ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΣΧΟΛΙΑ ΤΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΩΝ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΣΧΟΛΙΑ ΤΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΩΝ Απαντήσεις στα σχόλια του ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΗ Β Οι συγγραφείς ευχαριστούν τον ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΗ Β για τις εποικοδομητικές υποδείξεις και παρατηρήσεις. Οι υποδείξεις και παρατηρήσεις εξετάστηκαν με ιδιαίτερη προσοχή και έγιναν διορθώσεις και τροποποιήσεις, οι οποίες ενσωματώθηκαν στο κείμενο της εργασίας και περιγράφονται αναλυτικά στη συνέχεια: 1. Ο αγγλόφωνος τίτλος θα μπορούσε να τροποποποιηθεί ως ακολούθως: ANALYSIS OF METHODS AND WATER FOOTPRINT ESTIMATION OF CROPS IN THE PLAIN OF THESSALONIKI Τροποποιήθηκε ο τίτλος σύμφωνα με την υπόδειξη του Αξιολογητή B 2. Σελ. 1, 3 η σειρά abstract η λέξη suggested ίσως είναι δόκιμο να αντικατασταθεί από τη λέξη introduced ή proposed Η λέξη introduced αντικατέστησε τη λέξη suggested 3. Σελ. 1, 6 η σειρά, οι 2 προτάσεις που αρχίζουν από Furthermore, θα μπορούσαν να μετασχηματιστούν ως ακολούθως: Furthermore, in an attempt the WSI (Water Stress Index) after the R-P method was calculated, based on regional climate and water availability data. Utilizing information of the water footprint of crops we can infer which activities consume large quantities of water and where it is possible replace them, to other less demanding in order to implement the proper management of water resources Τροποποιήθηκαν οι δύο προτάσεις σύμφωνα με την υπόδειξη του Αξιολογητή B 4. Σελ. 2, 2 η παράγραφος, προτείνεται η επαναδιατύπωση: από Η Πράσινη συνιστώσα...κάλυψη των σε νερό αναγκών τους. σε Η Πράσινη συνιστώσα...κάλυψη των αναγκών τους σε νερό Τροποποιήθηκε η φράση σύμφωνα με την υπόδειξη του Αξιολογητή B

5. Σελ. 2: Τα υδατικά αποτυπώματα στον τομέα της γεωργίας εκφράζονται σε μονάδες όγκου νερού ανά μονάδα μάζας του προϊόντος. Προκύπτει με σαφήνεια ότι στους υπολογισμούς που γίνονται χρησιμοποιείται η μονάδα μάζας του παραγόμενου προϊόντος. Θα ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρον να προσεγγιζόταν σε επίπεδο συζήτησης ίσως και το ΥΑ επί τη βάσει της συνολικά παραγόμενης βιομάζας και όχι μόνο του καθαρού προϊόντος, καθώς αυτή αποτελεί εν δυνάμει πηγή κέρδους υπό προϋποθέσεις. Η διαφορά μεταξύ των δύο τιμών εκτιμάται ότι θα παρουσίαζε στοιχεία για επιπρόσθετο σχολιασμό των αποτελεσμάτων. Δεν απαιτείται προφανώς μια τέτοια προσέγγιση, απλώς προτείνεται προς τη συγγραφική ομάδα. Στην παρούσα εργασία, μια τέτοιου είδους αναζήτηση δεν έγινε εξαιτίας της δυσκολίας εύρεσης δεδομένων συνολικά παραγόμενης βιομάζας. Ωστόσο, αναγνωρίζεται το έντονο ενδιαφέρον που παρουσιάζει η εκτίμηση του υδατικού αποτυπώματος στο σύνολο της παραγόμενης βιομάζας, ιδιαίτερα όταν αφορά καλλιέργειες που χρησιμοποιούνται ως ενεργειακές. Σε περιόδους υδατικής και ενεργειακής κρίσης, η γνώση της ποσότητας νερού για την παραγωγή ενέργειας από τη βιομάζα αποτελεί χρήσιμο εργαλείο για την ορθή διαχείριση των υδατικών πόρων. Άμεση προτεραιότητα σε μεταγενέστερη έρευνα θα αποτελέσει μια τέτοια είδους αναζήτηση, προκειμένου να εκτιμηθεί το υδατικό αποτύπωμα σε μια πιο διευρυμένη διάσταση. 6. Σελ. 4: AR είναι η ποσότητα του ρύπου που τοποθετείται για λίπανση (ton/στρ.), α είναι το ποσοστό του ρύπου που εισχωρεί στο υδατικό σύστημα, cmax είναι η μέγιστη επιτρεπτή συγκέντρωση του ρύπου στο υδατικό σύστημα (ton/m 3, mg/l), cnat είναι η φυσική συγκέντρωση του ρύπου στο υδατικό σύστημα (ton/m 3, mg/l) και Υ είναι η απόδοση της καλλιέργειας (ton/στρ.). Το ποσοστό του ρύπου (α) που θα εισχωρήσει στο υδατικό σύστημα είναι συνάρτηση της εδαφικής διηθητικότητας και κυμαίνεται από 3-10%. (α) Εκτιμάται ότι ενδεχομένως η έκφραση «ποσότητα του ρύπου που τοποθετείται για λίπανση» δεν είναι απόλυτα δόκιμη. Προτείνεται, επαναδιατύπωση. (β) Αν και στα επόμενα κεφάλαια της εργασίας γίνεται σαφής αναφορά ότι για την συγκεκριμένη περίπτωση η λίπανση αποτελεί τη σημαντικότερη πηγή ρύπου για τους υδατικούς πόρους στις υπό μελέτη περιοχές, στο συγκεκριμένο σημείο της εργασίας δεν είναι σαφές αυτό, αφήνοντας περιθώρια παρανόησης. Καλό θα ήταν να αναδιατυπωθεί η πρόταση ώστε να μην προκύπτει η εικόνα ότι η στον υπολογισμό του ΥΑ η λιπαντική αγωγή αποτελεί την μοναδική πηγή ρύπανσης για την προσέγγιση της Γκρι συνιστώσας. (γ) Αν και η παρατήρηση αφορά την εφαρμογή της μεθόδου στην περιοχή (επομένως επόμενα κεφάλαια), δεν γίνεται σαφής αναφορά στον ακριβή ρύπο που λαμβάνεται υπόψη στον υπολογισμό. Επίσης, δεν γίνεται σαφής αναφορά στο ποια είναι η μέγιστη αποδεκτή συγκέντρωση του ρύπου αυτού στο σύστημα (Cmax). Βάσει ποιας οπτικής γωνίας ορίζεται η συγκεκριμένη συγκέντρωση (π.χ. όριο ευτροφισμού των επιφανειακών υδατικών συστημάτων, όριο ποσιμότητας, κάτι άλλο?). Ποια είναι η τιμή αναφοράς που έχει ληφθεί υπόψη στους υπολογισμούς (φυσική συγκέντρωση στο υδατικό σύστημα). Καλό θα ήταν να διευκρινιστούν τα παραπάνω. (δ) Θα μετασχηματιζόταν ο υπολογισμός της

συνιστώσας εάν στο υπό μελέτη σύστημα υπήρχε μικτή χρήση νερού (επιφανειακά και υπόγεια) δεδομένου ότι τα περιβαλλοντικά πρότυπα (Cmax) κατά πάσα πιθανότητα θα διέφεραν? (ε) Το εύρος κύμανσης του ποσοστού του ρύπου που εισχωρεί στο υδατικό σύστημα έχει βιβλιογραφική προέλευση ή αποτελεί εκτίμηση της συγγραφικής ομάδας? Καλό είναι να διευκρινιστεί, όπως επίσης και η τιμή που υιοθετήθηκε για τους υπολογισμούς στην παρούσα εργασία. (στ) Σχετικά πάλι με το ποσοστό του ρύπου που εισχωρεί στο υδατικό σύστημα: τα ποσοστά αφορούν επιφανειακούς, υπόγειους αποδέκτες ή και τα δύο? Πέραν της διηθητικότητας δεν αναγνωρίζεται άλλος παράγοντας επηρεασμού της κίνησης του ρύπου, ή εκτιμάται ότι αυτός είναι ο σημαντικότερος? Καλό είναι να διευκρινιστεί. α) Στη σελ. 4, κατόπιν αξιολόγησης της σχετικής υπόδειξης, η έκφραση: ποσότητα του ρύπου που τοποθετείται για λίπανση (ton/στρ.), μετασχηματίστηκε στην έκφραση: ποσότητα της ρυπαντικής ουσίας που εφαρμόζεται στο χωράφι (ton/στρ.). β) Στην παράγραφο της σελ. 4 λέγεται το εξής: «Ως ρύποι κατά τη διαδικασία ανάπτυξης μιας καλλιέργειας, θεωρούνται τα λιπάσματα, τα φυτοφάρμακα και τα εντομοκτόνα. Για τον προσδιορισμό της γκρι συνιστώσας στην εργασία αυτή, παίρνονται υπόψη μόνο τα λιπάσματα και ως ο πιο κρίσιμος ρύπος θεωρείται το στοιχείο του λιπάσματος για το οποίο η σχέση (2.8) δίνει τον μέγιστο όγκο νερού (Hoekstra et al., 2009)». Από το περιεχόμενο της παραγράφου σαφώς προκύπτει ότι στον υπολογισμό του υδατικού αποτυπώματος, η λιπαντική αγωγή δεν αποτελεί την μοναδική πηγή ρύπανσης για την εκτίμηση της γκρι συνιστώσας, αλλά ότι στη συγκεκριμένη εργασία, εξετάσθηκε μόνο αυτή η διάσταση. γ) Οι απαραίτητες διευκρινιστικές πληροφορίες ενσωματώθηκαν στο Κεφάλαιο 3, σελίδα 8 και στο Κεφάλαιο 4.1, σελίδα 10. δ) Είναι σαφές ότι διαφορετικά περιβαλλοντικά πρότυπα έχουν διαφορετικό αντίκτυπο στην αφομοιωτική ικανότητα ενός υδάτινου σώματος και κατ' επέκταση στο υδατικό αποτύπωμα. Στην παρούσα εργασία ωστόσο, λόγω της πολυπλοκότητας των υπολογισμών δεν θεωρήθηκε κάποια διαφοροποίηση μεταξύ επιφανειακών και υπόγειων υδάτων. ε) Το εύρος κύμανσης του ποσοστού του ρύπου που εισχωρεί στο υδατικό σύστημα (a) έχει βιβλιογραφική προέλευση και έχει διευκρινιστεί στο αντίστοιχο σημείο αναφοράς της παραμέτρου. Η τιμή που υιοθετήθηκε αναφέρεται στο Κεφάλαιο 3, σελίδα 8. στ) Επιπρόσθετα, όπως είναι γνωστό από τις καλλιεργητικές πρακτικές, η λίπανση των καλλιεργειών δεν γίνεται σε μία μόνο δόση. Πρέπει κατά συνέπεια η εκτίμηση του γκρι υδατικού αποτυπώματος να γίνει θεωρώντας πως οι ρύποι προστίθενται τμηματικά. Τέλος, θα πρέπει να δημιουργηθούν βάσεις δεδομένων σε επίπεδο υδρολογικής λεκάνης που θα δίνουν πληροφορίες για τη φυσική συγκέντρωση των ρύπων στα υδατικά συστήματα (cnat).

Από τα παραπάνω, είναι φανερό ότι η εκτίμηση του γκρι υδατικού αποτυπώματος, έχει ακόμη πολλά θέματα αναζήτησης και διερεύνησης. Παρόλα αυτά, στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας δίνεται μια πρώτη, σημαντική εκτίμηση των επιπτώσεων των ρύπων που προκαλούνται κατά τη διαδικασία παραγωγής. 7. Σελ 4: Στη παρούσα εργασία για την εκτίμηση του ΥΑ υπό την επίδραση της κλιματικής αλλαγής χρησιμοποιήθηκαν για τον υπολογισμό της μεταβολής των κλιματικών παραμέτρων και την ένταξή της στη διατάραξη των χρονικών σειρών των κλιματικών παραμέτρων της περιοχής μελέτης, ημερήσια δεδομένα από το μοντέλο γενικής κυκλοφορίας CGCM 3.1 του Canadian Center for Climate Modelling and Analysis, για το σενάριο SRES B1: Θα ήταν χρήσιμη μια σύντομη αναφορά στους λόγους που οδήγησαν στην επιλογή των συγκεκριμένων έναντι άλλων σεναρίων τόσο του γενικού μοντέλου κυκλοφορίας όσο και του μοντέλου εκπομπών (αποδίδουν μέσες μεταβολές και επομένως οδηγούν στον υπολογισμό ενός μέσου ΥΑ, αποδίδουν ακραίες τιμές και επομένως οδηγούν στον υπολογισμό του ελάχιστου ή του άκρως συντηρητικού ΥΑ για την περιοχή μελέτης?). Η επιλογή τόσο του μοντέλου γενικής κυκλοφορίας, όσο και του σεναρίου εκπομπών, δεν αποτέλεσε αντικείμενο μελέτης της παρούσας εργασίας. Στην παρούσα εργασία επιχειρήθηκε μια πρώτη προσέγγιση της μεθοδολογίας εκτίμησης του υδατικού αποτυπώματος, στο πλαίσιο ενός σεναρίου κλιματικής αλλαγής. Παρόλα αυτά, η επιλογή του συγκεκριμένου μοντέλου γενικής κυκλοφορίας έγινε διότι αφενός είναι Συζευγμένο Ατμοσφαιρικό-Ωκεάνιο Μοντέλο (AOGCMs), ευρέως διαδεδομένο και αφετέρου ικανοποιεί τα κριτήρια για την επιλογή των μοντέλων γενικής κυκλοφορίας που αναφέρονται στην: παλαιότητα, χωρική διακριτοποίηση, αξιοπιστία, αντιπροσωπευτικότητα των αποτελεσμάτων και δυνατότητα πρόσβασης στα αποτελέσματα του μοντέλου. Το σενάριο εκπομπών SRES Β1 είναι ένα ήπιο σενάριο ανθρωπογενών εκπομπών. Στο σενάριο αυτό, προβλέπεται ραγδαία αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού μέχρι το έτος 2050 και σταδιακή μείωσή του στη συνέχεια. Η αύξηση του παγκόσμιου κατά κεφαλήν εισοδήματος είναι μεγάλη. Η αύξηση της συγκέντρωσης CO2 στην ατμόσφαιρα γίνεται με ήπιους ρυθμούς ιδίως από το 2050 και μετά, η οποία θα φθάσει το 2100 τα 550 ppm καθώς σε παγκόσμιο επίπεδο σημειώνεται μείωση της χρήσης των συμβατικών πηγών ενέργειας και στροφή προς ανανεώσιμες ενεργειακές πηγές και γενικά προς δραστηριότητες μειωμένων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Πρόκειται για το Σενάριο Μετριασμού της κλιματικής μεταβολής, που περιλαμβάνει δραστική μείωση των εκπομπών σε παγκόσμιο επίπεδο. Τονίζεται ότι στο σενάριο αυτό δεν αποφεύγεται μεν η κλιματική αλλαγή αλλά μετριάζεται. Στη βάση αυτή χρησιμοποιήθηκε για τον υπολογισμό του μελλοντικού ΥΑ κάτω από περιορισμένες αλλαγές στο κλίμα. 8. Σελ. 4: Χρησιμοποιώντας τις τιμές των κλιματικών παραμέτρων που εξήγαγε το μοντέλο και διαταράσσοντας τις δικές μας χρονοσειρές βάσει αυτών, προέκυψαν

οι νέες τιμές των κλιματικών παραμέτρων βάσει των οποίων υπολογίστηκε το YA υπό την επίδραση κλιματικής αλλαγής (σενάριο SRES Β1): Η έννοια «διαταράσσοντας» μάλλον δεν είναι πολύ κατανοητή, αφορά τη διαδικασία downscaling? Ίσως μια μικρή διευκρίνιση να ήταν χρήσιμη εδώ. Η διαδικασία που χρησιμοποιήθηκε δεν είναι ακριβώς μέθοδος υποβιβασμού κλίμακας (downscaling) αλλά μετατροπής των ιστορικών δεδομένων σε δεδομένα κλιματικής αλλαγής. Αναλυτικά η διαδικασία που ακολουθήθηκε είναι η εξής: Λήφθηκαν τα δεδομένα για την περίοδο βάσης και για τις περιόδους κλιματικής αλλαγής από τα Μοντέλο Γενικής Κυκλοφορίας, για όλες τις κλιματικές παραμέτρους και υπολογίσθηκε η μεταβολή που επέρχεται ανάμεσα στην περίοδο βάσης και την περίοδο της κλιματικής αλλαγής. Στη συνέχεια με βάση αυτή τη μεταβολή, διαταράσσεται η ιστορική σειρά των δεδομένων των κλιματικών παραμέτρων της περιοχής μελέτης και προκύπτουν οι νέες τιμές με τη βοήθεια των οποίων υπολογίζεται το ΥΑ. Η διαδικασία αυτή χρησιμοποιείται στην περίπτωση του υποβιβασμού κλίμακας με τη χρήση γεννητριών καιρού (Semenov and Barrow, 1997; Κουκούλη, 2014). Semenov, M.A. and Ε.Μ. Barrow, 1997. Use of a Stochastic Weather Generator in the Development of Climate Change Scenarios. Climate Change, 35, 397-414. 9. Σελ. 6: Η υδατική πίεση (WTAi) μιας λεκάνης απορροής i, ορίζεται ως ο λόγος της συνολικής ετήσιας άντλησης νερού προς την ετήσια υδρολογική διαθεσιμότητα της λεκάνης απορροής (Pfister et al. 2009): Θα ήταν μάλλον χρήσιμη μια συνοπτική επεξήγηση του όρου υδρολογική διαθεσιμότητα Συμφωνώντας με την παραπάνω υπόδειξη, ενσωματώθηκε στο κείμενο της εργασίας, νέα διευκρινιστική παράγραφος στη σελίδα 6, που αφορά την υδρολογική διαθεσιμότητα. 10. Σελ. 6: WUij είναι η ετήσια άντληση νερού: με τον όρο άντληση εννοείται η απόληψη με κάθε τρόπο (άντληση ή δια βαρύτητας) ή αποκλειστικά απόληψη με άντληση? Καλό είναι να διευκρινιστεί. Για άρση πιθανής παρανόησης, ο όρος «άντληση νερού» αντικαταστάθηκε από τον όρο «χρήση νερού». 11. Σελ 6: Για έντονα ρυθμιζόμενες ροές: Αφορά αποκλειστικά επιφανειακά υδατικά συστήματα? Καλό είναι να διευκρινιστεί.

Η διευκρίνιση της υπόδειξης αυτής γίνεται με την ενσωμάτωση σχολίου στη σελ. 6 του κειμένου της εργασίας.. 12. Σελ. 7: Ο παράγοντας ρύπανση αντανακλάται από την έννοια της γκρι συνιστώσας και υπολογίστηκε λαμβάνοντας υπόψη τις ποσότητες των αζωτούχων, φωσφορικών και καλιούχων λιπασμάτων που συνιστώνται από τον Οδηγό ορθολογικής λίπανσης (Γεωργία-Κτηνοτροφία, 1995): Η προσέγγιση αυτή ήταν αναγκαιότητα ελλείψει πραγματικών δεδομένων, ή προέκυψε ως απόφαση για κάποιον άλλο λόγο (υπόθεση εργασίας πχ)? Καλό είναι να αναφερθεί. Πόσο κοντά είναι αυτή η προσέγγιση στην πραγματικότητα? Θα ήταν χρήσιμο να σχολιαστεί σχετικά. Λόγω της εμπειρικής τοποθέτησης λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων από τους παραγωγούς, ο ακριβής υπολογισμός των ποσοτήτων λιπασμάτων που έχουν τοποθετηθεί στο χωράφι ήταν δύσκολο να προσδιοριστεί. Για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας, οι τιμές ποσοτήτων λιπασμάτων που χρησιμοποιήθηκαν πάρθηκαν από τον Οδηγό Ορθολογικής Λίπανσης (Γεωργία-Κτηνοτροφία, 1995). Ο σχολιασμός ενσωματώθηκε με νέα διευκρινιστική παράγραφο, στη σελίδα 8. 13. Σελ. 9: Οι καλλιέργειες με το μεγαλύτερο πράσινο, μπλε και ολικό ΥΑ (m3/ton) και στα δύο υπό μελέτη αρδευτικά δίκτυα είναι το βαμβάκι και το ρύζι (Πίνακας 1α και 1β, Σχήμα 4α και 4β): Σχετιζόμενη με παρατήρηση #6. Τελικά ποιος είναι ο ακριβής ρύπος βάσει του οποίου έγιναν οι υπολογισμοί? Χρησιμοποιήθηκαν οι ίδιες τιμές Cnat και ποιά(ές) είναι αυτές? Ποιές είναι οι τιμές AR ανά περιοχή και καλλιέργεια (προφανώς σε συνοπτική αναφορά μέσων όρων περιόδου ίσως) και ποιά τιμή του συντελεστή a χρησιμοποιήθηκε (ίδια για τις δύο περιοχές ή διαφορετική?)? Ποιά είναι η τιμή Cmax που χρησιμοποιήθηκε και βάσει ποιών προτύπων? Τι συνάγεται από τα αποτελέσματα όσον αφορά την αποτελεσματικότητα της χρήσης νερού και την πιθανή ανάγκη βελτίωσης των συστημάτων διαχείρισης νερού σε κάθε επίπεδο? Έχει συνυπολογιστεί η απώλεια δικτύων κατά την μεταφορά και η απόρριψη νερού στη θάλασσα? Καλό είναι στη συζήτηση να υπάρξει μια σχετική προσέγγιση. Διευκρινήσεις και πρόσθετες πληροφορίες που αφορούν τις τιμές AR, cmax, cnat και a, ενσωματώθηκαν στη σελίδα 8 του κειμένου. Όσον αφορά τον ακριβή ρύπο βάσει του οποίου έγιναν οι υπολογισμοί, δόθηκαν επιπλέον στοιχεία στη σελίδα 10 του κειμένου. Η εκτίμηση των αποτελεσμάτων σε σχέση με την αποτελεσματικότητα της χρήσης νερού, είναι συμπεράσματα που εξάγονται σε ένα επίπεδο μεταγενέστερο της εκτίμησης του υδατικού αποτυπώματος, λαμβάνοντας υπόψη περιβαλλοντικά, καθώς και κοινωνικοοικονομικά κριτήρια. Τέτοια είδους προσέγγιση δεν έγινε στην παρούσα εργασία. Τέλος, απώλειες δικτύων δε λαμβάνονται υπόψη, καθώς το νερό επιστρέφει στους υδάτινους αποδέκτες και παραμένει διαθέσιμο για τη διατήρηση της περιβαλλοντικής βιωσιμότητα, καθώς και για μελλοντική χρήση. Η ποσότητα του νερού που εκρέει στη θάλασσα, δε λήφθηκε υπόψη.

14. Σελ 9: Η μελέτη του ΥΑ, με τη μέθοδο H-C, για το σενάριο κλιματικής αλλαγής (SRES Β1), χωρίς να παίρνεται υπόψη η διαφοροποίηση των αποδόσεων των καλλιεργειών εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, προβλέπει μείωση του πράσινου ΥΑ (Σχήμα 6α), αύξηση του μπλε ΥΑ (Σχήμα 6β), ενώ το γκρι ΥΑ παραμένει αμετάβλητο. Τα αποτελέσματα αυτά οφείλονται στην αύξηση της θερμοκρασίας και στη μείωση της βροχόπτωσης, όπως προβλέπει το σενάριο SRES Β1 κάτω από το οποίο έγινε η εκτίμηση του υδατικού αποτυπώματος.: το «παίρνεται» θα μπορούσε μάλλον να αντικατασταθεί από το «λαμβάνεται». Γίνεται επομένως υπόθεση εργασίας ότι διατηρούνται σταθερές οι αποδόσεις των καλλιεργειών? Αν ναι καλό είναι να διατυπωθεί καθαρά και να σχολιαστεί το πόσο εφικτό είναι κάτι τέτοιο. Προτείνεται προς τους συγγραφείς (αλλά δεν αποτελεί απαίτηση) ένας συνοπτικός σχολιασμός για τα παρακάτω: (α) πώς εκτιμάται ότι θα μπορούσε να αμβλυνθούν οι εκτιμώμενες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στο ΥΑ όπως αυτό υπολογίστηκε? (β) είναι βιώσιμη η κατάσταση με βάση τη σημερινή γνώση των δικτύων και διαθέσιμων υδατικών αποθεμάτων?, (γ) θα μπορούσαν να μειωθούν οι ανάγκες των καλλιεργειών σε νερό λόγω προσαρμογής τους προοδευτικά στις νέες κλιματικές συνθήκες?, (δ) θα μπορούσε να αυξηθεί η πράσινη έναντι της μπλε συνιστώσας? (ε) πώς αξιολογούνται οι τιμές των ΥΑ που υπολογίστηκαν με βάση τις υφιστάμενες κλάσεις που προτάθηκαν από τους «δημιουργούς» της μεθόδου? Η λέξη λαμβάνεται αντικατέστησε την λέξη παίρνεται σύμφωνα με την υπόδειξη του Αξιολογητή Β. Είναι σαφές ότι η κλιματική αλλαγή επιφέρει αλλαγές στις αποδόσεις των καλλιεργειών. Παρόλα αυτά στην παρούσα εργασία επιχειρήθηκε μια πρώτη προσέγγιση της μεθοδολογίας εκτίμησης του υδατικού αποτυπώματος, στο πλαίσιο ενός σεναρίου κλιματικής αλλαγής, χωρίς ένταξη της διαφοροποίησης των αποδόσεων αλλά λαμβάνοντας μόνο υπόψη τη διαφοροποίηση των φάσεων του υδατικού ισοζυγίου εξαιτίας της μεταβολής των κλιματικών παραμέτρων. α) Το υδατικό αποτύπωμα είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τις κλιματικές παραμέτρους και οποιαδήποτε μεταβολή τους επηρεάζει άμεσα τις τιμές του. β) Όπως αναφέρθηκε παραπάνω δεν αρκεί η γνώση των υδατικών αποτυπωμάτων για την εκτίμηση της βιωσιμότητας ενός οικοσυστήματος. Για να εκτιμηθούν οι επιπτώσεις ενός υδατικού αποτυπώματος στη βιωσιμότητα ενός οικοσυστήματος πρέπει να ληφθούν υπόψη περιβαλλοντικά, καθώς και κοινωνικοοικονομικά κριτήρια. γ) Εξαρτάται προς ποια κατεύθυνση γίνεται η κλιματική αλλαγή. Αύξηση της βροχόπτωσης θα έχει ως αποτέλεσμα την κάλυψη μεγαλύτερου μέρους των αρδευτικών αναγκών των φυτών, με ταυτόχρονη μείωση των ποσοτήτων που πρέπει να χορηγηθούν μέσω άρδευσης. Αλλαγές προς την αντίθετη κατεύθυνση, θα έχουν τα αντίθετα αποτελέσματα.

δ) Όπως συνάγεται από τα παραπάνω, η αύξηση της πράσινης συνιστώσας λαμβάνει χώρα μόνο μέσω αύξησης της βροχόπτωσης. ε) Κάθε περιοχή εμφανίζει διαφορετικά υδατικά αποτυπώματα. Ο χαρακτηρισμός ενός υδατικού αποτυπώματος ως μεγάλου ή μικρού είναι άμεσα συνδεδεμένος με την υδατική διαθεσιμότητα της περιοχής και την προέλευση του νερού. 15. Σελ. 10: Στα Σχήμα 7 φαίνεται αντίστοιχα το α) σταθμισμένο και το β) ισοδύναμο υδατικό αποτύπωμα (m 3 /ton) των δύο υπό μελέτη αρδευτικών δικτύων, Αγ. Αθανασίου και Χαλάστρας. Λόγω του κοινού δείκτη πίεσης στα δύο αρδευτικά δίκτυα, η βαρύτητα του υδατικού αποτυπώματος μιας καλλιέργειας να συμβάλλει στη λειψυδρία της υπό μελέτη περιοχής, διαμορφώνεται εξολοκλήρου από το μέγεθος του όγκου νερού που καταναλώθηκε και ρυπάνθηκε για την ανάπτυξή της: Ωστόσο δεν προκύπτει από την ανάλυση της συγκεκριμένης μεθόδου το πώς διακρίνεται-υπολογίζεται η συνιστώσα του όγκου νερού που καταναλώθηκε και η συνιστώσα του νερού που ρυπάνθηκε. Όπως αναφέρθηκε κατά την ανάλυση της μεθόδου, το μέγεθος του όγκου νερού που καταναλώθηκε και ρυπάνθηκε, αντικατοπτρίζεται από την ογκομετρική επίδραση της υδατικής χρήσης και ρύπανσης (σχέση 2.9). Σχόλιο που ενσωματώθηκε στη συγκεκριμένη παράγραφο, καθώς και στην παράγραφο που αφορά την μέθοδο υπολογισμού Ridoutt- Pfister, διευκρινίζει το εν λόγω σημείο. 16. Σελ. 11: Στον Πίνακα 2, δίνονται οι τιμές του δείκτη WTA στα δύο υπό μελέτη αρδευτικά δίκτυα, για την βλαστική περίοδο των ετών 2002-2007, όπως αυτές προέκυψαν από την εφαρμογή της σχέσης (2.12), για τον τομέα της γεωργίας: Θα ήταν χρησιμότατο ένα σχόλιο για τα αίτια της τόσο έντονης διαφοροποίησης του WTA στα δύο δίκτυα, παρά το γεγονός ότι τα δεδομένα προέρχονται από βιβλιογραφική αναφορά. Κατ επέκταση αυτό σημαίνει και έντονη διαφορά στις τιμές του WSI για κάθε ένα δίκτυο και επομένως και του ΥΑ τελικά? Πώς αξιολογούνται οι τιμές WSI που υπολογίστηκαν? Στη σελίδα 11, ενσωματώθηκε νέα διευκρινιστική παράγραφος που επεξηγεί τους λόγους της έντονης διαφοροποίησης του δείκτη WTA, στα δύο υπό μελέτη αρδευτικά δίκτυα. 17. Σελ. 12: Από την ανάλυση των αποτελεσμάτων του ΥΑ των καλλιεργειών των αρδευτικών δικτύων Αγ. Αθανασίου και Χαλάστρας, της πεδιάδας Θεσσαλονίκης, για τη βλαστική περίοδο των ετών 2000-2009, με την εφαρμογή της μεθόδου Ridoutt-Pfister και την ενσωμάτωση των διαδικασιών εκτίμησης του δείκτη πίεσης νερού (WSI ),της υπό μελέτη περιοχής, τόσο με τη βοήθεια του διαδικτυακού χάρτη των Pfister et al. (2009), όσο και με τη βοήθεια δεδομένων βροχόπτωσης και παροχετευόμενων ποσοτήτων νερού, προκύπτει ότι εξαιτίας

του κοινού δείκτη πίεσης στα δύο αρδευτικά δίκτυα, η βαρύτητα του υδατικού αποτυπώματος μιας καλλιέργειας να συμβάλλει στη λειψυδρία της υπό μελέτη περιοχής, διαμορφώνεται εξολοκλήρου από το μέγεθος του όγκου νερού που καταναλώθηκε και ρυπάνθηκε για την ανάπτυξή της: Με βάση τον πίνακα 2 και τους τύπους υπολογισμού του WSI, δεν προκύπτει ότι οι τιμές του δείκτη πίεσης είναι σημαντικά διαφορετικές στις δύο περιοχές μελέτης? Δεν είναι καθαρό γιατί ο δείκτης πίεσης είναι κοινός τελικά. Στην παρούσα εργασίας έγινε μια προσπάθεια προσέγγισης του WSI, λαμβάνοντας υπόψη κλιματικά και υδρολογικά δεδομένα μίας εξαετίας, της περιοχής μελέτης. Οι υπολογισμοί των υδατικών αποτυπωμάτων ωστόσο στην, υπό μελέτη περιοχή, έγιναν με βάση τον κοινό δείκτη πίεσης WSI, που δίνεται από τον διαδικτυακό χάρτη των Pfister et al. (2009), για τα δύο αρδευτικά δίκτυα. 18. Σελ. 12: Τέλος, από τη σύγκριση των αποτελεσμάτων του ΥΑ των καλλιεργειών των αρδευτικών δικτύων Αγ. Αθανασίου και Χαλάστρας, της πεδιάδας Θεσσαλονίκης, με την εφαρμογή των μεθόδων H-C και R-P προκύπτει ότι υπάρχουν μεγάλες αποκλίσεις μεταξύ τους: Εκτιμάται ότι είναι απαραίτητος ο σχολιασμός των διαφορών του υπολογιζόμενου ΥΑ όχι μόνο κατά μέθοδο αλλά και κατά περιοχή μελέτης (αίτια, πιθανή αντιμετώπιση κλπ) Διευκρινήσεις και σχόλια που αφορούν τους λόγους διαφοροποίησης του υδατικού αποτυπώματος μεταξύ των δύο αρδευτικών δικτύων ενσωματώθηκαν στην παράγραφο ''ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ''.

Απαντήσεις στα σχόλια του ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΗ C ΣΧΟΛΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΗ C: Υπάρχουν κάποια τυπογραφικά λάθη τα οποία είναι σημειωμένα στο διορθωμένο κείμενο που βρίσκεται συνημμένο και κάποια σχόλια. Οι συγγραφείς ευχαριστούν τον ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΗ C για τις εποικοδομητικές υποδείξεις και παρατηρήσεις. Οι υποδείξεις και παρατηρήσεις εξετάστηκαν με ιδιαίτερη προσοχή και έγιναν διορθώσεις και τροποποιήσεις, οι οποίες ενσωματώθηκαν στο κείμενο της εργασίας και περιγράφονται αναλυτικά στη συνέχεια: 1. Στην παρούσα εργασία επιχειρήθηκε μια πρώτη προσέγγιση της μεθοδολογίας εκτίμησης του υδατικού αποτυπώματος, στο πλαίσιο ενός σεναρίου κλιματικής αλλαγής. Η απάντηση στο συγκεκριμένο σχόλιο του Αξιολογητή C ταυτίζεται με τις απαντήσεις των σχολίων 7 και 8 του Αξιολογητή Β. 2. Για άρση πιθανής παρανόησης, ο όρος «άντληση νερού» αντικαταστάθηκε από τον όρο «χρήση νερού», περιλαμβάνοντας τόσο υπόγεια όσο και επιφανειακά νερά. 3. Οι αριθμοί εκφράσθηκαν σε δυνάμεις του δέκα σύμφωνα με την υπόδειξη του Αξιολογητή C. 4. Τυπογραφικά λάθη, εντοπίστηκαν και διορθώθηκαν.