Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΣΕ ΝΕΟΥΣ Sandra A. Brown, Ph.D. Vice Chancellor for Research Distinguished Professor UC San Diego Research Supported by Grants from: NIAAA and CSAT Εφηβεία: Μια περίοδος δραματικών αλλαγών Έφηβος Νεαρός Ενήλικας Μέση ηλικία Παιδί Έμβρυο Σωματική ανάπτυξη Τρίτη Ωρίμανση του εγκεφάλου Ηλικία Ενδοκρινολογικές αλλαγές Ψυχολογικές αλλαγές Περιβαλλοντικές αλλαγές π.χ., σχολικές αλλαγές, ομότιμοι, οδήγηση Σεξουαλικότητα/ρομαντικά ενδιαφέροντα Ανάπτυξη του αυτοελέγχου Ισορρόπηση του εαυτού σε άλλες αλλαγές παρακολούθησης Αλλαγή των απαιτήσεων στην Οικογένεια Ασφάλεια Προστασία Ανατροφή Συναισθηματική Υποστήριξη Παραδειγματισμός Ανεξαρτησία Εξατομίκευση Αυτονομία Προσωπική Ευθύνη Ανάπτυξη Ταυτότητας 1
Η χρήση ουσιών και η εξάρτηση είναι πολύπλοκα χαρακτηριστικά που επηρεάζονται τόσο από τα γονίδια όσο και από το περιβάλλον Έναρξη της Χρήσης Κοινωνική Χρήση Κατάχρηση/ Εξάρτηση Μέγεθος Επιρροής Περιβάλλον (Οικογενειακό και εκτός οικογένειας) Προσωπικότητα/Ιδιοσυγκρασία Επίδραση της ουσίας Είδη Ψυχοκοινωνικών Θεραπευτικών παρεμβάσεων για Νέους Γνωσιακό Συμπεριφορικό Οικογενειακό Δώδεκα βημάτων Κινητοποίησης Ενίσχυσης Γνωσιακές Συμπεριφορικές Θεραπευτικές Παρεμβάσεις: Πολλά είδη Γνωσιακή Θεραπεία Εκπαίδευση σε Δεξιότητες Αντιμετώπισης Πρόληψη της Υποτροπής Διαχείριση των Παραγόντων Η οικογένεια είναι σημαντική 2
Γνωσιακές Συμπεριφορικές Θεραπευτικές Παρεμβάσεις: Βασικές Έννοιες Η χρήση ουσιών είναι μια μαθημένη συμπεριφορά Η χρήση ουσιών είναι λειτουργική (Συναισθηματική Ρύθμιση / Κοινωνική Ενίσχυση) Προϋποθέτει καινούργια μάθηση Προϋποθέτει νέα Ενίσχυση Προσεγγίσεις Δώδεκα Βημάτων: Παραδοσιακή Προσέγγιση Μοντέλο ασθένειας Διαρκές Πρόβλημα Υποστήριξη και Διαχείριση του Προβλήματος από τους ομότιμους *Οι έρευνες υποστηρίζουν την αποτελεσματικότητα Προσέγγιση Δώδεκα Βημάτων: Τι μας λένε οι έρευνες; Κάθε συμμετοχή βοηθάει Ο πρώτος χρόνος συμμετοχής αυξάνει τη βραχυπρόθεσμη και τη μακροπρόθεσμη επιτυχία Πρακτικοί παράγοντες επηρεάζουν την παρακολούθηση -Τοποθεσία, Σύνθεση, αντίληψη, ευκολία παρακολούθησης Αρκετοί μηχανισμοί αλλαγής: Αυξάνει τη θρησκευτική / πνευματική / φιλοσοφική διάσταση -Βελτιώνει την κατάθλιψη -Διατηρεί την κινητοποίηση 3
Συμμετοχή στα 12 Βήματα: Με ποιο τρόπο βοηθά τους νέους; Έναρξη Θεραπείας Αποχή-Focused Coping Αυτόαποτελεσματικότητα Follow-up Follow-up στους 4-6 μήνες στους 1-3 μήνες.44*** Αποχή-Focused Παρακολούθηση 12 Βημάτων.17 +.04 Κίνητρο για αποχή.11.00 Coping.19*.05.20* Αυτόαποτελεσματικότητα.37*** Κίνητρο για αποχή.18* Ημέρες Αποχής.42***.31*** Ημέρες Αποχής Kelly, Myers & Brown, 2000 Παρουσίες των εφήβων σε ομάδα αυτοβοήθειας μετά τη θεραπεία Ένα έτος 58% αναφέρουν ότι τα 12 βήματα τους βοήθησαν 3/4 αναφέρουν οικογένεια, δραστηριότητες, καινούργιους φίλους, κίνητρο. Brown, 1993 Θεραπεία Ενίσχυσης του Κινήτρου: Βασικές Έννοιες Η χρήση ουσιών είναι απόφαση όχι ασθένεια Το κίνητρο έχει διακυμάνσεις Τα άτομα που κάνουν κατάχρηση ουσιών μπορούν να αλλάξουν Βασικό είναι το κίνητρο (όχι οι δεξιότητες) 4
FRAMES Ανατροφοδότηση με εστίαση στο άτομο Υπευθυνότητα προσωπική ελευθερία/επιλογή Συμβουλή ανάγκη για αλλαγή, για βελτίωση/επίτευξη των στόχων Εύρος επιλογών στρατηγικές αλλαγής /εναλλακτικές Eνσυναισθηση προσωποκεντρική προσέγγιση Αυτο-αποτελεσματικότητα αισιόδοξη/ με προσανατολισμό την επιτυχία Ταιριάζουν με την ανάπτυξη του εφήβου Οικογενειακές Θεραπευτικές Παρεμβάσεις: Πολλά Είδη Δομημένη Οικογενειακή Θεραπεία Λειτουργική Οικογενειακή Θεραπεία Συμπεριφορική Οικογενειακή Θεραπεία Πολυδιάστατη Οικογενειακή Θεραπεία Πολύ-συστημική Οικογενειακή Θεραπεία Οικογενειακή Θεραπεία: Βασικές Έννοιες Πρόβλημα στο Οικογενειακό Σύστημα Το σύστημα λειτουργεί διατηρώντας το πρόβλημα Η Αλλαγή στο Σύστημα μπορεί να Υποστηρίξει την Αλλαγή του Εφήβου (Contingencies) Η Οικογένεια μπορεί να Ενισχύσει τη Θεραπευτική Αλλαγή/Διαδικασία 5
Αποδείξεις για την Αποτελεσματικότητα της Οικογενειακής Θεραπείας για την Εξάρτηση Επισκόπηση και Μετα-ανάλυση από Stanton & Shadish (1998) Περισσότερα από 1500 περιστατικά από πολλές μελέτες Υποστηρίζει την Οικογενειακή θεραπεία έναντι Της ατομικής Της ομάδας των ομοτίμων Των ενημερωτικών συναντήσεων με την οικογένεια Ενισχύει τα αποτελέσματα των Θεραπειών Απεξάρτησης μεθαδόνη Δουλεύει με την παραμονή / δέσμευση Ακόμη και με τα περιστατικά που δεν έχουν καλή πρόγνωση Η οικογενειακή Θεραπεία Λειτουργεί για τους Έφηβους Χρήστες Ουσιών; Waldron 2003 Νέοι 129 13-17 ετών Θεραπεία Οικ.Θεραπεία - 12 Ατομική CBT 12 Ομαδική CBT 12 Συνδυασμός 24 Αποτέλεσμα All use Ομαδ. CBT % ημερών χρήσης 7 & 19 μήνες CBT > Οικ. στους 19 μην. % Αποχή 7 & 19 μην. (not 4 mo.) Ατομική CBT Μεγαλύτερη αποχή 4 μην. αλλά= στους 7 & 19 *Σε όλα τα θεραπευτικά μοντέλα υπήρχε επαφή/εμπλοκή της οικογένειας Η οικογενειακή Θεραπεία Λειτουργεί για τους Έφηβους Χρήστες Ουσιών; Liddle 2002 Νέοι 182 13-18 ετών Θεραπεία MDFT Ομαδ. CBT Αποτέλεσμα All χρήση πρινμετά Clinically sig. MDFT 45% CBT 32% Οικ. Ed 26% *Σε όλα τα θεραπευτικά μοντέλα υπήρχε επαφή/εμπλοκή της οικογένειας 6
Η οικογενειακή Θεραπεία Λειτουργεί για τους Έφηβους Χρήστες Ουσιών; PI Liddle 2002 Θεραπεία Νέων 13-18 ετών Αποτέλεσμα N=224 MDFT Ατομ. CBT Both use at 6 & 12 μην. MDFT cont 6 έως 12 μην. CBT levels off 6 έως 12 μην. *Σε όλα τα θεραπευτικά μοντέλα υπήρχε επαφή/εμπλοκή της οικογένειας Τι γνωρίζουμε για τις ολοκληρωμένες θεραπείες; PI Θεραπεία Νέων Αποτέλεσμα N = 600 Dennis 2004 Όλοι use 3 mo. 12-18 ετών Κάνναβη 4 Χώροι Δοκιμή 1: Δοκιμή 1: MET/CBT Ομαδική 5 MET/CBT Ομαδική -12 Family Support Network 22 3 μην: CBT > FSN in μείωση του προβλήματος 6 μν: CBT > FSN Αλλά: FSN καλύτερη με μεγάλης σοβαρότητας CBTs καλύτερη με μικρής σοβαρότητας FSN εξακολούθησε αργή βελτίωση Τι γνωρίζουμε για τις ολοκληρωμένες θεραπείες; PI Dennis 2004 Θεραπεία Νέων N=600 Αποτέλεσμα Δοκιμή 2 Δοκιμή 2 MET/CBT 5 Ενίσχυση των Εφήβων στην Κοινότητα (ACR) 10 Πολυεπίπεδη Οικογενειακή Θεραπεία (MDFT)- 15 3 μν All = Βελτίωση 6 μν ACR>CBT5>MDFT Όλοι = μείωση της χρήσης 7
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: Αρκετές Ψυχοκοινωνικές Θεραπευτικές Παρεμβάσεις μπορεί να Είναι Αποτελεσματικές για τους Εφήβους Χρήστες Ουσιών Οικογενειακή Θεραπεία Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT) 12 Βήματα Θεραπεία Ενίσχυσης του Κινήτρου (MET) Αρχές της Αποτελεσματικής Θεραπείας Επιστημονικές έρευνες από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, έχουν δείξει ότι η θεραπεία μπορεί να βοηθήσει εξαρτημένους θεραπευόμενους να σταματήσουν τη χρήση, να αποφύγουν την υποτροπή και να ανακτήσουν επιτυχώς τη ζωή τους. Με βάση αυτή την έρευνα έχουν προκύψει κάποιες βασικές αρχές οι οποίες θα πρέπει να αποτελούν τη βάση οποιουδήποτε αποτελεσματικού θεραπευτικού προγράμματος. Αρχές της Αποτελεσματικής Θεραπείας Η εξάρτηση είναι μια πολύπλοκη αλλά ιάσιμη πάθηση που επηρεάζει τη λειτουργία του εγκεφάλου και τη συμπεριφορά. Ένα είδος θεραπείας δεν ταιριάζει σε όλους. Πρέπει να υπάρχει άμεσα διαθέσιμη θεραπεία. Η αποτελεσματική θεραπεία μεριμνά για πολλές από τις ανάγκες του θεραπευόμενου, όχι απλά για την κατάχρηση ουσιών. Η παραμονή στη θεραπεία για ένα χρονικό διάστημα είναι απαραίτητη. Η συμβουλευτική ατομική ή ομαδική- καθώς και άλλα είδη συμπεριφορικής θεραπείας αποτελούν τις πλέον συνηθισμένες μεθόδους θεραπείας της τοξικοεξάρτησης. 8
Αρχές της Αποτελεσματικής Θεραπείας Η φαρμακευτική αγωγή είναι σημαντική ιδιαίτερα όταν συνδυάζεται με συμπεριφορικές θεραπείες. Θεραπεία/υπηρεσίες αξιολογούνται διαρκώς και τροποποιούνται για να καλυφθούν οι μεταβαλλόμενες ανάγκες. Πολλοί από τους ουσιοξεαρτημένους έχουν και άλλες ψυχικές ασθένειες. Η ιατρικά υποβοηθούμενη αποτοξίνωση που αποτελεί το 1 ο στάδιο της θεραπείας, από μόνη της δεν μπορεί να επιφέρει μακροχρόνιες αλλαγές για την κατάχρηση ουσιών. Στη θεραπεία δεν χρειάζεται να συμμετέχει κανείς οικειοθελώς για να είναι αποτελεσματική. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας, θα πρέπει να παρακολουθείται διαρκώς το θέμα της χρήσης ουσιών, καθώς τα ολισθήματα είναι κάτι συνηθισμένο στη θεραπευτική διαδικασία. Τα θεραπευτικά προγράμματα πρέπει να ελέγχουν για HIV/AIDS, Ηπατίτιδες B και C, φυματίωση και άλλες μεταδοτικές ασθένειες, και αν παρέχουν συμβουλευτική για τη μείωση του κινδύνου, για να μπορέσουν να βοηθήσουν τους θεραπευόμενους να τροποποιήσουν ή να αλλάξουν τις συμπεριφορές τους που μπορεί να τους θέσουν σε κίνδυνο να εκτεθούν ή να εξαπλώσουν μεταδοτικές ασθένειες. Αρχές της Αποτελεσματικής Θεραπείας Η θεραπεία δεν χρειάζεται να γίνεται εθελοντικά για να για να είναι αποτελεσματική. Παραμονή στη θεραπεία. Η θεραπεία δεν χρειάζεται να γίνεται εθελοντικά για να για να είναι αποτελεσματική. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας πρέπει να παρακολουθείται διαρκώς η χρήση ουσιών. Αξιολογήστε για HIV/AIDS, Ηπατίτιδες B και C, φυματίωση και άλλες μεταδοτικές ασθένειες συμβουλευτική με στόχο τη μείωση του κινδύνου. Όλοι οι έφηβοι θέλουν οικογένεια και ανεξαρτησία: Η θεραπεία θα πρέπει να ενισχύσει την ανάπτυξη 9
Με ποιο τρόπο μπορεί να αυξηθεί η ακρίβεια των στοιχείων αξιολόγησης των νέων σχετικά με την εμπλοκή τους με τις ουσίες και τις ψυχικές διαταραχές Αξιολογήστε σε ένα ευρύ πλαίσιο Εξομάλυνση της χρήσης ουσιών και των προβλημάτων Αξιοποίηση πολλών πηγών πληροφοριών αυτοαναφορά των ίδιων των νέων αναφορά της οικογένειας τοξικολογικοί έλεγχοι δομημένα εργαλεία αρχεία Διασφαλίστε την εχεμύθεια στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό Μοιραστείτε τα στοιχεία από τη διαδικασία αξιολόγησης από την αρχή Φτιάξτε ένα χρονοδιάγραμμα με τα προσωπικά σημεία αναφοράς Συμβόλαια Για τις Τοξικολογικές Αξιολογήσεις 1. Συμβόλαιο με τον έφηβο και τον κηδεμόνα του 2. Συνιστώσες χρήσης 3. Συνιστώσες ανταμοιβών 4. Σχέδιο διακοπής 5. Συνιστώσες για μελλοντικούς ελέγχους 10
Κοινά χαρακτηριστικά των Επιτυχημένων Θεραπευτικών Παρεμβάσεων για την Εξάρτηση σε Νέους Η ιεραρχία της Επιτυχίας 1. Εμπλοκή 2. Κινητοποίηση 3. Εκπαίδευση 4. Παραμονή Το μεγαλύτερο Πρόβλημα Η οικογένεια είναι πολύ σημαντική Εμπλοκή των Νέων στη Διαδικασία της Αλλαγής: Για ποιο λόγο η Θεραπεία Ενίσχυσης του Κινήτρου βοηθά τις Οικογενειακές/Γνωσιακές Θεραπευτικές Παρεμβάσεις; Ποια είναι τα προβλήματα και οι στόχοι των εφήβων; Με ποιο τρόπο η αποχή θα διευκολύνει την επίτευξή αυτών των στόχων; Έλεγχος = Επιλογή του Εφήβου Προϋποθέσεις για διατήρηση των αλλαγών της συμπεριφοράς χρήσης ουσιών των νέων 1. Απαραίτητες Προϋποθέσεις 2. 3. 4. 5. 6. Θεωρείται βοηθητικό Αναπτυξιακά Κατάλληλη Ποικιλία/Επιλογές Ενίσχυση των επιτυχιών Προγραμματισμός για τα Λάθη 11
Τέλος Στοιχεία Επικοινωνίας Sandra A. Brown, Ph.D. Vice Chancellor for Research Professor of Psychology and Psychiatry, UCSD 9500 Gilman Drive M/C 0043 La Jolla, CA 92093 Phone: (858) 534-3526 Email: sandrabrown@ucsd.edu 12