Το χρώμα του σκούρου καφέ φορέματος μιας γυναίκας που δουλεύει στο χωράφι κάνει αντίθεση με το χρυσαφένιο στάρι. Με το δρεπάνι στο δεξί της χέρι κόβει ένα μάτσο στάρι που κρατάει με το αριστερό της. Έπειτα το σηκώνει και το γυρίζει στον αέρα για να το τοποθετήσει προσεκτικά στο δεμάτι πίσω της. Αυτή η ρυθμική εργασία γέμιζε το ήσυχο πρωινό με ένα μυστηριώδη ήχο. Ήταν ο ήχος της συγκομιδής, που γέμιζε τους λόφους κάθε χρόνο στις αρχές του Ιουνίου. Ο αέρας ήταν καυτός και το έντονο άρωμα του κομμένου σταριού έδινε στην ημέρα ένα αίσθημα ευτυχίας και ευγνωμοσύνης. Η μητέρα προσευχόταν για αρκετή σοδειά για να μπορέσει να ταΐσει την οικογένειά της την ερχόμενη χρονιά. Η γυναίκα σταματούσε κάθε τόσο για να σκουπίσει τον ιδρώτα, να πιει ένα ποτήρι νερό και να κοιτάξει το μωρό της που κοιμόταν σε ένα καλάθι κάτω από μια αμυγδαλιά.
Η δουλειά ενός άνδρα ήταν να κάνει δεμάτια το κομμένο στάρι και να τα μεταφέρει στο αλώνι σε ένα μέρος κοντά στο χωριό που το φυσούσε ο άνεμος.
Το αλώνισμα γινόταν με διαφορετικά μέσα, όπως έναν ξύλινο κόπανο ή μια ξύλινη σβάρνα. Ένας πιο εύκολος τρόπος ήταν η χρήση της ξύλινης σβάρνας όπου κάποιος μπορούσε να σταθεί όρθιος. Είχε μυτερά κοφτερά μέταλλα στην κάτω πλευρά. Την ξύλινη σβάρνα έσερνε γύρω από το αλώνι ένα γαϊδούρι.
Μετά το 1965 αλωνιστικές μηχανές που λειτουργούσαν με τρακτέρ και τις οποίες είχαν νοικιάσει οι αγρότες έφτασαν στα χωριά. Το άχυρο χρησίμευε για τροφή στα γαϊδούρια ή στον στάβλο για να κάνουν κοπριά και να λιπάνουν την καλλιέργεια της επόμενης χρονιάς.
Το στάρι σπερνόταν μετά τις πρώτες χειμωνιάτικες βροχές τον Δεκέμβρη. Αρχικά το χωράφι καθαριζόταν από βάτα και χορτάρια. Οι λιθιές που είχαν χαλάσει από τους σεισμούς επιδιορθώνονταν και έριχναν κοπριά. Αφού σπέρνονταν οι σπόροι και το όργωμα είχε ολοκληρωθεί, η γη εξομαλυνόταν με μιαν αξίνα. Για μια ομαλή βλάστηση και ανάπτυξη ήταν απαραίτητο τα χαντάκια να στραγγίζουν τα όμβρια ύδατα. Ο σπόρος μεγάλωνε και καθαριζόταν από ζιζάνια κάθε τόσο όταν ήταν αναγκαίο, μια δουλειά που γινόταν κυρίως από γυναίκες. Αναλόγως την ανάγκη, στις αρχές του εξήντα το στάρι αλεθόταν σε νερόμυλους ή ανεμόμυλους. Ωστόσο σταμάτησαν να λειτουργούν όταν εγκαταστάθηκαν στο νησί πετρελαιοκίνητοι μύλοι. Η ημέρα ψησίματος του ψωμιού κάθε μία με δύο εβδομάδες ήταν άλλη μια δουλειά για τη νοικοκυρά. Έπρεπε να σηκωθεί τη νύχτα για να φτιάξει το προζύμι και να ζεστάνει το φούρνο με ξερά κλαδιά από θάμνους. Το ψωμί φυλασσόταν και προστατευόταν από τα ποντίκια σε μια φαρδιά τάβλα που κρεμόταν από το ταβάνι.
θυμάμαι ακόμα με μεγάλη ευτυχία και ευλάβεια τις στιγμές όταν ο πατέρας κρατώντας με το αριστερό του χέρι το ψωμί και με το μαχαίρι στο δεξί το έκοβε σε φέτες, και το τοποθετούσε μπροστά σε κάθε πιάτο στο τραπέζι. Και αφού πρώτα όλοι έκαναν τον σταυρό τους, η οικογένεια ξεκινούσε να απολαμβάνει το γευστικό φαγητό. Με το πέρασμα των χρόνων, όλο και περισσότεροι άνδρες εγκατέλειψαν τα χωριά τους και μαζί με αυτά και την καλλιέργεια του σταριού. «Γερμανικά» αρτοποιεία είχαν ξεκινήσει τη λειτουργία τους και επισκέπτονταν συχνά τα ημιορεινά χωριά για να πουλήσουν λευκό ψωμί. Ευτυχώς η συμβολική αξία του ψωμιού στη θρησκεία και σε ιερές λειτουργίες παραμένει μέχρι και σήμερα η ίδια. Σε θρησκευτικές γιορτές και θρησκευτικά πανηγύρια το ψωμί διακοσμείται με ξύλινες σφραγίδες που φέρουν ιερά γράμματα και σύμβολα. Αυτό το ψωμί, που χρησιμοποιείται για τη θεία κοινωνία, μοιράζεται στον κόσμο στο τέλος της λειτουργίας.
Κείμενο και φωτογραφίες: Fritz Berger από το βιβλίο: «Η Μορφή των Χρόνων Λευκάδα 1962-2016» Δημοσιεύτηκε στο aromalefkadas.gr