ΕΙΣΗΓΗΣΗ Γεωργίου Μπαμπαλή Προϊστάμενου Οργανισμού Εφαρμογής Πολεοδομικού Σχεδιασμού Ν. Εύβοιας ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κυρίες και κύριοι Παραθέτω μερικά ερωτήματα έτσι όπως διατυπώνονται από τον απλό πολίτη Γιατί χτίζονται κατοικίες ανάμεσα στις βιομηχανίες; Πότε θα κατασκευασθεί ο δρόμος και από πού θα περάσει; Που θα γίνουν οι σκουπιδότοποι; Θα ενταχθεί το οικόπεδο μου στο σχέδιο πόλης και πότε; Γιατί χτίσθηκε το τεράστιο ξενοδοχείο μέσα στο κύμα; Η παραγωγική γεωργική γη πρέπει να διαφυλαχθεί η να κτισθεί; Είναι προφανές ότι αυτά τα ερωτήματα και πολλά άλλα, άπτονται του χωροταξικού σχεδιασμού. Τα χωροταξικά σχέδια σε επίπεδο ΟΤΑ ονομάζονται είτε Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια ( ΓΠΣ), είτε Σχέδια Χωροταξικής Οικιστικής Οργάνωσης Ανοικτής Πόλης ( ΣΧΟΟΑΠ). Τα ΓΠΣ-ΣΧΟΟΑΠ των ΟΤΑ αποτελούν τα στρατηγικά σχέδια πλαίσια για την αειφόρο ανάπτυξη τους. Ως αειφόρο ανάπτυξη μπορούμε να ορίσουμε εκείνη που επιτυγχάνει: α. Την βελτίωση της ζωής των τωρινών γενεών β. Την εξασφάλιση συνθηκών ώστε και οι επόμενες γενεές να έχουν δικαίωμα στο ζην και μάλιστα στο ευ ζην. Η ανάπτυξη δεν πρέπει να υπερβαίνει τη φέρουσα ικανότητα ενός τόπου και δεν πρέπει να αλλοιώνει την δυναμική αναπαραγωγή του φυσικού περιβάλλοντος. Να επισημάνουμε ότι μόνο ο ολοκληρωμένος χωροταξικός σχεδιασμός επιφέρει τα επιθυμητά αναπτυξιακά αποτελέσματα. Παράδειγμα: στην Κύμη κατασκευάσθηκε λιμάνι που θα αποτελέσει, σύμφωνα και με το περιφερειακό, αλλά και το εκκολαπτόμενο Εθνικό χωροταξικό, την πύλη προς τα ανατολικά. Ο δρόμος όμως που οδηγεί σε αυτό, ούτε κατασκευάσθηκε, ούτε έχει οριστικοποιηθεί η χάραξη του. Επομένως ούτε και το λιμάνι επιτελεί τον προορισμό του.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΓΠΣ-ΣΧΟΟΑΠ 1. Τι λαμβάνουν υπόψη τους τα ΓΠΣ-ΣΧΟΟΑΠ; α. Την θέση και τον ρόλο των Δήμων στην ευρύτερη περιοχή σε σχέση με άλλα οικιστικά κέντρα των νόμων, περιφέρειας, επικράτειας ή τυχόν διεθνείς σχέσεις β. Το γεωφυσικό περιβάλλον (έδαφος, νερά, κλίμα, φυσικά τοπία, αξιόλογα οικοσυστήματα.) γ. Το πολιτιστικό αρχιτεκτονικό περιβάλλον δ. Τις υφιστάμενες χρήσεις γης. ( γεωργικές, δασικές, αλιευτικές, οικιστικές, βιομηχανικές, τουριστικές, μεταλλευτικές) Εδώ συνοψίζονται οι κύριες συγκρούσεις χρήσεων γης με ιδιαίτερη έμφαση στη περίπτωση ύπαρξης παράκτιων ζωνών ε. Τα υφιστάμενα δίκτυα τεχνικής υποδομής ( μεταφορικό δίκτυο, ενέργεια, τηλεπικοινωνίες, ύδρευση, αποχέτευση, κοινωνική υποδομή) και τις χωρικές επιπτώσεις που υπάρχουν από την ύπαρξη των δικτύων στ. Γεωλογική διερεύνηση (περιοχές κατάλληλες για δόμηση και παντός ειδώς τεχνικά έργα) ζ. Υφιστάμενη οικιστική ανάπτυξη και η πολεοδομική οργάνωση που αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα σε περίπτωση που ο κεντρικός οικισμός του ΓΠΣ είναι σημαντικού πληθυσμιακού μεγέθους η. Τις οικονομικές-παραγωγικές δραστηριότητες (προοπτικές απασχόλησης, ανεργία) θ. Τον υπερκείμενο χωροταξικό σχεδιασμού (περιφερειακό εκκολαπτόμενο εθνικό χωροταξικό και ειδικά χωροταξικά πλαίσια) με τα οποία πρέπει να εναρμονίζεται θεωρώ επιβεβλημένο να γίνεται ανατροφοδότηση και βελτίωση του υπερκείμενου χωροταξικού σχεδιασμού από τις διαπιστώσεις του υποκειμένου, (δηλαδή τα στοιχεία που προκύπτουν από τα ΓΠΣ και τα ΣΧΟΟΑΠ να λαμβάνονται υπόψη στην βελτίωση του περιφερειακού και χωροταξικού σχεδιασμού) 2. Συμμετοχικές διαδικασίες Ένα στρατηγικό πλαίσιο όπως είναι το ΓΠΣ-ΣΧΟΟΑΠ, για την υλοποίηση του οποίου εμπλέκονται πολλοί φορείς (ΟΤΑ, Νομαρχία, δημόσιος και ευρύτερος δημόσιος τομέας, ιδιωτικοί φορείς), πρέπει να τυγχάνει κατά το δυνατόν ευρύτερης αποδοχής. Ο προσφορότερος τρόπος για να επιτευχθεί η αποδοχή
είναι να τηρηθούν συμμετοχικές διαδικασίες κατά την εκπόνηση του, όπως άλλωστε προβλέπει και η ισχύουσα νομοθεσία. Ποιες είναι οι συμμετοχικές διαδικασίες που ακολουθούνται; α. Ζητούνται καταρχήν από τις διαφορές υπηρεσίες και τους οργανισμούς κοινής ωφέλειας οι θέσεις και τα προγράμματα τους για να ληφθούν υπόψη στη σύνταξη της μελέτης. β. Παρουσιάζονται τα στάδια της μελέτης σε ανοιχτές συγκεντρώσεις και δίνεται η δυνατότητα στο κοινό και στους διάφορους φορείς να εκφράσουν τις απόψεις τους. Να επισημάνουμε ότι η γνώση των τοπικών πραγμάτων και η λαϊκή σοφία δεν αντικαθιστάται από κανενός είδους επιστημονική προσέγγιση. γ. Γνωμοδοτεί το Δημοτικό Συμβούλιο επί της πρότασης της μελέτης και προτείνει διορθώσεις εκφράζοντας το σύνολο των πολιτών του Δήμου. δ. Εκφράζουν οι εμπλεκόμενες υπηρεσίες τις απόψεις τους επί της πρότασης της μελέτης. ε. Τέλος γνωμοδοτεί ο Οργανισμός Εφαρμογής Πολεοδομικών Σχεδιασμών ή το Περιφερειακό ΣΧΟΠ, όταν δεν έχει συσταθεί ο οργανισμός, πριν από την έγκριση των ΓΠΣ-ΣΧΟΟΑΠ. Παρά τις όποιες συμμετοχικές διαδικασίες και την οποιαδήποτε επιστημονική προσέγγιση, είναι δυνατόν με την πάροδο του χρόνου να διαπιστωθούν ατέλειες ή ελλείψεις και να πρέπει τα ΓΠΣ-ΣΧΟΟΑΠ να υποστούν διορθώσεις. Ο νόμος προβλέπει την δυνατότητα αναθεώρησης τους, όχι όμως πριν παρέλθει πενταετία από την έγκρισης τους, εκτός και αν η διόρθωση αποσκοπεί σε μεγαλύτερη περιβαλλοντική προστασία. 3. Στόχοι των ΓΠΣ-ΣΧΟΟΑΠ -Η προστασία του περιβάλλοντος και η βιώσιμη χρήση των φυσικών πόρων. -Ο καθορισμός αποδεκτών ορίων ανάπτυξης αστικού-περιαστικού και αγροτικού χώρου -Η λειτουργικότητα της χωρικής συσχέτισης παραγωγικών ζωνών και ζωνών κατοικίας με βάση και τις ανάγκες της καθημερινής μετακίνησης εργασίαςκατοικίας. -Η διατήρηση και ανάδειξη της πολιτιστικής, αρχιτεκτονικής, ιστορικής κληρονομιάς. -Η βελτίωση της τεχνικής και κοινωνικής υποδομής, περιλαμβανομένων και των υποδομών για ελαχιστοποίηση των συνεπειών από φυσικές καταστροφές [σεισμός, πλημμύρες, πυρκαγιές κλπ).
4. Προτάσεις των ΓΠΣ- ΣΧΟΟΑΠ Αφού αναλυθούν τα παραπάνω δεδομένα προτείνονται εναλλακτικά σενάρια για τις προοπτικές ανάπτυξης καθώς και της ρύθμισης του χώρου σε όλη την διοικητική περιφέρεια του ΟΤΑ (αστική και εξωαστική). Μετά την επιλογή του καταλληλότερου σεναρίου ανάπτυξης, συντάσσεται η οριστική πρόταση του ΓΠΣ-ΣΧΟΟΑΠ. Τα κυριότερα στοιχεία της είναι: α. Η οργάνωση των χρήσεων γης και της προστασίας περιβάλλοντος του ΟΤΑ με τον καθορισμό βασικά τριών ειδών περιοχών - Περιοχών ειδικής προστασίας καθώς και περιοχών περιορισμού και ελέγχου της δόμησης (αρχαιολογικοί χώροι, δάση, γεωργικές γαίες, παράκτιες περιοχές κλπ) - Περιοχών οικιστικής ανάπτυξης και των θεσμοθετημένων και των προς πολεοδόμηση μελλοντικά υποδοχέων [περιοχές για κύρια ή παραθεριστική κατοικία) - Ζωνών παραγωγικών δραστηριοτήτων (βιομηχανικών, γεωργοκτηνοτροφικών, αλιευτικών, τουριστικών, εξορυκτικών κλπ) β. Η γενική πολεοδομική οργάνωση και ρύθμιση των οικισμών καθώς και των λοιπών πολεοδομικών περιοχών. Το κεφάλαιο αυτό περιέχει τις κατευθύνσεις και τα προγραμματικά μεγέθη της πολεοδομικής αναβάθμισης των ήδη θεσμοθετημένων οικιστικών υποδοχέων, ή της πολεοδομικής οργάνωσης των νέων προς πολεοδόμηση περιοχών με το γενικό στόχο της βελτίωσης της ποιότητας ζωής στις πόλεις και τους οικισμούς. Να επισημάνουμε ότι: - Δεν γίνεται καμία επέκταση σχεδίου πόλης αν δεν προβλέπεται από το ΓΠΣ-ΣΧΟΟΑΠ. - Δεν γίνεται επαύξηση των ορίων των οικισμών, παρά μόνο επέκταση τους με πολεοδόμηση. - Περιοχές παραθεριστικής κατοικίας ( με κρατική πολεοδόμηση - Οικοδομικοί Συν/σμοι, ιδιωτικές πολεοδομήσεις-περπο) υλοποιούνται μόνο αν προβλέπονται από το ΓΠΣ. γ. η θέσπιση απαγόρευσης της κατάτμησης της γης κάτω από ένα ελάχιστο όριο (π.χ. κάτω των τεσσάρων στρεμμάτων), που αποσκοπεί στην διαφύλαξη της γης για παραγωγικές δραστηριότητες και στη καταστολή της αυθαίρετης δόμησης.
δ. Τα απαιτούμενα δίκτυα τεχνικής υποδομής ( απαιτούμενα έργα, μελέτες, θεσμικές παρεμβάσεις, αναπλάσεις) ε. Τα χρονοδιαγράμματα και τους ενδεικτικούς προϋπολογισμούς για την υλοποίηση των παραπάνω. στ. Τους εμπλεκόμενους φορείς (Δημόσιους και ευρύτερου Δημόσιου τομέα- ιδιωτικούς). ΦΟΡΕΑΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΓΠΣ - ΣΧΟΟΑΠ Ο ν.2508/97 προβλέπει ότι σε κάθε νομό μπορεί να συνίσταται με απόφαση του Νομαρχιακού Συμβουλίου νομικό πρόσωπο δημόσιου δικαίου που έχει ως σκοπό την παρακολούθηση της εφαρμογής των ΓΠΣ, των ΣΧΟΟΑΠ και των ΖΟΕ του νομού. Ο τίτλος του είναι Οργανισμός Εφαρμογής Πολεοδομικού σχεδιασμού νομού... " Έργο του είναι: -Η γνωμοδότηση επί των μελετών ΓΠΣ-ΣΧΟΟΑΠ, πριν εγκριθούν από τον Γ.Γ. περιφέρειας. - Ο συντονισμός των ΓΠΣ-ΣΧΟΟΑΠ ενός νομού ώστε να είναι συμβατά μεταξύ τους -Η κατάρτιση ετήσιων και μεσοπρόθεσμων προγραμμάτων για την υλοποίηση των ΓΠΣ-ΣΧΟΟΑΠ που τίθενται υπόψη των ΟΤΑ ή των άλλων εμπλεκόμενων φορέων. -Η εν γένει παρακολούθηση της εφαρμογής των ΓΠΣ-ΣΧΟΟΑΠ με ιδιαίτερες επισημάνσεις όσον αφορά την καθυστέρηση τους ή την απόκλιση και τον μην εναρμονισμό των δραστηριοτήτων από τις προβλέψεις του ΓΠΣ-ΣΧΟΟΑΠ. Αντί των οργανισμών δύναται να ορίζονται πενταμελείς επιτροπές πολεοδομικού σχεδιασμού με τις ίδιες αρμοδιότητες. Στο νομό μας τολμήσαμε και είμαστε οι πρώτοι που συστήσαμε Οργανισμό με απόφαση Νομαρχιακού Συμβουλίου. Όμως δύο χρόνια μετά την σύσταση του, αλλά και έντεκα χρόνια μετά την ισχύ του ν.2508/97, δεν κατέστη δυνατή η έκδοση από την πολιτεία η έκδοση του προβλεπόμενου από τον ίδιο νόμο του Π.Δ/τος, που θα καθορίσει τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας του. ΓΠΣ-ΣΧΟΟΑΠ ΩΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΝΗΣΙΩΝ Είναι προφανές ότι η έγκριση και προπαντός η εφαρμογή ενός ΓΠΣ- ΣΧΟΟΑΠ αποτελεί αναπτυξιακό εργαλείο για κάθε ΟΤΑ. Για τις
νησιωτικές περιοχές αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω των ιδιαιτεροτήτων τοος και συγκεκριμένα: α. λόγω της ιδιαιτερότητας της συγκοινωνίας-επικοινωνίας [ατμοπλοϊκές-αεροπορικές-πιθανές ζεύξεις με χερσαίες περιοχές) και της ανάγκης κατασκευής λιμανιών, αεροδρομίων κλπ. και επειδή από τα δρομολόγια τους θα εξαρτηθεί η επαφή με τους άλλους νησιωτικούς και χερσαίους χώρους. Β. λόγω της πολυπληθότητας των χρήσεων γης (παραδοσιακή γεωργία-κτηνοτροφία, αλιεία-ναυτιλία, βιομηχανία-εξόρυξη, τουρισμός, παραθεριστική κατοικία, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας κλπ) και των μεταξύ τους συγκρούσεων. Σήμερα φαίνεται ότι ο τουρισμός και η παραθεριστική κατοικία πιέζουν σε σημαντική μείωση τις υπόλοιπες χρήσεις. Είναι όμως απαραίτητο να προσδιορισθεί για κάθε νησί η φέρουσα ικανότητα (χωρητικότητα), σε κάθε χρήση, ιδιαίτερα στην τουριστική παραθεριστική, γιατί η γιγάντωση της θα αποτελέσει στο μέλλον και την καταστροφή της, αλλά και να οριοθετηθούν - χωροθετηθουν, όλες οι χρήσεις ως πλουτοπαραγωγικοί πόροι, ελαχιστοποιώντας τις μεταξύ τους συγκρούσεις. γ. Λόγω της σημαντικής ιστορικής, πολιτιστικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς των νησιών. - να αναφερθώ στο Μινωικό πολιτισμό; - στον αιγαιοπελαγίτικο - Κυκλαδικό πολιτισμό; - στην Ιθάκη του Οδυσσέα και τους γειτονικούς Φαίακες; - στους Καβειρες της Σαμοθράκης; - στην Αυλίδα, αφετηρία της Αργοναυτικής εκστρατείας; - στο Χαλκιδαικο αλφάβητο, πατέρα των λατινογενών γραφών; - στην αιγαιοπελαγίτικη αρχιτεκτονική; - στα απανταχού μοναστήρια κλπ, κλπ, κλπ. Είναι κατανοητή η ανάγκη διαφύλαξης όλης της πολιτιστικής κληρονομιάς της ανάδειξης της και της αξιοποίησης της ως πλουτοπαραγωγικού πόρου. Απαιτείται όμως καταγραφή, επιβολή όρων προστασίας, και αξιοποίηση σε συνδυασμό με τις άλλες δραστηριότητες, πράγματα που θα εξετάσει και θα προτείνει το ΓΠΣ- ΣΧΟΟΑΠ.
δ. Λόγω της ύπαρξης σημαντικών περιοχών περιβαλλοντικής προστασίας και μνημείων της φύσης. Επί τροχάδην αναφέρω: Την χελώνα της Ζακύνθου Την φώκια στις Β. Σποράδες Τα αλογάκια της Σκύρου Το φαράγγι της Σαμαριας Το απολιθωμένο δάσος της Λέσβου Τις πεταλούδες της Ρόδου Τις ιαματικές πηγές της Αιδηψού Με τα ΓΠΣ-ΣΧΟΟΑΠ αυτά και τα άλλα σημαντικά, αλλά πολύ περισσότερο τα πολλά και λιγότερο γνωστά, θα μπορέσουν να καταγραφούν, προστατευθούν και αποτελέσουν, με σεβασμό όμως στην προστασία τους, πλουτοπαραγωγικό πόρο για κάθε περιοχή. ε. Επειδή τα νησιωτικά συμπλέγματα μας, αποτελούν το ωραιότερο αρχιπέλαγος της γης. Ο συνδυασμός ήλιου - θάλασσας εμπλουτισμένος με τις υπόλοιπες φυσικές ομορφιές και την πολιτιστική κληρονομιά, αποτελεί την δελεαστικότερη πρόταση τουρισμού - παραθερισμού σε παγκόσμια κλίμακα. Και εδώ τίθεται τα ερωτήματα: τι μέτρα λαμβάνονται για την προστασία των ακτών κλπ, που θα χωροθετηθουν οι τουριστικές περιοχές, μέχρι ποιου σημείου επιτρέπεται η δόμηση, τι είδους δόμηση επιτρέπεται; Αυτά και άλλα πολλά είναι ερωτήματα που τα ΓΠΣ-ΣΧΟΟΑΠ καλούνται να δώσουν απάντηση ΕΠΙΛΟΓΟΣ Οι νησιωτικές περιοχές διέθεταν από τα παλιά χρόνια, ένα στρατηγικό πλεονέκτημα σε σχέση με τις ηπειρωτικές. Ενώ δηλαδή τις ηπειρωτικές χώριζαν μεγάλοι ορεινοί όγκοι που καθιστούσαν δύσκολη την επικοινωνία μεταξύ τους, τις νησιωτικές ένωνε η θάλασσα που καθιστούσε ευκολότερη την επικοινωνία και την ανταλλαγή αγαθών και ιδεών. Αυτή η θάλασσα εμπλουτισμένη με τις φυσικές ομορφιές και την πολιτιστική κληρονομιά, αποτελεί και θα αποτελεί και στο μέλλον τον κοινό τόπο ανάπτυξης μας. Απαιτείται όμως εκτός των άλλων παραγόντων, ένα στρατηγικό χωροταξικό σχέδιο, που σε επίπεδο ΟΤΑ είναι τα ΓΠΣ-ΣΧΟΟΑΠ και
ένας μηχανισμός υλοποίησης του, κατά το νόμο ο Οργανισμός εφαρμογής πολεοδομικού σχεδιασμού. Σας ευχαριστώ πολύ για την υπομονή σας.