Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ-ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ-ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Ο κόσμος είναι μια θεολογική πραγματικότητα, ένα θεϊκό μυστήριο, μια κτιστή ύπαρξη η οποία τελειώνεται σε σχέση με τον Θεό. Είναι μια σύνθετη ύπαρξη από πνεύμα και ύλη. Είναι ένα οντολογικό σύνολο με διαφορετικά σχήματα και διαφορτικες μορφές που πηγάζουν από μια μοναδική και υπαρξιακή αιτία- το Απόλυτο Ον. Είναι μια εικόνα αυτού του Οντος, μια οντολογική χορωδία, μια υπαρξιακή αρμονία που αποκαλύπτει την ωραιότητα και το βάθος του Θεού. Η κτίση είναι, συνεπώς, μια θαυμάσια συναυλία, η οποία μας καλεί δια θεωρίας να βρούμε τον λόγο και την κλήση αυτής. Αυτή η αρμονία μορφώνεται από δυο μέρη, μια συναυλία με δυο στάσεις. Αυτά τα δυο κομμάτια για τα οποία μιλάμε είναι τα δυο επίπεδα του κόσμου- ο κόσμος των ανθρώπων και των αγγέλων. Ένας κόσμος σε δυο κτιστές διαστάσεις των ανθρώπων και των αγγέλων, διαστασεις οντολογικά συνδεδεμένες μεταξύ τις δια της κοινής κτιστής ύπαρξης ως συνέπεια του δημιουργικού έργου του Θεού. Έτσι, μιλάμε για μια πολιτεία του ανθρώπου η οποία τείνει προς την πολιτεία των αγγέλων, και οι δυο τείνουν προς τον Θεό. Και οι δυο τείνουν προς τον Θεό επειδή είναι από τον Θεό. Αυτός είναι η αιτία και η μοναδική Ύπαρξη στην οποία μπορούν να τελειοποιούν την ζωή τους. Κατά συνέπεια, βρίσκουμε ένα μοναδικό λόγο που ισχύει και για τις δυο πραγματικότητες που είναι η θεωση- η θεωση του ανθρώπου και της υλικής κτίσης και επίσης η θεωση των αγγέλων. Η ενότητα του κόσμου προέρχεται από τον κτιστό του χαρακτήρα, και οι δυο διαστάσεις είναι κτιστές, όμως και από την κλήση και τον σκοπό του που είναι η θεωση. Η θεωση του ανθρώπου πραγματοποιείται στο συνολικό κτιστό περιβάλλον, σε σχέση με τους αγγέλους. Και η θεωση των αγγέλων αν και πραγματοποιήθηκε, ακόμη γνωρίζει μια εξέλιξη και αντικειμενικότητα σε σχέση με τους ανθρώπους. 1 1 Η εσχατολογία μας αποκαλύπτει αυτό το μυστήριο της θεωσης και των δυο μεριών- των ανθρώπων και των αγγέλων. Σε εκείνη τη κατάσταση μεταξύ ανθρώπων και αγγέλων θα υπάρχει μια πραγματική κοινωνία, δεδομένου ότι η ύλη δεν πρόκειται να διαχωρίζει τον έναν από τον άλλον. Ώστε έτσι, μεταξύ τους θα υπάρχει μια ανταλλαγή εμπειριών, η οποία θα τους οδηγάει πάντα προς το μυστήριο του Οντος. 1

Όταν μιλάμε για την θεωση του ανθρώπου εννοούμε οπωσδήποτε την θεωση μαζί με τους αγγέλους, με όλη την κτίση. Η αγγελολογια γίνεται έτσι, ένα πολύ βασικό θεολογικό θέμα για το μυστήριο της τελειότητας του ανθρώπου και δια αυτού και του κόσμου γενικά. Η παρούσα μελέτη προσπαθεί να παρουσιάσει την θεολογία της χριστιανικής αγγελολογιας, επιχειρώντας να συγκεντρώνει όλη την διδασκαλία περί αγγέλων στη κοινή κλήση εκπλήρωσης κτίσεως- τη θεωση. Προσπαθεί να παρακολουθεί τις ουσιώδεις απαιτήσεις της θεωσης του ανθρώπου από την θεολογική προοπτική της πολιτείας των αγγέλων. Πολλές φορές, η αγγελολογια άδικα ξεχάσθηκε στις θεολογικές προσεγγίσεις, χάνοντας την αυθεντική διάσταση. Οι άγγελοι, είτε θεωρήθηκαν διαφορετικά όντα από μας έχοντας ένα πλάγιο ρόλο στην ζωή μας, είτε θεοποιήθηκαν 2 συνειδητά η όχι. Από την άλλη μεριά, η θεολογική θεώρηση της αγγελολογιας έμεινε στο περιθώριο, καθώς εμφανίζει πολλά μειονεκτήματα και πολλές ατέλειες. Εκτός από τον Διονύσιο Αρεοπαγίτη, η πατερικη παράδοση δεν μας προσφέρει πολλές λεπτομέρειες σχετικά με την σημασία των αγγέλων, και με τον θεολογικό τους χαρακτήρα. Οι άγγελοι αποτέλεσαν θέματα tabu και απόκρυφα, η θέματα εκπληκτικά που δημιούργησαν πολλές αποκλίσεις. Η σωστή τους διάσταση, η αυθεντική τους κατανόηση δεν θα πραγματοποιηθεί παρά μόνο σε σχέση με το γενικό θεολογικό περιβάλλον, με την κοσμολογική συνολική εικόνα της ύπαρξης της οποίας είναι μέρος. Μετά τούτο, αυτοί πρέπει να τοποθετηθούν σε σχέση με τον άνθρωπο και με την κοινή τους κλήση- τη θεωση. Οι άγγελοι είναι θεϊκά πλάσματα, νοητικά όντα δημιουργημένα από την αγάπη του Θεού. Αυτοί κτίστηκαν από αγάπη για αγάπη, όντας και εκφράσεις της θειας αγάπης, αλλά και λογικά όντα ικανά για την βίωση της θεϊκής αγάπης και ανταπόκριση σ`αυτην. Για τούτο τον λόγο ο Θεός τους δημιούργησε κατ`εικονα Του, με φύση διαφορετική από τους ανθρώπους. 3 Πλάστηκαν ασώματοι, νοητοί, όπως υπογραμμίζει ο Ιωάννης Δαμασκηνός, που λέει ότι μοιάζει με μια αυλη φλόγα 4 : ὁ ποιὼν τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ πνεύματα, καὶ τοὺς λειτουργους αὐτοῦ πυρος φλόγα (Ψαλ. 103,5) Αυτή κοινωνία και ανταλλαγή δεν γίνεται ξαφνικά, αλλά μορφώνεται σταδιακά αρχίζοντας από αυτή την ζωή. 2 Sf.Clement Alexandrinul, Scrieri, II, EIB, Bucureşti, σ. 414// Ο επίσκοπος Σεραπιονος πίστευε ότι το Άγιο Πνεύμα ήταν ένας άγγελος- για αυτό γράφθηκαν οι απολογητικές γραφές του Κλημεντιος 3 D. Stăniloae, παραπομπή 693, στο Sf. Grigore Palama, Filocalia, vol. VII, Bucureşti, p. 440 4 Αγ. Ιωάννης Δαμασκηνός, ΕΠΕ, τομ. Α, σ. 142 2

Οι άγγελοι είναι, λοιπόν, πνευματικά όντα, ελεύτερα, νοητά, υποστατικά, καλούμενα μαζί με όλη την αισθητή κτίση στην τελείωση και θεωση. Ο άγγελος είναι μια δυναμική ύπαρξη δια της νοητικής του μορφή, έχοντας την δυνατότητα να χρησιμοποιεί την ελευθέρια για να αντιδράσει στην θεϊκή τάξη του Θεού. Χαρακτηρίζονται δια μιας συνεχούς δυναμικής, που έχει ως σκοπό την ένωση τους με τον Θεό. Οι άγγελοι είναι αθάνατοι και αιώνιοι κατά χάριν έχοντας μια αμετάτρεπτη ύπαρξη. Είναι δημιουργημένα φώτα που μεταλαμβάνουν από το θεϊκό και αιώνιο Φως. Είναι άγιοι δια της συμμετοχής στην Πηγή του αγιασμού που είναι το Άγιο Πνεύμα. 5 Αν και έχουν κοινή φύση διαχωρίζονται στις ενέργειες τους, και στα δώρα τους που έχουν ένα προσωπικό χαρακτήρα. Ολα αυτά τα στοιχεία περί αγγέλων σχετίζονται με τον λόγο(αιτία) της κτίσεως που τον ονομάσαμε να είναι, η θεωση. Πολλές φορές ειπώθηκε, και είναι σωστό ότι οι άγγελοι πλάσθηκαν για να δοξολογούν τον Θεό. Αυτή η άποψη, όμως, εννοούμενη μονόπλευρα θα μπορούσε να παραποιήσει την πραγματική σημασία αυτών, θα φαινόταν σαν ένα ελάττωμα του Θεού που θα είχε ανάγκη υποχρεωτικά και φυσικά να δοξαστεί. Οι άγγελοι δεν δοξάζουν απλώς τον Θεό, αλλά δηλώνουν προσωπικά την ευχαρίστηση τους για την θεϊκή αγάπη από της οποίας έγιναν μέτοχοι. Η δοξολογία τους είναι, κατά συνέπεια, ένας τρόπος έκφρασης της αγάπης προς τον Θεό, ο οποίος πρώτος ηγαπησεν ημάς (Α Ιν.4, 19), αλλά και τους αγγέλους. Η φύση των αγγέλων αποτελείται ουσιωδώς πέρα από άλλες σημαντικές απόψεις, από την θεια αγάπη. Έχουν μια ερωτική φύση στο θεολογικό και θεϊκό νόημα του όρου. Έτσι, ανακαλύπτεται όχι μόνο ο προορισμός του αγγελικού κόσμου, αλλά και όλης της αισθητής κτίσης. Ο σκοπός των αγγέλων είναι η προσχώρηση τους στην θεϊκή αγάπη, τείνοντας αιώνια προς την ομοίωση με τον Θεό σ`αυτην την αγάπη. Θα προσπαθήσουμε στην συνεχεία να αναπτύξουμε σε γενικές γραμμές την θεολογία των αγγέλων σε τρεις κύριες ενότητεςα. η πολιτεία των αγγέλων- οι άγγελοι ως υποστατικά όντα και η τελείωση τους β. η λογιότητα των αγγέλων-υπόβαθρο για μια θεολογία της θεωσης γ. η δυναμική από κατ`εικονα προς καθ` ομοίωση στη περίπτωση των αγγέλων 5 Του ιδίου, σ.144 3

α) Η πολιτεία των αγγέλων- οι άγγελοι ως υποστατικά όντα και η τελείωση τους Η πολιτεία ως τρόπος υπάρξεως, μας φανερώνει νοητικά την μορφή του είναι των αγγέλων. Ο όρος περιλαμβάνει, ακόμη και τις πιο λεπτές απόψεις σχετικά με την ύπαρξη και με τον τρόπο ζωής τους. Η πολιτεία εξηγεί, τόσο την φύση τους, όσο και την προσαρμογή αυτής της φύσης σε κοινωνικές σχέσεις μεταξύ τους, με τους ανθρώπους, και με τον Θεό. Προϋποθέτει, τόσο την ενότητα των αγγέλων δια της φύσεως, όσο και την μοναδικότητα των συστατικών μερών που την αποτελεί, δεδομένου ότι οι άγγελοι είναι πρόσωπα. Οι άγγελοι όπως οι άνθρωποι έχουν και φύση, αλλά και υπόσταση. Να προσεγγίζουμε το θέμα αρχίζοντας με την φύση των αγγέλων. Η φύση των αγγέλων είναι κοινή, έχουν όλη μια φύση 6 και μια και μοναδική σκοπιμότητα και λόγο. 7 Κατανοείται τούτο από το γεγονός ότι, αν και είναι χωρισμένοι κατ` ενέργεια σε τάγματα, όλοι ονομάζονται άγγελοι η ασώματες δυνάμεις. Οι άγγελοι είναι κατ`ουσια λογικά όντα, νοητά και θεωρητικά. Αυτοί βλέπουν το πρόσωπο του Θεού ( Μαθ. 18, 10) κατ` οικονομίαν, όντας οι ερμηνευτές 8 αυτής της θεωρίας σ` ανθρώπους, γνωστοποιώντας τα μυστήρια στα οποία έγιναν μέτοχοι σε σχέση με τον Θεό. Αυτοί σαν λογικές υπάρξεις, με έναν άσπιλο νουν δεν έχουν ανάγκη ούτε για λαλιά και ακοή, επειδή κοινωνούν άμεσα τους λογισμούς τους από έναν στον άλλο. Η διάνοια τους είναι και η τροφή τους που είναι η θεωρία του Θεού, όσο δυνατόν γίνεται. 9 Η παρουσίαση τους στη μορφή των ματιών δείχνει τον θεωρητικό και νοητικό χαρακτήρα τους. 10 Αυτός ο θεωρητικός χαρακτήρας έχει ως συνέπεια την κίνηση. Ο νους είναι μια δυναμική πραγματικότητα, κανένα από τα λογικά όντα, δεν μπορεί να σταματήσει τον έργο του νου, έργο είναι συνεχές, αμετάκλητο και αμετάτρεπτο. Δια τούτου, οι άγγελοι γνωρίζουν σε σχέση με τον Θεό μια κίνηση η οποία έχει οντολογικές ιδιότητες. Οι θείοι νόες ταυτόχρονα κάθονται και κινούνται γύρω από το Θεό, ανεβαίνουν και κατεβαίνουν, προχωράνε συνεχώς προς τον Θεό. Η κίνηση τους έχει ορισμένες μορφές αν και είναι συμβολικές- αυτοί 6 Chiril al Alexandriei, Comentariu la Evanghelia Sfântului Ioan, EIB, Bucureşti, 2000, σ. 96 7 Του ιδίου, σ. 264 8 Andrei Pleşu, Despre Îngeri, ed. Humanitas, Bucureşti, 2007, σ. 257 9 Maica Alexandra, Sfinţii Îngeri, ed. Anastasia, 1992, σ. 256 10 PG 4, 417 A 4

κινούνται κυκλικώς, ελικοειδώς και κατ`ευθειαν. 11 Είναι, επομένως, μια νοητική κίνηση δια της οποίας οι άγγελοι ως λογικες ψυχές, εννοούν και συμμετέχουν στο μυστήριο της κτιστής και άκτιστης ύπαρξης. 12 Περί των αγγέλων λέγεται ότι είναι νοερά κτίσματα που τείνουν προς την μίμηση του Θεού. Αυτοί μετέχουν δια θεωρίας στο Απόλυτο Ον και (μετά)μορφώνονται υπαρξιακά δια θελήματος από τις ενέργειες αυτού του Οντος. Πέρα από την νοητική τους μορφή οι άγγελοι είναι καθαρά πνεύματα, έχοντας δια τούτου μια ειδική κλήση σε όλο τον δημιουργικό κόσμο. Αν και είναι μόνο πνεύματα, οι άγγελοι είναι τέλεια όντα. Ασώματοι, αυτοί είναι πέρα από μας, αλλά και μέρος από την ζωή μας. 13 Αν ο Θεός θα δημιουργούσε μόνο υλικά κτίσματα, θα αμφισβητούταν η παντοδυναμία Του. Ο Θεός θα συνδεόταν οντολογικά σε σχέση με την ύλη, η κτίση θα είχε ένα πανθεϊστικό χαρακτήρα. 14 Η πνευματική φύση των αγγέλων τους βοηθαει να συνυπάρξουν, χωρίς να μπερδευτούν μεταξύ τους. Διαχωρίζονται σε επίπεδα και βαθμούς ανάλογα με το έργο τους. Από την άλλη πλευρά, δια της ενότητας τους αυτοί περιστρέφονται γύρω τους, όντας θείοι νόες. Με μια κίνηση πέρα από οποιαδήποτε ανθρώπινη φαντασία, αυτοί περιστρέφονται εν αυτοις. Δεν διασκορπίζονται δια της κατανόησης, δεν διαλύουν την ενότητα τους δια του νοητικού έργου τους. Αν και, διαφοροποιούνται δια βαθμού και επιπέδου, αυτοί έχουν μια στενή φυσική 15 ένωση και ταυτότητα που προέρχεται από την ενωτική αγάπη του Θεού και από την αγάπη που υπάρχει μεταξύ τους. Αυτό το γεγονός καθώς και η πνευματικότητα των αγγέλων, τους κάνει ικανούς να θεωρήσουν τον Πρόσωπο του Θεού, έργο που οι άνθρωποι δεν θα μπορέσουν να το αποκτούν μόνο από το θάνατο «βλέπομεν γὰρ ἄρτι δι`εσοπτρου ἐν αἰνίγματι, τότε δὲ πρόσωπον πρὸς πρόσωπον» (Α Κορ. 13, 12) Οι άγγελοι, αν και είναι κτιστά όντα, μπορούν να επικοινωνήσουν πρόσωπον προς πρόσωπον με τον Θεό δια συγκατάβασης. 16 Από την άλλη γωνία όψεως, η πνευματικότητα των αγγέλων αποτέλεσε ένα σοβαρό πρόβλημα σε σχέση με την πνευματικότητα του Θεού. Έπρεπε να θεωρηθεί η φύση των αγγέλων όχι σε σχέση με τον άνθρωπο, αλλά με τον Θεό. Ονομάστηκε τότε, άλλη φύση, άσπιλη, λογική, αλλά με μια σχετική πνευματικότητα δεχόμενη σαν 11 PG 4, 257 12 PG 4, 257-258 13 Maica Alexandra, ο.π., σ. 32 14 D. Stăniloae, Teologia Dogmatică Ortodoxă,vol. I, EIB, Bucureşti, 1997, σ. 288 15 PG 4, 241BC 16 Anca Manolache, Un capitol de angelologie, στο Studii Teologice, 7/ 1955, σ. 130 5

πνευματικότητα μόνο σε σχέση με τον άνθρωπο. Η πιο κατάλληλη έννοια φαίνεται να είναι αυτής της «αιθέριου» το πιο κοντά στοιχείο από την αγγελική φύση. 17 Τελικά, είναι ασώματοι, αυλοι, όμως όχι πλήρως πνευματικοί. 18 Η πνευματικότητα των αγγέλων θα δημιουργήσει και άλλο σημαντικό οντολογικό πρόβλημα. Αν η πνευματικότητα των αγγέλων θα ήταν όμοια με την θεϊκή πνευματικότητα, τότε όπως παρατηρεί ο Ιωάννης Χρυσόστομος, η ένωση μ`αυτόν θα ήταν ένα βούτημα στην ουσία Του που θα σήμαινε και την κατάργηση τους. Η θεϊκή ουσία δεν μπορεί να είναι ίδια με την ουσία και την φύση των αγγέλων, αυτή είναι απρόσιτη 19 - Θεός είναι «ὁ μόνος ἔχων ἀθανασία, φῶς οἰκῶν ἀπροσιτον». (Α Τιμ.6, 16) Για να εκτελεστεί μια κοινωνια με τον Θεο, οι αγγελοι πρεπει να έχουν διαφορετική φύση από την θεϊκή φύση του Θεού. Οι άγγελοι είναι άχρονοι, αλλά όχι από την αιωνιότητα όπως πίστευαν οι μανιχαιοι και γνωστικοί. 20 Δεν περιορίζονται στο χώρο, αλλά δεν είναι παντού παρόντες σαν τον Θεό. Οι άγγελοι, αν και δεν μπορούν να βρίσκονται παντού, όταν λειτουργούν τους ανθρώπους, παραμένουν εις την θεωρία του Θεού. 21 Αν και κατεβαίνουν προς τα κατώτερα παραμένουν αμετάβλητοι στον κόλπο του Θεού, παραμένουν στη δική τους ταυτότητα. Έχουν μια άσπιλη φύση που εικονίζει αιωνίως τον Θεό. 22 Οι άγγελοι είναι δια της πνευματικότητας τους κενωτικά όντα, είναι ικανοί όπως ο Θεός για κένωση προς τους ανθρώπους. 23 Αυτοί μπορούν να πάρουν ανθρώπινη μορφή σχεδόν υλική, για την αγάπη που την αισθάνονται υπέρ των αδελφών τους, οι άνθρωποι. Όλα τα παραπάνω παρατηρούμενα, μας οδηγούν σε άλλη χαρακτηριστική πραγματικότητα που αφορά τους αγγέλους, πολλή σημαντική και βαθιά, αυτής της υπόστασης, η της υποστατικής μορφής των αγγέλων. Οι άγγελοι είναι προσωπικά όντα διαφορετικά από τον Θεό και από τους ανθροπους. Οι άγγελοι είναι πρόσωπα ικανά δια την αγάπη και κοινωνία. 24 Έτσι και αλλιώς, η ένωση των αγγέλων με τον Θεό προϋποθέτει μια στενή ενότητα ανάμεσα τους, μια προσωπική ένωση που έχει ως θεμέλιο την αγάπη. 25 Το γεγονός ότι είναι πρόσωπα, μας το δείχνουν τα ονόματα 17 Andrei Pleşu, ο.π., σ. 48 18 Dictionaire de Theologie Catholique, vol. I, Paris, 1930, col. 1195 19 Anca Manolache, ο.π., σ. 129 20 Dictionaire de Theologie Catholique, ο.π., col. 1193 21 Maica Alexandra, ο.π.., p. 254 22 PG 59, 98 23 Η κενωση των αγγέλων είναι ένα σύμβολο της Ενσάρκωση του Χριστού. 24 Dictionaire de Theologie Catholique, ο.π., col. 1189 25 D. Stăniloae, παραπομπή 251, στο Sf. Dionisie Areopagitul, ed. Dacia, Cluj Napoca., 1993, σ. 243 6

που τα έχουνε και τα οποία περιγράφουν κάθε αγγελική ύπαρξη μιμούμενοι τον Θεό. Όλοι μιμούνται τον Θεό προσπαθώντας να γίνουν όμοιοι με τον Θεό σ` αυτό επίθετο που Τον χαρακτηρίζει το πιο έντονα- η αγάπη. 26 Η υποστατική διάσταση 27 των αγγέλων μας ανοίγει την μερική κατανόηση του αόρατου κόσμου, της πολιτείας των αγγέλων ως κοινωνίας αγάπης, χαράς και φωτός. Η πολιτεία είναι μια ουράνια πραγματικότητα η οποία χαρακτηρίζεται, όπως παρατηρεί ο Γρηγοριος ο Παλαμάς, από το θεϊκό φως. Η πολιτεία των αγγέλων εννοείται δια του θειου Φωτός, οι άγγελοι όντας λειτουργοί του Φωτός και απαυγάσματα Αυτού του Φωτός. Δια τούτου, οι άγγελοι μπορούν συνέχεια να ενωθούν με τον Θεού κινούμενοι κυκλικώς γύρω Του. Οι φωτισμένοι άγγελοι ως θεουμενοι νόες μπορούν να ενωθούν με τις θεϊκές ακτίνες Του αιώνιου Ηλίου. 28 Αυτή η ακτινοβολία από το θεϊκό Φως των αγγέλων ως φώτα, δεν είναι νεοπλατωνισμός, αλλά προϋποθέτει μια προσωπική σχέση με τον Θεό. Η ακτινοβολία είναι οντολογική και προσωπική επειδή αφορά προσωπικά όντα -στην περίπτωση μας 29 τους αγγέλους. Η πολιτεία των αγγέλων έχει ως βασικό κανόνα, όπως μας επιβεβαιώνει ο Βασίλειος ο Μέγας, το προσωπικό συμπλήρωμα μεταξύ τους, ανάμεσα στους οποίους δεν υπάρχει κυριαρχία, αυτοί δεν θέλουν να δεσπόσουν η να επικρατήσουν τους άλλους συνάδελφους, αλλά όλα ανήκουν στον καθένα και όλοι χαρίζουν τον εαυτόν τους για το καλό όλων. 30 Αυτοί συνυπάρχουν υποστατικά έχοντας όλοι ως κέντρο της ύπαρξης τον Θεό. Σ`αυτη την κατάσταση αυτοί καλούνται να θεωρήσουν το πρόσωπο του Θεού. Έτσι, υλοποιείται ο λόγος και η κλίσης του καθενός αγγέλου σε σχέση και με τον Θεό, αλλά και με τους άλλους αγγέλους. Η τελειότητα τους προέρχεται από την θεωρεία του Θεού ως Πρόσωπου προς τον οποίο κατευθύνεται όλα τα κτιστά πρόσωπα. 31 Αυτοί κοιτάζουν, τόσο στο κέντρο την Απόλυτη Εικόνα τους που είναι ο ίδιος Θεός, αλλά και προς τα πρόσωπα όλων των συνάδελφων τους, είτε άγγελοι είτε άνθρωποι. Η δράση αυτή έχει την μορφή ενός οντολογικού και λειτουργικού χορού. Λέγεται ότι οι άγγελοι συμμέτοχοι σ`αυτή την θεϊκή τάξη και κίνηση, βλέπουν αιώνια το πρόσωπο του Θεού ( Μθ 18, 10) και χαίρονται για οποιοδήποτε υιό του Φωτός 26 PG 3, 212 27 Τρικελιδου Κυριακή, Οι άγγελοι στην Άγια Γραφή, Thessaloniki, 2003, (teza de master), p. 38 28 Sf. Grigorie Palama, Filocalia, vol. VII, EIB, Bucureşti, 1977, σ. 477 29 D. Stăniloae, παραπομπή 747, στο Sf. Grigorie Palama, ο.π., σ.47 30 Sf. Vasile cel Mare, ΕΠΕ 9, 481 31 cf. PG 4, 73 7

οποίος μετανοεί και επιστρέφει στην πραγματική και οντολογική του φύση, πάλι έρχεται στο κοσμικό και λειτουργικό χορό όπου ξαναρχίζει την θεώρηση του θειου Όντος. Η πολιτεία δεν είναι μια αφηρημένη έννοια της υπερβατικότητας και του αόρατου κόσμου των αγγέλων, αλλά ένας πνευματικός οργανισμός που έχει ως τέλος την συμμετοχή του στο κοσμικό μεταβολισμό της θεωσης ολόκληρης κτίσεως. Για τούτο το γεγονός, η οντολογική σχέση μεταξύ ανθρώπινης και αγγελικής πολιτείας δεν έχει μια ιδεώδη διάσταση, αλλά μια συγκεκριμένη διάσταση σ`ένα interπροσωπικό επίπεδο. 32 Οι άνθρωποι αυξάνονται οργανικά και πνευματικά σε σχέση με τους συνάδελφους τους, αλλά και με τον αγγελικό κόσμο και ειδικά με κάθε άγγελο ως πρόσωπο. Δημιουργείται, ούτως, άπειρες προσωπικές και υπαρξιακές σχέσεις μ εταξύ ανθρώπων και αγγέλων. Η πολιτεία των αγγέλων δεν εννοείται σαν ένας κοινωνιολογικός μηχανισμός, αλλά είναι μια υπαρξιακή κοινωνία, ένας τρόπος ζωής που σκοπεύει την θεωση όλων, η συνεχής προχώρηση στο μυστήριο του θεϊκού Οντος. Η πολιτεία οδηγείται από μια ουσιώδη νομιμότητα που είναι η θεωση. Τελειώνεται δια μιας αιώνιας ανόδου προς την θεϊκή ζωή και πραγματοποιείται σταδιακά σε τρία οντολογικά και πνευματικά επίπεδα- τον καθαρισμό, τον φωτισμό και την τελείωση η την ένωση. Κάθε άγγελος από κάθε βαθμίδα παρουσιάζεται λογικά και νοητικά για τους άλλους αγγέλους ως ένας καθρέφτης δια του οποίου η θεότητα σφραγίζεται βαθμιαία και αιώνια σε κάθε λογική ύπαρξη, είτε αγγέλους, είτε ανθρώπους. 33 Κατά τον Διονύσιο Αρεοπαγίτη το κείμενο του Ησαΐα (6,3) στο οποίο λέγεται ότι οι άγγελοι κραυγάζουν έναν στον άλλον, εννοείται ως μια προσωπική κοινωνία μεταξύ τούτων, κοινωνία στην οποία ο καθένας έχει την θέση του, και που ο καθένας μεταδίδει την θεϊκή του εμπειρία σε όλους, μεταλαμβάνοντας ο ένας από τον άλλον. 34 Ο Κλημης Αλεξάνδρειας μιλάει για επτά αγγέλους γεννημένους πριν από την κτίση, επτά αγγέλους που συμβολίζουν ένα τέλειο κόσμο, μια οντολογική αρμονία του αγγελικού τάγματος. 35 Η τελειότητα αυτού του κόσμου δεν προέρχεται αφ`εαυτης, αλλά από την τέλεια σχέση με τον Θεό. Αυτοί, από την άλλη πλευρά είναι μέρος σε μια καθολική πολιτεία η οποία περιέχει όλο τον δημιουργικό ον. 32 D. Stăniloae, Teologia Dogmatică Ortodoxă ο.π., σ. 302 33 D. Stăniloae, παραπομπη 7, στο Sf. Dionisie, ο.π., σ. 64 34 PC 3, 481C 35 Sf. Clement Alexandrinul, Scrieri II, EIB, Bucureşti, 1982, σ. 463 8

τους. 38 Το γεγονός ότι ο Θεός δημιούργησε και πνευματικά όντα κάνει δυνατή, τόσο Η σχέση των αγγέλων με τον Θεό είναι η αιτία που κάνει την πολιτεία τους να είναι μια πραγματική, αρμονική, οντολογική, άπειρη πολιτεία.. Δεν μιλάμε για ένα θειο άπειρο αυτών, αλλά για ένα άπειρο περιορισμένο από το άπειρο του Θεού. Αυτό το άπειρο τους αποκαλύπτει και σ`αυτούς, αλλά και σ`εμάς, τον αιώνιο και θεϊκό Του π λούτο ως αγάπη. Από αυτό χαίρεται πρώτα το αγγελικό και ουράνιο άπειρο που δοξολογεί την δύναμη και την δόξα Αυτού, 36 αλλά και όλο το δημιουργικό κόσμο. Η πολιτεία των αγγέλων ορίζεται από ένα κοινό έργο, έργο που στοχεύει τόσο την τελειότητα τους, αλλά και την τελειότητα των ανθρώπων και όλης της δημιουργίας. Αυτοί συνεργάζονται το ένα τάγμα με τον άλλον, για να επιτύχουν την ένωση τους με τον Θεό, αλλά και για να κοινωνούν στους ανθρώπους ιεραρχικά τα μυστήρια του Θεού. 37 Η αγγελική αρμονία, κατά συνέπεια, δεν πραγματοποιείται μόνο σε σχέση με τον Θεό, αλλά και δια μέσου μιας κοινωνίας με τους ανθρώπους. Εκτελούν μια πράξη ad extra δια της οποίας φωτίζουν και συνοδεύουν τους ανθρώπους και μια άλλη ad intra η οποία στοχεύει την υπαρξιακή κοινωνία με τον Θεό και την κοινωνία μεταξύ την κοινωνία, αλλά και την γνώση του Θεού ως Πνεύμα. Ο Θεός αποκαλύπτεται, ούτως, σε δύο επίπεδα ένα πνευματικό αγγελικό και το άλλο αισθητό. Ο άνθρωπος έχει πρόσβαση και στα δύο επίπεδα. Ακόμη πιο πολύ, αυτός ο τρόπος της αποκάλυψης του Θεού ανοίγει μια inter-προσωπική καθολική διάσταση της συμμετοχής στο μυστήριο του Θεού. Η προσωπική γνώση του Θεού μεταδίδεται από ένα στον άλλο, είτε άγγελος, είτε άνθρωπος. Η μοναδική και προσωπική εμπειρία και βίωση του Θεού κοινωνεί σε όλους δια της σφράγισης αυτών από την θεϊκή γνώση του καθενός μέλους της πολιτείας. Όλη η κτίση γίνεται μια μεγάλη πολιτεία λογικών και γνωστικών προσώπων που μεταλαμβάνουν από την θεϊκή γνώση, αλλά και από την προσωπική γνώση του κάθε άλλου προσώπου της πολιτείας. 39 Αυτή την ανοιχτή καθολικότητα του σύμπαντος πραγματοποιείται δια του γεγονότος ότι ο άνθρωπος είναι ο δεσμός μεταξύ της νοητικής και αισθητικής κτίσεως, έχοντας στη δομή του στοιχεία και από τις δυο φύσεις. Σ`αυτή την κατάσταση αυτός έχει το βαρύ καθήκον για να πνευματοποιησει το ορατό κόσμο. 36 D. Stăniloae, ο.π., σ. 291 37 PG 3, 257-260 38 Dictionaire de Theologie Catholique, ο.π., col. 1195 39 D. Stăniloae, ο.π., σ. 288 9

Αυτός καλείται να μεταμορφώνει την ύλη του κόσμου ούτως ώστε οι δεσμοί μεταξύ αγγέλων και ανθρώπων να πραγματοποιηθούν πλήρως. 40 Η θεολογική και σημαντική θέση του ανθρώπου στη οικονομία του κόσμου προέρχεται από το γεγονός ότι ο Υιός του Θεού έγινε Υιός του Ανθρώπου. Έτσι, ο άνθρωπος τοποθετείται στη ίδια οικονομία της κτίσεως μπροστά από τους αγγέλους, επειδή ο Θεός δεν έγινε άγγελος. Ο Χριστός με την ανθρώπινη Του φύση γίνεται δεσπότης των αγγέλων. Αυτός δεν έγινε άνθρωπος επειδή ήθελε να δεσπόζει τους αγγέλους, αλλά επειδή δια του ανθρώπου θα μπορούσε να αγιάσει και να συμπεριλάβει όλο τον κόσμο και την ύλη στο θεοποιημένο Του έργο. Ο Θεάνθρωπος ανακεφαλαιώνει, αν και γίνεται άνθρωπος και τους αγγέλους εν Αυτω, όντας Πνεύμα που περιλαμβάνει και όλα τα πνεύματα. 41 Το θεμέλιο της θεωσης του κόσμου βρίσκεται στην Ενσάρκωση δια της οποίας ο Χριστός τελειοποιεί εν Αυτω όλη την δημιουργία, είτε ορατή, είτε αόρατη. Η θεωση του κόσμου ενεργοποιείται, επομένως, επειδή όλη η κτίση γνωρίζει μια λογική ενότητα ένα θεϊκό νόμο που είναι ο Ιησούς Χριστός. Ο Χριστός είναι ο εσωτερικός νόμος της αγγελικής και της ανθρώπινης πολιτείας. Ο Λόγος του Θεού δια της Ενσαρκώσεως ένωσε και τις δυο πολιτείες, φέροντας την πολιτεία των αγγέλων εν ημιν- τις αρετές των αγγέλων τις έφερε ο Χριστός στις καρδιές μας. 42 Αυτός μας προσφέρει, έτσι, την ικανότητα για να συμβιώσουμε με τους αγγέλους την κοινωνία με τον Θεό. β. Η λογιότητα των αγγέλων-υπόβαθρο για μια θεολογία της θεωσης Η πολιτεία των αγγέλων υπογραμμίσαμε έχει ως βασική αρχή- το πρόσωπο. Χωρίς αυτόν δεν θα φανταζόταν την ύπαρξη κανενός λογικού όντος, και επίσης ούτε την σχέση με τον Θεό που είναι πάνω από όλα- Πρόσωπο. Το πρόσωπο είναι μόνο μια διάσταση, και την πιο σημαντική, της κτιστής πραγματικότητας. Μια άλλη, επίσης σημαντική, αναγκαία και οποία συνδέεται με τη πρώτη διάσταση του προσώπου, είναι αυτή της λογιότητας. Τόσο ο άνθρωπος όμως και οι άγγελοι είναι λογικά όντα, λογικά στη γνωστική τους δύναμη, αλλά λογικά και στην ίδια την 40 Του ιδίου, σ. 293 41 Του ιδίου, σ. 294 42 PG 62, 172 10

κτιστή δομή τους. Η λογιότητα είναι η λογική της δημιουργίας γενικά και των νοητών και νοερών όντων ειδικά. Ο Θεός όλα τα πλαστούργησε κατά έναν αιώνιο σχέδιο, το οποίο βρισκόταν στο νου Του. Ο Θεός είχε εν Αυτω όλους τους λόγους των όντων γνωρίζοντας τα, εσωτερικά. Δια αυτών υποστηρίζονται όλα σε μια και μοναδική ενέργεια όπως ο ήλιος υποστηρίζει ενωτικά τις ακτίνες του εν αυτω. 43 Όλα τα πράγματα έχουν τους λόγους τους εν τω Λόγω, η λογιότητα τους αποτελώντας όντας ένα θεμέλιο όλης της δημιουργίας. Οι θεϊκοί λόγοι προϋπάρχουν συγκεντρωμένοι ενωτικά εν τω Θεώ. Αυτοί ονομάζονται και θεϊκοί προορισμοί η θεϊκές βουλές. Είναι άκτιστοι και υπάρχουν από πάντα στο Θεό. Ο Θεός ο Λόγος ονομάζεται από την χριστιανική παράδοση Λόγος, όχι μόνο επειδή δια Αυτού ο Θεός μας χάρισε την λογική, τον νου και την σοφία, αλλά επειδή περιλαμβάνει εν Αυτω ενωτικά τις αιτίες όλων των όντων. 44 Έχει τους λόγους όλης της κτιστής φύσεως, τα παραδείγματα και τα άπειρα νοήματα δια των οποίων πάντα δημιουργήθηκαν. 45 Λογιότητα έχουν και οι άγγελοι. Αυτοί, όπως μας διαβεβαιώνει ο Αγ. Μάξιμος ο Ομολογητής, όντας ασώματοι συναντιούνται και διαφοροποιούνται συνάμα, αποκαλύπτοντας έναν στον άλλον τα λογικά νοήματα δια της σιωπής του λόγου. 46 Η λογιότητα των αγγέλων, αν και ενώνονται ουσιωδώς με τη λογιότητα των ανθρώπων, ως έκφραση αυτής της λογιότητας διαφοροποιούνται. Όντας θείοι νόες, αυτοί διαφοροποιούνται από μας, από τους νους μας. Αν σ`αυτοι η διάνοια αναπτύσσεται ενωτικά και εσωτερικά εν τη ενέργεια της, σ`εμας η διάνοια αναπτύσσεται προς τα έξω για να μπορέσει να αναλυθεί. Εξαιτίας αυτής της διαφοράς εμείς μεταλαμβάνουμε από τους άλλους συνάδελφους, δια των λόγων που πηγαίνουν από έναν στον άλλον, ενώ οι άγγελοι όντας ασώματοι κοινωνούνε μεταξύ τους τα νοήματα που τα λαμβάνουν σε σχέση με τον Θεό, αλάλητα. Η λογιότητα των αγγέλων, από την άλλη πλευρά, μας προσφέρει την δυνατότητα να θεωρούμε δια αυτών όλους τους λόγους των κτιστών όντων που είναι αγγελιοφόροι του Θεού. Εν τοις αγγελοις μπορούμε να θεωρήσουμε όλη την κτίση 43 PG 3, 869 44 PG 3, 872 45 PG 4, 353 Β 46 PG 4, 44 BC 11

χωρίς ύλη, επειδή αυτοί περιλαμβάνουν στην δομή τους, όλους τους λόγους της κτίσεως. 47 Η λογιότητα της κτίσεως, γενικά, μας προσφέρει την τέλεια πρόταση για την θεωση της. Τόσο ο αισθητός κόσμος, όσο και ο νοητός πρέπει να τείνουν προς την Πηγή αυτής της λογιότητας που είναι ο Θεός Λόγος. Η ενότητα των λόγων του κόσμου εν τω Δημιουργώ Λόγω είναι η βάση της δομικής ένωσης όλων εν Αυτω. Προς Αυτόν ως Υποστατικό Λόγο καλούνται οι άνθρωποι και οι άγγελοι να κατευθύνουν τα οντολογικά τους βήματα. Είναι μια διαδικασία πραγματοποίησης και ενεργοποίησης των του κόσμου λόγων, στην οποία οι άγγελοι και άνθρωποι υποστηρίζονται από τον ίδιο τον Θεό, ο οποίος τους καλεί προς Εαυτόν. Η βαθιά κατανόηση αυτών των λόγων ανταποκρίνεται με ένα συνεχή διάλογο τον οποίο τον έχουν οι άγγελοι και οι άνθρωποι με τον Θεό. Οι θεϊκοί λόγοι είναι τα αιώνια παραδείγματα από τα οποία και άγγελοι και οι άνθρωποι θα πορευθούν προς την θεωση. Δια αυτών των λόγων οι άγγελοι λαμβάνουν θεϊκές σφραγίσεις πάνω τους, σφραγίσεις που υπάρχουν στον Θεό, έχοντας ως σκοπό την τελείωση των αγγέλων σύμφωνα με τους λόγους τους. Οι εν αυτοις(αγγελοις) θεϊκοί λόγοι ως προορισμοί και θεϊκά δυναμικά παραδείγματα, ζητούνε να εκπληρωθούν στους κόλπους τους που είναι ο Θεός Λόγος. Οι άγγελοι πρέπει να κάνουν τους «λόγους» τους αντίγραφα των θεϊκών λόγων για να μπορέσουν να αναπτυχθούν στην γραμμή αυτών των παραδειγμάτων. 48 Οι λόγοι δεν έχουν μια αφηρημένη διάσταση όπως είχαν στην αρχαία φιλοσοφία του Πλάτωνα, αλλά αυτοί υλοποιούνται δια της υπόστασης του καθενός. Ως πρόσωπα οι άγγελοι μπορούν να τείνουν προς τα αιώνια παραδείγματα τους, προς τους θεϊκούς τους λόγους, δια μιας προσωπικής σχέσης με τον Θεό, προς τις αιώνιες μορφές του κτιστού όντος που υπάρχει από την αιωνιότητα εις Αυτόν. 49 Επειδή αυτή η ενέργεια έχει ένα προσωπικό χαρακτήρα, η ύψωση των αγγέλων προς τους λόγους τους δεν πρόκειται να πραγματοποιηθεί μόνο δια του Θεού, αλλά και σε σχέση με τους άλλους αγγέλους και με τους ανθρώπους οι οποίοι όλοι είναι πρόσωπα. Αυτοί που προχώρησαν ως πρόσωπα σε σχέση με τον Θεό προς 47 D. Stăniloae, παραπομπή 399, στο Sf. Maxim Mărturisitorul, Ambigua, EIB, Bucureşti, 1987, σ. 323 48 D. Stăniloae, παραπομπή 529, στο Sf. Grigorie Palama, ο.π., σ. 348 49 Του ιδίου 12

τον αιώνιο τους λόγο μπορούν να γίνουν για τα αλλά πρόσωπα που στοχεύουν το ίδιο πράγμα, τύπους και μοντέλα. 50 Η λογιότητα των αγγέλων, από την άλλη μεριά, μας στέλνει στην χριστολογικη προοπτική του κόσμου, βασιζόμενη σ`αυτή την κοινή λογιότητα που προέρχεται από τον θειο Λόγο. Περί των αγγέλων, ο Αγ. Μάξιμος λέει ότι είναι οι λόγοι που ερμηνεύουν το μυστήριο του Χριστού ως Θεανθρώπου, δηλαδή αυτοί που μπορούν να εξηγήσουν τόσο την θεολογία, όσο και την οικονομία σχετικά με το μυστήριο του Θεού. 51 Εξαιτίας της λογιότητας τους, αυτοί έχουν πρόσβαση τόσο στην θεολογία του Θεού- πως είναι κατά τις ενέργειες Του-, αλλά και στην οικονομική Του έξοδος προς τον κόσμο που κορυφώθηκε με την Ενσάρκωση του Λόγου. Και τούτο επειδή, αυτοί έχουν πρόσβαση στους θεϊκούς τους λόγους από τον Θεό. Δια της προσέγγισης από αυτούς τους λόγους περισσότερο από μας, οι άγγελοι μπορούν να γνωρίζουν τον Θεό, τόσο άμεσα εν Αυτω δια της θεωρίας του Προσώπου Αυτού, αλλά και δια των ενεργειών τις οποίες αυτοί τις γνωρίζουν κάπως πριν από την υλοποίηση τις. Αυτό το πράγμα μας το αποκαλύπτει ο Αγ. Κλημεντος Αλεξανδριας που λέει ότι: «οι άγγελοι φύλαξαν για τον ερχόμενο Θεό τα μυστήρια Του, αναφορικά την πρόνοια και τις ανώτερες ιδέες.» 52 Η ερμηνεία που γίνεται δια των αγγέλων αυτών των δυο ενωτικών και θεϊκών μυστήριων (θεολογία και οικονομία) γίνεται επειδή και εμείς και οι άγγελοι έχουμε μια λογική ενότητα. Φτάνοντας στην τελειότητα τους δια της προσέγγισης τους από τα θεϊκά παραδείγματα, αυτοί έχουν πρόσβαση και στην θεολογία- η γνώση περί Θεού-, αλλά και στη οικονομική πραγματικότητα από την οποία θα κοινωνούν οι άνθρωποι και άγγελοι μαζί με αυτούς. 3.Η δυναμική από κατ`εικονα προς καθ` ομοίωση στη περίπτωση των αγγέλων Υπογραμμίσαμε λίγο παραπάνω το γεγονός ότι η λογιότητα του κόσμου γενικά προϋποθέτει μια δυναμική, η οποία στοχεύει την εκπλήρωση των λόγων των όντων εν τοις θεϊκοις λογοις, στα αιώνια τους παραδείγματα από τους κόλπους του Θεού Λόγου. Οι άνθρωποι και οι άγγελοι εγγράφονται υποστατικά σ`αυτή την πορεία 50 Του ιδίου 51 Sf. Maxim Mărturisitorul, Ambigua ο.π., σ. 322 52 Sf. Clement Alexandrinul, Scrieri II, ο.π., σ. 317 13

Θεό. 54 Έτσι, τα αγια τάγματα των αγγελικών όντων τείνοντας προς την μίμηση του και δυναμική. Αυτοί καλούνται να υψωθούν προς τα οντολογικά τους παραδείγματα, προς τους θεϊκούς λόγους που υπήρχαν από την αιωνιότητα στον Θεό. Αυτή την λογική και οντολογική δυναμική θεωρημένη από την θεολογική γωνία του κατ`εικονα -των ανθρώπων και των αγγέλων- ταυτίζεται με την δυναμική από το κατ`εικονα προς καθ` ομοίωση. Ο αγγελικός κόσμος προϋποθέτει μια τέτοια δυναμική όντας μια αύξηση αγάπης, μια αναγωγική κίνηση, μια πορεία που τελειώνεται και εκπληρώνεται με την θεωση. Η θεωση είναι μια υπαρξιακή στάση που τελείται κατά μια προσωπική άσκηση, είναι μια θεολογική στάση κοινωνίας με τον Θεό. Αυτή η ανάληψη και το υπαρξιακό γίγνεσθαι των αγγέλων έχει ως βάση την δυναμική από κατ`εικονα προς καθ` ομοίωση. Η ομοίωση των αγγέλων με τον Θεό είναι μια συνεχής επέκταση, που εγγράφεται στη οντολογική άνοδο της κτίσης προς τον Δημιουργό της. Ως σύμβολο αυτής της επέκτασης έχουμε τον Μωυση που τείνει προς μια πιο σαφή θεωρία του Θεού. 53 Αυτή η άνοδο των αγγέλων τους εισάγει σε μια υπαρξιακή ένταση δια της οποίας κινούνται κυκλικώς προς τον Θεό, τραβώντας σ`αυτη την ένταση όλη την δημιουργία. Ο κόσμος των αγγέλων έχει αυτή την ικανότητα της τοποθέτησης αμετάβλητα σ` αυτή την μυστηριώδη ανάγωγη προς τον Θεό, αλλά και την κλίση της προχώρησης απείρως από δόξα προς δόξα εν τω Απόλυτω Μυστήριω. Αυτή η ανάγωγη προς τα άνω περιγράφεται ως μια συνεχής μεταμόρφωση, μια αιώνια προσέγγιση από τον Θεού και επιθυμώντας να μεταμορφωθούν την μορφή τους κατά τις θεϊκές τους αρχικές μορφές, μεταδίδονται σταδιακά και συνεχώς από τον πλούτο του Θεού. 55 Ο σκοπός τους είναι να ενωθούν με τον Θεό, όσο δυνατόν γίνεται, θεωρώντας αδιάκοπα το θεϊκό κάλος. 56 Η ομοίωση τους με τον Θεό δεν είναι μια υλική ενέργεια, αλλά πνευματική, επομένως δεν μιλάμε για μια ομοίωση τους κατά την μορφή, αλλά κατά την έκταση του νου τους προς τον Θεό. 57 Οι άγγελοι μπορούν να πραγματοποιούν αυτό το 53 Sf. Grigorie Palama, ο.π., σ. 339 54 D. Stăniloae,Teologia ο.π., σ. 308 55 PG 3, 180Α 56 Maica Alexandra, ο.π., σ. 247 57 PG 4, 377 14

γεγονός, λόγω μιας βασικής συνοχής που υπάρχει ανάμεσα τους. Αυτή η συνοχή προέρχεται από το κατ` εικόνα που υπάρχει προβλεπτικά εν αυτοις, εικόνα με την οποία τείνουν συνεχεία προς την ομοίωση με την Απόλυτη Αιτία τους. 58 Ο Γρηγοριος ο Μέγας παρατηρεί σχετικά με την φύση των αγγέλων το γεγονός ότι αυτοί δεν ορίζονται μόνο δια του κατ` εικόνα, αλλά και δια της σφράγισης του καθ` ομοίωση με τον Θεό, που υπάρχει σ`αυτους από την δημιουργία.. Αυτή την σφράγιση του καθ` ομοίωση αυτοί μπορούν να το ανακαλύπτουν ανάλογα με τον καθαρισμό τους. Όσο πολύ η φύση τους γίνεται πιο άσπιλη, τόσο αυτή η σφράγιση θα γίνει πιο σαφής, θα είναι μια ομοίωση πιο εκπληρωμένη ως πράξη και υπαρξιακή στάση. 59 Η πνευματική τους πορεία έχει κατά συνέπεια, μια γνώση-οντολογική διάσταση. Καθαρίζονται από το σκοτάδι της αγνωσίας και πλησιάζουν τον Θεό δια της κοινωνίας από την φωτισμένη θεότητα. Αυτοί τελειώνονται δια του αποφασιστικού Φωτός που μεταδίδεται στους αγγέλους, όντας την θεϊκή γνώση περί του Όντως. Η ομοίωση των αγγέλων τελείται δια της θεωρίας που είναι θεογνωσία ως ένωση με Αυτόν. 60 Η θεωρία τους είναι νοητική, αυλη και ενωτική δια της προσέγγισης τους από την θεϊκή φύση, ο νους τους όντας όσο γίνεται δυνατόν σφραγισμένος από τον θειο και υπερφυσικό νουν. 61 Η άμεση θεωρεία των αγγέλων είναι η πιο ανώτερη βαθμίδα της θεωρειας, όντας και η ομοίωση ως αντικειμενική στάση, όχι τελική. Σ`αυτη την κατάσταση φθάνετε όπως μας βεβαιώνει ο Αγ. Διονύσιος Αρεοπαγίτης, ιεραρχικά. Τα αγια τάγματα καθαρίζονται, φωτίζονται και τελειώνονται ιεραρχικά, αποκτούν την ομοίωση σε σχέση με τα άνω τάγματα που απόλαυσαν τον αγιασμό πριν από τα αλλά. 62 Τείνοντας προς την ομοίωση οι άγγελοι εισάγονται στην γνώση των θεϊκών ενεργειών από τα άνω τάγματα, που φωτίζονται όσο δυνατόν γίνεται από την ίδια την θεότητα. Συνεπώς, η πρώτη ιεραρχία των ουράνιων νοών όντας πλήρης από το θεϊκό αγιασμό ανακαλύπτεται στα υπό αυτά τάγματα και τα υπό αυτά σ`αλλα τάγματα που είναι πιο κάτω από τα δευτέρα τάγματα. Η ομοίωση συνιστά πρώτα από τα άνω τάγματα που καθαρίζονται, φωτίζονται και τελειώνονται ταυτόχρονα. Αυτά 58 PG 4, 377 59 Αγ. Γριγοριος ο Μέγας, apud. Maica Alexandra, ο.π., σ. 252 60 Sf. Clement Alexandrinul, ο.π., σ.458 61 PG 3, 868-869 62 PG 3, 209 15

Ήλιου. 63 Εντούτοις, τα άγια αγγελικά τάγματα μεταλαμβάνονται από το φως που το βρίσκονται σε κύκλο γύρω του Θεού λαμβάνοντας άμεσα τις ακτίνες του άκτιστου μεταδίδουν τα άνω τάγματα, σχηματισμένα πνευματικά προς την μίμηση του Θεού. Αυτά επιθυμώντας να μεταμορφώνουν τον νουν τους από το παράδειγμα του θειου Νου, στοχεύουν αδιάλειπτα προς τα πάνω, υποστηριγμένα από την αγάπη του Θεού. Λαμβάνοντας σ`αυτη την ενέργεια τα άυλα ακτίνια οι άγγελοι συμμορφώνονται με αυτά φθάνοντας από την δόξα εν δόξα να γίνουν πιο πόλη όμοιοι με το θεϊκό παράδειγμα. Όλα αυτά πραγματοποιήθηκαν ήδη, η ομοίωση των αγγέλων αποτελούσε την κλήση τους πριν την οικοδόμηση του αισθητού κόσμου. Τώρα αυτοί είναι οι τέλειοι μιμητές του Θεού. Η διαφορά μεταξύ ανθρώπων και αγγέλων προέρχεται από το γεγονός ότι η θεωση των αγγέλων είναι μια τέλεια προχώρηση προς τον Θεό ενώ οι άνθρωποι έχουν ως σκοπό αυτή την στάση των αγγέλων. Η ομοίωση τους κατανοείται ως μια αμετάβλητη σταθερότητα στη άνοδο τους προς μια αιώνια ομοίωση. Συμπεράσματα Οι άγγελοι δεν αποτελούν ένα παράλληλο κόσμο με την δική μας ύπαρξη, έχοντας μια ουδέτερη ενέργεια στην οικονομία όλου του κόσμου. Αυτοί είναι μόνο μια πλευρά της κτιστής δημιουργίας- δηλαδή η αόρατη πολιτεία των ασώματων δυνάμεων. Οι άγγελοι είναι οι πρόδρομοι μας στην οδό της θεωσεως οι λαμπάδες που μας φωτίζουνε στο δρόμο του αγιασμού. Οι άγγελοι μπορούν να κοινωνήσουν με τους ανθρώπους και να πραγματοποιήσουν αυτά τα έργα δεδομένου ότι πλάστηκαν καθώς και οι άνθρωποι ως πρόσωπα. Είναι υποστατικές υπάρξεις ως και οι άνθρωποι, ικανοί για κοινωνία και αγάπη με τον Θεό και με τους ανθρώπους. Είναι λογικά όντα και νοητές υπάρξεις που συνιστούν μαζί με τους ανθρώπους την πολιτεία των λογικών όντων, προορισμένοι σε αγάπη και προσωπική σχέση με τον Θεό. Η θεολογία των αγγέλων μας αποκάλυψε την δομή και την κλήση τους στην οικονομία της κτιστής ύπαρξης. Είδαμε πως εκτός από το γεγονός ότι είναι πρόσωπα, 63 PG 4, 73 16

αυτοί έχουν ένα στενό δεσμό με όλο το κόσμο που έρχεται από την λιτότητα τους που εντάσσεται σ`ένα σχέδιο που αφορά όλη την κτίση. Επομένως, η ενέργεια τους γενικά όχι μόνο αφορά τους ανθρώπους αλλά και την υλική φύση του κόσμου. Εστί, μπορούμε να κατανοήσουμε την ίδια την ύπαρξη μας που δε είναι μια αυτόνομη, αλλά κοινωνική- όντας συνδεδεμένη με όλη την κτίση μέρος της οποίας είναι και οι άγγελοι. 17