Economy Photios Zygoulis The Autonomy of the Modern Greek Public Administration Essay
Η αυτονόμηση της ελληνικής δημόσιας γραφειοκρατίας στην περίοδο μετά την Μεταπολίτευση του 1974. Η ενσωμάτωση στο ελληνικό πολιτικό σύστημα κοινωνικών δυνάμεων οι οποίες μέχρι το 1974 ήταν περιθωριοποιημένες είχε ως συνέπεια την αναγκαστική προσαρμογή τους σε δύο ρεύματα της κοινωνίας, το προοδευτικό εκσυγχρονιστικό το οποίο πρέσβευε τον εκδυτικισμό ως λύση όλων των προβλημάτων της χώρας και το παραδοσιακό - παρωχημένο συντηρητικό ρεύμα το οποίο αντιμετώπιζε το ιδεολόγημα της «καθ ημάς Ανατολής» όχι από θρησκευτική οπτική γωνία αλλά από πολιτική. Ο επίσημος προσανατολισμός της ελληνικής κοινωνίας αντανακλούσε μια σειρά εξαρτήσεων τόσο εξωτερικής όσο και εσωτερικής πολιτικής η οποία θεμελιωνόταν σε πελατειακού χαρακτήρα δομές. Την κατάσταση επέτειναν οι συλλογικές εμπειρίες αποκλεισμού συγκεκριμένων κοινωνικών στρωμάτων από την συμμετοχή τους στην εξουσία. Η πολιτειακή μεταβολή του 1974 αποτέλεσε μια ευκαιρία για την ταυτόχρονη ενσωμάτωση αυτών αλλά και την αυτονόμησή τους στο πλαίσιο ενός καινούριου πολιτικού περιβάλλοντος. (Διαμαντούρος 2000). Οι κοινωνικές αυτές δυνάμεις προσέβλεπαν στην ανανέωση και στην μεταρρύθμιση του κράτους όπως και στην νομή της εξουσίας. Πράγματι ο εκδημοκρατισμός και η διάχυση των κοινωνικών παροχών σε ευρύτερα στρώματα σήμαινε στο συλλογικό ασυνείδητο το τέλος των εποχών του διαχωρισμού και των διακρίσεων. Το τέλος των διακρίσεων έγινε αντιληπτό όχι ως ευκαιρία για ισότητα στην κατανομή των ωφελημάτων από την παραγωγή και την εργασία αλλά ως συμμετοχή σε αναδιανεμητικού τύπου παροχές, η συμμετοχή δε στην άσκηση της εξουσίας ως εφαρμογή μιας λαϊκίστικης ιδεολογίας με μανιχαϊστικές αντιλήψεις για την διαμεσολάβηση μεταξύ οπαδών και ηγεσίας. Εμφανίζεται λοιπόν μια «καινή» αντίληψη για την δημοκρατία, εμποτισμένη από τον λαϊκισμό.(καζάκος 2001). Η έλευση του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία ενσαρκώθηκε σε μια πολιτική υποστήριξης μικροαστικών στρωμάτων αποκλεισμένων από την νομή της εξουσίας συνδεδεμένων με το κράτος και το κόμμα στο πλαίσιο μιας πελατειακής πολιτικής. Τα «δικαιωμένα» αυτά στρώματα απέκτησαν «κεκτημένα» δικαιώματα και 1
λειτούργησαν ως ένας ανασταλτικός παράγοντας τόσο των συνολικών επιδιώξεων της ελληνικής κοινωνίας για εκσυγχρονισμό και δυτικοποίηση όσο και επιπλέον ανερχομένων στρωμάτων και κατηγοριών του πληθυσμού που επιθυμούσαν και αυτά τις απολαμβανόμενες παροχές από το κράτος. Το ΠΑΣΟΚ ως κόμμα διαμόρφωσε τις δικές του σχέσεις εκπροσώπησης με τις κοινωνικές τάξεις. Το πολιτικό του πρόγραμμα, το οποίο αποτέλεσε την συνισταμένη των σχέσεων εκπροσώπησης και νομιμοποίησης, (Σπουρδαλάκης 1998) ιδιαίτερα από το 1974 έως το 1990 πρόβαλλε την πολιτική και κοινωνική αλλαγή βάσει της αναδιανομής του εισοδήματος. Σταδιακά, λόγω της ανάπτυξης των πελατειακών σχέσεων και της ανορθολογικής αύξησης του μεγέθους του κράτους λόγω των ψηφοθηρικών προσλήψεων, το ΠΑΣΟΚ μετεβλήθη από ένα κόμμα «μαζών» σε ένα μηχανισμό αφενός νομιμοποίησης κρατικίστικων πολιτικών αφετέρου δε αναπαραγωγής του κοινωνικού συστήματος διακρίσεων και παρασιτικού καπιταλισμού το οποίο το ίδιο το κόμμα του εξέθρεψε. Το ελληνικό κράτος, από το 1974 και ιδιαίτερα από το 1981 και μετά, κυβερνάται υπό ένα συγκεκριμένο πλαίσιο οικονομικής στρατηγικής που εφαρμόζεται από τις διαδοχικές κυβερνήσεις. Το πλαίσιο αυτό που πρεσβεύει από το 1981 - ένα σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας είχε την «ευτυχία» να γνωρίσει πακτωλούς εκατομμυρίων από την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα και από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το πρότυπο ανάπτυξης βασιζόταν στην άνοδο των κρατικών δαπανών για το δημόσιο τομέα. Η αναδιανεμητική φιλοδοξία των κυβερνήσεων οδήγησε σε αυξήσεις του πληθωρισμού και στη μείωση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας. Το πρόβλημα επέτειναν και οι μαζικές χρεοκοπίες του πυρήνα της ελληνικής βιομηχανίας. Η χρεοκοπία της ελληνικής οικονομίας στις αρχές του 1986 απετράπη την τελευταία στιγμή. Η βοήθεια των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων τότε είχε ως προϋπόθεση την ανάπτυξη της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας. Κάτι που ποτέ δεν έγινε εφικτό γιατί η εισοδηματική πολιτική του κράτους γινόταν ολοένα και μεγαλύτερο βαρίδι για την οικονομία. Η οικονομική πολιτική λοιπόν που ακολουθήθηκε χαρακτηρίσθηκε από λαϊκισμό και παρασιτισμό. Αυτή η πολιτική δεν ήταν γνώριμη μόνο για τα ελληνικά δεδομένα. Είχε εφαρμοσθεί και σε χώρες τόσο της καπιταλιστικής ημι - περιφέρειας όσο και σε χώρες του σκληρού πυρήνα του καπιταλισμού. Ποιες όμως ασφαλιστικές δικλείδες δεν λειτούργησαν και δεν προχώρησαν οι αναγκαίες κοινωνικές, 2
οικονομικές και διοικητικές μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα τις δεκαετίες του 1990 και 2000; Η άλωση της ελληνικής δημόσιας γραφειοκρατίας από την έντονη παρουσία του πολιτικού συστήματος οδήγησε σε διαστρέβλωση του ρόλου της και στην εμφάνιση μια τάσης ελιτίστικης αντιπαραγωγικής αυτονόμησής της. Αυτή η ιδιότυπη αυτονόμηση προήλθε από την ισχυροποίηση μιας ανεξέλεγκτης κρατικής μηχανής η οποία δεν ελεγχόταν πια από ένα κόμμα αρχών όπως η ΝΔ αλλά από μηχανισμούς πελατειακών σχέσεων που ανδρώθηκαν σε ένα κλίμα κομματικοκρατικού κοινοβουλευτισμού.(μουζέλης 1987). Στην ελληνική πραγματικότητα η προϊούσα αυτονόμηση των κατηγοριών της δημόσιας γραφειοκρατίας οδήγησε σε μια κατάσταση ανομίας και ανελευθερίας που αντανακλούσε την μονοπώληση της νομής της εξουσίας από τα στρώματα που είχαν προσληφθεί στις δομές της γραφειοκρατίας αυτής. Η γραφειοκρατία δεν ήταν πια το εκτελεστικό όργανο της εκάστοτε εξουσίας αλλά ένας μηχανισμός αναδιανομής των πελατειακών παροχών. Η διοικητική μηχανή υπήρξε στην Ελλάδα αυτονομημένη απέναντι στην κοινωνία αλλά ελάχιστα αυτονομημένη απέναντι στους κομματικούς μηχανισμούς. Ο φόβος του Max Weber για μια αυτονόμηση της γραφειοκρατίας από τον κοινοβουλευτικό θεσμικό έλεγχο δεν είχε θέση στο ελληνικό στερέωμα. Έχουμε αντιθέτως την επιβολή του πολιτικού στο διοικητικό. Η αυτονομία αυτή υπήρξε στην Ελλάδα χαρακτηριστικό πολλών ομάδων πίεσης εξωγενών προς την δημόσια γραφειοκρατία. Οι ομάδες πίεσης οι οποίες δεν ήταν πάντοτε εκπρόσωποι της λεγόμενης «κοινωνίας των πολιτών» επιζητούσαν με τη σειρά τους να λάβουν μέρος στην διανομή των παροχών από το ελληνικό κράτος. Κατά τον τρόπο αυτόν λοιπόν είχαμε από την μια μεριά μια δημόσια γραφειοκρατία της οποίας τα μέλη α) δεν ήταν ελεύθερα της πολιτικής αυθαιρεσίας β) δεν είχαν συχνά συγκεκριμένες αρμοδιότητες γ) δεν ήταν ενταγμένα σε μια αυστηρώς διαρθρωμένη ιεραρχία δ) δεν ήταν τοποθετημένα σε θέσεις με αξιοκρατικά κριτήρια ε) πολλές φορές δεν είχαν σαφή και ξεκάθαρη σχέση με το όλο γραφειοκρατικό οικοδόμημα όσον αφορά στην εργασιακή τους σχέση στ) ετεροαπασχολούνταν και ζ) δεν τηρούσαν μια sine ira ac studio στάση απέναντι στους φορείς της πολιτικής εξουσίας. Παντελής απουσία δηλαδή ορθολογικότητας. Από την άλλη μεριά είχαμε ένα συνονθύλευμα ετερόκλητων ομάδων πίεσης (επαγγελματικές κατηγορίες αγροτών, ελεύθερων επαγγελματιών ) τα οποία συνείχε μόνον η απολαβή επιδοτήσεων, παροχών και διευκολύνσεων πάσης φύσεως από τον 3