Παρόχθιες Ζώνες Παρόχθια Δάση στην Ελλάδα Ινστιτούτο Εσωτερικών Υδάτων ρ Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών
Έρευνα για την προστασία των υδάτινων πόρων, των υδάτινων και παρόχθιων οικοσυστημάτων
Παρόχθιες Ζώνες Παρόχθια Δάση στην Ελλάδα 1. Εισαγωγικά Ποταμολογική Προσέγγιση 2. Ορισμοί 3. Αποτελέσματα Ερευνών 4. Τα Παρόχθια Δάση στο Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών 5. Αναγνώριση Απογραφή Σημαντικών Παρόχθιων Συστάδων
Παρόχθια Ζώνη Ζώνη Αλληλεπίδρασης: προσφορά πόρων και συνθηκών στο υδάτινο σύστημα Δυναμική μεταβατική ζώνη Παρόχθια Ζώνη: κριτήριο για την υδρομορφολογική κατάσταση ποταμών βάσει της ΟΠΥ 2000/60
ΠΟΤΑΜΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΣΤΗ ΧΩΡΙΚΗ ΚΛΙΜΑΚΑ ΠΟΤΑΜΙΟΣ ΔΙΑΔΡΟΜΟΣ ΟΙΚΟΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΛΕΚΑΝΗ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΠΟΤΑΜΙΟ ΤΜΗΜΑ ΠΟΤΑΜΙΑ ΘΕΣΗ
Nat.Veg.Types Russia 174 France 104 Spain 98 Germany 76 Italy 65 Bulgaria 60 Romania 59 Ucraine 56 Norway 55 Austria 53 Ελλάδα 50 Poland 45 Croatia 44 Sweden 42 Czech Rep. 42 Great Britain 38 Slovakia 35 Albania 35 Slovenia 34 Switzerland 34 Macedonia 33 Serbia 31 Finland 31 Hungary 25 Portugal 24 Ireland 23 Belgium 19 Belarus 18 Denmark 16 Moldavia 15 Netherlands 15 Lithuania 13 Latvia 11 Iceland 10 Estonia 2 Luxembourg 1 Lti 11 Ποικιλότητα Φυτοκοινοτήτων BOHN et al. (2003): Map of the natural vegetation of Europe.
ΟΙΚΟΠΕΡΙΦΕΡΙΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΥΔΑΤΩΝ 1 ΘΡΑΚΗ 2 ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ-ΘΕΣΣΑΛΙΑ 3 ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΑΔΙΑΤΙΚΗ 4 ΔΥΤΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ 5 ΙΟΝΙΟ 6 ΚΡΗΤΗ 7 ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ
Ποια είναι η κατάσταση στην Ελλάδα Η φύση των παραποτάμιων ζωνών και παραποτάμιων δασών έχει μελετηθεί ε εάχσα ελάχιστα στην Ελλάδα Παραποτάμιες ζώνες βρίσκονται σε όλη την επικράτεια με μεγάλη ποικιλία μορφών και σχηματισμών Έχουν σημασία για την ποιότητα των νερών;
ΟΡΙΣΜΟΙ
Παρόχθια Ζώνη & Δάσος Παρόχθια ζώνη Διακριτός οικοτόνος μεταξύ υδάτινου και χερσαίου όπου η γεωμορφολογία και η βλάστηση επηρεάζουν και επηρεάζονται από τα παρακείμενα ρέοντα ύδατα Παρόχθιο δάσος Η παρόχθια συστάδα δέντρων και θάμνων που επηρεάζει και επηρεάζεται από τα παρακείμενα ρέοντα ύδατα Πρόσφατη ανασκόπηση: Verry, E.S., Dolloff, C.A. and Manning, M.E. 2004. Riparian ecotone: a functional definition and delineation for resource assessment. Water, air and soil pollution: focus 4:67-94.
Η έννοια του «παρόχθιου» απαιτεί προσεκτική συσχέτιση μεταξύ ΟΡΙΣΜΟΥ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΠΟΣΟΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΑΠΟΓΡΑΦΗΣ Παρόχθιος Οικοτόνος (Παρόχθια Ζώνη) Παρόχθιο Δάσος
Παρόχθια Ζώνη /Παρόχθιο ρ χ Δάσος
Ζώνη παραποτάμιου δάσους Πράσινο όριο: μεταξύ του ενεργού καναλιού και του δάσους Καφέ όριο: μεταξύ του παραποτάμιου δάσους και του χερσαίου δάσους
Το παρόχθιο δάσος συνήθως αποτελείται απο ιδιόμορφη υγρόφιλη βλάστηση που απαιτεί πολύ νερό και αλληλεπιδρά δυνατά με τα επιφανειακά και υπόγεια νερά του ποταμού.
ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ & ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΩΝ ΠΙΕΣΕΩΝ
Πως καταγράφουμε τα χαρακτηριστικά των παρόχθιων ζωνών και της βλάστησης τους στο πεδίο; Ορισμός παρόχθιας ζώνης και παρόχθιου δάσους Ορισμός και οριοθέτηση παρόχθιας θέσης δειγματοληψίας
Καταγραφή Παραποτάμιας Βλάστησης Δειγματοληπτική επιφάνεια: Μήκος: 100m Πλάτος: 3,5,10 ή και 20m ανάλογα με την φυσική έκταση του παραποτάμιου δάσους στην θέση Και στις δύο όχθες Τι καταγράφηκε: Όλα τα ξυλώδη είδη δέντρων, θάμνων και αναρριχώμενων με κατά εκτίμηση ποσοστιαία κάλυψη κάθε είδους. Για τα κυρίαρχα είδη εκτιμήθηκε η ποσοστιαία κάλυψη κατά την ορόφωση των συστάδων.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΩΝ
RIPIDURABLE / ΥΠ. ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 109 Σταθμοί δειγματοληψίας ως προς: - Παραποτάμια Βλάστηση -Ποιότητα Παραποτάμιου δάσους (QBR) -Ταχεία Οπτική Εκτίμηση Ποταμού (SVAP) -Φυσικοχημικά -Υδρομορφολογικά -Ποτάμια Ενδιαιτήματα (RHS) -Ψάρια -Μακροασπόνδυλα
Γενικά χαρακτηριστικά των παρόχθιων ζωνών 300 150 200 100 100 50 0 ACHELOOS (112) ALFIOS (34) AOOS (24) ARACTHOS (48) 0 ACHELOOS (112) ALFIOS (34) AOOS (24) ARACTHOS (48) ΠΟΤΑΜΟΣ ΑΧΕΛΩΟΣ ΑΛΦΕΙΟΣ ΑΩΟΣ ΑΡΑΧΘΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΘΕΣΕΩΝ 112 34 24 48 Σύνολο ειδών ανά λεκάνη 90 45 67 63 Μέσος αριθμός ειδών ανά 10,7 [5,1] 83 8,3 [3,8] 38 15,2 13,8 [5,9] θέση. [Τυπική απόκλιση [7,7] ανά θέση]
Ανάλυση SIMPER (SIMilarity PERcentages) ) Ομάδα - Ονομασία a. * b. Ορεινά δάση χωρίς πλάτανο Μεικτά υγρόφιλα δάση με ιτιές Μέση τιμή Ομοιότητας 33,23 39,19 c. * Αραιοί πλάτανοι 38,96 d. Αμιγή πλατανοδάση 63,97 e. Πλατανοδάση με Salix elaeagnos 39,51 f. Μεικτά υγρόφιλα παρόχθια με Salix elaeagnos, Platanus 41,52 orientalis και Alnus glutinosa g. Μεικτά πλατανοδάση με πολλά χερσαία 46,44 φυλλοβόλα h. Μεικτά δάση με Alnus glutinosa 58,69 i. Δάση με Pinus nigra 46,98 j.* Μεικτά ορεινά δάση με έλατα και Platanus orientalis 36,43
Species Av.Abund Av.Sim Platanus orientalis 20,00 12,05 Ostrya carpinifolia 14,27 10,31 Fraxinus ornus 10,00 6,45 Species Av.Abund Av.Sim Salix elaeagnos 13,73 6,36 Platanus 21,79 9,73 Carpinus orientalis 4,09 1,23 orientalis Quercus frainetto 4,28 1,20 Clematis sp 4,09 1,60 Hedera helix 3,64 1,18 Salix alba 6,74 1,37 Clematis sp 3,73 0,92 Alnus glutinosa 5,74 0,88 Aesculus hippocastanum 4,27 0,90 Species Av.Abund Av.Sim Rubus sp 27,64 22,15 Species Av.Abund Av.Sim Salix alba 24,18 7,59 Alnus glutinosa 64,17 33,61 Platanus 9,36 4,89 Platanus orientalis 26,2828 10,66 orientalis Salix elaeagnos 8,50 2,97 Salix elaeagnos 3,45 1,94 Carpinus orientalis 7,96 2,13 Rubus sp 6,39 1,91 Clematis sp 4,44 1,57 Species Av.Abund Av.Sim Platanus 78,50 57,29 orientalis Clematis sp 7,48 1,91 Species Av.Abund Av.Sim Platanus 30,22 31,27 orientalis Rubus sp 6,00 1,81 Salix elaeagnos 3,06 1,59 Clematis sp 4,63 1,29 Species Av.Abund Av.Sim Pinus nigra 47,00 28,81 Salix elaeagnos 8,30 4,56 Fagus sylvatica 6,60 3,11 Buxus sempervirens 5,91 1,79 Salix amplexicaulis 5,00 1,75 Ostrya carpinifolia 4,10 1,59 Salix alba 3,80 1,39
Η κατανομή της ποσοστιαίας κάλυψης ειδών σε σχέση με το υψόμετρο Platanus orientalis Platanus orientalis όπου Platanus orientalis όπου κυριαρχεί >50 % (Ν=74)
Ποιά είναι η αδιατάρακτη φυσιολογία του παρόχθιου; Συνθήκες Αναφοράς
«Ζώνωση ποταμών» της δυτικής Ελλάδας (με πρότυπο τα ψάρια του Αχελώου) τα ψάρια είναι ενδείκτες των διαφορετικών τύπων υδάτων
Γιατί ερευνούμε τις ανθρωπογενείς πιέσεις; Για να παίρνουμε αποφάσεις για την αειφόρο διαχείριση απατείται καλη γνώση και κατανόηση του συστήματος και ρεαλιστικές προβλέψεις για το μέλλον του συστήματος
Ανθρωπογενείς πιέσεις Εκτίμηση ανά σταθμό δειγματοληψίας Οι καταγραφές συλλέγουν δεδομένα για τις πιέσεις προκειμένου να εκτιμήσουν τις επιπτώσεις
Ανθρωπογενείς πιέσεις στο σύνολο των 109 θέσεων 78 77 74 72 66 56 54 53 36 35 34 33 31 27 18 16 11 9 8 4 Υλοτόμηση Μη φυσική διάβρωση Δρόμος Σκουπίδια Προσπέλαση αγελέων ζώων Μορφολογικές αλλαγές Υδρολογικές αλλαγές Υποβάθμιση πλυμμυρικής ζώνης Αμμο/χαλικοληψίες/ λ Καλιεργήσιμη γη Ιχθυολογική ασυνέχεια Υπερβόσκηση Ενίσχυση όχθεων Μπάζα Αστικοποίηση Ξενικά είδη Ανακλαστήρες ροής Καναλοποίηση Σταθεροποίηση κοίτης Μικρά φράγματα
Σύγκριση Δεικτών 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 1 3 5 7 9 11131517192123252729313335373941434547495153555759616365676971737577798183 QBR SVAP
Πίεση από ξενικά είδη
Τα Παρόχθια Δάση στο Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών
Προστατευόμενες Περιοχές στην Ελλάδα (N.1650/86, Οδηγία 79/409, Οδηγία 92/43) Natura 2000 Ecological Network (N2K) 359 Sites: 208 (psci) 120 (SPA) 31 (psci/spa) 115 Habitat types (85 Annex I + 30 Hellenic) 27 Management Inst. (M.I.) 78 sites (22% of the N2K) 92 Habitat types (73 Annex I + 19 Hellenic) Conservation measures to maintain habitat types Measures to improve poor and maintain favourable conservation status
Protected Areas In Greece Green= SCIs Red= SPAs
Protected Areas which have established Management Institutions 53
Παρόχθιοι Δασικοί Τύπου Οικοτόπων Πολλοί τύποι οικοτόπων απαντούν στις παρόχθιες ζώνες. Πέντε κύριοι δασικοί τύποι οικοτόπων έχουν καταγραφεί εντός της Ελληνικής επικράτειας. Τι γνωρίζουμε για αυτούς του τύπους οικοτόπων;
Παρόχθιοι θαμνωνωες με Πικροδάφνες και Λιγαριές (Nerio- Tamaricetea)
Δάση με Platanus orientalis και Liquidambar orientalis woods (Platanion orientalis)
Δάση με Alnus glutinosa και Fraxinus exelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae)
Παρόχθια μικτά δάση με Quercus rubor, Ulmus laevis και Ulmus minor, Fraxinus exelsior ή Fraxinus angustifolia, κατα μήκους των μεγάλων ποταμών (Ulmenion minoris)
Δάση με Salix alba και Populus alba
Αναγνώριση Απογραφή Σημαντικών Παρόχθιων Συστάδων
Προσδιορισμός Σημαντικών Παρόχθιων Δασών: μια πρώτη απογραφή Δεν υπάρχουν ειδικές απογραφές παρόχθιων δασών στην Ελλάδα. Τα παρόχθια συνήθως απουσιάζουν απο τις απογραφές υγρτόπων. Δύσκολα οριοθετούνται είναι «παντού και πουθενά». Αποφασίσαμε απλά να κάνουμε μία προκαταρκτική αρχή: καταγραφή 100 σημαντικών περιοχών με αξιόλογες ξόλ συστάδες.
Πρώτη Απογραφή Κριτήρια Επιλογής: Φυσικότητα - Συνεκτικότητα Έκταση Βιοποικιλότητα Σπανιότητα Καταγεγραμένη γγρ μ ηπληροφορία ρ
Προσδιορισμός Σημαντικών Παρόχθιων Δασών μια πρώτη απογραφή
Προστασία, Έρευνα, Αξιοποίηση Απαιτείται διάχυση και εκλαΐκευση των επιστημονικών πληροφοριών για να επηρεαστεί η κοινωνία αλλά και οι υπηρεσίες και οι οργανισμοί που εμπλέκονται στην διαχείριση λεκανών απορροής. Απαιτείται ακόμη έρευνα «βάσης» για την βασική απογραφή και αξιολόγηση των παρόχθιων ζωνών και δασών. Τα παρόχθια δάση μπορούν και πρέπει να διακριθούν ως «σημαντικά» για την οικολογία των ποτάμιων συστημάτων καθώς και για την κοινωνία. Η έρευνα πρέπει να είναι στοχευόμενη και συντονισμένη - να έχει και πρακτικά αποτελέσματα: έργα ανάπτυξης βάσεων δεδομένων για την βιοποικιλότητα, εφαρμοσμένη οικολογική αποκατάσταση, ενημέρωση διαχειριστικών σχεδίων, «προσαρμοζόμενη διαχείριση» κ.α. Η έρευνα μπορεί και πρέπει να βοηθήσει να εφαρμοστούν οι Κοινοτικές Οδηγίες (92/43/ΕΚ «για τους οικοτόπους» και 2000/60/ΕΚ «ΟΠΥ») όσο γίνεται πιο πιστά και πιο έγκυρα.
Σε τοπικό επίπεδο Εδ Ειδική μελέτη «αναγνώρισης-οριοθέτησης» ώ σημαντικών περιοχών με φυσικές κοιλάδες (οι περιοχές Natura 2000 δεν είναι η μόνη λύση στο εθνικό σύστημα προστατευόμενων περιοχών) Δράση τοπικής μη-κυβερνητικής οργάνωσης τύπου «Παρατηρητήριο Ευρυτανίας» (ερευνητές-φυσιοδίφες-φυσιολάτρες- φυσιολάτρες οικοτουρισμός-ενεργεί πολίτες για την παρακολούθηση περιβαλλοντικών θεμάτων) Υιοθεσία «φυσικών κοιλάδων ποτάμιων διαδρόμων» - επόπτευση από τοπικούς «επιτηρητές» Συμμετοχή ερευνητών με στόχο την επιστημονική παρακολούθηση προώθηση της επικοινωνίας και κατανόησης περιβαλλοντικών προβλημάτων Ανάπτυξη τοπικού ενδιαφέροντος για την φύση την φυσική ιστορία (τοπίο, βλάστηση, χλωρίδα, πανίδα)
Αξίζουν προστασία!