ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 10.5.2016 COM(2016) 243 final ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ Eκ των υστέρων αξιολόγηση του δεύτερου προγράμματος για την υγεία 2008-2013 δυνάμει της απόφασης αριθ. 1350/2007/EΚ που αφορά τη θέσπιση προγράμματος κοινοτικής δράσης στον τομέα της υγείας για την περίοδο 2008-2013 {SWD(2016) 148 final} {SWD(2016) 149 final} EL EL

1. Εισαγωγή Η Επιτροπή, σύμφωνα με το άρθρο 13 παράγραφος 3 στοιχείο γ) της απόφασης αριθ. 1350/2007/ΕΚ 1, υποχρεούται να διαβιβάζει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο Συμβούλιο, στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και στην Επιτροπή των Περιφερειών εξωτερική και ανεξάρτητη εκ των υστέρων αξιολόγηση 2 που καλύπτει την εφαρμογή και τα αποτελέσματα του δεύτερου προγράμματος για την υγεία. Η έκθεση αυτή παρουσιάζει συνοπτικά το πρόγραμμα και περιέχει περιλήψεις των κύριων συμπερασμάτων από την ενδιάμεση- και την εκ των υστέρων αξιολόγηση. Επίσης, περιγράφει τρεις τομείς στους οποίους είναι δυνατό να βελτιωθεί η εφαρμογή του τρέχοντος τρίτου προγράμματος για την υγεία. 2. Το δεύτερο πρόγραμμα για την υγεία (2008-2013) Το δεύτερο πρόγραμμα για την υγεία ήταν το κύριο μέσο για την υποστήριξη του συντονισμού της πολιτικής για την υγεία με στόχο την υλοποίηση της ενωσιακής στρατηγικής για την υγεία 2008-2013 Μαζί για την υγεία 3 σύμφωνα με τις προτεραιότητες της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» 4. 2.1. Στόχοι του προγράμματος Το πρόγραμμα είχε ως γενικό σκοπό να συμπληρώσει, να υποστηρίξει και να εμπλουτίσει τις πολιτικές των κρατών μελών, καθώς και να συμβάλει στην αύξηση της αλληλεγγύης και της ευημερίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση με την προστασία και την προαγωγή της υγείας και της ασφάλειας του ανθρώπου και με τη βελτίωση της δημόσιας υγείας. Το πρόγραμμα χρηματοδότησε δράσεις προσανατολισμένες προς την επίτευξη τριών βασικών στόχων: i. βελτίωση της ασφάλειας της υγείας των πολιτών και προστασία των πολιτών από απειλές κατά της υγείας και σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, όπως οι πανδημίες ή φυσικές καταστροφές ii. iii. προαγωγή της υγείας και μείωση των ανισοτήτων στον τομέα της υγείας σε ολόκληρη την Ευρώπη, είτε πρόκειται για τον τρόπο ζωής, όπως η πρόσβαση σε ευκαιρίες για σωματική άσκηση, είτε για την υγειονομική περίθαλψη, όπως η πρόσβαση στην αναγκαία θεραπευτική αγωγή και παραγωγή πληροφοριών και γνώσεων σχετικά με την υγεία και διάδοσή τους στα ενδιαφερόμενα μέρη, από το ευρύ κοινό έως τους αρμόδιους για τη χάραξη πολιτικής και τους επαγγελματίες στον τομέα της υγείας. 2.2. Εφαρμογή του προγράμματος μέσω δράσεων προτεραιότητας και χρηματοδοτικών μηχανισμών 1 2 3 4 Απόφαση αριθ. 1350/2007/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Οκτωβρίου 2007, που αφορά τη θέσπιση προγράμματος κοινοτικής δράσης στον τομέα της υγείας για την περίοδο 2008-2013 (ΕΕ L 301 της 20.11.2007, σ. 3-13). Προσαρτάται η έκθεση εξωτερικής αξιολόγησης με περιλήψεις στα αγγλικά και τα γαλλικά. COM(2007) 630 τελικό της 23.10.2007. COM(2010) 2020 τελικό της 3.3.2010. 2

Σύμφωνα με το άρθρο 168 της ΣΛΕΕ, η Ένωση ενθαρρύνει τη συνεργασία μεταξύ κρατών μελών και στηρίζει τη δράση τους, μεταξύ άλλων με τον καθορισμό κατευθυντήριων γραμμών και δεικτών, την οργάνωση της ανταλλαγής βέλτιστων πρακτικών και την παροχή στήριξης για την παρακολούθηση και την αξιολόγηση. Οι αρμοδιότητες των κρατών μελών όσον αφορά τη διαμόρφωση της πολιτικής τους στον τομέα της υγείας και την οργάνωση και παροχή υγειονομικών υπηρεσιών και ιατρικής περίθαλψης θα πρέπει να γίνονται σεβαστές. Η δράση στο πλαίσιο του προγράμματος ήταν σύμφωνη με τον ρόλο της ΕΕ στον τομέα της πολιτικής για την υγεία, όπως ορίζεται στο άρθρο 168 της Συνθήκης και εντός των ορίων αυτού. Οι δράσεις σχεδιάστηκαν με σκοπό να ακολουθήσουν μια στρατηγική προσέγγιση, με εστίαση στις ειδικές πρωτοβουλίες που μεγιστοποιούν την προστιθέμενη αξία της ΕΕ. Κατά συνέπεια, η υλοποίηση επικεντρώθηκε σε προτεραιότητες καίριας σημασίας για την οικονομική ανάπτυξη και μεγέθυνση. Αυτές οι δράσεις προτεραιότητας συμβάλλουν στην καλύτερη υγεία του πληθυσμού, στην εύρυθμη λειτουργία των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης, καθώς και στην εξέλιξη της τεχνολογίας και της επιστήμης. Ο γενικός σχεδιασμός του προγράμματος ήταν παρόμοιος με εκείνον του πρώτου προγράμματος δημόσιας υγείας, αλλά το πεδίο εφαρμογής, πέραν των «κλασικών» ζητημάτων δημόσιας υγείας, όπως η προαγωγή της υγείας και η προστασία από τα μεταδοτικά νοσήματα, επεκτάθηκε και σε νέες προσεγγίσεις, όπως η ηλεκτρονική υγεία και η αξιολόγηση της τεχνολογίας υγείας, καθώς και τα φάρμακα. Στο πλαίσιο του ευρέος φάσματος θεμάτων που πρέπει να καλυφθούν, οι προτεραιότητες του προγράμματος εξορθολογίστηκαν από το 2010 ώστε να εστιάζουν περισσότερο στη στρατηγική «Ευρώπη 2020», με αφετηρία την ιδέα ότι η υγεία αποτελεί προϋπόθεση για την οικονομική ανάκαμψη και τη «χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη» και το γεγονός ότι ο τομέας της υγείας προσελκύει ενδιαφέρον για καινοτομία και «έξυπνες» επενδύσεις. Βάσει της απόφασης αριθ. 1350/2007/ΕΚ, η Επιτροπή καθόρισε προτεραιότητες στα ετήσια προγράμματα εργασίας σε στενή διαβούλευση με τις υγειονομικές αρχές των κρατών μελών που συμμετέχουν στην επιτροπή του προγράμματος. Η εφαρμογή του προγράμματος ανατέθηκε στον Εκτελεστικό Οργανισμό για τους Καταναλωτές, την Υγεία, τη Γεωργία και τα Τρόφιμα (CHAFEA), ο οποίος οργάνωσε τις προσκλήσεις και άσκησε την εποπτεία των διαδικασιών αξιολόγησης που οδήγησαν στην έγκριση της συγχρηματοδότησης για τις καλύτερες δράσεις. Ο CHAFEA εξακολουθεί να διαχειρίζεται τις επιχορηγήσεις και τις συμβάσεις που βρίσκονται ακόμη σε εξέλιξη, ενώ διαδίδει τα αποτελέσματα των δράσεων του προγράμματος. Έχει ιδρυθεί ένα άτυπο δίκτυο εθνικών σημείων επαφής τα οποία βοηθούν τον CHAFEA στην προώθηση του προγράμματος και στη διάδοση των αποτελεσμάτων. Με την υποστήριξή τους έλαβαν χώρα εθνικές ημερίδες πληροφόρησης, διοργανώθηκαν διασκέψεις για τη διάδοση και μεταφράστηκε το έντυπο ενημερωτικό υλικό. Εκτός από τις επιχορηγήσεις για έργα και υποβολή προσφορών, από την έναρξη του προγράμματος θεσπίστηκαν νέοι χρηματοδοτικοί μηχανισμοί υπό μορφή κοινών δράσεων, λειτουργικών επιχορηγήσεων, διασκέψεων και άμεσων επιχορηγήσεων σε διεθνείς οργανισμούς. Τα έργα χρησιμοποιούνται για τη διερεύνηση ενός μεγάλου φάσματος θεματικών πεδίων και μηχανισμών υλοποίησης, καθώς και για την προώθηση πρωτοβουλιών στον τομέα της πολιτικής για την υγεία με καινοτόμο τρόπο, σχεδόν «πιλοτικά». Αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο ποσοστό του διαθέσιμου προϋπολογισμού του προγράμματος. Ωστόσο, κατά τη 3

διάρκεια του προγράμματος, η αναλογία του προϋπολογισμού που προορίζεται για έργα μειώθηκε υπέρ των κοινών δράσεων και των προσφορών. Αυτό αποδίδεται επίσης σε μια προσπάθεια επικέντρωσης του προγράμματος σε μικρό αριθμό σημαντικών δράσεων με τη συμμετοχή του μεγαλύτερου δυνατού αριθμού εταίρων, ιδανικά, από όλα τα κράτη μέλη, σε μια προσπάθεια να υπάρξει ευρύτερος αντίκτυπος. Οι προκηρύξεις διαγωνισμών χρησιμοποιούνται για τη χρηματοδότηση ειδικών μελετών, αξιολογήσεων και ερευνών που είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη και την εφαρμογή της πολιτικής και της νομοθεσίας της ΕΕ στον τομέα της υγείας, π.χ. κανόνες που διέπουν την παραγωγή, τη διανομή και τη χρήση των φαρμάκων. Χρησιμοποιούνται επίσης για καθοδηγούμενες από την Επιτροπή δράσεις με πολύ συγκεκριμένο πεδίο εφαρμογής και στόχους, όπως ο σχεδιασμός και η οργάνωση προγραμμάτων κατάρτισης και ασκήσεων με τα κράτη μέλη με στόχο την ανάπτυξη ικανοτήτων για την αντιμετώπιση ακραίων καταστάσεων έκτακτης ανάγκης. Οι κοινές δράσεις είναι ένα είδος χρηματοδοτικού μηχανισμού, ο οποίος καθιερώθηκε για πρώτη φορά στο δεύτερο πρόγραμμα για την υγεία, με σκοπό την υποστήριξη της συνεργασίας των κρατών μελών σε τομείς υψηλής πολιτικής σημασίας. Οι επιλεγμένες κοινές δράσεις συνέβαλαν ιδιαίτερα στους στόχους για «έξυπνη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη» της στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Οι κοινές δράσεις είναι συχνά αποτέλεσμα μακράς συνεργασίας μεταξύ των αρχών και των σχετικών ενδιαφερόμενων μερών και αποσκοπούν στη διασφάλιση της πολιτικής δέσμευσης των κρατών μελών, στην αξιοποίηση των αποτελεσμάτων και στη βελτιστοποίηση του συντονισμού των πολιτικών. Οι κοινές δράσεις κατά κανόνα αναπτύσσουν, διαδίδουν και δοκιμάζουν εργαλεία, μεθόδους και προσεγγίσεις για συγκεκριμένα ζητήματα ή δραστηριότητες, ενώ περιλαμβάνουν και δημιουργία-ικανοτήτων. Το όφελος για τα συμμετέχοντα κράτη μέλη από άποψη γνώσεων και εμπειρίας που ανταλλάσσονται αναμένεται να είναι σημαντικό και, σε ορισμένες περιπτώσεις, να οδηγήσει σε απτή εξοικονόμηση κόστους. Για τον λόγο αυτό, το πρόγραμμα επιδιώκει την ευρύτερη δυνατή συμμετοχή από όλα τα κράτη μέλη. Οι λειτουργικές επιχορηγήσεις χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά στο δεύτερο πρόγραμμα για την υγεία με σκοπό να στηριχθεί το λειτουργικό κόστος των πανευρωπαϊκών μη κυβερνητικών οργανώσεων και των ειδικών δικτύων. Οι επιχορηγήσεις για διασκέψεις, που επίσης θεσπίστηκαν με το πρόγραμμα, χρησιμοποιήθηκαν για την υποστήριξη των κεντρικών διασκέψεων για την υγεία σε κάθε Προεδρία της ΕΕ και για τη συγχρηματοδότηση, μέσω ετήσιας ανταγωνιστικής πρόσκλησης υποβολής προσφορών, πανευρωπαϊκών διασκέψεων για σοβαρά ζητήματα υγείας. Τέλος, οι άμεσες επιχορηγήσεις σε διεθνείς οργανισμούς χρησιμοποιήθηκαν για τη στήριξη της διεθνούς συνεργασίας σε μείζονα θέματα υγείας (κυρίως συλλογή και ανάλυση στοιχείων για την υγεία). Πίνακας 1: Δαπάνες του δεύτερου προγράμματος για την υγεία, ανά μηχανισμό χρηματοδότησης Μηχανισμός χρηματοδότησης Σύνολο % Έργα 106 293 671,24 EUR 36 % Προκήρυξη διαγωνισμών 72 053 873,45 EUR 25 % Κοινές δράσεις 63 962 704,38 EUR 22 % 4

Λειτουργικές επιχορηγήσεις 20 825 185,85 EUR 7 % Συμφωνίες άμεσης επιχορήγησης 13 805 987,00 EUR 5 % Επιχορηγήσεις για διασκέψεις 5 268 308,14 EUR 2 % Άλλα 5 11 693 227,81 EUR 4 % Σύνολο 293 902 957,87 EUR 100 % 2.3. Αποτελέσματα του προγράμματος Το πρόγραμμα δημιούργησε χρήσιμες γνώσεις και στοιχεία που χρησιμεύουν ως βάση για τεκμηριωμένη χάραξη πολιτικής και για περαιτέρω έρευνα. Τα ανωτέρω έλαβαν τη μορφή βέλτιστων πρακτικών, εργαλείων και μεθόδων που συμβάλλουν στην εξασφάλιση οφελών τόσο για τις κοινότητες δημόσιας υγείας, όσο και απευθείας για τους πολίτες (π.χ. όσον αφορά τη βελτίωση των διαγνωστικών δοκιμών, την υποστήριξη των κρατών μελών για ανάπτυξη εθνικών σχεδίων δράσης για τον καρκίνο, τη βελτίωση της περίθαλψης των ασθενών, κ.λπ.). Το πρόγραμμα υποστήριξε δραστηριότητες ευαισθητοποίησης και διαρκούς δικτύωσης (π.χ. με τη συγχρηματοδότηση πανευρωπαϊκών διασκέψεων και δικτύων, μεταξύ άλλων στον τομέα της δημόσιας υγείας και της προαγωγής της υγείας). Επίσης, υποστήριξε τη συλλογή συγκρίσιμων στοιχείων σε ολόκληρη την Ένωση, που καλύπτουν πολλά κράτη μέλη και παρέχουν πληροφορίες για τους σκοπούς της χάραξης πολιτικής, όπως π.χ. οι ευρωπαϊκοί βασικοί δείκτες υγείας (ECHI) και η βάση δεδομένων ORPHANET για τις σπάνιες νόσους, ενώ δημιούργησε εκπαιδευτικό/παιδαγωγικό υλικό (π.χ. για την κατάρτιση επαγγελματιών στον τομέα της υγείας σε θέματα υγείας των μεταναστών και των εθνοτικών μειονοτήτων) και έγγραφα καθοδήγησης. Τέλος, υποστήριξε την ανάπτυξη ικανοτήτων στον τομέα της δημόσιας υγείας σε διάφορα επίπεδα (π.χ. με την προώθηση της ετοιμότητας των κρατών μελών σε περίπτωση επείγουσας υγειονομικής κατάστασης), μέσω της κατάρτισης και της ανταλλαγής γνώσεων μεταξύ ιδρυμάτων υγειονομικής περίθαλψης στα κράτη μέλη. 3. Αξιολόγηση προγραμμάτων Εξωτερικές ανεξάρτητες αξιολογήσεις διεξήχθησαν σε ενδιάμεσο στάδιο (2010-2011) και εκ των υστέρων (2014-2015). Αμφότερες αξιολόγησαν το πρόγραμμα θετικά, διαπιστώνοντας ορισμένους περιορισμούς. Επιβεβαίωσαν τη σημασία των δράσεων που χρηματοδοτούνται, αν και υπογράμμισαν τις αδυναμίες στον σχεδιασμό του προγράμματος (ευρύ πεδίο εφαρμογής και προαιρετικοί ειδικοί στόχοι). Οι αξιολογήσεις κατέληγαν στο συμπέρασμα ότι το πρόγραμμα κατέδειξε μεν ενωσιακή προστιθέμενη αξία, ιδίως σχετικά με τον προσδιορισμό βέλτιστων πρακτικών, τη συγκριτική αξιολόγηση για βελτιωμένη λήψη αποφάσεων και τη δικτύωση, αλλά σε μικρότερο βαθμό όσον αφορά την καινοτομία, τη νομοθεσία της ΕΕ για την υγεία και τις οικονομίες κλίμακας, ενώ υποεκπροσωπούνταν οι δράσεις που καλύπτουν τις διασυνοριακές απειλές κατά της υγείας και την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων. Κατέληγαν επίσης στο συμπέρασμα ότι δεν είναι δυνατό η κάθε επιμέρους ανάγκη να οδηγεί σε αποτελεσματική δράση μόνο οι δράσεις που ενέχουν ενωσιακή προστιθέμενη αξία μπορούν να έχουν αντίκτυπο στις πολιτικές των κρατών μελών 5 Στα «Άλλα» περιλαμβάνονται και δράσεις της ΓΔ SANTE και του CHAFEA, όπως ειδικές αποζημιώσεις σε εμπειρογνώμονες για τη συμμετοχή τους και την εργασία τους σε επιστημονικές επιτροπές της ΕΕ, μια διοικητική συμφωνία με το Κοινό Κέντρο Ερευνών, δημοσιεύσεις και διάφορες επικοινωνιακές πρωτοβουλίες για την προώθηση του δεύτερου προγράμματος για την υγεία, δευτερεύουσες μεταβιβάσεις αρμοδιοτήτων στην Eurostat, κ.λπ. 5

στον τομέα της υγείας. Ο αντίκτυπος εξαρτάται από την υιοθέτηση και την εφαρμογή των αποτελεσμάτων από τα κράτη μέλη. Ως εκ τούτου, είναι σημαντική η διάδοσή τους στα σχετικά ενδιαφερόμενα μέρη, ιδίως στις εθνικές υγειονομικές αρχές, οι οποίες χαράσσουν και εφαρμόζουν τις εθνικές πολιτικές υγείας. Όσον αφορά την απήχηση στα σχετικά ενδιαφερόμενα μέρη, οι δράσεις του προγράμματος ήταν επιτυχείς, η καθεμία σε διαφορετικό βαθμό. Ένας άλλος παράγοντας που επηρεάζει την υιοθέτηση από τα κράτη μέλη είναι η συμμετοχή των τελευταίων στις δράσεις, η οποία αυξήθηκε λόγω της μεγαλύτερης εστίασης στις κοινές δράσεις κατά το δεύτερο ήμισυ της περιόδου του προγράμματος. 3.1. Συνολική αξιολόγηση Το δεύτερο πρόγραμμα για την υγεία αντικατοπτρίζει την εξέλιξη της πολιτικής της ΕΕ για την υγεία, με μεγαλύτερη έμφαση πέρα από την κλασική προσέγγιση της δημόσιας- υγείας (προαγωγή της υγείας και πρόληψη των ασθενειών, καταπολέμηση των μεταδοτικών νόσων και άλλων διασυνοριακών απειλών κατά της υγείας, ασφάλεια των ασθενών) σε άλλα θέματα υγείας που αναδύονται λόγω της ανάγκης για καινοτομία και εκσυγχρονισμό των συστημάτων υγείας ενώ ταυτόχρονα οι δαπάνες στον τομέα της υγείας διατηρούνται υπό έλεγχο, και για βελτιστοποίηση των δράσεων σε τομείς όπως η αξιολόγηση των τεχνολογιών υγείας (ΑΤΥ), η ηλεκτρονική υγεία (e-health) και η οδηγία για τη διασυνοριακή υγειονομική περίθαλψη 6 και τα δικαιώματα των πολιτών της ΕΕ. Το πρόγραμμα κινητοποίησε τα σχετικά ενδιαφερόμενα μέρη και στα 28 κράτη μέλη (περισσότερα ενδιαφερόμενα μέρη προέρχονταν από τα κράτη μέλη της ΕΕ-15, παρά από τα κράτη μέλη της ΕΕ-12) και σε τρεις χώρες ΕΟΧ/ΕΖΕΣ (Νορβηγία, Ισλανδία και Λιχτενστάιν). Το πρόγραμμα κάλυπτε μια σειρά κοινών ανησυχιών για την υγεία (δηλ. ανησυχιών που αφορούν τις κυριότερες χρόνιες παθήσεις, την υγεία του γηράσκοντος πληθυσμού, την ανάπτυξη ικανότητας για ανταπόκριση στις διασυνοριακές απειλές κατά της υγείας), παρείχε μια ευρεία δέσμη χρήσιμων εργαλείων (δηλ. την ευρωπαϊκή βάση δεδομένων για σπάνιες νόσους 7 ) και βέλτιστες πρακτικές (για την πρόληψη της εξάπλωσης του HIV/AIDS 8, την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας 9 ή την εφαρμογή προσυμπτωματικού ελέγχου του καρκίνου) για χρήση σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, ενώ προώθησε τη συνεργασία και τον συντονισμό μεταξύ των υγειονομικών αρχών των κρατών μελών, ώστε, στο πλαίσιο των εθνικών τους προγραμμάτων, να διατηρήσουν σε υψηλή προτεραιότητα θέματα υγείας όπως οι ανισότητες στον τομέα της υγείας 10, η ψυχική υγεία 11, η γήρανση κ.λπ. Ωστόσο, και οι δύο αξιολογήσεις τόνισαν ότι η έλλειψη σαφών στόχων και δεικτών προόδου όσον αφορά τον σχεδιασμό του προγράμματος οδήγησε σε πολλαπλασιασμό των προτεραιοτήτων και έκανε δύσκολο τον προσδιορισμό των συνολικών αποτελεσμάτων με ουσιαστικό τρόπο. 3.2. Ενδιάμεση αξιολόγηση 12 6 Οδηγία 2011/24/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 9ης Μαρτίου 2011, περί εφαρμογής των δικαιωμάτων των ασθενών στο πλαίσιο της διασυνοριακής υγειονομικής περίθαλψης (ΕΕ L 88 της 4.4.2011, σ. 45-65). 7 http://www.orpha.net/consor/cgi-bin/index.php 8 http://ec.europa.eu/chafea/documents/health/hiv-infopack_en.pdf 9 http://ec.europa.eu/chafea/documents/health/nutrition-physical-activity-2014_en.pdf 10 http://ec.europa.eu/chafea/documents/health/health-inequality-brochure_en.pdf 11 http://ec.europa.eu/chafea/documents/health/mental-health_en.pdf 12 Τα πορίσματα και τα συμπεράσματα της ενδιάμεσης αξιολόγησης διαβιβάστηκαν στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο Συμβούλιο, στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και στην Επιτροπή των 6

Η ενδιάμεση αξιολόγηση περιλάμβανε ορισμένες συστάσεις για βελτίωση της ιεράρχησης των αναγκών, καθορισμό πιο συγκεκριμένων και καλύτερα εστιασμένων στόχων, συγχρηματοδότηση λιγότερων δράσεων, παρακολούθηση με βάση δείκτες SMART και καλύτερη διάδοση των αποτελεσμάτων. Η σχετική σύσταση για εξορθολογισμό των ετήσιων προτεραιοτήτων, παροχή καλύτερης καθοδήγησης στους αιτούντες και διασφάλιση καλύτερης διάδοσης των δράσεων και των αποτελεσμάτων τους, εφαρμόστηκε άμεσα στα ετήσια προγράμματα εργασίας της περιόδου 2011-2013. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα μεγαλύτερη εστίαση (με περιορισμό των καλυπτόμενων θεμάτων υγείας) και βελτιωμένη ευθυγράμμιση με τη στρατηγική «Ευρώπη 2020». Ο CHAFEA βελτίωσε τον οδηγό για τους αιτούντες και τις υπηρεσίες του γραφείου υποστήριξης για τις προσκλήσεις, ενώ επικεντρώθηκε περισσότερο στη διάδοση των αποτελεσμάτων. Τα διδάγματα που αντλήθηκαν από την αξιολόγηση εφαρμόστηκαν στην εκτίμηση επιπτώσεων που συνόδευε την πρόταση της Επιτροπής για το τρίτο πρόγραμμα για την υγεία και καθοδήγησαν τον σχεδιασμό του νέου προγράμματος. Συνεπώς, ο κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 282/2014: 13 προβλέπει σαφείς ειδικούς στόχους και δείκτες (άρθρο 3) καθορίζει περιορισμένο αριθμό σαφών θεματικών προτεραιοτήτων (παράρτημα Ι) περιλαμβάνει ειδικά κριτήρια για την αξιολόγηση της προστιθέμενης αξίας για την ΕΕ (αιτιολογική σκέψη 6) ως προς την ιεράρχηση των αναγκών (παράρτημα ΙΙ) και τη χορήγηση χρηματοδότησης αναγνωρίζει επίσημα τον ρόλο των εθνικών σημείων επαφής (άρθρο 15) και υπογραμμίζει την ανάγκη για καλύτερη διάδοση των αποτελεσμάτων των δράσεων και για τη συνολική εταιρική επικοινωνιακή προβολή των πολιτικών προτεραιοτήτων της Ένωσης (άρθρο 13 παράγραφος 4 και άρθρο 9). Η ενδιάμεση αξιολόγηση του τρίτου προγράμματος για την υγεία θα εκτιμήσει κατά πόσον και σε ποιον βαθμό οι ανωτέρω αλλαγές συμβάλλουν αποτελεσματικά στη βελτίωση της υλοποίησης και στην επίτευξη των στόχων του προγράμματος. 3.3. Εκ των υστέρων αξιολόγηση 14 Στην εκ των υστέρων αξιολόγηση επανεξετάστηκαν βασικές πτυχές της υλοποίησης του προγράμματος, συμπεριλαμβανομένης της παρακολούθησης των συστάσεων της ενδιάμεσης αξιολόγησης. Η εκ των υστέρων αξιολόγηση επικεντρώθηκε στη διαχείριση του προγράμματος, στη διάδοση των αποτελεσμάτων του, στην αποτελεσματικότητά του και στις συνέργειες με άλλα προγράμματα της ΕΕ. Αυτό σημαίνει ότι επικεντρώθηκε σε ζητήματα που δεν θα ήταν δυνατό να έχουν διερευνηθεί επαρκώς κατά την ενδιάμεση αξιολόγηση, ενώ αποφεύχθηκαν επικαλύψεις με προηγούμενες εργασίες αξιολόγησης. Δεδομένου ότι στον τομέα της υγείας συνήθως απαιτείται μεγάλο χρονικό διάστημα για να φανούν τα 13 14 Περιφερειών, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στην απόφαση αριθ. 1350/2007/ΕΚ, με το έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής SWD(2012) 83 τελικό της 29ης Μαρτίου 2012. Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 282/2014 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 11ης Μαρτίου 2014, σχετικά με τη θέσπιση τρίτου Προγράμματος για τη δράση της Ένωσης στον τομέα της υγείας (2014-2020) και την κατάργηση της απόφασης αριθ. 1350/2007/ΕΚ (ΕΕ L 86 της 21.3.2014, σ. 1-13). Τα πορίσματα και τα συμπεράσματα της τελικής αξιολόγησης περιγράφονται λεπτομερώς στο έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής που προσαρτάται στην παρούσα έκθεση. 7

αποτελέσματα και οι επιπτώσεις, και δεδομένου ότι, σε κάθε περίπτωση, οι επιπτώσεις του προγράμματος εξαρτώνται από την υιοθέτηση των αποτελεσμάτων των δράσεων από τα κράτη μέλη, γεγονός που βρίσκεται εκτός του ελέγχου του προγράμματος, οι αξιολογητές προσέγγισαν το ζήτημα με προοπτική την επόμενη περίοδο προγραμματισμού και προσπάθησαν να αναδείξουν στοιχεία για να γίνει καλύτερα κατανοητό με ποιον τρόπο το πρόγραμμα θα μπορούσε να έχει αντίκτυπο στις πολιτικές υγείας στα κράτη μέλη. Τα συμπεράσματα προσδιόρισαν τόσο τους παράγοντες επιτυχίας, όσο και τους παράγοντες που επηρεάζουν αρνητικά τον δυνητικό αντίκτυπο των δράσεων που χρηματοδοτήθηκαν στο πλαίσιο του δεύτερου προγράμματος για την υγεία. Τα διδάγματα που αποκομίστηκαν θα χρησιμοποιηθούν για να βελτιωθεί η υλοποίηση του τρίτου προγράμματος για την υγεία και θα επηρεάσουν τους τρεις κύριους τομείς δράσης που αναφέρονται στη συνέχεια. α) Ενίσχυση των προσπαθειών παρακολούθησης, υποβολής εκθέσεων και διάδοσης Η διαχείριση του προγράμματος βελτιώθηκε σημαντικά. Οι προτεραιότητες του προγράμματος εξορθολογίστηκαν κατά το δεύτερο ήμισυ της περιόδου, με άξονα τις πρωτοβουλίες της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» και τους στόχους της για έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη. Συγκεντρώθηκαν (και εξακολουθούν να συγκεντρώνονται) στοιχεία παρακολούθησης, ενώ η συστηματικότερη προσέγγιση για τη συλλογή, την ανάλυση και την τακτική τους χρήση θα δημιουργήσει μια βελτιωμένη βάση αποδεικτικών στοιχείων για τον καθορισμό των ετήσιων προτεραιοτήτων, για την κατάρτιση εκθέσεων 15 σχετικά με τις υλοποιήσεις δράσεων και τα αποτελέσματα, καθώς και για καλύτερη στόχευση της διάδοσης στα σχετικά ενδιαφερόμενα μέρη. Η επιτυχία του προγράμματος εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την προθυμία των κρατών μελών και των άλλων συμμετεχουσών χωρών να λάβουν υπόψη τα αποτελέσματα και να τα ενσωματώσουν στις εθνικές τους πρωτοβουλίες και πολιτικές (π.χ. ο Οδηγός για τον προσυμπτωματικό έλεγχο του καρκίνου, που έχει πλέον υιοθετηθεί από όλα τα κράτη μέλη τα σχέδια ετοιμότητας των κρατών μελών για την αντιμετώπιση των απειλών κατά της υγείας και των καταστάσεων έκτακτης ανάγκης). Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό οι δράσεις και τα αποτελέσματά τους να είναι γνωστά στα σχετικά κύρια ενδιαφερόμενα μέρη. Αυτό έχει ζωτική σημασία για την προβολή του προγράμματος, τη λογοδοσία όσον αφορά τη χρήση των πόρων του, και, πρωτίστως, τη χρησιμότητά του. Η Επιτροπή ενέτεινε τις δραστηριότητες διάδοσης κατά τα δύο τελευταία έτη. Tα κύρια εργαλεία διάδοσης ήταν η βάση δεδομένων των έργων του CHAFEA, 16 φυλλάδια 17 στα οποία παρουσιάζονται οι συγχρηματοδοτούμενες δράσεις ανά θέμα πολιτικής (π.χ. ανισότητες στον τομέα της υγείας, σπάνιες νόσοι, κ.λπ.), η τακτική διοργάνωση «συναντήσεων θεματικών ενοτήτων» 18 με δημοσιογράφους (π.χ. για τη μεταμόσχευση οργάνων 19 και τον HIV/AIDS) 20, καθώς και μια διάσκεψη υψηλού επιπέδου σχετικά με το πρόγραμμα το 2012 21. Από το 2014 το πρόγραμμα 15 16 17 18 19 20 21 Η Επιτροπή υποβάλλει ετησίως έκθεση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο σχετικά με την εφαρμογή του προγράμματος «Υγεία» (βλ. http://ec.europa.eu/health/programme/policy/index_el.htm). http://ec.europa.eu/chafea/projects/database.html. http://ec.europa.eu/chafea/publications/publications_for_health_programme.html. Συνεδριάσεις που οργανώνονται σε συνεργασία με τις αρμόδιες αρχές των κρατών μελών ώστε οι δημοσιογράφοι και άλλες ενδιαφερόμενες ομάδες κοινού να μπορούν να ενημερώνονται για την πολιτική υγείας της ΕΕ και για μια σειρά σχετικών δράσεων του προγράμματος για την υγεία σε συγκεκριμένα θεματικά πεδία. http://ec.europa.eu/chafea/health/eahc_conference_2013_-_transplantation_blood_transfusion.html. http://ec.europa.eu/chafea/health/hiv-athens-2014-presentations_en.html. http://ec.europa.eu/health/programme/events/ev_20120503_el.htm. 8

υποστηρίζει τις αρχές των κρατών μελών στη διοργάνωση διασκέψεων και άλλων εκδηλώσεων 22 για την προώθηση της διάδοσης των αποτελεσμάτων του προγράμματος σχετικά με συγκεκριμένα θέματα υγείας, σε βασικές ομάδες κοινού. Έχει αποδειχθεί ότι αυτή η εντατική υποστήριξη των προσπαθειών διάδοσης μεμονωμένων δράσεων είναι χρήσιμη και βοηθά στην επέκταση της εμβέλειας των σχετικών αποτελεσμάτων. Ωστόσο, λαμβανομένης υπόψη της πολυμορφίας και του εύρους της δράσης, οι προσπάθειες αυτές δεν μπορούν να αντισταθμίσουν το γεγονός ότι μερικά έργα δεν έχουν προωθήσει τα αποτελέσματά τους στις συγκεκριμένες ομάδες κοινού τις οποίες αφορούν περισσότερο. Κατά συνέπεια, στο τρίτο πρόγραμμα για την υγεία πρέπει να προβλέπεται ήδη από την αρχή μια αποτελεσματική στρατηγική διάδοσης για όλες τις δράσεις. β) Ενθάρρυνση της συμμετοχής όλων των κρατών μελών και των άλλων συμμετεχουσών χωρών Το πρόγραμμα αποτελεί μέσο στήριξης της ανάπτυξης πολιτικής, του συντονισμού και της εφαρμογής στον τομέα της υγείας. Παρότι η αρμοδιότητα για τον εν λόγω τομέα εναπόκειται ως επί το πλείστον στα κράτη μέλη, το πρόγραμμα τα βοήθησε να αναπτύξουν πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΕΕ για αποτελεσματικότερες και αποδοτικότερες λύσεις σε κοινά προβλήματα υγείας, όπως π.χ. ο «Ευρωπαϊκός Οδηγός για ποιοτικά εθνικά προγράμματα ελέγχου του καρκίνου» που περιγράφει σε γενικές γραμμές τις βασικές αρχές της πολιτικής ελέγχου του καρκίνου για τους αρμόδιους χάραξης πολιτικής καλύτερη γνώση της ποιότητας και της αποτελεσματικότητας των συστημάτων δωρεάς και μεταμόσχευσης οργάνων στις συμμετέχουσες χώρες διαγνωστικά εργαλεία και ένα δίκτυο εργαστηρίων για την ενίσχυση της ετοιμότητας των κρατών μελών και τη συνεργασία σε περίπτωση απειλών κατά της υγείας ή τα δικαιώματα των ασθενών που ζουν και εργάζονται σε άλλο κράτος μέλος. Όλα τα κράτη μέλη, οι τρεις χώρες ΕΟΧ/ΕΖΕΣ (Ισλανδία, Λιχτενστάιν και Νορβηγία) και η Κροατία συμμετείχαν στο πρόγραμμα σε διαφορετικό βαθμό. Παρά το γεγονός ότι τα κράτη μέλη της ΕΕ-15 είχαν μεγαλύτερη συμμετοχή στο πρόγραμμα εν γένει απ ό,τι τα κράτη μέλη της ΕΕ-12, και ιδίως ως συντονιστές των δράσεων, σε σύγκριση με το πρόγραμμα έρευνας ΠΠ7, στο πρόγραμμα για την υγεία υπήρξε μεγαλύτερη συμμετοχή κρατών μελών με χαμηλό ΑΕΠ/ΑΕΕ. Η συμμετοχή όσο το δυνατόν περισσότερων χωρών δημιουργεί το αναγκαίο περιβάλλον δικτύωσης ώστε να εντοπίζονται κοινές ανησυχίες στον τομέα της υγείας, να αυξάνεται η ευαισθητοποίηση σχετικά με καίρια αναδυόμενα προβλήματα υγείας και να μεταφέρονται οι γνώσεις, προκειμένου να βελτιωθεί η κατάσταση της υγείας και να αντιμετωπιστούν οι ανισότητες. Η υγεία μπορεί να αποτελέσει έξυπνο κίνητρο για επενδύσεις 23 στην οικονομία και διαδραματίζει βασικό ρόλο στην ευρωπαϊκή συνοχή και κοινωνική ένταξη. Οι δύσκολες οικονομικές συνθήκες θεωρούνται ένας από τους λόγους του χαμηλού ποσοστού συμμετοχής ορισμένων κρατών μελών. Για τον λόγο αυτό, η Επιτροπή συμπεριέλαβε την αρχή της «εξαιρετικής χρησιμότητας» στο τρέχον τρίτο πρόγραμμα για την υγεία 24 ως οικονομικό κίνητρο για τη συμμετοχή όλων των κρατών μελών. Θα 22 23 24 http://ec.europa.eu/chafea/health/events_en.html. Investing in health (Επενδύοντας στην υγεία) (έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής SWD(2013) 43 final της 22.2.2013) http://ec.europa.eu/health/strategy/docs/swd_investing_in_health.pdf. Η Επιτροπή παρέχει έως το 80 % της συγχρηματοδότησης ως οικονομικό κίνητρο για κοινές δράσεις που περιλαμβάνουν τουλάχιστον 14 συμμετέχουσες χώρες, από τις οποίες τουλάχιστον τέσσερις είναι κράτη 9

πρέπει να εξακολουθήσουν να διοργανώνονται ημερίδες πληροφόρησης για την προώθηση του προγράμματος σε όλα τα κράτη μέλη και τις συμμετέχουσες χώρες, με σκοπό να διασφαλιστεί ότι τουλάχιστον οι μισές από αυτές τις εκδηλώσεις θα πραγματοποιούνται σε κράτη μέλη τα οποία δεν εκπροσωπήθηκαν επαρκώς κατά την προηγούμενη περίοδο προγραμματισμού. Θα πρέπει να είναι διαθέσιμο περισσότερο ενημερωτικό υλικό σε όλες τις γλώσσες της ΕΕ. Το πρόγραμμα είναι επίσης ανοικτό σε βάση κόστους προς τις προσχωρούσες, τις υποψήφιες και τις εν δυνάμει υποψήφιες χώρες, για τις οποίες λειτουργεί ως μηχανισμός που τις βοηθά να προσαρμοστούν στο κοινοτικό κεκτημένο στον τομέα της υγείας, μέσω της συνεργασίας τους με τα κράτη μέλη σε έργα και κοινές δράσεις. γ) Η εφαρμογή του προγράμματος σε συνέργεια με άλλα ευρωπαϊκά προγράμματα και προτεραιότητες της Επιτροπής Η υιοθέτηση των αποτελεσμάτων του προγράμματος και η ενσωμάτωσή τους στις εθνικές πολιτικές παραμένει καθοριστικός παράγοντας για την επιτυχία ή αποτυχία του προγράμματος. Δεδομένου του περιορισμένου προϋπολογισμού και των τεράστιων αναγκών και προκλήσεων στον τομέα της υγείας, η ανάπτυξη συνεργειών με άλλα προγράμματα για περαιτέρω διάδοση των αποτελεσμάτων προώθηση της χρήσης τους και αξιοποίησή τους, επιδιώκεται ήδη εκτενέστερα με τα ερευνητικά προγράμματα της Ένωσης (ΠΠ7 και «Ορίζοντας 2020») και, σε μικρότερο βαθμό, με τα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά και επενδυτικά ταμεία (ΕΔΕΤ). Η εξάλειψη των στεγανών και η στενότερη συνεργασία με άλλα προγράμματα της Ένωσης είναι μέρος του οράματος της Επιτροπής για τη συντονισμένη υλοποίηση των 10 κύριων προτεραιοτήτων της 25. Το τρίτο πρόγραμμα για την υγεία προσφέρει δυνατότητες για τη συνεργασία αυτή μέσω της στήριξης των πτυχών υγείας σε τομείς όπως η μετανάστευση, η αντιμετώπιση αναδυόμενων ασθενειών που συνδέονται με περιβαλλοντικούς παράγοντες όπως η κλιματική αλλαγή, η καινοτομία στην υγεία, η μεταρρύθμιση του τομέα της υγείας και η υγεία σε παγκόσμιο επίπεδο. Τέλος, το πρόγραμμα περιλαμβάνει αξιολογήσεις των συστημάτων υγείας και δημιουργεί ειδικές γνώσεις για κάθε χώρα αλλά και γνώσεις σε διασυνοριακό επίπεδο που συμβάλλουν στη διαμόρφωση των πολιτικών σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. 4. Συμπέρασμα Κατά τα προσεχή έτη η Επιτροπή θα καταβάλει ιδιαίτερη προσπάθεια για τη βελτίωση της παρακολούθησης, της υποβολής εκθέσεων και της διάδοσης, για την υποστήριξη της συμμετοχής των λιγότερο δραστήριων κρατών μελών στο πρόγραμμα και για την ανάπτυξη συνεργειών με άλλα προγράμματα της ΕΕ. Τα αποτελέσματα και οι ιδέες που προέρχονται από το πρόγραμμα θα μπορούσαν να δημοσιοποιούνται πιο ενεργά μέσα από τα υφιστάμενα δίκτυα επαφών στα υπουργεία υγείας και μέσω συνεκτικού και ολοκληρωμένου συντονισμού με συντελεστές των ενωσιακών προγραμμάτων που καλύπτουν θέματα υγείας, χωρίς όμως να ασχολούνται αποκλειστικά με την υγεία. 25 μέλη με κατά κεφαλήν ΑΕΕ χαμηλότερο από το 90 % του μέσου όρου της Ένωσης, και για τις οποίες προορίζεται το 30 % του προϋπολογισμού (άρθρο 7 παράγραφος 3 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 282/2014). Βλ. http://ec.europa.eu/priorities/index_el.htm 10

Με τη συμπλήρωση 18 ετών από την έναρξη των προγραμμάτων της ΕΕ για την υγεία, μετά τη λήξη του τρίτου προγράμματος για την υγεία το 2020, η Επιτροπή θα αξιολογήσει τον βαθμό στον οποίο τα τρία πρώτα προγράμματα είχαν θετικές επιπτώσεις στις πολιτικές υγείας των κρατών μελών με αποτελεσματικό, αποδοτικό, συνεκτικό και ανάλογο τρόπο, εξασφαλίζοντας ενωσιακή προστιθέμενη αξία. Οι μηχανισμοί παρακολούθησης του τρίτου προγράμματος για την υγεία θα χρησιμοποιηθούν για την πλαισίωση αυτής της ευρύτερης αξιολόγησης. 11