκηαζη ηος πεπιοπιζμού Ζ δηεξεχλεζε ηεο λνκηκφηεηαο ησλ πεξηνξηζκψλ ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ δηαθξίλεηαη ζε δχν βαζηθά ζηάδηα: Α)ην πξψην ζηάδην πεξηέρεηαη ε δηεξεχλεζε, ηνπ εάλ είλαη θαηαξρήλ δπλαηφο ν πεξηνξηζκφο. Β)ην δεχηεξν ζηάδην πεξηέρεηαη ε δηεξεχλεζε ηνπ επηηξεπηνχ κέηξνπ ηνπ πεξηνξηζκνχ. Ζ έξεπλα γηα ην επηηξεπηφ ηνπ πεξηνξηζκνχ, δειαδή ε έξεπλα γηα ηνλ εληνπηζκφ ηνπ θνηλνχ ζπζηαηηθνχ ζηνηρείνπ, εθφζνλ θαηαιήμεη ζηελ δηαπίζησζε ηνπ, ρξεηάδεηαη ζπκπιήξσζε γηα ηνλ θαζνξηζκφ ηνπ κέηξνπ ηνπ πεξηνξηζκνχ. Σν φηη επηηξέπεηαη ν πεξηνξηζκφο, δελ ζεκαίλεη φηη είλαη απεξηφξηζηνο. Γηα ηνλ θαζνξηζκφ ηνπ λφκηκνπ κέηξνπ ηνπ πεξηνξηζκνχ, ηνπ κέηξνπ ηεο ζεζκηθήο πξνζαξκνγήο, αξθεί ε πην γλσζηή κνξθή αηηηψδνπο ζπλάθεηαο, ε ζρέζε αηηίαο-απνηειέζκαηνο. Πεξηνξηζκνί πνπ επηβάιινληαη απφ ην θνηλφ αληηθεηκεληθφ ζηνηρείν, είλαη λφκηκνη πεξηνξηζκνί. Αλεπίηξεπηνη είλαη αληίζεηα νη πεξηνξηζκνί, πνπ δελ είλαη αλαγθαίν απνηέιεζκα ηνπ αληηθεηκεληθνχ ζηνηρείνπ. Ο πεξηνξηζκφο ηεο δξάζεο πξνθχπηεη απφ ηηο ηδηφηεηεο ηνπ θνηλνχ αληηθεηκεληθνχ ζηνηρείνπ. Δδψ ε αηηηψδεο ζπλάθεηα είλαη ζρέζε θνηλνχ αληηθεηκεληθνχ ζηνηρείνπ θαη πεξηνξηζκνχ. -Οι ανηικειμενικοί εξυηεπικοί όποι. Ο ραξαθηεξηζκφο ελφο πεξηνξηζκνχ σο αηηηψδνπο ή αλαηηηψδνπο, σο απινχ πεξηνξηζκνχ ή πξνζβνιήο, εμαξηάηαη βαζηθά απφ ηελ χπαξμε θνηλνχ αληηθεηκεληθνχ ζηνηρείνπ θαη απφ ηελ ζρέζε ηνπ πεξηνξηζκνχ πξνο ην ζηνηρείν απηφ. Πέξα φκσο απφ ηελ αηηηψδε ζπλάθεηα, είλαη απαξαίηεην γηα ηε ιχζε θάζε ζπγθεθξηκέλεο πεξίπησζεο, λα ιακβάλνληαη ππφςε νη αληηθεηκεληθνί εμσηεξηθνί φξνη ή ιφγνη, πνπ είλαη 31

32 αλαγθαίνη γηα ηελ ιεηηνπξγία ησλ δηθαησκάησλ θαη ησλ ελλφκσλ ζρέζεσλ. Οη ιφγνη απηνί έρνπλ θαζνξηζηηθή ζεκαζία γηα ηνλ ηειηθφ ραξαθηεξηζκφ ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο, γηα ηνλ ηειηθφ ραξαθηεξηζκφ ελφο πεξηνξηζκνχ σο πξνζβνιήο ή σο απιήο επίδξαζεο. Οη αληηθεηκεληθνί φξνη δηακνξθψλνπλ ηελ δηθαηηθή θαηάζηαζε ζε θάζε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε. Απφ ηελ ζπλδξνκή ή ηελ έιιεηςε ησλ αληηθεηκεληθψλ φξσλ εμαξηάηαη ε πνηφηεηα κηαο θαη ηεο απηήο ζπκπεξηθνξάο ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ 1. «Η ΖΩΗΡΗ ΦΑΡΜΑΚΟΠΟΘΟ»{ΑΠΟΡΡΗΣΟ ΕΠΘΚΟΘΝΩΝΘΑ}(ΑΠ 381/1987,Σμ.Γ) Ζ λπκθεπκέλε θαξκαθνπνηφο Φ ζπλάπηεη εμσζπδπγηθή ζρέζε κε ηνλ Δ. Ο ζχδπγνο ηεο, κεηά απφ πιεξνθνξίεο, αλαζέηεη ζηνλ ηδησηηθφ ληεηέθηηβ Η ηελ παξαθνινχζεζε ηεο ζπδχγνπ ηνπ. Ο Η πξάγκαηη παξαθνινπζεί ηηο θηλήζεηο ηεο ζπδχγνπ θαη θαηαγξάθεη ηειεθσληθή εξσηηθή ζπλνκηιία ηεο Φ θαη ηνπ Δ. Μεηά ην γεγνλφο απηφ, ν κε κνλαδηθφ απνδεηθηηθφ ζηνηρείν ηελ καγλεηνηαηλία, πξνζθεχγεη ζην Γηθαζηήξην θαη αηηείηαη ηελ έθδνζε δηαδπγίνπ. Ζ Φ, ε νπνία δελ επηζπκεί ην δηαδχγην, αληηηείλεη φηη ην απνδεηθηηθφ κέζν είλαη παξάλνκν θαη δελ πξέπεη λα ιεθζεί ππφςε θαηά ην άξζξν 19 παξ.3,θαζφζνλ παξαβηάδεηαη ην απφξξεην ηεο επηθνηλσλίαο. Ο αληηηάζζεη φηη, ελ πξνθεηκέλσ, δελ εθαξκφδνληαη ηα πληαγκαηηθά Γηθαηψκαηα, δηφηη πξφθεηηαη γηα ζρέζε κεηαμχ ηδησηψλ, θαη δε ζπδχγσλ. -ΘΕΜΘΚΗ ΠΡΟΑΡΜΟΓΗ(ΑΘΣΘΩΔΗ ΤΝΑΦΕΘΑ) Ο ζεζκφο: Σν δηθαίσκα ζην απφξξεην ηεο επηθνηλσλίαο αζθείηαη ζε ζπγθεθξηκέλν ζεζκφ, πξνβιεπφκελν θαη πξνζηαηεπφκελν απφ ην 11 Γεκεηξφπνπινο Γ.Αλδξέαο, «πληαγκαηηθά Γηθαηψκαηα-Γεληθφ Μέξνο-Δηδηθφ Μέξνο,ζχζηεκα πληαγκαηηθνχ Γηθαίνπ,ηφκνο Γ-ηεχρε Η-ΗΗΗ»,Δθδφζεηο άθθνπια,αζήλα-θεζζαινλίθε,β έθδνζε,