ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:ΓΚΟΛΕΜΗ ΦΑΝΗ ΑΡ.ΜΗΤΡΩΟΥ: ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ:ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΗΛΕΦΩΝΟ: ΕΞΑΜΗΝΟ: ΤΟΜΕΑΣ: ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:Α.

ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:ΓΚΟΛΕΜΗ ΦΑΝΗ ΑΡ.ΜΗΤΡΩΟΥ:1340200400774 ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ:ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΗΛΕΦΩΝΟ:6979037638 ΕΞΑΜΗΝΟ: ΤΟΜΕΑΣ: ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:Α. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΤΟΜΙΚΑ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΑΘΗΝΑ, 2006

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Πρόλογος 2 2. Ιστορική εξέλιξη του Χάρτη Θεµελιωδών ικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης...... 3 3. Μέρος Ι και Μέρος ΙΙ του Ευρωπαϊκού Συντάγµατος...... 5 4. Ανάλυση τµήµατος Μέρους Ι και Μέρους ΙΙ του Ευρωπαϊκού Συντάγµατος και παραλληλισµός µε τα άρθρα του Ελληνικού Συντάγµατος...26 5. Αντίθετες γνώµες και αντιρρήσεις για το Ευρωπαϊκό Σύνταγµα...53 6. Βασικά συµπεράσµατα...55 7. Περίληψη 56 8. Λήµµατα.56 9. Βιβλιογραφία..57 1

1.ΠΡΟΛΟΓΟΣ TO ΘΕΜΑ Αποτύπωµα της δηµοκρατικότητας κάθε κράτους είναι το Σύνταγµά του. Έτσι, το συγκέρασµα όλων των κρατών της γηραιάς ηπείρου παίρνει σάρκα και οστά µέσα από την ψήφιση ενός κοινού συνταγµατικού νοµοθετήµατος. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι το αποτέλεσµα των προσπαθειών που άρχισαν το 1950 από τον Ρόµπερτ Σούµαν µε θεµελιώδεις αρχές τα ανθρώπινα δικαιώµατα, τη δηµοκρατία και το κράτος δικαίου. Οι αρχές αυτές και ιδίως τα ανθρώπινα δικαιώµατα αποτελούν προϋπόθεση για τις χώρες που επιδιώκουν την προσχώρησή τους στην ένωση, αλλά και τον πυρήνα της εκθέσεως που αφορά την θέσπιση του Ευρωπαϊκού Συντάγµατος. Με αφορµή τα προαναφερθέντα, η εκπόνηση της εργασίας παρουσιάζει τα δικαιώµατα, όπως τα αντιλαµβανόµαστε από την ελληνική σκοπιά και µέσω της ελληνικής έννοµης τάξης, υπό το πρίσµα αυτού του νέου νοµοθετήµατος. Γενικά, µετά από συνοπτική επισκόπηση κάποιων άρθρων του Ευρωσυντάγµατος, ακολουθεί ανάλυση των δικαιωµάτων που αποτυπώνονται και ταυτοποίησή του µε άλλα νοµοθετήµατα και µε το ελληνικό Σύνταγµα. Ωστόσο, από τη δεκαετία του 60, το ζήτηµα που ταλανίζει τα κράτη- µέλη είναι η σχέση των συνταγµάτων των κρατών- µελών µε το δίκαιο της Ευρώπης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποδέχεται, εντούτοις, και την κύρωση της Συνθήκης για το Ευρωπαϊκό Σύνταγµα κατά τους εθνικούς συνταγµατικούς κανόνες κάθε κράτους- µέλους. Η στάση, όµως αυτή αυτοαναιρεί τον χαρακτήρα αυτού του νοµοθετήµατος που σκοπεί στην ρητή υπεροχή του. Το θέµα γίνεται εντονότερο στην ελληνική έννοµη τάξη, καθώς δεν υπάρχει µηχανισµός γενικού, αφηρηµένου και προληπτικού ελέγχου της συνταγµατικότητας της Συνθήκης. 2

2.ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΧΑΡΤΗ ΘΕΜΕΛΙΩ ΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ. Στις 7 εκεµβρίου 2000, στη Νίκαια, προκηρύχθηκε Ο ΧΑΡΤΗΣ ΘΕΜΕΛΙΩ ΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ. Αποτελεί ένα δηµιούργηµα-αποτύπωµα της οµοιοµορφίας, των κοινών στόχων, των κοινών αξιών και των ίδιων βλέψεων των κρατών µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Άλλωστε ο στόχος διακηρύσσεται ήδη µε περίτρανο τρόπο από το προοίµιό του :"είναι αναγκαίο να ενισχυθεί η προστασία των θεµελιωδών δικαιωµάτων, υπό το πρίσµα των κοινωνικών αλλαγών, της κοινωνικής προόδου και των επιστηµονικών και τεχνολογικών εξελίξεων...". Το Ευρωπαϊκό Σύνταγµα 1 συνάχτηκε αρχικά από την Ευρωπαϊκή Συνέλευση για το µέλλον της Ευρώπης, στην οποία έπαιξαν καθοριστικό ρόλο τόσο οι ευρωβουλευτές όσο και οι εθνικοί βουλευτές. Στη συνέχεια το κείµενο που προτάθηκε από τη Συνέλευση αποτέλεσε αντικείµενο διαπραγµατεύσεων στο πλαίσιο µιας ιακυβερνητικής ιάσκεψης στην οποία συµµετείχε και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Το κείµενο αυτό, που υπογράφηκε από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις στη Ρώµη στις 29 Οκτωβρίου 2004, βρίσκεται τώρα σε φάση επικύρωσης από τα 25 κράτη µέλη. Στάδια που οδήγησαν στην διακήρυξη του Χάρτη θεµελιωδών δικαιωµάτων 2 Μετά την 50ή επέτειο της παγκόσµιας προκήρυξης των ανθρωπίνων δικαιωµάτων ξεκίνησε µία συζήτηση σχετικά µε τη σκοπιµότητα της κατάρτισης ενός πίνακα θεµελιωδών δικαιωµάτων, που θα περιελάµβανε τα οικονοµικά και κοινωνικά δικαιώµατα των Ευρωπαίων πολιτών βάσει, µεταξύ άλλων, της νοµολογίας του Ευρωπαϊκού ικαστηρίου ανθρωπίνων δικαιωµάτων του Στρασβούργου. 3 και 4 Ιουνίου 1999: Το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο της Κολωνίας έκρινε σκόπιµο να συγκεντρώσει τα θεµελιώδη δικαιώµατα που ίσχυαν σε επίπεδο Ένωσης σε έναν χάρτη ώστε να τα διαδώσει όσο το δυνατόν περισσότερο. Σύµφωνα µε τις προσδοκίες των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων, ο χάρτης αυτός θα έπρεπε να περιλαµβάνει τις γενικές αρχές που περιέχονται στην σύµβαση του Συµβουλίου της Ευρώπης του 1950, εκείνες που προκύπτουν από την κοινή 1 www.apodimos.com/arthra/05/jan/ 2 http://europa.eu.int/scadplus/leg/el/s20000htm. 3

συνταγµατική παράδοση των κρατών µελών, τα θεµελιώδη δικαιώµατα των πολιτών της Ένωσης και τα οικονοµικά και κοινωνικά δικαιώµατα όπως προβλέπονται στον Ευρωπαϊκό κοινωνικό χάρτη και στον Κοινοτικό χάρτη θεµελιωδών κοινωνικών δικαιωµάτων των εργαζοµένων, καθώς και τις αρχές που προκύπτουν από τη νοµολογία του Ευρωπαϊκού ικαστηρίου και του Ευρωπαϊκού ικαστηρίου Ανθρωπίνων ικαιωµάτων. 15 και 16 Οκτωβρίου 1999: Το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο του Τάµπερε αφιερώθηκε αποκλειστικά στην οικοδόµηση ενός χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η εν λόγω διάσκεψη κορυφής παρέσχε µεταξύ άλλων τη δυνατότητα να καθοριστεί η σύνθεση, η µέθοδος εργασίας και οι πρακτικές λεπτοµέρειες του οργάνου που θα αναλάµβανε να εκπονήσει το σχέδιο του Χάρτη των θεµελιωδών δικαιωµάτων. 17 εκεµβρίου 1999: Συνιστάται το όργανο και λαµβάνει το όνοµα Συνέλευση. 2 Οκτωβρίου 2000: Εγκρίνεται το σχέδιο. 13 και 14 Οκτωβρίου 2000: Το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο του Μπιαρίτζ εγκρίνει οµόφωνα το σχέδιο και το διαβιβάζει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την Επιτροπή. 14 Νοεµβρίου 2000: Το Κοινοβούλιο συµφωνεί. 6 εκεµβρίου 2000: Η Επιτροπή συµφωνεί. 7 εκεµβρίου 2000: Οι πρόεδροι του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συµβουλίου και της Επιτροπής υπογράφουν και διακηρύσσουν επίσηµα το Χάρτη εξ ονόµατος των τριών θεσµικών οργάνων στη Νίκαια. Ωστόσο, οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων που συνήλθαν στη Νίκαια αποφάσισαν να µην συµπεριλάβουν στη συνθήκη καµία αναφορά στο Χάρτη. Τούτο σηµαίνει ότι, παρότι αναγνωρίζουν την πολιτική του αξία (για πρώτη φορά συγκεντρώνονται σε ένα µόνο κείµενο τα κλασικά ατοµικά και πολιτικά δικαιώµατα, καθώς και τα οικονοµικά και κοινωνικά), το κείµενο εξακολουθεί να µην έχει καµία δέσµευση ή νοµική αξία. 4

3. ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ 3 ΜΕΡΟΣ Ι ΤΙΤΛΟΣ Ι ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Άρθρο Ι-1 Ίδρυση της Ένωσης 1. Εκφράζοντας τη βούληση των πολιτών και των κρατών της Ευρώπης να οικοδοµήσουν το κοινό τους µέλλον, το παρόν Σύνταγµα ιδρύει την Ευρωπαϊκή Ένωση, στην οποία τα κράτη µέλη απονέµουν αρµοδιότητες για την επίτευξη των κοινών τους στόχων. Η Ένωση συντονίζει τις πολιτικές των κρατών µελών οι οποίες στοχεύουν στην επίτευξη των εν λόγω στόχων και ασκεί κατά τον κοινοτικό τρόπο τις αρµοδιότητες που της απονέµουν. 2. Η Ένωση είναι ανοιχτή σε όλα τα ευρωπαϊκά κράτη που σέβονται τις αξίες της και δεσµεύονται να τις προάγουν από κοινού. Άρθρο Ι-2 Οι αξίες της Ένωσης Η Ένωση βασίζεται στις αξίες του σεβασµού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ελευθερίας, της δηµοκρατίας, της ισότητας, του κράτους δικαίου, καθώς και του σεβασµού των ανθρώπινων δικαιωµάτων, συµπεριλαµβανοµένων των δικαιωµάτων των προσώπων που ανήκουν σε µειονότητες. Οι αξίες αυτές είναι κοινές στα κράτη µέλη εντός κοινωνίας που χαρακτηρίζεται από τον πλουραλισµό, την απαγόρευση των διακρίσεων, την ανοχή, τη δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη και την ισότητα µεταξύ γυναικών και ανδρών. Άρθρο Ι-3 Οι στόχοι της Ένωσης 1. Η Ένωση αποσκοπεί να προάγει την ειρήνη, τις αξίες της και την ευηµερία των λαών της. 3 Καταγράφεται τµήµα του Μέρους Ι που αφορά τα δικαιώµατα και τµήµα του Μέρος ΙΙ. www.dsa.gr 5

2. Η Ένωση παρέχει στους πολίτες της χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης χωρίς εσωτερικά σύνορα και εσωτερική αγορά όπου ο ανταγωνισµός είναι ελεύθερος και ανόθευτος. 3. Η Ένωση εργάζεται για τη βιώσιµη ανάπτυξη της Ευρώπης µε γνώµονα την ισόρροπη οικονοµική ανάπτυξη και τη σταθερότητα των τιµών, την άκρως ανταγωνιστική κοινωνική οικονοµία της αγοράς, µε στόχο την πλήρη απασχόληση και την κοινωνική πρόοδο, και το υψηλό επίπεδο προστασίας και βελτίωσης της ποιότητας του περιβάλλοντος. Προάγει την επιστηµονική και τεχνολογική πρόοδο. Η Ένωση καταπολεµά τον κοινωνικό αποκλεισµό και τις διακρίσεις και προωθεί την κοινωνική δικαιοσύνη και προστασία, την ισότητα µεταξύ γυναικών και ανδρών, την αλληλεγγύη µεταξύ των γενεών και την προστασία των δικαιωµάτων του παιδιού. Η Ένωση προάγει την οικονοµική, κοινωνική και εδαφική συνοχή και την αλληλεγγύη µεταξύ των κρατών µελών. Η Ένωση σέβεται τον πλούτο της πολιτιστικής και γλωσσικής της πολυµορφίας και µεριµνά για την προστασία και ανάπτυξη της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονοµιάς. 4. Στις σχέσεις της µε τον υπόλοιπο κόσµο, η Ένωση προβάλλει και προωθεί τις αξίες της και τα συµφέροντά της. Συµβάλλει στην ειρήνη, την ασφάλεια, τη βιώσιµη ανάπτυξη του πλανήτη, την αλληλεγγύη και τον αµοιβαίο σεβασµό µεταξύ των λαών, το ελεύθερο και δίκαιο εµπόριο, την εξάλειψη της φτώχειας και την προστασία των ανθρώπινων δικαιωµάτων, ιδίως των δικαιωµάτων του παιδιού, καθώς και στην αυστηρή τήρηση και ανάπτυξη του διεθνούς δικαίου και, ιδίως, στον σεβασµό των αρχών του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωµένων Εθνών. 5. Η Ένωση επιδιώκει τους στόχους αυτούς µε πρόσφορα µέσα, ανάλογα µε τις αρµοδιότητες που της απονέµονται µε το Σύνταγµα. Άρθρο Ι-4 Θεµελιώδεις ελευθερίες και απαγόρευση των διακρίσεων 1. Η Ένωση εγγυάται στο εσωτερικό της την ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων, υπηρεσιών, εµπορευµάτων και κεφαλαίων, καθώς και την ελευθερία εγκατάστασης, σύµφωνα µε το Σύνταγµα. 2. Εντός του πεδίου εφαρµογής του Συντάγµατος και µε την επιφύλαξη των ειδικών του διατάξεων, απαγορεύεται κάθε διάκριση λόγω ιθαγένειας. 6

Άρθρο Ι-5 Σχέσεις µεταξύ της Ένωσης και των κρατών µελών 1. Η Ένωση σέβεται την ισότητα των κρατών µελών ενώπιον του Συντάγµατος καθώς και την εθνική τους ταυτότητά που είναι συµφυής µε τη θεµελιώδη πολιτική και συνταγµατική τους δοµή, στην οποία συµπεριλαµβάνεται η περιφερειακή και τοπική αυτοδιοίκηση. Σέβεται τις ουσιώδεις λειτουργίες του κράτους, ιδίως δε τις λειτουργίες που αποβλέπουν στη διασφάλιση της εδαφικής ακεραιότητας, τη διατήρηση της δηµόσιας τάξης και την προστασία της εθνικής ασφάλειας. 2. Σύµφωνα µε την αρχή της καλόπιστης συνεργασίας, η Ένωση και τα κράτη µέλη εκπληρώνουν τα εκ του Συντάγµατος καθήκοντα βάσει αµοιβαίου σεβασµού και αµοιβαίας συνεργασίας. Τα κράτη µέλη λαµβάνουν κάθε γενικό ή ειδικό µέτρο ικανό να διασφαλίσει την εκτέλεση των υποχρεώσεων που απορρέουν από το Σύνταγµα ή προκύπτουν από πράξεις των θεσµικών οργάνων της Ένωσης. Τα κράτη µέλη διευκολύνουν την Ένωση στην εκπλήρωση της αποστολής της και απέχουν από τη λήψη οποιουδήποτε µέτρου ικανού να θέσει σε κίνδυνο την πραγµατοποίηση των στόχων της Ένωσης. Άρθρο Ι-6 Το δίκαιο της Ένωσης Το Σύνταγµα και οι κανόνες δικαίου που θεσπίζονται από τα θεσµικά όργανα της Ένωσης στο πλαίσιο της άσκησης των αρµοδιοτήτων που της απονέµονται υπερισχύουν του δικαίου των κρατών µελών. Η Ένωση έχει νοµική προσωπικότητα Άρθρο Ι-7 Νοµική προσωπικότητα Άρθρο Ι-8 Τα σύµβολα της Ένωσης Η σηµαία της Ένωσης είναι χρώµατος κυανού, φέρει δε κύκλο δώδεκα χρυσών αστέρων. Ο ύµνος της Ένωσης προέρχεται από την «Ωδή στη Χαρά» της Ενάτης Συµφωνίας του Λούντβιχ βαν Μπετόβεν. Το έµβληµα της Ένωσης είναι: «Ενωµένη στην πολυµορφία». Το νόµισµα της Ένωσης 7

είναι το ευρώ. Η ηµέρα της Ευρώπης εορτάζεται την 9η Μαΐου σε όλη την Ένωση. ΤΙΤΛΟΣ ΙΙ ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩ Η ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΙΘΑΓΕΝΕΙΑ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Άρθρο Ι-9 Θεµελιώδη δικαιώµατα 1. Η Ένωση αναγνωρίζει τα δικαιώµατα, τις ελευθερίες και τις αρχές που περιέχονται στον Χάρτη των Θεµελιωδών ικαιωµάτων ο οποίος αποτελεί το Μέρος ΙΙ. 2. Η Ένωση προσχωρεί στην Ευρωπαϊκή Σύµβαση για την προάσπιση των ικαιωµάτων του Ανθρώπου και των Θεµελιωδών Ελευθεριών. Η προσχώρηση στην εν λόγω Σύµβαση δεν µεταβάλλει τις αρµοδιότητες της Ένωσης όπως ορίζονται στο Σύνταγµα. 3. Τα θεµελιώδη δικαιώµατα, όπως κατοχυρώνονται από την Ευρωπαϊκή Σύµβαση για την προάσπιση των ικαιωµάτων του Ανθρώπου και των Θεµελιωδών Ελευθεριών και όπως απορρέουν από τις κοινές συνταγµατικές παραδόσεις των κρατών µελών, αποτελούν µέρος των γενικών αρχών του δικαίου της Ένωσης. Άρθρο Ι-10 Η ιθαγένεια της Ένωσης 1. Κάθε πρόσωπο που έχει την υπηκοότητα κράτους µέλους είναι πολίτης της Ένωσης. Η ιθαγένεια της Ένωσης προστίθεται στην εθνική ιθαγένεια και δεν την αντικαθιστά. 2. Οι πολίτες της Ένωσης έχουν τα δικαιώµατα και τις υποχρεώσεις που προβλέπονται στο Σύνταγµα. Έχουν: α) το δικαίωµα ελεύθερης κυκλοφορίας και διαµονής στο έδαφος των κρατών µελών, β) το δικαίωµα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου καθώς και στις δηµοτικές εκλογές στο κράτος µέλος κατοικίας τους, υπό τους ίδιους όρους µε τους υπηκόους του εν λόγω κράτους, 8

γ) το δικαίωµα να απολαύουν στο έδαφος τρίτης χώρας, στην οποία δεν αντιπροσωπεύεται το κράτος µέλος την υπηκοότητα του οποίου έχουν, της διπλωµατικής και προξενικής προστασίας κάθε κράτους µέλους, υπό τους ίδιους όρους που ισχύουν και έναντι των υπηκόων του κράτους αυτού, δ) το δικαίωµα να αναφέρονται στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το δικαίωµα να προσφεύγουν στον Ευρωπαίο ιαµεσολαβητή, καθώς και το δικαίωµα να απευθύνονται στα θεσµικά και στα συµβουλευτικά όργανα της Ένωσης σε µία από τις γλώσσες του Συντάγµατος και να λαµβάνουν απάντηση στην ίδια γλώσσα. Τα δικαιώµατα αυτά ασκούνται υπό τους όρους και εντός των ορίων που ορίζονται από το Σύνταγµα και από τα µέτρα που θεσπίζονται για την εφαρµογή του.. Άρθρο Ι-42 Ειδικές διατάξεις σχετικά µε τον χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης 1. Η Ένωση συγκροτεί χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης: α) µε τη θέσπιση ευρωπαϊκών νόµων και νόµων-πλαίσιο µε στόχο, εφόσον είναι αναγκαίο, την προσέγγιση των νοµοθετικών και κανονιστικών διατάξεων των κρατών µελών στους τοµείς που αφορά το Μέρος ΙΙΙ, β) ευνοώντας την αµοιβαία εµπιστοσύνη µεταξύ των αρµόδιων αρχών των κρατών µελών, ιδίως µε την αµοιβαία αναγνώριση των δικαστικών και εξώδικων αποφάσεων, γ) µε την επιχειρησιακή συνεργασία των αρµόδιων αρχών των κρατών µελών, συµπεριλαµβανοµένων των αστυνοµικών και τελωνειακών αρχών και άλλων υπηρεσιών ειδικευµένων στην πρόληψη και την εξακρίβωση αξιόποινων πράξεων. 2. Τα εθνικά κοινοβούλια, στο πλαίσιο του χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης, µπορούν να συµµετέχουν στους µηχανισµούς αξιολόγησης του άρθρου ΙΙΙ-260. Συµπράττουν στον πολιτικό έλεγχο της Ευρωπόλ και στην αξιολόγηση των δραστηριοτήτων της Eurojust, σύµφωνα µε τα άρθρα ΙΙΙ-276 και ΙΙΙ-273. 3. Τα κράτη µέλη διαθέτουν δικαίωµα πρωτοβουλίας στον τοµέα της αστυνοµικής και δικαστικής συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις, σύµφωνα µε το άρθρο ΙΙΙ-264. 9

Άρθρο Ι-43 Ρήτρα αλληλεγγύης 1. Η Ένωση και τα κράτη µέλη της ενεργούν από κοινού µε πνεύµα αλληλεγγύης εάν ένα κράτος µέλος δεχθεί τροµοκρατική επίθεση ή πληγεί από φυσική ή ανθρωπογενή καταστροφή. Η Ένωση κινητοποιεί όλα τα µέσα που έχει στη διάθεσή της, συµπεριλαµβανοµένων των στρατιωτικών µέσων που θέτουν στη διάθεσή της τα κράτη µέλη, για: α) την πρόληψη τροµοκρατικής απειλής στο έδαφος των κρατών µελών, την προστασία των δηµοκρατικών θεσµών και του άµαχου πληθυσµού από ενδεχόµενη τροµοκρατική επίθεση, την παροχή συνδροµής σε κράτος µέλος στο έδαφός του, µετά από αίτηση των πολιτικών του αρχών, σε περίπτωση τροµοκρατικής επίθεσης, β) την παροχή συνδροµής σε κράτος µέλος στο έδαφός του, µετά από αίτηση των πολιτικών του αρχών, σε περίπτωση φυσικής ή ανθρωπογενούς καταστροφής. 2. Οι λεπτοµέρειες εφαρµογής του παρόντος άρθρου προβλέπονται στο άρθρο ΙΙΙ-329... ΤΙΤΛΟΣ VI Ο ΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Άρθρο Ι-45 Αρχή της δηµοκρατικής ισότητας Σε όλες τις δραστηριότητές της, η Ένωση σέβεται την αρχή της ισότητας των πολιτών της, οι οποίοι τυγχάνουν ίσης προσοχής από τα θεσµικά και λοιπά όργανα και τους οργανισµούς της. Άρθρο Ι-46 Αρχή της αντιπροσωπευτικής δηµοκρατίας 1. Η λειτουργία της Ένωσης θεµελιώνεται στην αντιπροσωπευτική δηµοκρατία. 2. Οι πολίτες εκπροσωπούνται άµεσα στο επίπεδο της Ένωσης στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Τα κράτη µέλη εκπροσωπούνται στο Ευρωπαϊκό Συµβούλιο από τον αρχηγό κράτους ή κυβέρνησης και στο Συµβούλιο από 10

τις κυβερνήσεις τους, αµφότεροι δε δηµοκρατικά υπεύθυνοι είτε έναντι των εθνικών τους κοινοβουλίων, είτε έναντι των πολιτών τους. 3. Κάθε πολίτης έχει το δικαίωµα να συµµετέχει στον δηµοκρατικό βίο της Ένωσης. Οι αποφάσεις λαµβάνονται όσο το δυνατόν πιο ανοιχτά και εγγύτερα στους πολίτες. 4. Τα πολιτικά κόµµατα, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, συµβάλλουν στην διαµόρφωση της ευρωπαϊκής πολιτικής συνείδησης και στην έκφραση της βούλησης των πολιτών της Ένωσης. Άρθρο Ι-47 Αρχή της συµµετοχικής δηµοκρατίας 1. Τα θεσµικά όργανα δίδουν, µε τα κατάλληλα µέσα, στους πολίτες και στις αντιπροσωπευτικές ενώσεις τη δυνατότητα να γνωστοποιούν και να ανταλλάσσουν δηµόσια τις γνώµες τους σε όλους τους τοµείς δράσης της Ένωσης. 2. Τα θεσµικά όργανα διατηρούν ανοιχτό, διαφανή και τακτικό διάλογο µε τις αντιπροσωπευτικές ενώσεις και την κοινωνία των πολιτών. 3. Προκειµένου να εξασφαλίζεται η συνοχή και η διαφάνεια των δράσεων της Ένωσης, η Επιτροπή διεξάγει ευρείες διαβουλεύσεις µε τα ενδιαφερόµενα µέρη. 4. Πολίτες της Ένωσης, εφόσον συγκεντρωθεί αριθµός τουλάχιστον ενός εκατοµµυρίου, υπήκοοι σηµαντικού αριθµού κρατών µελών, µπορούν να λαµβάνουν την πρωτοβουλία να καλούν την Επιτροπή, στο πλαίσιο των αρµοδιοτήτων της, να υποβάλλει κατάλληλες προτάσεις επί θεµάτων στα οποία οι εν λόγω πολίτες θεωρούν ότι απαιτείται νοµική πράξη της Ένωσης για την εφαρµογή του Συντάγµατος. Ευρωπαϊκός νόµος καθορίζει τις διατάξεις σχετικά µε τις διαδικασίες και προϋποθέσεις που απαιτούνται για τη διατύπωση της εν λόγω πρωτοβουλίας πολιτών, συµπεριλαµβανοµένου του ελάχιστου αριθµού κρατών µελών από τα οποία οι πολίτες αυτοί πρέπει να προέρχονται... Άρθρο Ι-51 Προστασία των δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα 1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωµα προστασίας των δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα που το αφορούν. 11

2. Ευρωπαϊκός νόµος ή νόµος-πλαίσιο θεσπίζει τους κανόνες σχετικά µε την προστασία των φυσικών προσώπων όσον αφορά την επεξεργασία δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα από τα θεσµικά και λοιπά όργανα και τους οργανισµούς της Ένωσης, καθώς και από τα κράτη µέλη κατά την άσκηση δραστηριοτήτων που εµπίπτουν στο πεδίο εφαρµογής του δικαίου της Ένωσης, και σχετικά µε την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδοµένων αυτών. Η τήρηση των κανόνων αυτών υπόκειται στον έλεγχο ανεξάρτητων αρχών. Άρθρο Ι-52 Καθεστώς των εκκλησιών και των µη οµολογιακών ενώσεων 1. Η Ένωση σέβεται και δεν θίγει το καθεστώς που έχουν σύµφωνα µε το εθνικό δίκαιο οι εκκλησίες και οι θρησκευτικές ενώσεις ή κοινότητες στα κράτη µέλη. 2. Η Ένωση σέβεται επίσης το καθεστώς που έχουν σύµφωνα µε το εθνικό δίκαιο οι φιλοσοφικές και µη οµολογιακές οργανώσεις. 3. Η Ένωση διατηρεί ανοιχτό, διαφανή και τακτικό διάλογο µε τις εκκλησίες και τις οργανώσεις αυτές, αναγνωρίζοντας την ιδιαίτερη ταυτότητα και συµβολή τους... ΜΕΡΟΣ ΙΙ ΧΑΡΤΗΣ ΤΩΝ ΘΕΜΕΛΙΩ ΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΠΡΟΟΙΜΙΟ Οι λαοί της Ευρώπης, εγκαθιδρύοντας µεταξύ τους µία διαρκώς στενότερη ένωση, αποφάσισαν να µοιραστούν ένα ειρηνικό µέλλον θεµελιωµένο σε κοινές αξίες. Η Ένωση, έχοντας επίγνωση της πνευµατικής και ηθικής κληρονοµιάς της, εδράζεται στις αδιαίρετες και οικουµενικές αξίες της αξιοπρέπειας του ανθρώπου, της ελευθερίας, της ισότητας και της αλληλεγγύης, ερείδεται στις αρχές της δηµοκρατίας και του κράτους δικαίου. Η Ένωση τοποθετεί τον άνθρωπο στην καρδιά της δράσης της, καθιερώνοντας την ιθαγένεια της Ένωσης και δηµιουργώντας ένα χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης. Η Ένωση συµβάλλει στη διαφύλαξη και την ανάπτυξη αυτών των κοινών αξιών, σεβόµενη την πολυµορφία των πολιτισµών και των παραδόσεων των λαών της Ευρώπης καθώς και την εθνική ταυτότητα των κρατών µελών της και την οργάνωση 12

της δηµόσιας εξουσίας τους σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, επιδιώκει να προαγάγει ισόρροπη και αειφόρο ανάπτυξη και εγγυάται την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων, των υπηρεσιών, των εµπορευµάτων και των κεφαλαίων καθώς και την ελευθερία εγκατάστασης. Προς τον σκοπό αυτόν, είναι αναγκαίο να ενισχυθεί η προστασία των θεµελιωδών δικαιωµάτων, υπό το πρίσµα των κοινωνικών αλλαγών, της κοινωνικής προόδου και των επιστηµονικών και τεχνολογικών εξελίξεων, καθιστώντας τα πιο αντιληπτά σε ένα Χάρτη. Ο παρών Χάρτης επιβεβαιώνει, σεβόµενος τις αρµοδιότητες και τα καθήκοντα της Ένωσης, καθώς και την αρχή της επικουρικότητας, τα δικαιώµατα που απορρέουν ιδίως από τις κοινές συνταγµατικές παραδόσεις και διεθνείς υποχρεώσεις των κρατών µελών, την Ευρωπαϊκή Σύµβαση για την Προάσπιση των ικαιωµάτων του Ανθρώπου και των Θεµελιωδών Ελευθεριών, τους Κοινωνικούς Χάρτες που έχουν υιοθετηθεί από την Ένωση και το Συµβούλιο της Ευρώπης καθώς και από τη νοµολογία του ικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Ευρωπαϊκού ικαστηρίου των Ανθρωπίνων ικαιωµάτων. Εν προκειµένω, ο Χάρτης θα ερµηνεύεται από τα δικαστήρια της Ένωσης και των κρατών µελών, λαµβανοµένων δεόντως υπόψη των επεξηγήσεων που καταρτίσθηκαν υπό την εποπτεία του Προεδρείου της Συνέλευσης που συνέταξε τον Χάρτη και αναπροσαρµόστηκαν υπ' ευθύνη του Προεδρείου της Ευρωπαϊκής Συνέλευσης. Η απόλαυση των δικαιωµάτων αυτών συνεπάγεται ευθύνες και καθήκοντα έναντι τόσο των τρίτων όσο και της ανθρώπινης κοινότητας και των µελλοντικών γενεών. Κατά συνέπεια, η Ένωση αναγνωρίζει τα δικαιώµατα, τις ελευθερίες και τις αρχές που ορίζονται κατωτέρω. ΤΙΤΛΟΣ Ι ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ Άρθρο ΙΙ-61 Ανθρώπινη αξιοπρέπεια Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια είναι απαραβίαστη. Πρέπει να είναι σεβαστή και να προστατεύεται. Άρθρο ΙΙ-62 ικαίωµα στη ζωή 1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωµα στη ζωή. 13

2. Κανείς δεν µπορεί να καταδικαστεί στην ποινή του θανάτου ούτε να εκτελεστεί. Άρθρο ΙΙ-63 ικαίωµα στην ακεραιότητα του προσώπου 1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωµα στη σωµατική και διανοητική του ακεραιότητα. 2. Στο πεδίο της ιατρικής και της βιολογίας, πρέπει να τηρούνται ιδίως τα εξής: α) η ελεύθερη και εν επιγνώσει συναίνεση του ενδιαφεροµένου, σύµφωνα µε τις λεπτοµερέστερες διατάξεις που ορίζονται από τον νόµο, β) η απαγόρευση των ευγονικών πρακτικών, ιδίως όσων αποσκοπούν στην επιλογή των προσώπων, γ) η απαγόρευση της µετατροπής του ανθρωπίνου σώµατος και των µερών του σε πηγή κέρδους, δ) η απαγόρευση της αναπαραγωγικής κλωνοποίησης των ανθρωπίνων όντων. Άρθρο ΙΙ-64 Απαγόρευση των βασανιστηρίων και των απάνθρωπων ή εξευτελιστικών ποινών ή µεταχείρισης Κανείς δεν µπορεί να υποβληθεί σε βασανιστήρια ούτε σε απάνθρωπες ή εξευτελιστικές ποινές ή µεταχείριση. Άρθρο ΙΙ-65 Απαγόρευση της δουλείας και της αναγκαστικής εργασίας 1. Κανείς δεν µπορεί να κρατηθεί σε δουλεία ούτε σε ειλωτεία. 2. Κανείς δεν µπορεί να υποβληθεί σε αναγκαστική ή υποχρεωτική εργασία. 3. Απαγορεύεται η εµπορία των ανθρωπίνων όντων. ΤΙΤΛΟΣ ΙΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΕΣ Άρθρο ΙΙ-66 ικαίωµα στην ελευθερία και την ασφάλεια. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωµα στην ελευθερία και την ασφάλεια. 14

Άρθρο ΙΙ-67 Σεβασµός της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωµα στον σεβασµό της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του, της κατοικίας του και των επικοινωνιών του. Άρθρο ΙΙ-68 Προστασία των δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα 1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωµα στην προστασία των δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα που το αφορούν. 2. Η επεξεργασία αυτών των δεδοµένων πρέπει να γίνεται νοµίµως, για καθορισµένους σκοπούς και µε βάση τη συγκατάθεση του ενδιαφεροµένου ή για άλλους θεµιτούς λόγους που προβλέπονται από τον νόµο. Κάθε πρόσωπο δικαιούται να έχει πρόσβαση στα συλλεγέντα δεδοµένα που το αφορούν και να επιτυγχάνει τη διόρθωσή τους. 3. Ο σεβασµός των κανόνων αυτών υπόκειται στον έλεγχο ανεξάρτητης αρχής. Άρθρο ΙΙ-69 ικαίωµα γάµου και δικαίωµα δηµιουργίας οικογένειας Το δικαίωµα γάµου και το δικαίωµα δηµιουργίας οικογένειας διασφαλίζονται σύµφωνα µε τις εθνικές νοµοθεσίες που διέπουν την άσκησή τους. Άρθρο ΙΙ-70 Ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας 1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωµα στην ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας. Το δικαίωµα αυτό συνεπάγεται την ελευθερία µεταβολής θρησκεύµατος ή πεποιθήσεων καθώς και την ελευθερία εκδήλωσης του θρησκεύµατος ή των πεποιθήσεών του, ατοµικά ή συλλογικά, δηµοσία ή κατ' ιδίαν, µε τη λατρεία, την εκπαίδευση, την άσκηση των θρησκευτικών καθηκόντων και τις τελετές. 2. Το δικαίωµα αντίρρησης συνειδήσεως αναγνωρίζεται σύµφωνα µε τις εθνικές νοµοθεσίες που διέπουν την άσκησή του. 15

Άρθρο ΙΙ-71 Ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης 1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωµα στην ελευθερία έκφρασης. Το δικαίωµα αυτό περιλαµβάνει την ελευθερία γνώµης και την ελευθερία λήψης ή µετάδοσης πληροφοριών ή ιδεών, χωρίς την ανάµειξη δηµοσίων αρχών και αδιακρίτως συνόρων. 2. Η ελευθερία των µέσων µαζικής ενηµέρωσης και η πολυφωνία τους είναι σεβαστές. Άρθρο ΙΙ-72 Ελευθερία του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι 1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωµα στην ελευθερία του συνέρχεσθαι ειρηνικώς και στην ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι σε όλα τα επίπεδα, ιδίως στον πολιτικό και τον συνδικαλιστικό τοµέα καθώς και στους τοµείς που αναφέρονται στον πολίτη, πράγµα που συνεπάγεται το δικαίωµα κάθε προσώπου να ιδρύει µε άλλους συνδικαλιστικές ενώσεις και να προσχωρεί σ' αυτές για την υπεράσπιση των συµφερόντων του. 2. Τα πολιτικά κόµµατα, στο επίπεδο της Ένωσης, συµβάλλουν στην έκφραση της πολιτικής βούλησης των πολιτών της Ένωσης. Άρθρο ΙΙ-73 Ελευθερία της τέχνης και της επιστήµης Η τέχνη και η επιστηµονική έρευνα είναι ελεύθερες. Η ακαδηµαϊκή ελευθερία είναι σεβαστή. Άρθρο ΙΙ-74 ικαίωµα εκπαίδευσης 1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωµα στην εκπαίδευση και στην πρόσβαση στην επαγγελµατική και συνεχή κατάρτιση. 2. Το δικαίωµα αυτό περιλαµβάνει την ευχέρεια δωρεάν παρακολούθησης της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. 3. Η ελευθερία ίδρυσης εκπαιδευτικών ιδρυµάτων µε σεβασµό των δηµοκρατικών αρχών καθώς και το δικαίωµα των γονέων να εξασφαλίζουν την εκπαίδευση και τη µόρφωση των τέκνων τους σύµφωνα µε τις θρησκευτικές, φιλοσοφικές και παιδαγωγικές πεποιθήσεις τους, γίνονται σεβαστά σύµφωνα µε τις εθνικές νοµοθεσίες που διέπουν την άσκηση τους. 16

Άρθρο ΙΙ-75 Ελευθερία του επαγγέλµατος και δικαίωµα προς εργασία 1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωµα να εργάζεται και να ασκεί το επάγγελµα, το οποίο επιλέγει ή αποδέχεται ελεύθερα. 2. Κάθε πολίτης της Ένωσης είναι ελεύθερος να αναζητά απασχόληση, να εργάζεται, να εγκαθίσταται ή να παρέχει υπηρεσίες σε κάθε κράτος µέλος. 3. Οι υπήκοοι τρίτων χωρών που έχουν άδεια να εργάζονται στο έδαφος των κρατών µελών δικαιούνται συνθηκών εργασίας αντίστοιχων µε εκείνες που απολαύουν οι πολίτες της Ένωσης. Άρθρο ΙΙ-76 Επιχειρηµατική ελευθερία Η επιχειρηµατική ελευθερία αναγνωρίζεται σύµφωνα µε το δίκαιο της Ένωσης και τις εθνικές νοµοθεσίες και πρακτικές. Άρθρο ΙΙ-77 ικαίωµα ιδιοκτησίας 1. Κάθε πρόσωπο δικαιούται να είναι κύριος των νοµίµως κτηθέντων αγαθών του, να τα χρησιµοποιεί, να τα διαθέτει και να τα κληροδοτεί. Κανείς δεν µπορεί να στερείται την ιδιοκτησία του, παρά µόνον για λόγους δηµόσιας ωφέλειας, στις περιπτώσεις και υπό τις προϋποθέσεις που προβλέπονται στον νόµο και έναντι δίκαιης και έγκαιρης αποζηµίωσης για την απώλειά της. Η χρήση των αγαθών µπορεί να υπόκειται σε περιορισµούς από τον νόµο, εφόσον αυτό είναι αναγκαίο προς το γενικό συµφέρον. 2. Η διανοητική ιδιοκτησία προστατεύεται. Άρθρο ΙΙ-78 ικαίωµα ασύλου Το δικαίωµα ασύλου διασφαλίζεται τηρουµένων των κανόνων της Σύµβασης της Γενεύης της 28ης Ιουλίου 1951 και του Πρωτοκόλλου της 31ης Ιανουαρίου 1967 σχετικά µε το καθεστώς των προσφύγων και σύµφωνα µε το Σύνταγµα. 17

Άρθρο ΙΙ-79 Προστασία σε περίπτωση αποµάκρυνσης, απέλασης και έκδοσης 1. Απαγορεύονται οι συλλογικές απελάσεις. 2. Κανείς δεν µπορεί να αποµακρυνθεί, να απελαθεί ή να εκδοθεί προς κράτος όπου διατρέχει σοβαρό κίνδυνο να του επιβληθεί η ποινή του θανάτου ή να υποβληθεί σε βασανιστήρια ή άλλη απάνθρωπη ή εξευτελιστική ποινή ή µεταχείριση. ΤΙΤΛΟΣ III ΙΣΟΤΗΤΑ Άρθρο ΙΙ-80 Ισότητα έναντι του νόµου Όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι έναντι του νόµου. Άρθρο ΙΙ-81 Απαγόρευση διακρίσεων 1. Απαγορεύεται κάθε διάκριση ιδίως λόγω φύλου, φυλής, χρώµατος, εθνοτικής καταγωγής ή κοινωνικής προέλευσης, γενετικών χαρακτηριστικών, γλώσσας, θρησκείας ή πεποιθήσεων, πολιτικών φρονηµάτων ή κάθε άλλης γνώµης, ιδιότητας µέλους εθνικής µειονότητας, περιουσίας, γέννησης, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισµού. 2. Εντός του πεδίου εφαρµογής του Συντάγµατος και µε την επιφύλαξη οποιασδήποτε από τις ειδικές του διατάξεις, απαγορεύεται κάθε διάκριση λόγω ιθαγενείας. Άρθρο ΙΙ-82 Πολιτιστική, θρησκευτική και γλωσσική πολυµορφία Η Ένωση σέβεται την πολιτιστική, θρησκευτική και γλωσσική πολυµορφία. Άρθρο ΙΙ-83 Ισότητα γυναικών και ανδρών Η ισότητα γυναικών και ανδρών πρέπει να εξασφαλίζεται σε όλους τους τοµείς, µεταξύ άλλων στην απασχόληση, την εργασία και τις αποδοχές. Η 18

αρχή της ισότητας δεν αποκλείει τη διατήρηση ή τη θέσπιση µέτρων που προβλέπουν ειδικά πλεονεκτήµατα υπέρ του υπό εκπροσωπούµενου φύλου. Άρθρο ΙΙ-84 ικαιώµατα του παιδιού 1. Τα παιδιά έχουν δικαίωµα στην προστασία και τη φροντίδα που απαιτούνται για την καλή διαβίωση τους. Τα παιδιά µπορούν να εκφράζουν ελεύθερα τη γνώµη τους. Η γνώµη τους σχετικά µε ζητήµατα που τα αφορούν λαµβάνεται υπόψη σε συνάρτηση µε την ηλικία και την ωριµότητα τους. 2. Σε όλες τις πράξεις που αφορούν τα παιδιά, είτε επιχειρούνται από δηµόσιες αρχές είτε από ιδιωτικούς οργανισµούς, πρωταρχική σηµασία πρέπει να δίνεται στο υπέρτατο συµφέρον του παιδιού. 3. Κάθε παιδί έχει δικαίωµα να διατηρεί τακτικές προσωπικές σχέσεις και απ' ευθείας επαφές µε τους δύο γονείς του, εκτός εάν τούτο είναι αντίθετο προς το συµφέρον του. Άρθρο ΙΙ-85 ικαιώµατα των ηλικιωµένων Η Ένωση αναγνωρίζει και σέβεται το δικαίωµα των ηλικιωµένων προσώπων να διάγουν αξιοπρεπή και ανεξάρτητη ζωή και να συµµετέχουν στον κοινωνικό και πολιτιστικό βίο. Άρθρο ΙΙ-86 Ένταξη των ατόµων µε αναπηρίες Η Ένωση αναγνωρίζει και σέβεται το δικαίωµα των ατόµων µε αναπηρίες να επωφελούνται µέτρων που θα τους εξασφαλίζουν την αυτονοµία, την κοινωνική και επαγγελµατική ένταξη και τη συµµετοχή στον κοινοτικό βίο. ΤΙΤΛΟΣ IV ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ Άρθρο ΙΙ-87 19

ικαίωµα των εργαζοµένων στην ενηµέρωση και τη διαβούλευση στο πλαίσιο της επιχείρησης Εξασφαλίζεται στους εργαζοµένους ή τους εκπροσώπους τους, στα ενδεδειγµένα επίπεδα, εγκαίρως ενηµέρωση και διαβούλευση, στις περιπτώσεις και υπό τις προϋποθέσεις που προβλέπονται από το δίκαιο της Ένωσης και τις εθνικές νοµοθεσίες και πρακτικές. Άρθρο ΙΙ-88 ικαίωµα διαπραγµάτευσης και συλλογικών δράσεων Οι εργαζόµενοι και οι εργοδότες, ή οι αντίστοιχες οργανώσεις τους, έχουν, σύµφωνα µε το δίκαιο της Ένωσης και τις εθνικές νοµοθεσίες και πρακτικές, δικαίωµα να διαπραγµατεύονται και να συνάπτουν συλλογικές συµβάσεις στα ενδεδειγµένα επίπεδα καθώς και να προσφεύγουν, σε περίπτωση σύγκρουσης συµφερόντων, σε συλλογικές δράσεις για την υπεράσπιση των συµφερόντων τους, συµπεριλαµβανοµένης της απεργίας. Άρθρο ΙΙ-89 ικαίωµα πρόσβασης στις υπηρεσίες ευρέσεως εργασίας Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωµα πρόσβασης σε δωρεάν υπηρεσίες ευρέσεως εργασίας. Άρθρο ΙΙ-90 Προστασία σε περίπτωση αδικαιολόγητης απόλυσης Κάθε εργαζόµενος έχει δικαίωµα προστασίας έναντι κάθε αδικαιολόγητης απόλυσης, σύµφωνα µε το δίκαιο της Ένωσης και τις εθνικές νοµοθεσίες και πρακτικές. Άρθρο ΙΙ-91 ίκαιες και πρόσφορες συνθήκες εργασίας 1. Κάθε εργαζόµενος έχει δικαίωµα σε υγιεινές, ασφαλείς και αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας. 2. Κάθε εργαζόµενος έχει δικαίωµα σε ένα όριο µέγιστης διάρκειας εργασίας, σε ηµερήσιες και εβδοµαδιαίες περιόδους ανάπαυσης καθώς και σε ετήσια περίοδο αµειβόµενων διακοπών. 20

Άρθρο ΙΙ-92 Απαγόρευση της εργασίας των παιδιών και προστασία των νέων στην εργασία Η εργασία των παιδιών απαγορεύεται. Η ελάχιστη ηλικία για την ανάληψη εργασίας δεν µπορεί να είναι µικρότερη από την ηλικία κατά την οποία λήγει η υποχρεωτική σχολική φοίτηση, υπό την επιφύλαξη ευνοϊκότερων κανόνων για τους νέους και εξαιρέσει περιορισµένων παρεκκλίσεων. Οι νέοι που εργάζονται πρέπει να απολαύουν συνθηκών εργασίας προσαρµοσµένων στην ηλικία τους και να προστατεύονται από την οικονοµική εκµετάλλευση ή από οποιαδήποτε εργασία που θα µπορούσε να βλάψει την ασφάλειά τους, την υγεία τους, τη σωµατική, πνευµατική, ηθική ή κοινωνική ανάπτυξή τους ή να θέσει σε κίνδυνο την εκπαίδευσή τους. Άρθρο ΙΙ-93 Οικογενειακή ζωή και επαγγελµατική ζωή 1. Η οικογένεια απολαύει νοµικής, οικονοµικής και κοινωνικής προστασίας. 2. Κάθε πρόσωπο, προκειµένου να µπορεί να συνδυάζει την οικογενειακή µε την επαγγελµατική ζωή του, έχει δικαίωµα προστασίας από την απόλυση για λόγους που συνδέονται µε τη µητρότητα καθώς και δικαίωµα αµειβόµενης άδειας µητρότητας και γονικής άδειας µετά τη γέννηση ή την υιοθεσία παιδιού. Άρθρο ΙΙ-94 Κοινωνική ασφάλεια και κοινωνική αρωγή 1. Η Ένωση αναγνωρίζει και σέβεται το δικαίωµα πρόσβασης στις παροχές κοινωνικής ασφάλειας και στις κοινωνικές υπηρεσίες που εξασφαλίζουν προστασία σε περιπτώσεις όπως η µητρότητα, η ασθένεια, το εργατικό ατύχηµα, η εξάρτηση ή το γήρας καθώς και σε περίπτωση απώλειας της απασχόλησης, σύµφωνα µε τους κανόνες που ορίζονται στο δίκαιο της Ένωσης και τις εθνικές νοµοθεσίες και πρακτικές. 2. Κάθε πρόσωπο που διαµένει και διακινείται νοµίµως στο εσωτερικό της Ένωσης έχει δικαίωµα στις παροχές κοινωνικής ασφάλειας και στα κοινωνικά πλεονεκτήµατα, σύµφωνα µε το δίκαιο της Ένωσης και τις εθνικές νοµοθεσίες και πρακτικές. 3. Η Ένωση, προκειµένου να καταπολεµηθεί ο κοινωνικός αποκλεισµός και η φτώχεια, αναγνωρίζει και σέβεται το δικαίωµα κοινωνικής αρωγής και 21

στεγαστικής βοήθειας προς εξασφάλιση αξιοπρεπούς διαβίωσης σε όλους όσους δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους, σύµφωνα µε τους κανόνες που ορίζονται στο δίκαιο της Ένωσης και τις εθνικές νοµοθεσίες και πρακτικές. Άρθρο ΙΙ-95 Προστασία της υγείας Κάθε πρόσωπο δικαιούται να έχει πρόσβαση στην πρόληψη σε θέµατα υγείας και να απολαύει ιατρικής περίθαλψης, σύµφωνα µε τις προϋποθέσεις που ορίζονται στις εθνικές νοµοθεσίες και πρακτικές. Κατά τον καθορισµό και την εφαρµογή όλων των πολιτικών και δράσεων της Ένωσης εξασφαλίζεται υψηλού επιπέδου προστασία της υγείας του ανθρώπου. Άρθρο ΙΙ-96 Πρόσβαση στις υπηρεσίες γενικού οικονοµικού ενδιαφέροντος Η Ένωση αναγνωρίζει και σέβεται την πρόσβαση στις υπηρεσίες γενικού οικονοµικού ενδιαφέροντος, όπως αυτό προβλέπεται στις εθνικές νοµοθεσίες και πρακτικές, σύµφωνα µε το Σύνταγµα, προκειµένου να προαχθεί η κοινωνική και εδαφική συνοχή της Ένωσης. Άρθρο ΙΙ-97 Προστασία του περιβάλλοντος Το υψηλό επίπεδο προστασίας του περιβάλλοντος και η βελτίωση της ποιότητάς του πρέπει να ενσωµατώνονται στις πολιτικές της Ένωσης και να διασφαλίζονται σύµφωνα µε την αρχή της βιώσιµης ανάπτυξης. Άρθρο ΙΙ-98 Προστασία του καταναλωτή Οι πολιτικές της Ένωσης διασφαλίζουν υψηλό επίπεδο προστασίας του καταναλωτή. 22

ΤΙΤΛΟΣ V ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ Άρθρο ΙΙ-99 ικαίωµα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου 1. Κάθε πολίτης της Ένωσης έχει το δικαίωµα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο κράτος µέλος κατοικίας του, υπό τους ίδιους όρους µε τους υπηκόους του εν λόγω κράτους. 2. Τα µέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου εκλέγονται µε άµεση και καθολική, ελεύθερη και µυστική ψηφοφορία. Άρθρο ΙΙ-100 ικαίωµα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις δηµοτικές και κοινοτικές εκλογές Κάθε πολίτης της Ένωσης έχει το δικαίωµα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις δηµοτικές και κοινοτικές εκλογές στο κράτος µέλος κατοικίας του, υπό τους ίδιους όρους µε τους υπηκόους του εν λόγω κράτους. Άρθρο ΙΙ-101 ικαίωµα χρηστής διοίκησης 1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωµα στην αµερόληπτη, δίκαιη και εντός ευλόγου προθεσµίας εξέταση των υποθέσεών του από τα θεσµικά και λοιπά όργανα και τους οργανισµούς της Ένωσης. 2. Το δικαίωµα αυτό περιλαµβάνει ιδίως: α) το δικαίωµα κάθε προσώπου σε προηγούµενη ακρόαση προτού ληφθεί ατοµικό µέτρο εις βάρος του, β) το δικαίωµα κάθε προσώπου να έχει πρόσβαση στον φάκελό του, τηρουµένων των νοµίµων συµφερόντων της εµπιστευτικότητας και του επαγγελµατικού και επιχειρηµατικού απορρήτου, γ) την υποχρέωση της διοίκησης να αιτιολογεί τις αποφάσεις της. 3. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωµα στην αποκατάσταση εκ µέρους της Ένωσης της ζηµίας που του προξένησαν τα θεσµικά όργανα ή οι υπάλληλοι της κατά την άσκηση των καθηκόντων τους, σύµφωνα µε τις γενικές αρχές που είναι κοινές στα δίκαια των κρατών µελών. 4. Κάθε πρόσωπο µπορεί να απευθύνεται στα θεσµικά όργανα της Ένωσης σε µία από τις γλώσσες του Συντάγµατος και πρέπει να λαµβάνει απάντηση στην ίδια γλώσσα 23

Άρθρο ΙΙ-102 ικαίωµα πρόσβασης στα έγγραφα Κάθε πολίτης της Ένωσης καθώς και κάθε φυσικό ή νοµικό πρόσωπο που κατοικεί ή έχει την καταστατική έδρα του σε ένα κράτος µέλος έχει δικαίωµα πρόσβασης στα έγγραφα των θεσµικών και λοιπών οργάνων και οργανισµών της Ένωσης, ανεξαρτήτως υποθέµατος. Άρθρο ΙΙ-103 Ευρωπαίος ιαµεσολαβητής Κάθε πολίτης της Ένωσης καθώς και κάθε φυσικό ή νοµικό πρόσωπο που κατοικεί ή έχει την καταστατική έδρα του σε κράτος µέλος, έχει δικαίωµα να προσφεύγει στον Ευρωπαίο ιαµεσολαβητή, σχετικά µε περιπτώσεις κακοδιοίκησης στο πλαίσιο της δράσης των θεσµικών και λοιπών οργάνων και οργανισµών της Ένωσης, µε εξαίρεση το ικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά την άσκηση των δικαιοδοτικών καθηκόντων του. Άρθρο ΙΙ-104 ικαίωµα αναφοράς Κάθε πολίτης της Ένωσης καθώς και κάθε φυσικό ή νοµικό πρόσωπο που κατοικεί ή έχει την καταστατική έδρα του σε κράτος µέλος, έχει δικαίωµα αναφοράς προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Άρθρο ΙΙ-105 Ελευθερία κυκλοφορίας και διαµονής 1. Κάθε πολίτης της Ένωσης έχει δικαίωµα να κυκλοφορεί και να διαµένει ελεύθερα στο έδαφος των κρατών µελών. 2. Η ελευθερία κυκλοφορίας και διαµονής µπορεί να χορηγείται, σύµφωνα µε το Σύνταγµα, στους υπηκόους των τρίτων χωρών που διαµένουν νοµίµως στο έδαφος κράτους µέλους. Άρθρο ΙΙ-106 ιπλωµατική και προξενική προστασία Κάθε πολίτης της Ένωσης απολαύει, στο έδαφος τρίτων χωρών στις οποίες δεν αντιπροσωπεύεται το κράτος µέλος του οποίου είναι υπήκοος, της 24

διπλωµατικής και προξενικής προστασίας κάθε κράτους µέλους, υπό τους ίδιους όρους που ισχύουν και έναντι των υπηκόων του κράτους αυτού. ΤΙΤΛΟΣ VI ΙΚΑΙΟΣΥΝΗ Άρθρο ΙΙ-107 ικαίωµα πραγµατικής προσφυγής και αµερόληπτου δικαστηρίου Κάθε πρόσωπο του οποίου παραβιάστηκαν τα δικαιώµατα και οι ελευθερίες που διασφαλίζονται από το δίκαιο της Ένωσης, έχει δικαίωµα πραγµατικής προσφυγής ενώπιον δικαστηρίου, τηρουµένων των προϋποθέσεων που προβλέπονται στο παρόν άρθρο. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωµα να δικαστεί η υπόθεση του δίκαια, δηµόσια και εντός εύλογης προθεσµίας, από ανεξάρτητο και αµερόληπτο δικαστήριο, που έχει προηγουµένως συσταθεί νοµίµως. Κάθε πρόσωπο έχει τη δυνατότητα να συµβουλεύεται δικηγόρο και να του αναθέτει την υπεράσπιση και εκπροσώπησή του. Σε όσους δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους, παρέχεται ευεργέτηµα πενίας, εφόσον το ευεργέτηµα αυτό είναι αναγκαίο για να εξασφαλιστεί η αποτελεσµατική πρόσβαση στη δικαιοσύνη. Άρθρο ΙΙ-108 Τεκµήριο αθωότητας και δικαιώµατα της υπεράσπισης 1. Κάθε κατηγορούµενος τεκµαίρεται ότι είναι αθώος µέχρι αποδείξεως της ενοχής του σύµφωνα µε τον νόµο. 2. ιασφαλίζεται ο σεβασµός των δικαιωµάτων της υπεράσπισης σε κάθε κατηγορούµενο. Άρθρο ΙΙ-109 Αρχές της νοµιµότητας και της αναλογικότητας αξιοποίνων πράξεων και ποινών 1. Κανείς δεν µπορεί να καταδικαστεί για πράξη ή παράλειψη, η οποία δεν αποτελούσε, κατά τη στιγµή της τέλεσής της, αδίκηµα κατά το εθνικό ή το διεθνές δίκαιο. Επίσης, δεν επιβάλλεται ποινή βαρύτερη από εκείνη η οποία επιβαλλόταν κατά τη στιγµή της τέλεσης του αδικήµατος. Εάν, µετά την τέλεση του αδικήµατος, προβλεφθεί µε νόµο ελαφρύτερη ποινή, επιβάλλεται αυτή η ποινή. 25

2. Το παρόν άρθρο δεν επηρεάζει τη δίκη και την τιµωρία ατόµου ενόχου για πράξη ή παράλειψη η οποία, κατά τη στιγµή της τέλεσης της, ήταν εγκληµατική σύµφωνα µε τις γενικές αρχές που αναγνωρίζονται από όλα τα έθνη. 3. Η αυστηρότητα της ποινής δεν πρέπει να είναι δυσανάλογη προς το αδίκηµα. Άρθρο ΙΙ-110 ικαίωµα του προσώπου να µη δικάζεται ή να µην τιµωρείται ποινικά δύο φορές για την ίδια αξιόποινη πράξη Κανείς δεν διώκεται ούτε τιµωρείται ποινικά για αδίκηµα για το οποίο έχει ήδη αθωωθεί ή καταδικαστεί στο εσωτερικό της Ένωσης µε οριστική απόφαση ποινικού δικαστηρίου σύµφωνα µε τον νόµο. 4.ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΜΕΡΟΥΣ Ι ΚΑΙ ΜΕΡΟΥΣ ΙΙ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΙΣΜΟΣ ΜΕ ΤΑ ΑΡΘΡΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ. Όπως έγινε προφανές µέσα από την παράθεση των άρθρων του πρώτου και δεύτερου µέρους του Ευρωπαϊκού Συντάγµατος στόχος αυτού τουάρτιου νοµοθετικά-κειµένου είναι θεµελιώδης αξίες όπως: καταπολέµηση του ρατσισµού και της ξενοφοβίας, το σεβασµό των κοινωνικών, οικονοµικών, συνδικαλιστικών και πολιτικών δικαιωµάτων, την ισότητα ανδρών και των γυναικών, την προστασία εθνικών µειονοτήτων, τα δικαιώµατα του παιδιού, το δικαίωµα στην ιδιωτική ζωή, την προστασία των δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα, κ.ά. Με µια γρήγορη επισκόπηση θα µπορούσε κάποιος να το παραλληλίσει ή ενδεχοµένως να το ταυτίσει και µε την Ευρωπαϊκή Σύµβαση για τα ικαιώµατα του Ανθρώπου (ΕΣ Α), εντούτοις παρουσιάζει το Ευρωπαϊκό Σύνταγµα µερικά στοιχεία καινοτοµίας. Ιδιαίτερα διαφοροποιείται αλλά και παρουσιάζει µεγαλύτερο εύρος σε ό,τι αφορά την προστασία των κοινωνικών δικαιωµάτων ( σε επίπεδο εργασίας, κοινωνικής ασφάλισης, κ.λ.π ) στο δικαίωµα στη χρηστή διοίκηση, στο δικαίωµα στον τοµέα της βιοηθικής και σε ότι άλλα δικαιώµατα. Ακόµη, η ειδοποιός διαφορά τους έγκειται στο πεδίο εφαρµογής τους : η ΕΣ Α δεσµεύει τα κράτη που έχουν την προσυπογράψει και όπου αυτά ασκούν δικαιοδοσία, σε αντίθεση µε το Ευρωσύνταγµα το 26

οποίο τυγχάνει ευρύτερης εφαρµογής στα πλαίσια του κοινοτικού δικαίου. Σε αυτό το σηµείο προκύπτει το ερώτηµα ποιο είναι το πεδίο εφαρµογής 4 του. Το ίδιο το Σύνταγµα στο άρθρο 51 ορίζει όργανά του αποτελούν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο, η Επιτροπή, το ικαστήριο και το Ελεγκτικό Συνέδριο. Πριν προχωρήσουµε σε εµβάνθιση του Συντάγµατος,ας κατηγοριοποιήσουµε τα άρθρα 5 : Κεφάλαιο I: Αξιοπρέπεια (ανθρώπινη αξιοπρέπεια, δικαίωµα στη ζωή, δικαίωµα στην ακεραιότητα του προσώπου, απαγόρευση των βασανιστηρίων και των απάνθρωπων εξευτελιστικών ποινών ή µεταχείρισης, απαγόρευση της δουλείας και της καταναγκαστικής εργασίας), Κεφάλαιο II: Ελευθερία (δικαίωµα στην ελευθερία και την ασφάλεια, σεβασµός της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής, προστασία των δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα, δικαίωµα γάµου και δικαίωµα ίδρυσης οικογένειας, ελευθερία σκέψης συνείδησης και θρησκείας, ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης, ελευθερία του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι, ελευθερία των τεχνών και των επιστηµών, δικαίωµα εκπαίδευσης, επαγγελµατική ελευθερία και δικαίωµα στην εργασία, ελευθερία ίδρυσης επιχείρησης δικαίωµα ιδιοκτησίας, δικαίωµα ασύλου, προστασία σε περίπτωση αποµάκρυνσης, επαναπροώθησης και απέλασης). Κεφάλαιο III: Ισότητα (ισότητα έναντι του νόµου, µη διάκριση, πολιτισµική, θρησκευτική και γλωσσική πολυµορφία, ισότητα ανδρών και γυναικών, δικαιώµατα του παιδιού, δικαιώµατα των ηλικιωµένων, ένταξη των ατόµων µε ειδικές ανάγκες). Κεφάλαιο IV: Αλληλεγγύη (δικαίωµα στην πληροφόρηση και στη διαβούλευση µε τους εργαζοµένους στο πλαίσιο της επιχείρησης, δικαίωµα διαπραγµατεύσεων και συλλογικών ενεργειών, δικαίωµα πρόσβασης στις υπηρεσίες ευρέσεως εργασίας, προστασία έναντι αδικαιολόγητης απόλυσης, δίκαιοι και ισότιµοι όροι εργασίας, απαγόρευση της εργασίας των παιδιών και προστασία των εργαζόµενων νέων, οικογενειακή και επαγγελµατική ζωή, κοινωνική ασφάλεια και κοινωνική αρωγή, προστασία της υγείας, πρόσβαση σε υπηρεσίες γενικού οικονοµικού ενδιαφέροντος, προστασία του περιβάλλοντος, προστασία των καταναλωτών). 4 Κέντρο Ευρωπαϊκής τεκµηρίωσης Παντείου πανεπιστηµίου, Ο Χάρτης των θεµελιωδών δικαιωµάτων της Ε.Ε, εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα-Κοµοτηνή 2003, σελ 17 5 http://europa.eu.int/scadplus/leg/el/s20000htm. 27

Κεφάλαιο V: Ιθαγένεια (δικαίωµα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι κατά τις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, δικαίωµα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι κατά τις δηµοτικές εκλογές, δικαίωµα χρηστής διαχείρισης, δικαίωµα πρόσβασης στα έγγραφα, διαµεσολαβητής, δικαίωµα αναφοράς, ελεύθερη κυκλοφορία και διαµονή, διπλωµατική και προξενική προστασία). Κεφάλαιο VI: ικαιοσύνη (δικαίωµα πραγµατικής προσφυγής και αµερόληπτου δικαστηρίου, τεκµήριο αθωότητας και δικαιώµατα υπεράσπισης, αρχές νοµιµότητας και αναλογικότητας αξιόποινων πράξεων και ποινών, δικαίωµα του προσώπου να µην δικάζεται ή να µην τιµωρείται ποινικά δύο φορές για την ίδια αξιόποινη πράξη). Κεφάλαιο VII: Γενικές διατάξεις. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι : ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ Άρθρο 1 :Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια θεσπίζεται ως απαραβίαστη, σεβαστή και άξια προστασίας. Άλλωστε και από πιο παλαιά αποτελεί την τη βάση των θεµελιωδών δικαιωµάτων όπως αυτό διαφαίνεται στην Οικουµενική διακήρυξη των δικαιωµάτων του ανθρώπου του 1948. Είναι απόλυτο δικαίωµα και εξ αυτού προκύπτει ό,τι δεν µπορεί να θιγεί ούτε κατά τον περιορισµό δικαιώµατος. Σαφώς και αυτή η διάταξη παραπέµπει στο αρ.2 παρ.1 Συντ.άµεσα αλλά και έµµεσα στα αρ. 4 παρ.1 και 25 παρ. 1 και 2, 7 παρ.2, 25 παρ. 1 και 4 κλπ.,αφού το Σύνταγµά µας είναι ατοµοκεντρικό και διατυπώνεται ως υποχρέωση του κράτους. Ωστόσο παρουσιάζεται µια σηµαντική διαφορά µεταξύ των δύο διατάξεων:ο ΧΘ ΕΕ αναφέρεται ως ανθρώπινη αξιοπρέπεια ενώ στο Σύνταγµά µας ως ανθρώπινη αξία. Με µια γραµµατική ερµηνεία των δυο διατάξεων αντιλαµβανόµαστε ότι η ανθρώπινη αξιοπρέπεια συνιστά µέρος της ανθρώπινης αξίας και συνεπώς το αρ.2 παρ.1 Συντ. αναφέρεται σε ένα ευρύτερο φάσµα καθώς δεν περιορίζεται στην κοινωνική διάσταση του ατόµου στην οποία παραπέµπει η αξιοπρέπεια 6. Είναι µια έννοια πανανθρώπινη που δεν αρκείται στα στενά όρια του Ευρωπαϊκού χώρου. Την ανθρώπινη αξία την αντιλαµβανόµαστε και από το γεγονός ότι Κάθε πρόσωπο που στερείται της ελευθερίας του αντιµετωπίζεται µε ανθρωπισµό και σεβασµό της εγγενούς ανθρώπινης αξίας ( άρθρο 10 του ιεθνούς Συµφώνου για τα ατοµικά και πολιτικά δικαιώµατα-ν.υόρκη,1966). 7 6 αγτόγλου Π., Ατοµικά ικαιώµατα, Συνταγµατικό ίκαιο, Σάκκουλας,2005,σελ.1319 7 Μπουρλογιάνννη-Βράιλα Χ.-Πετρούλα Ε., ιεθνείς Συµβάσεις ικαιωµάτων του Ανθρώπου,σελ.31 28

Άρθρο 2 : Από τα πρωταρχικά άρθρα, όπως παρατηρούµε, είναι η προστασία του δικαιώµατος στη ζωή και η κατάργηση της θανατικής ποινής, κάτι που είναι εύλογο και αντικειµενικό. ιαπιστώνουµε την πλήρη ταύτιση αυτής της διάταξης µε το αρ.5 παρ.2 Συντ., όπου παρουσιάζεται ως ανέκκλητο δικαίωµα,αν και προστατεύτηκε τον 20 ο αι. λόγω Παγκοσµίου Πολέµου και δεν προστατευόταν τον 17 ο αι. και βεβαίως µε το άρθρο 6 της ΕΣ Α. Ακόµα προστατεύεται στο αρ.2 του ιεθνούς Συµφώνου 8 για τα ατοµικά και πολιτικά δικαιώµατα( Ν.Υόρκη,1966), αλλά και στο άρθρο 1 στο Β Προαιρετικό Πρωτόκολλο στο ιεθνές Σύµφωνο για τα ατοµικά και πολιτικά δικαιώµατα σχετικά µε την κατάργηση της ποινής του θανάτου (Ν.Υόρκη,1989) Όπως και στο Ευρωπαϊκό σύνταγµα, στο ελληνικό η προστασία είναι απόλυτη και εποµένως δεν είναι δυνατή η εισαγωγή εξαιρέσεων µε βάση την εθνικότητα, τη φυλή, το φύλο, τη γλώσσα, τις θρησκευτικές ή πολιτικές πεποιθήσεις όπως άλλωστε ρητά ορίζεται στο άρθρο 5 παρ. 2εδ. α. Έµµεση είναι και η απαγόρευση της γενοκτονίας, η οποία προστατεύεται και µε τη Σύµβαση διά την πρόληψιν και την καταστολήν του εγκλήµατος της γενοκτονίας (Ν.Υόρκη,1948) και µε το άρθρο 6 στο Καταστατικό ιεθνούς Ποινικού ικαστηρίου (Ρώµη,1998) 9. Παρατηρούµε επίσης ότι το σύνταγµά µας την συµπόρευση αυτή, δεδοµένου ότι θανατική ποινή επιβάλλεται µόνον εάν συντρέχουν σωρευτικά οι τρεις προϋποθέσεις του άρθρου 7 παρ.3, δηλ. οι περιπτώσεις επιβολής θανατικής ποινής να προβλέπονται στο νόµο η νοµοθετική αυτή πρόβλεψη ν αφορά τη διάπραξη κακουργηµάτων τα διαπραχθέντα αδικήµατα να έχουν τελεστεί εν καιρώ πολέµου και να σχετίζονται άµεσα µε αυτό. Συγκεκριµένα, η παρ. 1 βασίζεται στο αρ.2 παρ. 1 εδάφιο α της ΕΣ Α που ορίζει ότι «Το δικαίωµα εκάστου προσώπου εις την ζωή προστατεύεται υπό του νόµου» ενώ η παρ.2 εµπνέεται απ το άρθρο 1 του πρόσθετου πρωτοκόλλου αριθ.6 της ΕΣ Α, το οποίο ορίζει τα εξής : «Η ποινή του θανάτου καταργείται. Κανείς δεν µπορεί να καταδικαστεί σε µια τέτοια ποινή, ούτε να υποβληθεί στην εκτέλεση της». Σύµφωνα µε το άρθρο 52, παράγραφος 3 του ΧΘ ΕΕ έχουν ταυτόσηµη έννοια και νόηµα, άρα οι ορισµοί που αναφέρονται στην ΕΣ Α λογίζονται ως αναφερόµενοι και στο Χάρτη: α) άρθρο 2 παράγραφος 2 της ΕΣ Α:«Ο θάνατος δεν θεωρείται ως επιβαλλόµενος κατά παράβασιν του άρθρου τούτου, εις ας περιπτώσεις θα επήρχετο συνεπεία χρήσεως βίας κατάστασης απολύτως αναγκαίας:α. δια 8 Μπουρλογιάνννη-Βράιλα Χ.-Πετρούλα Ε., ιεθνείς Συµβάσεις ικαιωµάτων του Ανθρώπου 9 Μπουρλογιάνννη-Βράιλα Χ.-Πετρούλα Ε., ιεθνείς Συµβάσεις ικαιωµάτων του Ανθρώπου 29

την υπεράσπισιν οιουδήποτε προσώπου κατά παρανόµου βίας, β. δια την πραγµατοποίησιν νοµίµου συλλήψεως ή προς παρεµπόδισιν αποδράσεως προσώπου νοµίµως κρατουµένου, γ. δια την καταστολήν, συµφώνως τω νόµω, στάσεως ή ανταρσίας». β) άρθρο 2 του πρωτοκόλλου αριθ. 6 της ΕΣ Α:«Ένα κράτος µπορεί να προβλέπει στη νοµοθεσία του την ποινή του θανάτου για πράξεις που έχουν τελεσθεί σε καιρό πολέµου ή επικείµενου κινδύνου πολέµου. Μια τέτοια ποινή θα απαγγέλλεται µόνο στις περιπτώσεις που θα προβλέπει η νοµοθεσία του και σύµφωνα µε τις διατάξεις της...». Γενικά διαπιστώνουµε ότι 10 η ανθρώπινη αξία προστατεύεται απολύτως. εν υπάρχουν ανάξια πρόσωπα προς το ζην και δεν υπάρχει δικαίωµα αυτοδιάθεσης της ζωής. Άρθρο 3 : Θα µπορούσαµε να χαρακτηρίσουµε το άρθρο αυτό ως σύγχρονο και αυτό διότι εναρµονίζεται στις σύγχρονες απαιτήσεις της εξέλιξης της ιατρικής. ε θα ήταν παράλογο να αναφέρουµε ότι εισάγει κανόνες βιοηθικής, θέτοντας κάποια όρια στην ιατρική εξέλιξη µιας και προστατεύει την ακεραιότητα του προσώπου. Εντούτοις, παρουσιάζει καινοτοµία συγκριτικά µε το εγχώριο Σύνταγµα, καθώς στο ελληνικό το παρόν θέµα δεν προστατεύεται συνταγµατικώς, αλλά µε την κοινή νοµοθεσία. Οι αρχές που διαπνέουν το ζήτηµα στην ευρωπαϊκή πρόβλεψη, περιέχονται στη Σύµβαση για τα ανθρώπινα δικαιώµατα και τη βιοιατρική που εγκρίθηκε στα πλαίσια του συµβουλίου της Ευρώπης και δεν εισάγει παρεκκλίσεις από τις εν λόγω διατάξεις. και απαγορεύοντας κατηγορηµατικά την αναπαραγωγική κλωνοποίηση, χωρίς κάτι τέτοιο να µην αφήνει περαιτέρω περιθώρια στον κοινό νοµοθέτη να απαγορεύσει και άλλες µορφές κλωνοποίησης (όπως µε 11 το ΑΚ1475-µόνο έµµεση αναφορά στο αρ.5 παρ.5 ως βιοιατρική παρέµβαση ). Τέλος ρητή απαγόρευση υπάρχει παράλληλα, για πρακτικές που οδηγούν στην επικράτηση ευγονικών κυττάρων, αφού θα οδηγούσε σε µαύρες σελίδες της ιστορίες µας. Στόχο θα είχαν την επιβολή προσώπων µε ανορθόδοξες µεθόδους,όπως οι εξαναγκασµένες εγκυµοσύνες ή αµβλώσεις, τακτική που θα αντίκειται στο Καταστατικό του ιεθνούς Ποινικού (Ρώµη- 17/07/1998) 12 και αναµφισβήτητα στο περί δικαίου αίσθηµα και στην έννοια του κράτους δικαίου. Το ζήτηµα αυτό αποτέλεσε και το θέµα της σύµβασης για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου σε σχέση µε τις εφαρµογές της βιολογίας και της ιατρικής: Σύµβαση για τα ανθρώπινα δικαιώµατα και τη βιοϊατρική (Οβιέδο,1997), 10 αγτόγλου Π., Ατοµικά ικαιώµατα, Συνταγµατικό ίκαιο, Σάκκουλας,2005 11 Παναγόπουλος.Κ.,Αστικός Κώδικας,Εκδόσεις Κατσαρού,2004 12 Μπουρλογιάνννη-Βράιλα Χ.-Πετρούλα Ε., ιεθνείς Συµβάσεις ικαιωµάτων του Ανθρώπου 30