ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΕΛΕΧΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ: ΠΡΟΒΛΗΜΑ Ή ΠΡΟΚΛΗΣΗ; Άννα Τσιμπουκλή, PhD Υπεύθυνη Τομέα Εκπαίδευσης ΚΕ.Θ.Ε.Α. ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ Η αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων πρόληψης όπως θεραπείας της χρήσης ψυχοτρόπων ουσιών εξαρτάται κυρίως από τη διαθεσιμότητα κατάλληλα εκπαιδευμένου ανθρώπινου δυναμικού. Ποιες ικανότητες, γνώσεις, στάσεις δεξιότητες πρέπει να έχουν όσοι ασχολούνται με την πρόληψη της τοξικοεξάρτησης; Υπάρχουν σήμερα τα απαραίτητα προγράμματα εκπαίδευσης που θα μπορούσαν να ανταποκριθούν στις ανάγκες των στελεχών πρόληψης; Μήπως δημιουργείται μια νέα γενιά επαγγελματιών εκτός ενός θεσμοθετημένου πλαισίου αναγνώρισης; Πως πιστοποιούνται τα στελέχη πρόληψης αλλά τα προγράμματα εκπαίδευσης στα οποία συμμετέχουν; Πως αξιολογούνται τα προγράμματα εκπαίδευσης στελεχών πρόληψης; Ποιοι είναι οι αρμόδιοι φορείς εκπαίδευσης; Είναι αναγκαία η δια-βιου εκπαίδευση των στελεχών κάτω από ποιες συνθήκες προϋποθέσεις; Πως κατοχυρώνονται επαγγελματικά τα στελέχη πρόληψης; Ποιο το εργασιακό τους μέλλον; Ποιο το κατάλληλο πρόγραμμα εκπαίδευσης για τα στελέχη πρόληψης; Μπορούμε να δουλέψουμε με μαθητές που έχουν ελάχιστες πιθανότητες εμπλοκής στη χρήση ουσιών παράλληλα να αντιμετωπίσουμε επαρκώς τις ανάγκες όσων ήδη βρίσκονται σε καταστάσεις προβληματικής χρήσης; Προσπαθούμε να προλάβουμε τη χρήση ουσιών γενικά ή την κατάχρηση ή στοχεύουμε σε πληθυσμούς υψηλού κινδύνου; 1
Παρόν Περιορισμένος αριθμός προγραμμάτων εκπαίδευσης στελεχών πρόληψης Λίγοι οι ειδικοί που θα μπορούσαν να εκπαιδεύσουν μια νέα ομάδα να αποτελέσουν πρότυπα μοντέλα ρόλων Προγράμματα εκπαίδευσης μονομερή Προγράμματα θεωρητικά ή βιωματικά ή σε εργαλεία Συνήθως βραχύχρονη εκπαίδευση (έως 3 μήνες) Εκπαίδευση περιστασιακή με Ε.Ε. Στόχοι εκπαίδευσης; Διερεύνηση εκπαιδευτικών αναγκών; Τρόπος καθορισμού περιεχομένου μεθόδων εκπαίδευσης; Follow-up; Είναι σήμερα ενεργά τα άτομα που συμμετείχαν σε αυτά στο χώρο της πρόληψης; Αποτελεσματική εκπαίδευση στελεχών = παραδοχή ότι μέχρι σήμερα δεν γνωρίζουμε πώς να προλάβουμε την κατάχρηση ουσιών Ο ρόλος; Δυσκολία στην παροχή ολοκληρωμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων προέρχεται από τη δυσκολία ορισμού των αρμοδιοτήτων του ρόλου του στελέχους πρόληψης. Διεθνή κριτήρια πιστοποίησης των στελεχών πρόληψης (ICRC/AODA) ορίζουν ότι χρειάζεται να έχουν ιδιαίτερες γνώσεις, δεξιότητες θετική στάση απέναντι στην ψυχική σωματική υγεία ότι ο ρόλος τους απαιτεί: 1. να σχεδιάζουν να αξιολογούν τις παρεμβάσεις πρόληψης 2. να βοηθούν όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη να αποκτήσουν τις αναγκαίες δεξιότητες για την υιοθέτηση ενός υγιούς τρόπου ζωής μέσα από την ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων 3. να βοηθούν τις τοπικές κοινότητες στην ανάπτυξη υπηρεσιών προγραμμάτων που προωθούν τον υγιή τρόπο ζωής 4. να συνεισφέρουν στην ανάπτυξη της δημόσιας πολιτικής της στρατηγικής στην κατεύθυνση του υγιούς τρόπου ζωής Πιστοποίηση στελεχών 68 στελέχη πρόληψης από διαφορετικούς φορείς κέντρα πρόληψης από έξι χρόνια εργασιακής εμπειρίας στο χώρο Περίπου το 50% (32 άτομα) κάτοχοι μεταπτυχιακών τίτλων σπουδών Οι σπουδές αυτές δεν καλύπτουν τις απαιτήσεις του εργασιακού χώρου; 39 με περισσότερα 2
Ικανότητες; Σύμφωνα με τις διεθνείς προδιαγραφές τα στελέχη πρόληψης χρειάζεται να αποκτήσουν ικανότητες σε πέντε τομείς: Σχεδιασμός αξιολόγηση (Τομέας I), Εκπαίδευση Ανάπτυξη Δεξιοτήτων (Τομέας II), Οργάνωση της Κοινότητας (Τομέας III), Δημόσια Πολιτική Πολιτική Οργανισμών (Τομέα IV), Επαγγελματική Εξέλιξη Ευθύνη (Τομέας V). Σχεδιασμός την Αξιολόγηση Εκτίμηση των αναγκών της κοινότητας Ανάπτυξη παρεμβάσεων πρόληψης Αναζήτηση οικονομικών πόρων μέσα από τη δικτύωση, Καθορισμό μεθόδων αξιολόγησης, Αξιολόγηση παρεμβάσεων Αναδιαμόρφωση του προγράμματος βάση των αποτελεσμάτων της αξιολόγησης. Εκπαίδευση ανάπτυξη δεξιοτήτων Διερεύνηση εκπαιδευτικών αναγκών του πληθυσμούστόχου, Σύνδεση θεωρίας πρακτικής της πρόληψης με δραστηριότητες αποτελεσματικής εκπαίδευσης ανάπτυξης δεξιοτήτων, Δια-πολιτισμικά προγράμματα εκπαίδευσης κατάρτισης, Κατάλληλες εκπαιδευτικές μέθοδοι Κατάλληλα εγχειρίδια Απαραίτητες πληροφορίες για κατανόηση της πρόληψης. 3
Οργάνωση της κοινότητας Εντοπίζει τα δημογραφικά χαρακτηριστικά τις βασικές αξίες κάθε κοινότητας, Εμπλέκει τα πρόσωπα-κλειδιά της κοινότητας στη διαδικασία του σχεδιασμού, Εντοπίζει τις ανάγκες της κοινότητας αλλά τις δυνάμεις της συλλέγοντας σχετική πληροφόρηση, Υποστηρίζει την κοινότητα προσφέροντας τεχνική βοήθεια υποστήριξη στη θετική αλλαγή. Δημόσια πολιτική πολιτική οργανισμού Να εντοπίσει αυτούς που χαράσσουν πολιτική Να επηρεάσει τις πολιτικές στρατηγικές πρόληψης σε συνεργασία με τις ομάδες της κοινότητας άλλους οργανισμούς, Να αναπτύξει συνεργασία με τα ΜΜΕ Επαγγελματική Εξέλιξη Απόκτηση γνώσεων βασισμένων στην έρευνα στην εμπειρία, Συνεργασία με ομότιμους, άλλους επαγγελματίες την κοινότητα Τήρηση του επαγγελματικού κώδικα ηθικής δεοντολογίας. 4
Βασικές γνώσεις Εκπαίδευση σε: Αξιολόγηση των αναγκών παρεμβάσεων πρόληψης, Σύγχρονες θεωρίες πρόληψης, Δεξιότητες επικοινωνίας, Συντονισμό της ομάδας, Δυναμική των οργανισμών, Δικτύωση, Εκπαιδευτικές μεθόδους Θέματα επαγγελματικής ηθικής δεοντολογίας. των Τα όρια του ρόλου; Να λειτουργούν ως πρότυπα συμπεριφοράς, ιδιαίτερα σε σχέση με τη χρήση αλκοόλ άλλων ψυχοτρόπων ουσιών. Να έχουν διερευνήσει τις προσωπικές τους δυνάμεις αδυναμίες, τις προκαταλήψεις, τα όρια την αποτελεσματικότητα του ρόλου τους μέσα από την κατάλληλη συνεχή εκπαίδευση. 39 περιπτώσεις που αφορούσαν την παραβίαση του κώδικα ηθικής δεοντολογίας, το 33% αφορούσε ερωτικές σχέσεις με τον/την εξυπηρετούμενο/ η (ICRC/AODA, Η.Π.Α., 1993-1999) Εκπαιδευτικές ανάγκες Απόψεις στελεχών πρόληψης (28) με Ανάλυση περιεχομένου «ο κοινωνικός σχεδιασμός η έρευνα είναι αναπόσπαστο κομμάτι της συνολικής εικόνας που συνθέτει συνδυάζει την πρωτογενή, τη δευτερογενή την τριτογενή πρόληψη σε κοινωνικό κοινοτικό επίπεδο» (Α, 8, Μ). «θα με βοηθήσει στη διαχείριση της πολυπλοκότητας του ρόλου μου για την καλύτερη αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού την σύνδεση με την κοινότητα αλλά για την έρευνα αναγκών της κοινότητας» (Γ, 8, Ψ). «για να κατανοήσω καλύτερα το ζήτημα της αντιμετώπισης της τοξικοεξάρτησης, για να εκπαιδευτώ στον σχεδιασμό προγραμμάτων που αφορούν την πρόληψη αλλά για να εξασκηθώ σε μεθόδους τεχνικές που αφορούν τη διεργασία της ομάδας» (Γ, 6, Π) «χρειάζεται να έλθω σε επαφή με μια σύγχρονη οργανωμένη άποψη για τις πολιτικές την οργάνωση των κοινωνικών υπηρεσιών» (Γ,2,Μ). 5
Εκπαιδευτικές ανάγκες «να δω τον εαυτό μου ως μέλος της ομάδας τη δυναμική που αναπτύσσεται σε αυτήν έτσι θα διευκολυνθώ σε δυσκολίες που μπορεί να προκύψουν θα βοηθηθώ αφού δεν έχω άλλη εποπτεία»(γ, 4, Π). «γιατί επιθυμώ τη γνωριμία επαφή με άλλους συναδέλφους μέσα σε ένα πλαίσιο λειτουργικών σχέσεων γιατί οι στόχοι του προγράμματος είναι απαραίτητα εργαλεία για την επίτευξη των προσωπικών επαγγελματικών μου στόχων»(γ,10, Π). «θα με βοηθήσει να δω τι διαδραματίζεται μέσα στη μαγεία της επικοινωνίας σε μια ομάδα να δω τις δικές μου αμφιβολίες φόβους να κατανοήσω τη θέση μου κάθε στιγμή στην ομάδα θα με βοηθήσει γενικά στην προσωπική επαγγελματική μου ανάπτυξη»(γ, 3, Μ). Πρόβλημα ή πρόκληση; Η εκπαίδευση αφαιρεί ώρες εργασίας Δεν προσφέρει άμεσες λύσεις στα εργασιακά προβλήματα Ελλειψη χρόνου οικονομικών ανθρώπινων πόρων Τα αποτελέσματα της εκπαίδευσης όπως της πρόληψης δεν είναι άμεσα ορατά Είναι μακρόχρονα αναγνωρίζονται σε μεταγενέστερο στάδιο «η εκπαίδευση αποτελεί ανάγκη όχι πολυτέλεια για κλίμα εμπιστοσύνης ενίσχυση της συμμετοχής στη λήψη των αποφάσεων Πρόβλημα; όταν το οικονομικό κόστος κρίνεται ως μεγαλύτερης αξίας από το ανθρώπινο Πρόκληση; όταν οι οργανισμοί τα άτομα αναζητούν την συνεχή βελτίωση αλλαγή, δηλαδή την εφαρμογή στην πράξη των αρχών πρόληψης. 6