ΕΝΑΣ ΦΩΤΕΙΝΟΣ ΧΕΙΜΩΝΑΣ «ΚΑΘΙΣΤΕ, ΔΕΣΠΟΙΝΙΣ ΜΑΥΡΟΥΔΗ. Ή μήπως κυρία; Αν και στην εποχή μας αυτά έχουν εξομοιωθεί, σωστά; Α, όχι, μην ανησυχείτε, δεν πρόκειται να σας ζαλίσω με παρελθοντολογίες εξάλλου δεν είμαι και τόσο αρχαία πια! Τι θα πιείτε; Θα σας συμβούλευα να μην αρνηθείτε το αλκοόλ, μια τόσο παγωμένη μέρα. Κονιάκ, απ αυτό που πίνω κι εγώ. Σας βεβαιώ, είναι το καλύτερο». Κάθισα αποσβολωμένη στη θέση που μου είχε υποδείξει κι έμεινα να την κοιτάζω καθώς μου γυρνούσε την πλάτη για να πάει στο μαονένιο, σκαλιστό μπαρ της γωνίας. Είχα προετοιμαστεί γι αυτή τη συνάντηση όσο δεν είχα προετοιμαστεί ποτέ για καμία από τις δουλειές μου, αυτό το λίγο απ όλα επάγγελμά μου, στο οποίο, εκτός από τις περιστασιακές λογοτεχνικές επιμέλειες κειμένων και τη σύνταξη οπισθόφυλλων για λογαριασμό ενός εκδοτικού οίκου, συμπεριλαμβανόταν και η χαλαρή συνεργασία με ένα ποικίλης ύλης και δύο γυναικεία περιοδικά. Ήταν η πρώτη φορά που κάποιο από αυτά τα περιοδικά μού ανέθετε μια τόσο σπουδαία αποστολή όσο η συνέντευξη με την Ηλέκτρα Θεοφάνους και, παρότι γνώριζα τους λόγους για το ξαφνικό δώρο αυτής της ανάθεσης, δεν μπορούσα να μη νιώσω την ικανοποίηση που θα έδινε στην οποιαδήποτε δευτερεύουσα συντάκτρια ένα 13
ΕΦΗ ΤΣΙΡΩΝΗ τόσο μεγάλο άλμα η αναπάντεχη εξακόντιση από τα άρθρα για την κυτταρίτιδα και τις νέες μεθόδους βλεφαροπλαστικής στη συνέντευξη με μία σταρ τέτοιου μεγέθους. Η οποία σταρ, συνειδητοποιούσα τώρα, είχε επιστρέψει στο μικρότερο από τα δύο καθιστικά του αχανούς σαλονιού, αυτό κοντά στο τζάκι, και είχε ακουμπήσει στο τραπεζάκι μπροστά μου ένα γεμάτο όσο έπρεπε, βαρύ κρυστάλλινο ποτήρι του κονιάκ. Κρατούσε το άλλο στο χέρι της και είχε μείνει όρθια απέναντί μου, να χαμογελάει μάλλον συγκαταβατικά και να με περιεργάζεται σαν να προσπαθούσε ν αποφασίσει πόσα ακριβώς λεπτά της ώρας άξιζε ν ασχοληθεί μαζί μου. Την περιεργάστηκα κι εγώ. Γνώριζα το πρόσωπό της από δεκάδες φωτογραφίες κι άλλα τόσα βίντεο και συνεντεύξεις. Είχα δει το σώμα της να χορεύει σε τρεις εκπληκτικές παραστάσεις στο Ηρώδειο. Ήξερα το βιογραφικό της σαν την προπαίδεια, και είχα επίσης την τύχη να γνωρίζω για τη ζωή της λεπτομέρειες που δεν έγραφαν ούτε τα δελτία Τύπου ούτε τα προγράμματα των παραστάσεων ούτε οι ηλεκτρονικές εγκυκλοπαίδειες, επεισόδια από τις ημέρες του λαμπρού μεσουρανήματός της στο Λονδίνο, πράγματα που μου είχε πει κάποτε η μητέρα μου γι αυτήν. Θα μπορούσε κανείς να πει πως ήξερα πολλά. Και τώρα συνειδητοποιούσα πως τίποτα απ αυτά τα πολλά δεν είχε σταθεί ικανό να με προετοιμάσει για ό,τι είχα απέναντί μου. Ή, μάλλον, απέναντί μου και πίσω μου και πλάι μου και παντού τριγύρω. Το μικροτέχνημα με το όνο- 14
ΕΝΑΣ ΦΩΤΕΙΝΟΣ ΧΕΙΜΩΝΑΣ μα Ηλέκτρα Θεοφάνους αυτή η υποψία γυναίκας που μου είχε προσφέρει το σπάνιο κονιάκ της μέσα σ ένα εξίσου σπάνιο κρύσταλλο γέμιζε ασφυκτικά το χώρο, με μια ενέργεια που ξεχείλιζε από μέσα της και ξεχυνόταν γύρω της και συνέχιζε να αναβλύζει ώσπου δεν χωρούσε άλλο στο μεγάλο σαλόνι κι έψαχνε διέξοδο στις χαραμάδες των παραθύρων για να σκορπιστεί έξω στο δρόμο, μια επιτακτική, μου φάνηκε, ενέργεια που διαπερνούσε τους αρμούς στις βαριές δρύινες πόρτες και διαχεόταν στο υπόλοιπο σπίτι, κι απλωνόταν ολόγυρα ποτίζοντας ανθρώπους και αντικείμενα, μεταμορφώνοντάς τα, σκέφτηκα χωρίς να το θέλω, σε υποχείριά της. «Ευχαριστώ», είπα. Πήρα το ποτήρι μου και συγκεντρώθηκα σ αυτό, προσπαθώντας να συνέλθω. Η Θεοφάνους κάθισε απέναντί μου, στη βρετανοπρεπή, ταπετσαρισμένη με πράσινο βελούδο πολυθρόνα, μια σκοτεινή, μικροσκοπική φιγούρα, μεγαλειωδέστερη απ οτιδήποτε είχα συναντήσει στη ζωή μου, και χαμογέλασε με κατανόηση, αποφασισμένη να κρατήσει τη σιωπή της ωσότου ξαναβρώ την ανάσα μου. Μέχρι να γίνει αυτό, προσπάθησα να ξεφύγω από τη μέγκενη της εκρηκτικής αύρας της και να καταγράψω στη μνήμη μου το παρουσιαστικό της. Για πρακτικούς λόγους, κι εφόσον η ίδια είχε αρνηθεί τη φωτογράφηση στο διαμέρισμα της Διονυσίου Αρεοπαγίτου, έπρεπε να θυμάμαι πώς ήταν και τι φορούσε, επιβαλλόταν να το γράψω. Ένα κομμάτι για μια χορεύτρια χωρίς την εξωτερική περιγραφή της ήταν ένα κομμάτι για πέταμα. Έτσι 15
ΕΦΗ ΤΣΙΡΩΝΗ είχε πει στο λογύδριο που μου είχε εκφωνήσει ο αρχισυντάκτης του City & Style, τον οποίο είχα την τιμή να συναντήσω διά ζώσης τρεις μέρες πριν, για πρώτη φορά έπειτα από τρία ολόκληρα χρόνια χαλαρής μεν, συνεργασίας δε με το συγκεκριμένο, ποικίλης ύλης περιοδικό. Είχα το επαγγελματικό καθήκον, μου είχε πει ο Στέφανος Κατσούρος κοιτάζοντάς με οπουδήποτε αλλού εκτός από τα μάτια, να ικανοποιήσω με κάποιον, οποιονδήποτε, τρόπο τη λαγνεία εκείνη του αναγνώστη που προσομοίαζε το φετιχισμό και που σχετιζόταν με τα εκτός σκηνής ρούχα, παπούτσια, μαλλιά και κοσμήματα του εκτεθειμένου ινδάλματός του. Ο δημοσιογράφος όφειλε, είχε καταλήξει με περισπούδαστο ύφος, ξεκολλώντας επιτέλους το βλέμμα του από πάνω μου και στρέφοντάς το στοχαστικά προς την προνομιούχο θέα του ευήλιου γραφείου του, να παρατηρεί, να καταγράφει και να μεταφέρει. Ήταν γελοίο, αλλά ήταν επίσης προφανές ότι στην περίπτωση της Ηλέκτρας Θεοφάνους δεν μπορούσα να κάνω τίποτα απ αυτά. Το μόνο για το οποίο φαινόταν πως ήμουν ικανή ήταν να δέχομαι την ενέργειά της και να υποτάσσομαι με κάποιο μυστηριώδη τρόπο στη δύναμή της. Πήρα τα μάτια μου από τα φωτοβόλα δικά της, ήπια μια γουλιά κονιάκ κι ετοιμάστηκα να μιλήσω. Δεν πρόλαβα. «Μπορείτε να γράψετε πως ήμουν πολύ απλά ντυμένη ο συνδυασμός χαλαρού, τριμμένου μπλουτζίν και μαύρου πουλόβερ είναι διαχρονικά καλλιτεχνικός και θα έκανε εκκεντρική, απροσδόκητη αντίθεση με την ηλικία και την οικο- 16
ΕΝΑΣ ΦΩΤΕΙΝΟΣ ΧΕΙΜΩΝΑΣ νομική μου επιφάνεια, με ελάχιστα κοσμήματα, άβαφη, και με τα μαλλιά μου τραβηγμένα πίσω. Στον κόσμο αρέσει να φαντάζεται πως οι χορεύτριες κυκλοφορούν μονίμως με τα μαλλιά τους μαζεμένα ψηλά», είπε. Είχε μιλήσει με μια ανάσα, φτιάχνοντας μια στακάτη μουσική με τη βραχνή φωνή της, βραχνή ίσως από τις καταχρήσεις στις οποίες είχε αναφερθεί η μητέρα μου, σκέφτηκα χαιρέκακα, προσπαθώντας να διώξω τα κύματα της μαγείας, αυτά τα απανωτά χτυπήματα που μου κατάφερνε η γυναίκα που είχα απέναντί μου με κάθε της κίνηση, με κάθε της λέξη. Και γιατί με κορόιδευε; Δεν φορούσε καθόλου ένα τριμμένο μπλουτζίν κι ένα καλλιτεχνικό μαύρο πουλόβερ. Ήταν ψεύτρα, συνέχισα να προσπαθώ, έτσι, ντυμένη στα σχεδόν λευκά καθώς ήταν, μ αυτά τα πανάκριβα κασμιρένια χυτά ρούχα, κάτι σαν παντελόνι και μπλούζα, μπορεί και ολόσωμη φόρμα, ποιος ξέρει, μπορεί και φόρεμα, μ αυτό το κάτι τέλος πάντων που θύμιζε υπόλευκο χιτώνα φωτογραφημένο σ ένα αργολικό ξέφωτο στη δύση μιας μαρτιάτικης, όλο ομίχλη μέρας. Και τα μαλλιά της έπεφταν λυτά, όπως ποτέ δεν τα είχαν δείξει οι φωτογραφίες και τα βίντεο που είχα δει εγώ, ως κάτω απ τους ώμους, σίγουρα ως τη μέση της πλάτης της, σ έναν κατάμαυρο στρόβιλο από σφιχτούς αλλά ελαστικούς βοστρύχους, ευέλικτους, συστρεφόμενους αυτό έψαχνα, σαν φίδια. Μήπως δεν έπρεπε να την κοιτάζω στα μάτια; Μήπως το βλέμμα της με πέτρωνε; Αλλά, μπα, ήταν πολύ όμορφη για κάτι τέτοιο. Ναι, εντάξει, δεν διέκρινα ίχνη μακιγιάζ στο πρόσωπό της, αν και τα χείλη 17
ΕΦΗ ΤΣΙΡΩΝΗ της φάνταζαν πολύ κόκκινα, μ αυτό το σχεδόν μαύρο κόκκινο που έχει το νάμα, και τα κοσμήματα ήταν σχεδόν ανύπαρκτα μια λεπτή χρυσή αλυσίδα μόνο, που ακολουθούσε τις καμπύλες του ανατομικού θαύματος του κλειδοκόκαλού της και απέθετε ως φόρο τιμής στη γλυφή του λαιμού της ένα μικρό απαστράπτον διαμάντι. Στα χέρια τίποτα, εκτός από ένα αντρικό χρυσό σεβαλιέ με βαρύ σκάλισμα στον δεξιό της δείκτη. «Και δεν έχω την ικανότητα να διαβάζω τη σκέψη», συμπλήρωσε μ ένα χαμόγελο που μόλις πρόδινε την ικανοποίησή της. Έγειρε προς τα μπρος και πήρε ένα πούρο από το μαύρο λακαρισμένο κουτί που ήταν ακουμπισμένο στο χαμηλό τραπέζι ανάμεσά μας. «Απλώς, έχω δώσει υπερβολικά πολλές συνεντεύξεις, αγαπητή μου Ιωάννα. Θα προτιμούσα να σου απευθύνομαι στον ενικό, αν δεν σε πειράζει». «Τιμή μου», κατάφερα να απαντήσω, περισσότερο σαρκαστικά απ όσο υπολόγιζα. «Τζοάνα με φωνάζουν, και οι φίλοι μου Τζο», συνέχισα, χαμογελώντας αδύναμα τώρα, σχεδόν μετανιωμένη. «Γεννήθηκα στην Αγγλία, βλέπετε, και παρόλο που επιστρέψαμε στην Ελλάδα όταν ήμουν ακόμα πολύ μικρή, το όνομα έμεινε». Τα μακριά σπίρτα και το πούρο φάνταζαν τεράστια στα λεπτά δάχτυλά της, καθόλου όμως εκτός τόπου ή, τέλος πάντων, ακατάλληλα για τα χέρια μιας χορεύτριας. Μάλλον το αντίθετο. Ανάσανα τον αρωματικό καπνό με μια βαθιά, ακούσια εισπνοή, αντίδραση που έκανε τη Θεοφάνους να χαμογελάσει, ν ανοίξει ξανά το κουτί και να το γυρίσει με- 18
ΕΝΑΣ ΦΩΤΕΙΝΟΣ ΧΕΙΜΩΝΑΣ τά προς το μέρος μου. «Είναι καλός φίλος του κονιάκ. Παρακαλώ, μην το σκεφτείς ως απρέπεια». Δεν το σκέφτηκα, αν και θα έπρεπε. Είχα έρθει για τη συνέντευξη-αφιέρωμα που θα μπορούσε να με βγάλει από τη δημοσιογραφική αφάνεια και να δώσει επιτέλους ένα στίγμα στην επαγγελματική μου πορεία κάνει τα καλλιτεχνικά, ήταν μια φράση που πολύ θα ήθελα ν ακούσω μια μέρα, κι εγώ φερόμουν σαν μαθήτρια στο πρώτο της ραντεβού. Πρώτα είχα χάσει τη μιλιά μου κι ύστερα έπινα κονιάκ, κάπνιζα πανάκριβα πούρα και αποκάλυπτα προσωπικές πληροφορίες για τον τόπο γέννησης και το όνομά μου, λεπτομέρειες της ζωής μου που ήταν εντελώς απίθανο να την ενδιαφέρουν, αφού δεν μου τις είχε ζητήσει καν. Σε πείσμα της αδιαφορίας της, ωστόσο, και αντιβαίνοντας επίσης όλους τους κανόνες της «ορθής» επαγγελματικής συμπεριφοράς, ήμουν και με το παραπάνω πρόθυμη να της δώσω το πλήρες βιογραφικό μου: είμαι η και λέγομαι καταγωγή, σπουδές, εμπειρία, αγαπημένες συνήθειες, ευπειθώς αναφέρω, διατάξτε. Έπρεπε να ξεφύγω, να οχυρωθώ πίσω από την επαγγελματική μου ιδιότητα εκείνη δεν ήξερε ότι καλά καλά δεν είχα τέτοια, ή μήπως όχι;, να αποκρούσω αυτά τα επιθετικά, παλιρροϊκά κύματα της σαγήνης, χάδι χαστούκι, χάδι χαστούκι, που είχαν ήδη αρχίσει να με κατακλύζουν απειλώντας να με πνίξουν. Τρωτά σημεία, τώρα έψαχνα μανιωδώς τα τρωτά σημεία, παρόλο που μου τα είχε ήδη εκθέσει σε όλο τους το μεγαλείο. Το εξής ένα: ήταν σαράντα πέντε χρονών και ολοφάνερα την έκαιγε. Δύο αναφορές στην ηλι- 19
ΕΦΗ ΤΣΙΡΩΝΗ κία της στα πέντε λεπτά που μετρούσε η συνάντησή μας παραήταν πολλές. Ιδού λοιπόν η ευκαιρία μου. Παρότι ένιωθα πως είχα ήδη χάσει το παιχνίδι και μ έναν τρόπο πολύ διαφορετικό από εκείνον που φανταζόμουν τη συγκεκριμένη στιγμή, αυτό ήταν αλήθεια, ανυποψίαστη για όσα έμελλε να συμβούν, ανασύνταξα τις δυνάμεις μου και αποφάσισα να μην παραδοθώ αμαχητί. Ξέχασα όλα αυτά με τα οποία είχα σχεδιάσει να ξεκινήσω, άφησα το ολοκαίνουριο μαγνητοφωνάκι στην τσάντα μου κι έβγαλα μολύβι και χαρτί. «Και τώρα πείτε μου, παρακαλώ», άρχισα, αφού ακούμπησα το αναμμένο πούρο μου στο τασάκι, «αληθεύει ότι αποφασίσατε να αποχωρήσετε οριστικά από τη σκηνή; Πολλά είναι τα σχόλια που συνοδεύουν αυτό που η ίδια αποκαλέσατε μόνιμη επιστροφή σας στην Ελλάδα». Η Ηλέκτρα Θεοφάνους ακούμπησε την πλάτη της πίσω κι έμεινε για λίγο να με παρατηρεί. Κάτι στη στάση, στα λόγια, στον τόνο της φωνής μου την είχε προφανώς εντυπωσιάσει. Μήπως είχα ακουστεί υπερβολικά επιθετική; Ή τόσο απόμακρη που να αγγίζω τα όρια της αγένειας; Μήπως ήταν προτιμότερο ν ακολουθήσω την πεπατημένη και να ξεκινήσω με δήθεν άνετα σχόλια για τη διακόσμηση του σπιτιού και τη μοναδική του θέα στην Ακρόπολη; Να κάνω μετά την ήπια μετάβαση στο θέμα μου, μιλώντας για τις σπουδαίες ερμηνείες της γενικότερα, και να της δείξω πόσο διαβασμένη ήμουν ειδικότερα, συγχαίροντάς την για την προπέρσινη εμφάνισή της στην Κλυταιμνήστρα της Μάρθας Γκράχαμ, ένα ρόλο-έκπληξη για μία κατ εξοχήν κλασική χορεύτρια όπως η Θεοφάνους, σε 20
ΕΝΑΣ ΦΩΤΕΙΝΟΣ ΧΕΙΜΩΝΑΣ μια ερμηνεία που είχε διχάσει κοινό και κριτικούς; Με δυο λόγια, ήταν απολύτως απαραίτητο να χαϊδέψω για άλλη μια φορά τα παραχαϊδεμένα αφτιά της πριν μου επιτραπεί να ξεκινήσω επιτέλους τη δουλειά μου; Και τι έπρεπε να κάνω για να ξεφύγω από τον κλοιό αυτών των ματιών που τώρα καρφώνονταν με εντελώς ανεξιχνίαστες προθέσεις στα δικά μου; «Πες μου, Τζο», ρώτησε τελικά, κατεβάζοντας το βλέμμα της κι αφήνοντάς το να περιπλανηθεί στο σώμα μου. «Έχεις ασχοληθεί καθόλου με το χορό;» Αντί για οτιδήποτε άλλο, αντί να σκεφτώ και να καταστρώσω στα γρήγορα ένα σχέδιο ελιγμών και διεξόδου από τα επικίνδυνα μονοπάτια που άπλωνε μπροστά μου η γυναίκα απέναντί μου, πάγωσα στη θέση μου, κι έμεινα να την κοιτάζω, ακινητοποιημένη σαν νυχτόβιο καθηλωμένο στους προβολείς αυτοκινήτου. Προσπαθώντας να κρύψω την ταραχή μου, αγωνιώντας να κερδίσω χρόνο, χαμογέλασα, ήπια μια γουλιά κονιάκ, κι ύστερα πήρα το βλέμμα μου από πάνω της. Το κάρφωσα πίσω της, στην αριστοτεχνικά φωτισμένη γωνιά του πιάνου, και πάνω στη μαύρη λάκα του, στο βάζο από εγγλέζικη πορσελάνη γεμάτο όσο δεν έπαιρνε από χειμωνιάτικα λουλούδια (σοβαρά χρυσάνθεμα στο χρώμα της σκουριάς και πληθωρικές, ναζιάρες ντάλιες με παχιά, βελουδένια φύλλα, κι ανάμεσά τους άσπρα αρωματικά μπουμπούκια από ένα άνθος που το όνομά του ποτέ δεν μπορούσα να θυμηθώ, αλλά που αγαπούσα) και στην ασπρόμαυρη φωτογραφία παλιά φαινόταν, γονεϊκή φαινόταν ενός άγνωστου σ εμένα ζευγαριού. Δίπλα της, μία ακόμα, έγχρωμη αυ- 21
ΕΦΗ ΤΣΙΡΩΝΗ τή, ενός μικρού κοκκινομάλλικου αγοριού που έπαιζε σε μια αμμουδιά. Κοίταξα και τους τοίχους. Πίνακες, πολλοί πίνακες οργιαστικών χρωμάτων, όλοι πλαισιωμένοι σε κλασικές, χρυσές κορνίζες, αλλά οι πίνακες μοντέρνοι, κλασικά σύγχρονοι, θα μπορούσες να πεις. Κι όμως, κανένας που να δείχνει κάποιο πρόσωπο, έναν άνθρωπο, μία γυναίκα, χορεύτριες, κάποια ακριβή ρεπροντιξιόν, ας πούμε, του Ντεγκά, ή ένα σύγχρονο χαρακτικό με θέμα το ανθρώπινο σώμα, την κίνηση. Όχι, μονάχα θάλασσες, ένα ατελείωτο μπλε που ίσως και να μην ήταν θάλασσα, αλλά που σου τη θύμιζε, και λιβάδια, πολλά πράσινα μαζί, και χρυσαφένια, σχεδόν διάφανα χρυσοπράσινα λιβάδια ή χρυσοπράσινα φύλλα, σκεφτόσουν κοιτάζοντάς τα, κι ας μην ήταν. Ναι, Κύπρια είχε πει η μητέρα μου, απ αυτό το φύλλο το ριγμένο στο πέλαγο. Εντέλει, βρήκα και πρόσωπα. Ήταν μαζεμένα όλα μαζί σε μια γωνιά από αυτές που κάθε εκλεκτικό σπίτι οφείλει να έχει: μια γωνιά με μικρές, κομψές αγιογραφίες, δέκα, δεκαπέντε, μπορεί και είκοσι εικόνες, σε μια εσοχή του τοίχου κοντά στην καμάρα που οδηγούσε στο χολ, μια εσοχή βαμμένη πορφυρή, οι αγιογραφίες όμως, τι παράξενο, όχι βυζαντινές, αλλά στρογγυλοπρόσωπες, ροδαλές, σχεδόν αναγεννησιακές. Ή, μάλλον, ενετικές, γλυκές Παναγίες με ακόμα γλυκύτερα βρέφη, μαντόνες με μάτια μεγάλα και ονειρικά, ανοιχτόχρωμα, όχι κακοτράχαλες, σκούρες μορφές, και ο πόνος που θα ερχόταν μόλις ορατός στην ανεπαίσθητη μαβιά σκιά κάτω από τα διάφανα μάτια. Έψαξα λίγο ακόμα μέσα στις θάλασσες και τα λιβάδια, μέσα στο παράδοξο των 22