LINARDOS KRISI 15X23:Layout 1 9/1/11 5:57 PM Page 1. Διανοητική εργασία, κοινωνικά κινήματα και έξοδος από την κρίση

LINARDOS KRISI 15X23:Layout 1 9/1/11 5:57 PM Page 1 Διανοητική εργασία, κοινωνικά κινήματα και έξοδος από την κρίση

LINARDOS KRISI 15X23:Layout 1 9/1/11 5:57 PM Page 2 ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΤΟΠΟΙ Διεύθυνση σειράς Άρης Μαραγκόπουλος Επιμέλεια-Διόρθωση: Θάνος Μοσχούδης Μακέτα εξωφύλλου: ΜΟΤΙΒΟ Α.Ε. 2011 Εκδόσεις Τόπος & Πέτρος Λινάρδος Ρυλμόν για την ελληνική γλώσσα σε όλο τον κόσμο ISBN 978-960-499-019-1 Η πνευματική ιδιοκτησία αποκτάται χωρίς καμία διατύπωση και χωρίς την ανάγκη ρήτρας απαγορευτικής των προσβολών της. Κατά το Ν. 2387/20 (όπως έχει τροποποιηθεί με το Ν. 2121/93 και ισχύει σήμερα) και κατά τη Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με το Ν. 100/1975), απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αποθήκευση σε κάποιο σύστημα διάσωσης και γενικά η αναπαραγωγή του παρόντος έργου με οποιονδήποτε τρόπο ή μορφή, τμηματικά ή περιληπτικά, στο πρωτότυπο ή σε μετάφραση ή άλλη διασκευή, χωρίς τη γραπτή άδεια του εκδότη. Εκδόσεις Τόπος Πλαπούτα 2 και Καλλιδρομίου 11473, Αθήνα Τηλ.: 210 8222835-856 Fax: 210 8222684 Βιβλιοπωλείο Γενναδίου 6 10678, Αθήνα Τηλ.: 210 3221580 Fax: 210 3211246 www.toposbooks.gr

LINARDOS KRISI 15X23:Layout 1 9/1/11 5:57 PM Page 3 Πέτρος Λινάρδος Ρυλμόν Διανοητική εργασία, κοινωνικά κινήματα και έξοδος από την κρίση ΕΚΔΟΣΕΙΣ TOΠΟΣ

LINARDOS KRISI 15X23:Layout 1 9/1/11 5:57 PM Page 4

LINARDOS KRISI 15X23:Layout 1 9/1/11 5:57 PM Page 5 για τη Μαργαρίτα

LINARDOS KRISI 15X23:Layout 1 9/1/11 5:57 PM Page 7 Περιεχόμενα Πρόλογος 9 Εισαγωγή 17 1. Άυλη εργασία και κοινωνικοί αγώνες 31 2. Γνώση, ταξική συνείδηση και διανοητική εργασία 47 3. Οι διαστάσεις της κρίσης και το περιεχόμενο των ανατροπών 57 4. Κινηματικές ευκαιρίες που χάνονται 75 5. Η έξοδος από την κρίση και ο νέος ρόλος των κινημάτων 93 6. Εξέγερση ή επανάσταση; 115 Υστερόγραφο 121 Βιβλιογραφία 123

LINARDOS KRISI 15X23:Layout 1 9/1/11 5:57 PM Page 9 Πρόλογος Η διεθνής, η ευρωπαϊκή και η ελληνική οικονομία πλήττονται, ήδη από το φθινόπωρο του 2008, από μία νέων διαστάσεων οικονομική κρίση και ύφεση, με την έννοια των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και επιπτώσεων, σε σύγκριση με τις συντελούμενες οικονομικές κρίσεις του 20ού αιώνα. Η σημερινή κρίση ξεκίνησε ως κρίση ενυπόθηκων δανείων υψηλού κινδύνου (χρηματοπιστωτική), μετεξελίχθηκε διεθνώς σε κρίση της πραγματικής οικονομίας και εξελίσσεται σε κοινωνική κρίση και σε κρίση της απασχόλησης με την εκρηκτική αύξηση της ανεργίας και των σοβαρών οικονομικών, εισοδηματικών και κοινωνικών επιπτώσεών της. Το νεοφιλελεύθερο μείγμα μακρο-οικονομικής πολιτικής «των οικονομικών της προσφοράς» είναι αυτό που ενθάρρυνε την επώαση της κρίσης στον χρηματοπιστωτικό τομέα με την αποσύνδεση της δαπάνης της οικονομίας (επενδυτική-καταναλωτική) από το εισόδημα*, ενισχύοντας την κατανάλωση (αφού το εισόδημα και η αύξησή του ήταν μικρότερη από το άθροισμα του πληθωρισμού και της παραγωγικότητας), με υπέρμετρο και υψηλού κινδύνου δανεισμό στις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά, προκειμένου να διατηρείται σε υψηλά επίπεδα η οικονομική μεγέθυνση και η αύξηση του ΑΕΠ, και εγκαθιδρύοντας στην οικονομία «συνθήκες φούσκας» και πραγματικής μείωσης των μισθών (μείωση αγοραστικής δύναμης των μισθωτών και των συνταξιούχων και αποδόμησης του κοινωνικού κράτους). Παράλληλα, σε μικρο-οικονομικό επίπεδο, η δημιουργία παραγωγικών συνθηκών αποκατάστασης της τάξης του κέρδους κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης των δεκαετιών του 1970 και του 1980 οδήγησε τις επιχειρήσεις στη μαζική εισροή νέας τεχνολογίας, στην αλλαγή της οργάνωσης της παραγωγής και της εργασίας, στην ευελιξία, στην επισφάλεια, στον κατακερματισμό και στην εξατομί- * M. Aglietta, La crise, Editions Michalon, Paris 2008.

LINARDOS KRISI 15X23:Layout 1 9/1/11 5:57 PM Page 10 10 Πρόλογος κευση της εργασίας. Η στρατηγική αυτή επιλογή των επιχειρήσεων και του κεφαλαίου αποδυνάμωσε τις συλλογικές εργασιακές συμπεριφορές και λειτουργίες με τη διαμόρφωση του προτύπου «των απελευθερωμένων αγορών και των αποκλεισμένων κοινωνιών», αντικατέστησε το κεϋνσιανό πρότυπο της κρατικής παρέμβασης, της ρύθμισης της καπιταλιστικής οικονομίας με κριτήριο τη ζήτηση και όχι την προσφορά, τη διεύρυνση του κράτους-πρόνοιας και των κοινωνικών δαπανών. Ακριβώς και ορθά, στο βιβλίο Διανοητική εργασία, κοινωνικά κινήματα και έξοδος από την κρίση ο συγγραφέας συντάσσεται με την άποψη ότι «οι μεγάλες αλλαγές που έχουν οδηγήσει σε αυτή τη νέα εποχή δεν είναι μόνο η οριστική εγκατάλειψη του κεϋνσιανισμού ως καθεστώτος ρύθμισης και ως ορίζοντα της καπιταλιστικής οικονομίας, αλλά και οι ριζικές μεταβολές στον εργασιακό και κοινωνικό καταμερισμό της γνώσης: οι τεχνολογικές εξελίξεις και οι κατακτήσεις στο επίπεδο του μορφωτικού επιπέδου του πληθυσμού έχουν αμφισβητήσει οριστικά τον διαχωρισμό χειρωνακτικής και διανοητικής εργασίας, ενώ η απόκτηση και η αξιοποίηση γνώσεων και γνωστικών ικανοτήτων έχουν επεκταθεί, για να γίνουν όμως και το πεδίο κοινωνικών και πολιτιστικών συγκρούσεων». Παρά τη διεθνή και ευρωπαϊκή οικονομική κρίση και ύφεση που συνοδεύεται, μεταξύ των άλλων, από την ένταση της πολιτικής και επιστημονικής συζήτησης για το περιεχόμενο και τον χαρακτήρα της οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής που θα οδηγήσουν την Ευρώπη και τη χώρα μας στην έξοδο από αυτήν, δεν φαίνεται να έχει υποσταλεί η κυριαρχία της νεοφιλελεύθερης σκέψης που ενέπνευσε την εφαρμοζόμενη οικονομική πολιτική τα τελευταία σαράντα χρόνια και δημιούργησε τις συνθήκες της πρόσφατης χρηματο-οικονομικής κρίσης και ύφεσης. Έτσι, η διανόηση και οι πολιτικές που προκάλεσαν την οικονομική κρίση και ύφεση αντί να αναγνωρίσουν την ήττα τους αποπειρώνται να νεκραναστηθούν, προβάλλοντάς τες ως αναγκαίες και αποδοτικές. Ξεχνούν, όμως, ότι «τίποτε δεν υπάρχει πιο άχρηστο από το να κάνεις αποδοτικό αυτό που δεν έπρεπε καν να γίνει». Η «Διανοητική εργασία, κοινωνικά κινήματα και έξοδος από την κρίση» συνεισφέρει, μεταξύ των άλλων, στην ιδέα ότι «η συνείδηση των κοινωνικών αναγκών και των τρόπων ικανοποίησής τους δεν μπορεί

LINARDOS KRISI 15X23:Layout 1 9/1/11 5:57 PM Page 11 Διανοητική εργασία, κοινωνικά κινήματα και έξοδος από την κρίση 11 πλέον να προέλθει από ηγετικές ομάδες στρατευμένων διανοούμενων, αλλά από τους κινητοποιημένους κοινωνικούς χώρους, που έχουν τη δυνατότητα να επεξεργαστούν προγραμματικές επιλογές και με βάση αυτές να ανασυγκροτήσουν πλειοψηφικές κοινωνικές συμμαχίες». Με άλλα λόγια, δεν μπορεί να υποστηρίξει κανείς ότι η Διανοητική εργασία, κοινωνικά κινήματα και έξοδος από την κρίση αποτελεί ένα ακόμη βιβλίο που επεξεργάζεται και αναλύει την οικονομική κρίση. Αντίθετα, αποτελεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα κοινωνικο-οικονομικής και πολιτικής σκέψης που προσπαθεί αφενός να εμβαθύνει στην κατανόηση των αιτιών, των διαστάσεων και των επιπτώσεων της κρίσης και αφετέρου να αναδείξει ως ηγετικό, πολιτικό και κοινωνικό υποκείμενο της εξόδου από την κρίση τα κοινωνικά κινήματα και τις κοινωνικές συμμαχίες. Σε μία ex poste αξιολόγηση των «ευθυνών» των οικονομικών ιδεών, αντιλήψεων και πολιτικών, το βασικό ερώτημα που τίθεται είναι τι τελικά ευθύνεται για τη σημερινή οικονομική κρίση; Ευθύνεται η μη αποδοχή των ιδεών του Μαρξ ότι η κρίση είναι ενδημική στον καπιταλισμό; Ευθύνεται η ιδέα ότι η οικονομία είναι μία αυτορρυθμιζόμενη οντότητα που, αν αφεθεί να λειτουργεί μόνη της, θα κινηθεί γενικά προς μια κατεύθυνση ισορροπίας, με σταθερότητα και πλήρη απασχόληση; Ευθύνεται η κεϋνσιανή ιδέα ότι για την αποκατάσταση της ισορροπίας στην οικονομία μετά τη μεγάλη ύφεση του 1929 επιβάλλεται να αυξηθεί η ενεργός ή η συνολική ζήτηση την οποία το κράτος μπορεί να προκαλέσει με την αύξηση των δημοσίων δαπανών, αντιστρέφοντας την καθοδική πορεία της οικονομίας; Ευθύνεται η εκτεταμένη επιρροή και η επικράτηση μετά το 1970 των μονεταριστικών ή νεοφιλελεύθερων ιδεών των Φρίντμαν Σβαρτς σύμφωνα με τις οποίες η μεγάλη ύφεση του 1929 δεν προκλήθηκε από την κατάρρευση της ζήτησης (Κέυνς), αλλά αυτή ήταν η άμεση συνέπεια της μείωσης της ποσότητας των καταθέσεων και των τραπεζικών αποθεμάτων που οδήγησε τις τράπεζες σε κλείσιμο (κατάρρευση προσφοράς χρήματος), προκαλώντας ακολούθως κατάρρευση της συνολικής ζήτησης, μείωση των εισοδημάτων, των τιμών, των δαπανών και της απασχόλησης;

LINARDOS KRISI 15X23:Layout 1 9/1/11 5:57 PM Page 12 12 Πρόλογος Πράγματι, οι ιδέες Φρίντμαν Σβαρτς ενέπνευσαν τη στρατηγική των «απελευθερωμένων, κυρίαρχων χρηματοπιστωτικών αγορών και των αποκλεισμένων κοινωνιών», εφαρμόστηκαν πειραματικά και βίαια στη Λατινική Αμερική και, μετά το 1990, επεκτάθηκαν και στον υπόλοιπο κόσμο. Συστήθηκε το μείγμα κράτους αγορών που υλοποίησε τη συγκεκριμένη συμπεριφορά των αγορών [τραπεζών κεφαλαίων (funds)] (χορήγηση δανείων υψηλού κινδύνου με δυσχέρεια αποπληρωμής τους), επιφέροντας τη διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση και την ταχεία διείσδυσή της στους αρμούς της πραγματικής οικονομίας, κυρίως στις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Το πρότυπο «δανείζω χρεώνομαι» έγινε όχημα αναζωπύρωσης των ενδογενών αντιφάσεων που επιδείνωσαν, εκτός των άλλων, ακόμη περισσότερο τις άνισες συνθήκες χρηματοδότησης του διεθνούς οικονομικού συστήματος*. Ακριβώς με αυτό το σκεπτικό το «κράτος γεννά τον δανειστή του» και όταν το χρέος για τον δανειζόμενο γίνει νοσηρό, τότε, όπως γράφει ο Μαρξ** σε μερικές σελίδες του πρώτου τόμου, για όλα τα σκληρά μέτρα που θα λάβει το κράτος ευθύνεται το νοσηρό χρέος. Αντ αυτού, η επικρατούσα αντίληψη θεωρεί τη σημερινή διεθνή οικονομική κρίση ως αποτέλεσμα εξωγενών παραγόντων που επιδρούν αρνητικά στην ομαλή λειτουργία και αναπαραγωγή του διεθνούς οικονομικού συστήματος, υποστηρίζοντας (οργανικοί διανοούμενοι) ότι «η οικονομική τάξη που απαιτεί η τάξη του κέρδους θα αποκατασταθεί». Στην κατεύθυνση αυτή οργανώνονται συνέδρια, γράφονται βιβλία, διακηρύσσονται ιδέες και αντιλήψεις, διαμορφώνοντας τη στρατηγική αυτή που συμπυκνώνεται στην πλήρη απαξίωση της εργασίας με ελεγχόμενη απαξίωση της τεχνολογίας, στην κατεύθυνση εγκαθίδρυσης ενός πρότυπου καπιταλισμού ασιατικού τύπου με πλήρη κατάργηση των εργασιακών και των κοινωνικών δικαιωμάτων. Με άλλα λόγια, η ηττημένη, εκ του αποτελέσματος, διανόηση της κρίσης αποπειράται να νεκραναστηθεί στο πεδίο της διαχείρισης της κρίσης με «ό,τι απαιτεί η τάξη του κέρδους» (Γ. Μανουσάκης, 2011), * M. Aglietta, ό.π., 2008. ** Κ. Μαρξ, Το Κεφάλαιο, Τόμος 1ος, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1978.

LINARDOS KRISI 15X23:Layout 1 9/1/11 5:57 PM Page 13 Διανοητική εργασία, κοινωνικά κινήματα και έξοδος από την κρίση 13 επιφέροντας διορθώσεις στην απολυτότητα της ορθότητας του οικονομικού δόγματος με τη θεσμοποιημένη θέσπιση της ελεγχόμενης χρεοκοπίας, την εμβάθυνση και επαναφορά της ύφεσης κατά τη δεκαετία 2010-2020 (Natixis, Ινστιτούτο Oliver Wiman 2011) και, παράλληλα, όπως υποστηρίζει ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου, με ριζικές αλλαγές στην εργασία: αποδυναμώνοντας το εργατικό δίκαιο, εγκαθιδρύοντας την ατομική σύμβαση ως κανόνα των εργασιακών σχέσεων, αποδυναμώνοντας τις συνδικαλιστικές οργανώσεις, συρρικνώνοντας το πεδίο των συλλογικών διαπραγματεύσεων και των συλλογικών συμβάσεων εργασίας, εγκαθιδρύοντας τις ευέλικτες μορφές απασχόλησης ως κυρίαρχες στην αγορά εργασίας, μειώνοντας τους μισθούς, διευρύνοντας την κεφαλαιοποίηση στην κοινωνική ασφάλιση και την υγεία, κ.λπ. Ουσιαστικά πρόκειται για μια απόπειρα ριζικής και οριστικής ρήξης των δημόσιων πολιτικών με τη μισθωτή εργασία. Επομένως, πώς θα ανασχεθεί η προαναφερόμενη ρήξη και πώς θα επιτευχθεί δυναμικά η σύζευξη δημόσιων πολιτικών και μισθωτής εργασίας; Στο ερώτημα αυτό απαντά η «Διανοητική εργασία, κοινωνικά κινήματα και έξοδος από την κρίση», με τις νέες ιδέες, αντιλήψεις, πρωτοβουλίες και στρατηγικές επιλογές που καταθέτει η μη οργανική διανόηση για το νέο και το διαφορετικό. Πράγματι, όπως στο παρελθόν, έτσι και σήμερα, παρά την προσπάθεια της οργανικής διανόησης για το «τέλος της εργασίας», το «τέλος της ιστορίας» και «το τέλος των ιδεολογιών», η μη οργανική διανόηση λειτουργεί ως «ο ιχνηλάτης των κοινωνικών σχέσεων, ως ο ανιχνευτής του μέλλοντος και της προοπτικής», ως ο υπερασπιστής αυτών που υφίστανται την Ιστορία και όχι αυτών που τη δημιουργούν*, ως ο εμπνευστής της ιδέας για: α) την επανασύσταση της οικονομικής επιστήμης, β) την ανάσχεση της κρίσης και την αποτροπή υλοποίησης των ασκούμενων πολιτικών, και γ) τον μετασχηματισμό του παραγωγικού προτύπου των θεσμών, των δομών, των λειτουργιών, των συμπεριφορών και των πρωτοβουλιών. Επίσης, η μη οργανική διανόηση θεωρεί ότι η κρίση είναι κάτι περισσότερο από * Αλμπέρ Καμί, Ομιλία στην Τελετή απονομής του Νόμπελ, 1957.

LINARDOS KRISI 15X23:Layout 1 9/1/11 5:57 PM Page 14 14 Πρόλογος οικονομική, με την έννοια ότι είναι και κρίση κοινωνική, περιβαλλοντική και γεωπολιτική. Από την άποψη αυτή, είναι προφανές ότι «η διανόηση αυτή δεν σιωπά. Στέκεται μέσα στο παρόν και έχει τη συνολική εποπτεία. Αυτή η εποπτεία λειτουργεί ολιστικά, υπερβαίνει την απλούστευση και τη μηχανιστικότητα που μπορεί να αναπτυχθεί στις επιμέρους επιστημονικές θεματικές αναπτύξεις και μπορεί να αναδειχθεί στον χώρο της τέχνης, της επιστήμης, της πολιτικής οικονομίας, της πολιτικής κ.λπ.». Η διανόηση αυτή και η ευθύνη της είναι να μην χάσει τον βηματισμό της με αυτούς που υφίστανται την Ιστορία. Να αποτελέσει προπομπό λύσεων που η κοινωνία και τα κοινωνικά κινήματα θα επιβάλλουν στην πολιτική. Από την άποψη αυτή, ο πραξιακός χαρακτήρας αυτής της διανόησης καθίσταται ιδιαίτερα σημαντικός με την εμπέδωση της σύζευξης δημόσιων πολιτικών και μισθωτής εργασίας και την εμπέδωση του νέου προτύπου των δημόσιων πολιτικών κοινωνίας. Ακριβώς, όπως υποστηρίζει ο συγγραφέας του βιβλίου Διανοητική εργασία, κοινωνικά κινήματα και έξοδος από την κρίση, αυτό το διανοητικό κεφάλαιο θέτει ένα νέο κοινωνικό, παραγωγικό και δημοκρατικό παράδειγμα. Επανατοποθετεί τις θεωρητικές υποθέσεις εργασίας και το περιεχόμενο των ασκούμενων πολιτικών. Θέτει έναν νέο τρόπο στο πώς και στο γιατί της παραγωγής. Θέτει ένα νέο περιεχόμενο στις οικονομικές και κοινωνικές λειτουργίες, νέες επιλογές προτεραιοτήτων στην κατανομή των πόρων και στην αναδιανομή του εισοδήματος, νέες επιλογές προτεραιοτήτων στο περιβάλλον και την ποιότητα της απασχόλησης, των κοινωνικών υπηρεσιών και των επιχειρήσεων δημόσιου συμφέροντος, νέες προσεγγίσεις στο περιεχόμενο των κοινωνικών αναγκών, νέες σχέσεις μεταξύ των κοινωνικών τάξεων, νέους θεσμούς κοινωνικής αλληλεγγύης. Πιο συγκεκριμένα, σ ένα μεταβατικό στάδιο θέτει: Πρώτο, την ένταξη της απασχόλησης στο μακρο-οικονομικό πεδίο και σύνδεσή της με την ανάπτυξη. Δεύτερο, τη σύνδεση ανταγωνιστικότητας με την τεχνολογία, την καινοτομία και την ποιότητα και όχι με το κόστος εργασίας. Τρίτο, την παραγωγικότητα ως κεντρικό προσδιοριστικό παράγοντα του βιοτικού επιπέδου μακροχρόνια. Τέταρτο, τη σύνδεση της οικονομικής δραστηριότητας με δυναμικά πεδία παραγωγικής

LINARDOS KRISI 15X23:Layout 1 9/1/11 5:57 PM Page 15 Διανοητική εργασία, κοινωνικά κινήματα και έξοδος από την κρίση 15 εξειδίκευσης. Πέμπτο, τη σύνδεση των οικονομικών πλεονασμάτων με την ανάπτυξη της οικονομικής δραστηριότητας και όχι με άσκηση αναδιανεμητικών πολιτικών σε βάρος της εργασίας και του δημόσιου τομέα της οικονομίας. Έκτο, μικρές επιχειρήσεις (95%) με αδήλωτη και ανασφάλιστη εργασία ή συστάδες οικονομικών μονάδων για βελτίωση παραγωγικότητας, κόστους παραγωγής, ποιότητας και μείωσης των τιμών. Έβδομο, κοινωνικές δαπάνες θεωρούμενες λανθασμένα ως καταναλωτικές που μειώνονται, συρρικνώνοντας τα κοινωνικά δικαιώματα ή θεωρούμενες ως αναπαραγωγικές και των οποίων η διεύρυνση επιφέρει άμεσα και έμμεσα πολλαπλασιαστικά κοινωνικά-οικονομικά αποτελέσματα. Όγδοο, σύστημα Κοινωνικής Ασφάλισης, θεωρούμενο ως παραγωγός δαπανών που ελέγχεται ή μειώνεται η εξέλιξή του, ενώ ορθά, κατά την άποψή μας, το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης αποτελεί θεσμό μεταφοράς πόρων από γενεά σε γενεά και ως εκ τούτου οι συντάξεις και τα επιδόματα εθνικολογιστικά δεν υπολογίζονται στο εθνικό εισόδημα, εφόσον υπολογίζονται σ αυτό οι καταβαλλόμενες εισφορές. Ένατο, νέες θέσεις εργασίας, με τον κατακερματισμό της σταθερής απασχόλησης και την ευελιξία της εργασίας ή νέες επενδύσεις και διεύρυνση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων. Δέκατο, ανισοκατανομή του εισοδήματος προς όφελος της κερδοφορίας ή δίκαιη αναδιανομή του εισοδήματος ισορροπώντας τις μακροοικονομικές και μακρο-κοινωνικές λειτουργίες. Στο βραχυπρόθεσμο μεταβατικό στάδιο, η επανατοποθέτηση των θεωρητικών υποθέσεων εργασίας και ο επαναπροσανατολισμός της οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής θα αποδειχθούν εντός χρόνου, προσδοκιών, βεβαιοτήτων, τάσεων και προοπτικών για την ευρωπαϊκή και την ελληνική οικονομία και κοινωνία. Παράλληλα, θα εμπεδωθούν οι προϋποθέσεις και οι συνθήκες εναλλακτικότητας, με τη μεταμόρφωση του οικονομικού και κοινωνικού συστήματος (από την οικονομία της αγοράς στην οικονομία της αλληλεγγύης), όσο και στο επίπεδο νέου τύπου οργάνωσης και λειτουργίας του πολιτικού συστήματος (πολιτικός μηχανισμός λήψης των αποφάσεων). Σε μεσο-μακροπρόθεσμο στάδιο, η εναλλακτική προοπτική του προτύπου οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης της οικονομίας της αλληλεγγύης θα εγκαθιδρύσει θεσμούς κοινωνικής συνεργασίας

LINARDOS KRISI 15X23:Layout 1 9/1/11 5:57 PM Page 16 16 Πρόλογος και θα αναπτύξει πολιτικές αναδιανομής του εισοδήματος (δημόσιος πόλος), πολιτικές κοινωνικής αλληλεγγύης και αμοιβαιότητας (κοινωνικός πόλος) και πολιτικές δυναμικής ανάπτυξης και διασύνδεσης των οικονομικών και κοινωνικο-πολιτικών λειτουργιών (αναπτυξιακός πόλος)*. Βέβαια, η μετάβαση αυτή από τη διανόηση της κρίσης και την οικονομία της αγοράς στη διανόηση της προοπτικής και την οικονομία των δημόσιων πολιτικών και της αλληλεγγύης προϋποθέτει, στο πλαίσιο της δομικής διασύνδεσης του «οικονομικού», του «κοινωνικού» και του «πολιτικού» στοιχείου του νέου τύπου οργάνωσης της οικονομίας και της κοινωνίας, όπως υποστηρίζει ο συγγραφέας, ικανούς και υπεύθυνους πολιτικούς σχηματισμούς, ισχυρά και ανεξάρτητα συνδικάτα, καθώς και αξιόπιστα και δυναμικά κοινωνικά κινήματα. Η Διανοητική εργασία, κοινωνικά κινήματα και έξοδος από την κρίση, διαθέτοντας στέρεη θεωρητική υπόθεση εργασίας, υπερβαίνει τις υφιστάμενες, σχετικές, θεωρητικές προσεγγίσεις και αποτελεί μια πολύ σημαντική συνεισφορά σε μια αυξανόμενη βιβλιογραφία σχετικά με την οικονομική κρίση και την έξοδο απ αυτήν, η οποία, με ελάχιστες εξαιρέσεις, κυριαρχείται, όχι από τους όρους και τις προϋποθέσεις αυτού του ιδιαίτερα ευπρόσδεκτου έργου, αλλά από τους όρους και τις προϋποθέσεις υποταγής της οικονομικής πολιτικής στις απαιτήσεις των χρηματο-οικονομικών αγορών και στις συνθήκες αποκατάστασης της τάξης του κέρδους. Αθήνα, Μάιος 2011 Καθηγητής Σάββας Γ. Ρομπόλης Επιστημονικός Διευθυντής ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ * J. L. Laville, L économie solidaire, Éditions Hachette, Paris 2007.