Η Σύγχρονη Σχολική Γραμματική και η Οδύσσεια του τελικού -ν

Η Σύγχρονη Σχολική Γραμματική και η Οδύσσεια του τελικού -ν Κωνσταντίνος Κλουβάτος Σχολικός Σύμβουλος 3 ης Περιφέρειας Δημοτ. Εκπ/σης Κυκλάδων M.Ed. - Δρ. Επιστημών της Αγωγής Πανεπ. Αιγαίου Περίληψη Το θέμα που μας απασχολεί είναι οι αλλαγές στη χρήση του τελικού ν, οι οποίες εφαρμόζονται στα νέα εγχειρίδια της σχολικής γραμματικής (Δημοτικού και Γυμνασίου). Υποστηρίζεται εδώ ότι η αλλαγή του κανόνα δε θα αμβλύνει τη δήθεν «σύγχυση» μεταξύ του αρσενικού και ουδετέρου οριστικού και αόριστου άρθρου (τον το, έναν ένα) και των άλλων περιπτώσεων χρήσης του τελικού ν. Αντίθετα, θεωρείται μάλλον βέβαιο ότι θα δημιουργήσει μεγαλύτερη σύγχυση (α) στους νέους χρήστες της ελληνικής κατά την ανάγνωση των χιλιάδων λογοτεχνικών και άλλων κειμένων που έχουν ήδη παραχθεί με βάση τον παλιότερο κανόνα και (β) στους μέχρι σήμερα χρήστες της γλώσσας μας, για τους οποίους η «καταναγκαστική» εμπέδωση του νέου κανόνα δεν είναι ούτε αυτονόητη ούτε εύκολη υπόθεση. Συζητείται, τέλος, η πειστικότητα των επιχειρημάτων που οδήγησαν στην αλλαγή του κανόνα και διατυπώνεται συγκεκριμένη πρόταση για την αποκατάσταση του προβλήματος που έχει δημιουργηθεί. Λέξεις Κλειδιά: Tελικό ν, Σχολική Γραμματική 1. Εισαγωγή Μπορεί ο γραπτός λόγος να μην καταφέρνει να αποδώσει με απόλυτη πληρότητα την ανθρώπινη ομιλία, αφού στον προφορικό λόγο υπεισέρχεται ο επιτονισμός, η έμφαση σε επιμέρους σημεία, η αυξομείωση της έντασης της φωνής και της ταχύτητας του λόγου και άλλα εξωγλωσσικά στοιχεία επικοινωνίας που συνεπικουρούν το λόγο, όπως η στάση και οι κινήσεις του σώματος, το ύφος, οι χειρονομίες και οι μορφασμοί του προσώπου. Η παραδοχή αυτή όμως με κανέναν τρόπο δε μειώνει την υφιστάμενη αμοιβαιότητα μεταξύ προφορικού και γραπτού λόγου, δηλαδή τη δυνατότητα μεταγραφής του ενός στον κώδικα του άλλου χωρίς μεγάλες απώλειες νοήματος και την υποχρέωση για πιστή απεικόνιση όσων στοιχείων του προφορικού λόγου μπορούν να αποτυπωθούν γραπτώς. Συνεπώς, κάθε επιχειρούμενη διαφοροποίηση 83

επιμέρους στοιχείων του γραπτού λόγου έναντι του προφορικού μόνο προβλήματα αναντιστοιχίας δημιουργεί και δυσχέρειες στη διδασκαλία και την εκμάθηση της γλώσσας μας. Ειδικότερα, εστιάζουμε την αναφορά και την κριτική μας στην αλλαγή του κανόνα χρήσης του τελικού ν στα νέα εγχειρίδια σχολικής γραμματικής (δημοτικού και γυμνασίου), καθώς θεωρούμε ότι η αλλαγή αυτή αποτελεί σημαντικό στοιχείο αλλοίωσης του γραπτού και αναπόφευκτα του προφορικού λόγου. Η πεποίθηση αυτή, πέρα από την πληθώρα επιχειρημάτων που μπορεί κανείς να διατυπώσει για την υποστήριξή της, ενισχύεται και από την απουσία πειστικών και τεκμηριωμένων επιχειρημάτων αναφορικά με την αναγκαιότητα μιας τόσο μεγάλης αλλαγής, αλλά, ταυτόχρονα, και από την αδυναμία γενικευμένης εφαρμογής της στην πράξη. Η αναγκαιότητα, συνεπώς, κριτικής προσέγγισης του εν λόγω θέματος έχει γίνει επιτακτική, καθώς, όπως θα φανεί και παρακάτω, η αποσπασματική, αλλά ταυτόχρονα και βίαιη, εφαρμογή του κανόνα στα σχολικά εγχειρίδια μόνο σύγχυση και προβληματισμό έχει ως τώρα δημιουργήσει στους μαθητές και τους διδάσκοντες. 2. Το τελικό ν στα εγχειρίδια της σχολικής Γραμματικής Στο νέο εγχειρίδιο Γραμματικής της Ε και Στ (Γεωργιαφέντης & Λουκά, 2011, σελ. 55) αναφέρεται ο νέος κανόνας για το τελικό ν ως εξής: Υπάρχουν ορισμένες λέξεις στις οποίες το τελικό ν άλλοτε παραμένει και άλλοτε χάνεται. Αυτές είναι: το άρθρο την η προσωπική αντωνυμία του τρίτου προσώπου αυτήν, την τα μόρια δεν και μην Το τελικό ν διατηρείται στις παραπάνω λέξεις όταν ακολουθεί λέξη που αρχίζει από φωνήεν ή από κ, π, τ, μπ, ντ, γκ, ξ, ψ. Στην ίδια σελίδα (Γεωργιαφέντης & Λουκά, 2011: 55) συναντάμε επίσης: Στον γραπτό λόγο, το τελικό ν διατηρείται πάντα στον ενικό του αρσενικού οριστικού και αόριστου άρθρου (τον, έναν) για να αποφεύγεται η σύγχυση με το ουδέτερο οριστικό και αόριστο άρθρο (το, ένα). Και λίγο παρακάτω: «Το τελικό ν γράφεται πάντα στο άρθρο των, στην προσωπική αντωνυμία αυτόν, τον καθώς και στο σαν», κανόνας σύμφωνος με την αναπροσαρμοσμένη Νεοελληνική Γραμματική του Τριανταφυλλίδη (1985). Την ίδια κατεύθυνση διατήρησης του ν στο αρσενικό οριστικό και αόριστο άρθρο (τον, έναν) ακολουθεί και η νέα γραμματική του γυμνασίου (Χατζησαββίδης & Χατζησαββίδου 2009): 84

Το τελικό ν της αιτιατικής ενικού του αρσενικού γένους του οριστικού και του αόριστου άρθρου (τον/στον, έναν), καθώς και της προσωπικής αντωνυμίας (αυτόν, τον) διατηρείται στον γραπτό λόγο πάντοτε, στον προφορικό όμως λόγο προφέρεται συνήθως μόνο στις περιπτώσεις που ακολουθούν φωνήεντα ή τα: κ, π, τ, γκ, μπ, ντ, τσ, τζ, ξ, ψ, π.χ. O Σωτήρης χθες πήγε βόλτα με έναν συμμαθητή του στον ζωολογικό κήπο. Αυτόν τον άνθρωπο δεν τον συνάντησε ποτέ (σελ. 21). Αντίθετα, σύμφωνα με την προηγούμενη σχολική γραμματική της Ε και Στ (Τσολάκης 2005: 48) ο κανόνας είχε ως εξής: Μερικές λέξεις άλλοτε διατηρούν το τελικό ν και άλλοτε το χάνουν. Οι λέξεις αυτές είναι οι ακόλουθες: 1. το άρθρο τον, την 2. το αόριστο άρθρο έναν και το αριθμητικό έναν 3. η προσωπική αντωνυμία αυτήν, την 4. τα άκλιτα δεν και μην Διατηρούν το τελικό ν όταν η ακόλουθη λέξη αρχίζει από φωνήεν, στιγμιαίο σύμφωνο (κ π τ γκ μπ ντ τζ τσ) και διπλό (ξ ψ). Χάνουν το τελικό ν όταν η ακόλουθη λέξη αρχίζει από σύμφωνο εξακολουθητικό (σελ. 49). Π.χ.: στο συλλαβισμό (σελ. 27), το θεό Πλούτωνα (σελ. 48), το φόβο (σελ. 49) και κατά τον ίδιο τρόπο: το λοχία, το νικητή, το μαρμαρά, το βαρκάρη, το θεριστή, το δρόμο, το βαθύ, το ζηλιάρη, ένα στεναγμό κοκ. Ο ίδιος κανόνας ίσχυε και στη Νεοελληνική Γραμματική του Μανόλη Τριανταφυλλίδη (1985). Από τη συγκριτική παράθεση των κανόνων στα δύο νέα σχολικά εγχειρίδια γραμματικής (δημοτικού και γυμνασίου) παρατηρούμε ότι τα τσ και τζ απουσιάζουν από τα δίψηφα σύμφωνα και τους φθόγγους στη νέα γραμματική της Ε και Στ και από τον κανόνα του τελικού -ν, ενώ στη νέα γραμματική του γυμνασίου τα τσ και τζ περιλαμβάνονται κανονικά στα σύμφωνα του κανόνα. Όπως υποστηρίζει ο ένας από τους συγγραφείς της γραμματικής του γυμνασίου (Χατζησαββίδης 2010), διάφορες έρευνες, «οι δύο από τις τρεις σύγχρονες περιγραφές, αλλά και η ίδια η πραγματικότητα στον δημόσιο λόγο, κλόνισαν την ισχύ του κανόνα αυτού», δηλαδή του τρόπου χρήσης του τελικού ν. Έτσι, συγκροτήθηκε επιτροπή γλωσσολόγων με τη συμμετοχή και των συγγραφέων των δύο εγχειριδίων (γραμματικής δημοτικού και γυμνασίου) και «αποφασίστηκε να διατηρείται το τελικό ν πάντα στην αιτιατική αρσενικού του οριστικού και αόριστου άρθρου και της τριτοπρόσωπης αντωνυμίας». 3. Η κριτική Ξεκινώντας την κριτική μας για τις προτεινόμενες αλλαγές στη χρήση του τελικού ν, θα επικεντρωθούμε αρχικά στις έρευνες τις οποίες 85

επικαλείται ο Χατζησαββίδης (2010). Αναφέρεται, π.χ. σε μια έρευνα του Τσοπανάκη, όχι και τόσο πρόσφατη (1987), ο οποίος επί σειρά ετών (1966, 1976, 1977 και 1987) εμμένει στην πρόταση για διεύρυνση της χρήσης του τελικού -ν, χωρίς ουσιαστική ανταπόκριση. Για αυτή όμως και για άλλες «αιρετικές» απόψεις του, οι οποίες εξακολούθησαν να υποστηρίζονται και στη «Νεοελληνική Γραμματική» του (Τσοπανάκης 1994), ο Τσοπανάκης έχει δεχθεί δριμύτατη κριτική από άλλους γλωσσολόγους. Χαρακτηριστική η αναφορά του Κριαρά (1994): «Ο Τσοπανάκης μεγαλοποιεί συναισθηματικά και υποκειμενικά το θέμα. Άλλες είναι οι διαφορές μεταξύ προφορικού και γραπτού λόγου πολύ σημαντικότερες. Το -ν είναι σχεδόν ορθογραφικό θέμα - και περιορισμένης μάλιστα σημασίας, όταν δε φτάνει στην υπερβολική χρήση που του κάνει ο Τσοπανάκης». Αλλά κι ο Τομπαΐδης (1994), με τη σειρά του, διατυπώνει τη διαφωνία του ως εξής: Ο κ. Α. Γ. Τσοπανάκης έχει γράψει στο παρελθόν, σε επανειλημμένες δημοσιεύσεις του, για το κλιτικό σύστημα της νέας ελληνικής, για το τελικό ν των άρθρων τον, την, για το συλλαβισμό των μπ ντ γκ κ.ά., όπου εξέφρασε απόψεις διαφορετικές από του Τριανταφυλλίδη ή από της σχολικής Γραμματικής. Οι απόψεις του εκείνες όταν πρωτοεμφανίστηκαν δεν έπεισαν. Χρειάστηκε να επανέλθει, ξανά και ξανά. Ούτε και τώρα πείθουν. Όσον αφορά στο επιχείρημα ότι δήθεν και «η ίδια η πραγματικότητα στο δημόσιο λόγο» υπαγορεύει την αλλαγή του κανόνα του τελικού ν (Χατζησαββίδης 2010), σίγουρα υπάρχουν και αντεπιχειρήματα που αντικρούουν την άποψη αυτή. Σύμφωνα με τον Τζαννετάκο (n.d.), «δυστυχώς έχουν εμφανισθεί και οι θεωρητικοί του γλωσσικού λαϊκισμού, οι οποίοι οχυρωμένοι πίσω από αγκυλώσεις του παρελθόντος, προσπαθούν να τεκμηριώσουν ορισμένες ακραίες καταστάσεις, που έρχονται σ ευθεία σύγκρουση με την αρμονία του λόγου» (σελ. 16). Κι επειδή αυτοί που διατυπώνουν αυτές τις αντιλήψεις δημόσια «είναι συνήθως άτομα με υψηλό κοινωνικό κύρος, όπως π.χ. δημοσιογράφοι, λογοτέχνες, πολιτικοί, συγγραφείς, καθηγητές πανεπιστημίου, τηλεοπτικοί αστέρες κλπ. οι αντιλήψεις αυτές γίνονται δημοφιλείς και πολλές φορές κυριαρχούν» (Μπασλής 2000: 102). Αξιοσημείωτη είναι και η ποικιλομορφία στη χρήση του τελικού ν από τα γραπτά ΜΜΕ, «η οποία φτάνει από τη γενικευμένη διατήρηση του τελικού -ν έως την εφαρμογή του κανόνα της Γραμματικής του Μ. Τριανταφυλλίδη». Ποικιλομορφία που, σύμφωνα με το Χατζησαββίδη (1999), μπορεί να ερμηνευτεί και «ως στοιχείο πολιτικοϊδεολογικής τοποθέτησης της κάθε εφημερίδας» απέναντι στην ελληνική γλώσσα. Παράλληλα, όμως, σύμφωνα με τον ίδιο, η εικόνα αυτή «προσδίδει και μια άλλη τάση, η οποία προφανώς εκπορεύεται από την ποικιλία που 86

παρουσιάζει η χρήση της αιτιατικής του οριστικού άρθρου στον προφορικό λόγο». Αναρωτιέται όμως κανείς: κάπως έτσι, άραγε, βάσει τέτοιων ιδεολογικοπολιτικών και επιστημονικών δεδομένων και αντιλήψεων διαμορφώνονται οι διάφορες τάσεις και επιστημονικές απόψεις που υπαγορεύουν τελικά τις εκάστοτε προσαρμογές της γραμματικής; Ας δούμε τώρα τα παραδείγματα που επιλέχτηκαν από τους συγγραφείς της νέας Γραμματικής Ε και Στ (Γεωργιαφέντης & Λουκά 2011: 55) για να στηρίξουν την πρόταση διατήρησης του τελικού ν: τον νέο (άντρα) το νέο (είδηση) και αντίστοιχα, έναν νέο (άντρα) ένα νέο (είδηση). Τα παραπάνω ζεύγη λέξεων θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως οι πιο ακραίες περιπτώσεις. Ας δεχτούμε ότι γράφοντας «το νέο» δεν μπορούμε να διακρίνουμε αν πρόκειται για την αιτιατική αρσενικού ή την αιτιατική ουδέτερου. Πρακτικά, όμως, πόσες πιθανότητες υπάρχουν να βρεθεί η φράση αυτή αποκομμένη μέσα στον προφορικό ή γραπτό λόγο, χωρίς να περιβάλλεται από κειμενικό πλαίσιο που θα υπαγορεύει το γένος του γραμματικού τύπου; Ελάχιστες. Εξάλλου, αν αντιμετωπίζαμε με την ίδια λογική τόσες άλλες περιπτώσεις πιθανής σύγχυσης στο γραπτό και στον προφορικό λόγο, θα απαιτούνταν αμέτρητες παρεμβάσεις για την αποφυγή τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η μορφολογική ταύτιση του θηλυκού επιθέτου με τον πληθυντικό του ουδετέρου και το επίρρημα. Π.χ. (η/τη) βαθιά (τα) βαθιά βαθιά (επίρρ.), (η/την) ωραία, τα ωραία, ωραία (επιρρ.) κ.ο.κ. Θα μπορούσε κανείς να αναφέρει πλήθος άλλων παραδειγμάτων πιθανής σύγχυσης, όπως, π.χ., στον προφορικό λόγο: οι μικροί τοίχοι η μικρή τύχη, η μεγάλη οι μεγάλοι, η πόλη οι πόλοι, των άλλων τον άλλον, πολύ πολλή - πολλοί, καλή καλοί καλεί, της κλήσης τις κλήσεις της κλείσεις τις κλείσεις, θα συμβάλλω θα συμβάλω κ.ο.κ. Ο ομιλητής είναι υποχρεωμένος να δώσει κάθε πρόσθετο στοιχείο που απαιτείται για να επιτευχθεί η κατανόηση του λόγου του. Παρόμοια σύγχυση προκύπτει με λαθεμένη χρήση του κόμματος. Λέμε ή γράφουμε, π.χ., τη φράση: «καθίστε καλά παιδιά». Ανάλογα με τη θέση του κόμματος, η φράση μπορεί να λάβει τις μορφές: «καθίστε, καλά παιδιά» και «καθίστε καλά, παιδιά». Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις η κατανόηση υποβοηθείται από τη θέση του κόμματος και αντίστοιχα από τον επιτονισμό, από το επικοινωνιακό περιβάλλον κ.ο.κ., γι αυτό δεν υπήρξε ανάγκη «επινόησης» νέων γραμματικών ή συντακτικών κανόνων. Στη σελίδα 43 της νέας Γραμματικής Ε και Στ υπάρχει η φράση: «Τον γάιδαρο κορόιδευαν», αλλά και σε δεκάδες άλλα σημεία υπάρχουν αντίστοιχες φράσεις, στις οποίες η διατήρηση του τελικού ν δε φαίνεται να εξυπηρετεί κανέναν απολύτως σκοπό, δηλαδή να αποτρέπει οποιαδήποτε σύγχυση. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, π.χ., θα 87

έλεγε ένας καλός ομιλητής: «Το γάιδαρο κορόιδευαν» και με τον ίδιο τρόπο θα το έγραφε, χωρίς να απαιτείται διαφορετική μεταχείριση στο γραπτό λόγο. Ποιος άραγε είναι ο κίνδυνος σύγχυσης, αν γράψουμε: «το γάιδαρο»; Κανένας απολύτως, καθώς δεν υπάρχει άλλος τύπος λέξης, με τον οποίο θα μπορούσε να επέλθει σύγχυση. Η μόνη «διευκόλυνση» που θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος ότι επιτυγχάνεται είναι για κάποιον που δε γνωρίζει τη σημασία της λέξης «γάιδαρος»: με το άρθρο «τον» θα προετοιμαστεί «εγκαίρως» ο αναγνώστης ότι πρόκειται για αρσενικό, τίποτε παραπάνω. Χωρίς όμως τη γνώση της σημασίας της λέξης «γάιδαρος» κανένα όφελος δεν υπάρχει, ακόμη και αν το γένος γίνει εγκαίρως γνωστό. Εξάλλου, η σωστή ανάγνωση και κατανόηση του κειμένου στην ελληνική, και όχι μόνο, γλώσσα προϋποθέτει την άμεση σύνδεση του άρθρου με τη λέξη που ακολουθεί (ουσιαστικό, επίθετο, μετοχή, αντωνυμία) που ακολουθεί και όχι την ανάγνωσή του αποσπασματικά και αποκομμένα. Συνεπώς, αν ο ομιλητής, ο γράφων, ο αναγνώστης ή ο ακροατής γνωρίζει στοιχειωδώς την ελληνική γλώσσα, ούτε κινδυνεύει να μπερδευτεί από την παράλειψη του τελικού ν, ούτε διευκολύνεται σημαντικά από τη διατήρησή του. Αν, αντιθέτως, αυτός έχει ελλιπή γνώση της γλώσσας, το ν από μόνο του δεν μπορεί να τον βοηθήσει επαρκώς στην ευχερή ανάγνωση ή στην κατανόηση του λόγου. Παρακάτω παραθέτουμε περισσότερα χαρακτηριστικά παραδείγματα αδικαιολόγητης όπως τουλάχιστον εμείς θεωρούμεδιατήρησης του τελικού ν στη νέα γραμματική των Γεωργιαφέντη & Λουκά (2011), συνοδευόμενα από εύλογα ερωτήματα: Σελ. 60: σε έναν ναό / έξω από τον ναό. Γιατί όχι «σε ένα ναό»; Γιατί όχι «έξω από το ναό;» Με ποια άλλη λέξη μπορεί να υπάρξει σύγχυση; Σελ. 71: τον σφουγγαρά, τον μεζέ. Με ποιες άλλες λέξεις θα μπορούσαν να μπερδευτούν αυτά τα ουσιαστικά αν γράψουμε «το σφουγγαρά» και «το μεζέ»; Σελ. 72: τον μυ. Υπάρχει ουδέτερο με το οποίο θα μπορούσε να προκληθεί σύγχυση; Σελ. 99: τον βαθύ ποταμό και σελ. 100: τον σταχτή σκύλο. Ας υποθέσουμε ότι διαβάζουμε κάπου: «κοίτα στο βαθύ» (χωρίς τη λέξη ποταμό). Επειδή απουσιάζει το ουσιαστικό, θα μπορούσε να υπάρξει σύγχυση, εφόσον, βέβαια, ούτε το συγκείμενο βοηθούσε. Αναγκαστικά λοιπόν θα έπρεπε να γράψουμε και να πούμε: «κοίτα στον βαθύ». Όταν το ουσιαστικό ακολουθεί, μπορεί να δημιουργηθεί σύγχυση; Φυσικά, όχι! Στη δεύτερη περίπτωση, ακόμη κι αν το ουσιαστικό απουσιάζει, είναι ξεκάθαρο ότι στο γραπτό λόγο ο τύπος «το σταχτή» αναφέρεται στην αιτιατική ενικού του αρσενικού, συνεπώς το τελικό ν περιττεύει. Αντίθετα, 88

στον προφορικό λόγο θα μπορούσε να προκληθεί σύγχυση αν ακούγαμε: «φέρε το σταχτή» / «φέρε το σταχτί». Σε αυτή την περίπτωση, αν το συγκείμενο δε βοηθάει, είναι απαραίτητη η χρήση του τελικού ν στον προφορικό λόγο, ενώ στο γραπτό λόγο δεν παρουσιάζεται κανένα πρόβλημα. Κατά τον ίδιο τρόπο, χωρίς να υπάρχει κανένας λόγος, διατηρείται το τελικό ν στις παρακάτω περιπτώσεις (Γεωργιαφέντης & Λουκά 2011): τον σκαντζόχοιρο (σελ. 108), τον Νίκο (σελ. 113), τον χαρτοφύλακα (σελ. 128), τον φωταγωγό (σελ. 130), για τον λόγο αυτό, τον λέμε / τον συνοπτικό μέλλοντα (σελ. 134), τον δήμο μας (σελ. 141), τον σχηματισμό (σελ. 142), τον χρόνο (σελ. 161), τον θαυμασμό μου (σελ. 173), τον φιλαράκο (σελ. 182), στον λόγο (σελ. 191), τον φόβο ή τον δισταγμό (σελ. 194), από τον μεγάλο της φόβο (σελ. 195), στον δρόμο (σελ. 197). Ωστόσο, ανάμεσα σε τόσα στοχευμένα και ίσως «εμβόλιμα» παραδείγματα, έχει γραφτεί και η φράση «με ένα σωρό τρόπους» (σελ. 197), προφανώς εκ παραδρομής, αφού παραβιάζει τον προτεινόμενο κανόνα. Ίσως η ανακολουθία αυτή καταδεικνύει (α) τη δυσκολία εμπέδωσης του νέου κανόνα και (β) την αδυναμία πλήρους ευθυγράμμισης ακόμα κι από εκείνους που τον προτείνουν, λόγω της επιβολής του προφορικού λόγου στο γραπτό. Ακόμη μεγαλύτερη όμως αναντιστοιχία παρουσιάζεται ανάμεσα στα νέα σχολικά εγχειρίδια της γραμματικής και στα υπόλοιπα εγχειρίδια Δημοτικού και Γυμνασίου, η πλειονότητα των οποίων εξακολουθεί να εφαρμόζει την παλιότερη γραμματική. Το γεγονός αυτό και μόνο δημιουργεί μεγάλη σύγχυση στους μαθητές, αφού από τη μια διδάσκονται το νέο κανόνα και από την άλλη συναντούν κείμενα που εφαρμόζουν τον παλιότερο κανόνα και, αντίστοιχα, υλοποιούν γραπτές δραστηριότητες με τον παλιότερο κανόνα στην εκφώνηση. Την ασυμφωνία αυτή επισημαίνει και η Ιορδανίδου (2010), αποδίδοντάς την στο μεταγενέστερο χρόνο συγγραφής του εγχειριδίου Γραμματικής σε σχέση με τα υπόλοιπα εγχειρίδια. Ωστόσο, είναι γνωστό ότι κάποια σχολικά εγχειρίδια, όπως της Δ και της Στ τάξης, ανατυπώθηκαν πρόσφατα με σκοπό την εναρμόνισή τους με το νέο κανόνα. Όπως μπορεί όμως να διαπιστώσει κανείς ξεφυλλίζοντάς τα, πολλές είναι οι περιπτώσεις που παρέμειναν με τον προηγούμενο κανόνα του τελικού ν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ασυμφωνίας αποτελούν τα εγχειρίδια της γλώσσας της Δ Δημοτικού. Στις σελίδες της γραμματικής που περιλαμβάνονται στα ανατυπωμένα εγχειρίδια γλώσσας του 2012 ο παλιός κανόνας αντικαταστάθηκε με το νέο και η κλίση της αιτιατικής «το σωλήνα» αντικαταστάθηκε με τον τύπο «τον σωλήνα». Ενώ όμως, με αυτό τον τρόπο ευθυγραμμίστηκε η κλίση των αρσενικών στο νέο 89

κανόνα της νέας σχολικής γραμματικής, στο διασκευασμένο κείμενο με τίτλο «Μάθημα Κυκλοφοριακής Αγωγής», που προηγείται (σελ. 74-75 α τεύχους), συναντάμε τους τύπους: «στον δρόμο» (δυο φορές), «στο δρόμο» (μία φορά), «το δρόμο» (τέσσερις φορές), «τον δρόμο» (μία φορά), «ένα δρόμο» (δύο φορές). Αν και η πολυμορφία αυτή θα μπορούσε ως ένα βαθμό να «δικαιολογηθεί», καθώς μιλάμε για αναγνωστικό ή λογοτεχνικό κείμενο, στο οποίο η συγγραφική δεοντολογία ίσως να μην επιτρέπει διορθωτικές παρεμβάσεις, ωστόσο, η ίδια εντυπωσιακή πολυτυπία εμφανίζεται και στις δραστηριότητες που ακολουθούν το κείμενο: «στο δρόμο», «το δρόμο», «ένα δρόμο», αλλά και «τον δρόμο», «στον δρόμο» και «έναν δρόμο». Εξάλλου, το ίδιο συμβαίνει και με τα υπόλοιπα εγχειρίδια της Δ τάξης (γλώσσα, Θρησκευτικά, Μελέτη Περιβάλλοντος), στα οποία είτε η διόρθωση είναι ελλιπής ή επιλεκτική. Μια σύντομη επισκόπηση του περιεχομένου των εγχειριδίων της γλώσσας της Στ τάξης έδειξε επίσης πληθώρα περιπτώσεων αυτοαναίρεσης του κανόνα, τόσο σε αυθεντικά λογοτεχνικά κείμενα, όσο και σε διασκευασμένα κείμενα, σε κείμενα της συγγραφικής ομάδας και σε εκφωνήσεις δραστηριοτήτων. Έτσι, π.χ., θα συναντήσει ο αναγνώστης στο α τεύχος γλώσσας μαθητή Στ τάξης, σελ. 62: «το γαμπρό μου», αλλά και «στον γαμπρό της», «το βασιλιά» αλλά και «τον βασιλιά», σελ 63: «το Ρεβιθάκη» (δις) αλλά σελ. 64: «τον Ρεβιθάκη» (δις), σελ. 76: «το νου σου» αλλά «τον δρόμο», σελ. 84: «τον δήμαρχο» αλλά σελ. 85: «το δήμαρχο» κ.ο.κ. Δεκάδες ακόμη τέτοιες περιπτώσεις μη τήρησης του νέου κανόνα έχουν «ξεφύγει» στα ανατυπωμένα εγχειρίδια της Στ τάξης, την ίδια στιγμή που η διορθωτική παρέμβαση άγγιξε ακόμη και τα αυτούσια αποσπάσματα κλασικών έργων, όπως η «Αιολική γη» (σελ. 86), όπου γίνεται αντικατάσταση της φράσης «ένα βασιλικό» με τη φράση «έναν βασιλικό». Είναι δύσκολο να κατανοήσει κανείς πώς θα αποφευχθεί τελικά η σύγχυση των μαθητών, αλλά και η αδυναμία των ίδιων των εκπαιδευτικών να διαχειριστούν διδακτικά μια τέτοια πολυτυπία που αναιρεί στην πράξη τον προτεινόμενο κανόνα. Ταυτόχρονα, όμως, η πολυτυπία αυτή υποδηλώνει και τη δυσκολία πλήρους ευθυγράμμισης ακόμα και των ίδιων των συγγραφέων ή/και των διορθωτών των σχολικών εγχειριδίων στο νέο κανόνα. Αξιοσημείωτο είναι επίσης ότι, ενώ τα προαναφερόμενα σχολικά εγχειρίδια άλλαξαν στην έντυπη μορφή τους, στην ψηφιακή μορφή τους (http://digitalschool.minedu.gov.gr) παραμένουν τα περισσότερα με την πρώτη εκδοχή τους, προκαλώντας πρόσθετη σύγχυση. Την κατεύθυνση των νέων εγχειριδίων γραμματικής φαίνεται ότι έχουν επηρεάσει οι προτάσεις του Μπαμπινιώτη (2002: 272) για τη γενίκευση του τελικού ν στην αιτιατική του αρσενικού οριστικού και 90

αόριστου άρθρου (τον, έναν) με το ίδιο σκεπτικό, δηλαδή «να αποφεύγεται η σύγχυση αρσενικού και ουδετέρου στην αιτιατική ενικού των έναρθρων ουσιαστικών (π.χ. το δάσκαλο = το δάσος)», ενώ στην περίπτωση του θηλυκού άρθρου, προτείνεται η εφαρμογή του υφιστάμενου κανόνα, ανάλογα με το «φωνητικό περιβάλλον». Ο υποτιθέμενος κίνδυνος της «μορφολογικής ουδετεροποίησης» του αρσενικού είχε επισημανθεί και από το Μάνεση (1984, όπως αναφέρεται στο Μικρός και Καραγιάννης, υπό δημοσίευση). Αλλά ο Μπαμπινιώτης (2002) προχωρεί σε ακόμη μία πρόταση: Αφού το τελικό ν δεν ακούγεται μπροστά από τα μπ, ντ, γκ, είναι καλύτερο να αποφεύγεται και στη γραφή: π.χ. τη μπόρα, τη ντουλάπα, τη γκρίνια (σελ. 272). Κοντολογίς, ενώ ως προς το αρσενικό άρθρο προτείνεται η διατήρηση του ν μπροστά από κάθε σύμφωνο, στην περίπτωση του θηλυκού άρθρου προτείνεται η επέκταση της αποβολής του ν. Μια άλλη διαφοροποίηση της νέας γραμματικής εντοπίζεται στο θηλυκό αόριστο άρθρο μία. Μέχρι πρότινος, η αιτιατική γραφόταν πάντοτε χωρίς ν: μία (Παπαναστασίου 1999, Αλέφαντος & Χατζηθωμάς 1994, Τσολάκης 2005). Το νέο εγχειρίδιο της Ε και Στ προτείνει πλέον τον τύπο μια(ν), δηλαδή τη διατήρηση του ν κατά περίπτωση (Γεωργιαφέντης & Λουκά 2011: 62). Στη Βασική Γραμματική της Ελληνικής των Τζεβελέκου, Κάντζου, & Σταμούλη (2007), η οποία απευθύνεται σε μαθητές που μαθαίνουν την ελληνική ως ξένη γλώσσα, η αιτιατική τόσο του αρσενικού όσο και του θηλυκού οριστικού άρθρου άλλοτε διατηρεί κι άλλοτε χάνει το τελικό ν: το(ν), τη(ν) (σελ. 14), σύμφωνα, δηλαδή, με την προηγούμενη σχολική γραμματική (Τσολάκης 2005). Αντίστοιχα, η αιτιατική του αόριστου άρθρου σχηματίζεται ως ένα(ν), μία/μια. Η χρήση του ν μπροστά από εξακολουθητικό σύμφωνο (β γ δ ζ θ λ μ ν ρ σ φ χ) γίνεται δυνητική: «Στην αιτιατική ενικού του οριστικού και αόριστου άρθρου του αρσενικού μπορούμε να βάλουμε το -ν πριν από όλα τα υπόλοιπα σύμφωνα για να το ξεχωρίσουμε από το ουδέτερο: τον φάκελο, τον βαθμό». Οι προσωπικές αντωνυμίες σχηματίζονται ως εξής: αυτόν, αυτή(ν) και, αντίστοιχα, τον, τη(ν) (σελ. 82), δηλαδή με τη διατήρηση του ν σε όλες τις περιπτώσεις του αρσενικών τύπων. Ουσιαστικά όμως οι Τζεβελέκου, Κάντζου & Σταμούλη (2007) εκδηλώνουν φανερά την προτίμησή τους για διατήρηση του ν παντού. Π.χ. γνώρισα έναν φίλο του Πέτρου (σελ. 14), τον μαθητή (σελ. 28), τον φράχτη (σελ 29), τον δράκο (σελ. 30), τον μανάβη, τον φούρναρη (σελ. 34). Επίσης συναντάμε τη φράση «δεν βάζουμε» (σελ. 14). Κατ αντιστοιχία, το ν παραμένει στο μην, ανεξάρτητα από το σύμφωνο που ακολουθεί: «μην φορέσεις» (σελ. 107). 91

Περισσότερες περιπτώσεις δυνητικής χρήσης του τελικού ν, δηλαδή διατήρησης ή αποβολής του ανάλογα με τη λέξη που ακολουθεί, περιλαμβάνει ο Τζαννετάκος (n.d.: 25): στην αιτιατική των αντωνυμιών αρσενικού γένους ποιος, όποιος, κάποιος, τόσος, όσος, πόσος, τέτοιος, αυτούς, τούτος, εκείνος, άλλος, ίδιος, στην αιτιατική των επιθέτων λίγος, αρκετός, πολύς, στην αιτιατική των αριθμητικών ένας και κανένας. Προτείνει επίσης τη διατήρηση του ν στο άρθρο τον μπροστά από κύριο όνομα, π.χ. τον Βενιζέλο. Αν γενικεύσουμε παντού στο γραπτό λόγο τη χρήση του τελικού -ν στο αρσενικό οριστικό και αόριστο άρθρο (τον, έναν) για να αποφεύγεται δήθεν «η σύγχυση με το ουδέτερο οριστικό και αόριστο άρθρο (το, ένα)», όπως υποστηρίζουν οι συγγραφείς της νέας Γραμματικής της Ε και Στ Δημοτικού (Γεωργιαφέντης & Λουκά 2011: 55), θα προκύψουν τα εξής ερωτήματα: (α) Ποιος θα είναι ικανός στο εξής να αντιλαμβάνεται με ποιο τρόπο εκφράστηκαν τα συγκεκριμένα στοιχεία στον προφορικό λόγο ή και στο γραπτό λόγο; Αν, δηλαδή, χρησιμοποιήθηκε το τελικό ν από τον ομιλητή / συγγραφέα ή όχι και σε ποια σημεία του λόγου του είτε αυθόρμητα είτε ως συνειδητή επιλογή; (β) Πώς θα πρέπει να συμπεριφερθούμε στα λογοτεχνικά ή άλλα κείμενα που περιλαμβάνουμε στα σχολικά εγχειρίδια; Θα εφαρμόζουμε τον εν λόγω γραμματικό κανόνα παρεμβαίνοντας στο αυθεντικό κείμενο ή θα τον παραβλέπουμε με ό,τι συνέπειες έχει αυτό για την εκμάθηση του κανόνα μήπως θα αποκλείουμε από τα σχολικά εγχειρίδια εξαιρετικά κείμενα, ιστορικές πηγές κ.ο.κ., αν αυτά δεν εφαρμόζουν πιστά τον κανόνα; (γ) Παρεμβαίνοντας στα κείμενα που περιλαμβάνονται στα σχολικά εγχειρίδια δεν αλλοιώνουμε αναπόφευκτα το προσωπικό ύφος των συγγραφέων και το αισθητικό αποτέλεσμα των κειμένου; Ο Μπαμπινιώτης (2011:.1094) προτείνει επίσης ότι το μην διατηρεί το ν μπροστά από φωνήεν και από τα σύμφωνα κ, π, τ, ξ, ψ, όχι όμως και μπροστά από μπ, ντ, γκ. Αναφορικά με το αρνητικό μόριο δε(ν), υποστηρίζει ότι ακολουθεί στο λεξικό του την τάση που υπάρχει στο γραπτό λόγο από πολλούς χρήστες της Ελληνικής, «να διατηρείται το ν του δεν σε όλες τις περιπτώσεις, ασχέτως δηλ. περιβάλλοντος (του τι σύμφωνο ακολουθεί). Γράφουμε δηλ. πάντοτε δεν, δεν γελάει, δεν βλέπει, δεν θέλει, δεν χρησιμοποιεί, δεν φεύγει, δεν συμβαίνει, δεν ζητάει κλπ.». Με αυτόν τον τρόπο υποστηρίζει ότι «ξεπερνιέται η δυσκολία» να γνωρίζει ο απλός χρήστης της γλώσσας μας κάτι που κατά την άποψή του δε συμβαίνει μπροστά από ποια σύμφωνα παραλείπεται ή διατηρείται το ν (σελ. 461). Αυτό το επιχείρημα, βέβαια, έχει χρησιμοποιηθεί σχεδόν αυτούσιο ήδη από τον Τσοπανάκη (1987, όπως αναφέρεται στο Τομπαΐδης 1994): 92

Πώς μπορεί ένας μαθητής ή και ένας ώριμος ακόμα άνθρωπος να ξεχωρίζη και να θυμάται τα κ, π, τ, γκ, (γγ), μπ, ντ, τσ, τζ, ξ, ψ, δηλ. σύνολο ένδεκα συμφώνων που δεν αφομοιώνουν το -ν [,] και παράλληλα τα β, γ, δ, φ, χ, θ, λ, μ, ν, ρ, σ, ζ, δηλ. το σύνολο δώδεκα συμφώνων που το αφομοιώνουν, και να τα παίζη αυτά στα δάχτυλά του, για να γράφη σωστά; Δεν μπορεί δυστυχώς να τα θυμάται όλα αυτά, γιατί είναι πολλά και κινούνται αντιθετικά σε δύο παράλληλες σιδηροδρομικές ράγες, ούτε να τα ξεχωρίζη όλα αυτά χωρίς μπερδέματα, γιατί ανήκουν σε πολλές κατηγορίες. Λυπούμαι, αλλά πρέπει να το πάρομε απόφαση. Δεν γίνεται. Άραγε σε ποιους χρήστες αναφέρονται οι Τσοπανάκης και Μπαμπινιώτης; Σε αυτούς που μαθαίνουν την ελληνική (α) ως μητρική γλώσσα, (β) ως δεύτερη ή ξένη γλώσσα ή (γ) σε «ανεπίδεκτους» μαθήσεως; Φαίνεται ότι αυτό το ενδιαφέρον εκφράζεται κατά κύριο λόγο για τη δεύτερη κατηγορία χρηστών, αυτούς που μαθαίνουν την ελληνική ως δεύτερη ή ξένη γλώσσα, όπως εκφράζεται και από τους Μικρό & Καραγιάννη (υπό δημοσίευση), όταν αναφέρονται στη «μειωμένη μορφολογική διακριτότητα» του ισχύοντος μέχρι πρότινος κανόνα: «Ειδικά στην περίπτωση του αρσενικού άρθρου το τελικό ν σημαδεύει μορφολογικά το γένος του ουσιαστικού και το διακρίνει από το ουδέτερο, γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό για αυτούς που μαθαίνουν ελληνικά ως δεύτερη ή ξένη γλώσσα». Πόσο δύσκολο είναι άραγε να εμπεδωθεί και να εφαρμοστεί και στο γραπτό λόγο ο κανόνας, που ούτως ή άλλως εφαρμόζεται με φυσικό τρόπο (α) στον προφορικό λόγο, αλλά και (β) στο θηλυκό άρθρο; Αφού, δηλαδή, ζητείται ούτως ή άλλως από τον παλιό και νέο χρήστη της ελληνικής να μάθει τον κανόνα για το θηλυκό άρθρο, όπως προτείνεται από όλους, γιατί να μην εφαρμόσει τον ίδιο κανόνα και στο αρσενικό άρθρο ή όπου αλλού τίθεται το τελικό -ν; Δεν αποτελεί αυτό άλλο ένα μετέωρο βήμα στην επιχειρηματολογία που αρθρώνεται υπέρ της γενίκευσης της χρήσης του τελικού -ν; Μήπως το επόμενο βήμα είναι η κατάργηση του κανόνα που συνεχίζει να ισχύει για το θηλυκό; Αξίζει να δούμε πώς είχε απαντήσει ο Τομπαΐδης (1994) στον ίδιο προβληματισμό του Τσοπανάκη (1994), για το πώς μπορεί ένας μαθητής ή ώριμος ομιλητής της γλώσσας μας να θυμάται τον κανόνα της χρήσης του τελικού ν: Οι παιδαγωγικοί λόγοι που επικαλείται ο κ. Τσοπανάκης δεν πιστεύω ότι είναι ισχυροί. Απλούστατα, γιατί δεν είναι ανάγκη να θυμόμαστε, όταν γράφουμε, το είδος του συμφώνου που ακολουθεί για να διατηρούμε ή αποβάλλουμε το τελικό ν. Εμείς δεν είμαστε ξενόφωνοι, που τώρα μαθαίνουμε τα ελληνικά, εμείς μιλάμε ελληνικά. Είναι λοιπόν αρκετό να γράφουμε κάθε φορά αυτό που λέμε κάθε φορά. Λέμε στο δρόμο και γράφουμε στο δρόμο, λέμε στον κόσμο και 93

γράφουμε στον κόσμο. Κάνουμε λάθος όταν ενώ λέμε στον κόσμο γράφουμε στο κόσμο, όπως κι όταν ενώ λέμε στο δρόμο γράφουμε στον δρόμο. Άλλο ένα έωλο επιχείρημα είναι ότι με τη διατήρηση του τελικού ν «παντού» επιτυγχάνεται ο εναρμονισμός της γλώσσας μας με την «τάση πολλών ομιλητών να προφέρουν περισσότερο ή λιγότερο ευκρινώς το ν και στα «απαγορευμένα» περιβάλλοντα» (Μπαμπινιώτης 2002: 461). Ακόμη κι αν δεχόμασταν ότι η τάση αυτή υπάρχει σε πολλούς ομιλητές και γράφοντες, δεν είναι η επικρατούσα τάση, δεν είναι τάση των περισσότερων, αλλά μιας μειοψηφίας και μάλιστα αυτών που τελικά δεν έχουν καταφέρει να εμπεδώσουν τον κανόνα που όλοι εμείς, η πλειονότητα των χρηστών της ελληνικής γλώσσας, εφαρμόζουμε χωρίς πρόβλημα. Άλλωστε, τελικά ποιο είναι το ζητούμενο; Η διευκόλυνση των νέων χρηστών της ελληνικής με την απλοποίησή της ή η σωστή εκπαίδευσή τους στην άρτια χρήση τη γλώσσας μας; Ή μήπως η διευκόλυνση εκείνων που, καίτοι δεινοί χρήστες της ελληνικής, δεν έχουν καταφέρει να εφαρμόσουν σωστά το συγκεκριμένο κανόνα; Η εμμονή για τη γενίκευση της χρήσης του τελικού ν «παντού» όχι μόνο είναι, κατά την άποψή μας, μειωτική της πολυμορφίας της γλώσσας μας, αλλά θα επιφέρει και απώλεια ενός χαρακτηριστικού γλωσσικού στοιχείου, το οποίο έχει κυριαρχήσει εδώ και πολλές δεκαετίες τόσο στον προφορικό όσο και στο γραπτό μας λόγο. Επίσης, θα δημιουργήσει μεγαλύτερη σύγχυση για τους «μέτριους» και «καλούς» χρήστες της ελληνικής, οι οποίοι δεν αντιμετώπιζαν ως σήμερα κανένα απολύτως πρόβλημα με τη χρήση του ν. Επικαλούμενοι πάλι τον Τομπαΐδη (1992) αλλά και την Παπαζαφείρη (1990) και τον Παπανικολάου (1990), όπως αναφέρονται στο Μικρός & Καραγιάννης (υπό δημοσίευση), «οποιαδήποτε προσπάθεια επέκτασης της χρήσης του τελικού -ν στην γραφή θα έρθει σε σύγκρουση με τα προφορικά δεδομένα, θα υποτιμήσει την δυναμική του γλωσσικού συστήματος να διατηρεί τις λειτουργικές του αντιθέσεις και θα εισάγει στα Νέα Ελληνικά μια τεχνητή διάκριση». Μπορεί κανείς να φανταστεί ότι με την επιβολή της εφαρμογής του νέου κανόνα, τα χιλιάδες λογοτεχνικά ή άλλα κείμενα που έχουν παραχθεί μέχρι σήμερα σίγουρα θα ξενίζουν και θα προκαλούν δυσκολία στους νέους αναγνώστες, ενώ, αντίστοιχα, τα νέα κείμενα, με το ν γραμμένο παντού, θα προκαλούν δυσφράδεια και δυσφορία στους «παλιούς» ομιλητές, αναγνώστες, ακροατές και γράφοντες. Ο κίνδυνος δε να μεταφερθεί το πρόβλημα από το γραπτό στον προφορικό λόγο είναι βέβαιος, αφού κάθε μεταβολή στη μία μορφή λόγου αντιστοιχίζεται άμεσα στην άλλη μορφή λόγου. 94

4. Συμπερασματικά Συνοψίζοντας, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι ούτε τα προπαρατιθέμενα επιχειρήματα υπέρ της γενίκευσης του τελικού ν, ούτε το σκεπτικό ότι γράφοντας (ή και προφέροντας) παντού ν εξασφαλίζουμε ότι τουλάχιστον δεν παραλείπουμε αδικαιολόγητα τη γραφή του, είναι αρκετά πειστικά, ώστε να προβούμε σε μια τόσο θεμελιώδη αλλαγή στη μέχρι σήμερα μορφή των κειμένων. Δεν μπορούμε, δηλαδή, να αλλάζουμε τους κανόνες που εφαρμόζονται απρόσκοπτα για δεκαετίες, προκειμένου να «διευκολύνουμε» την εκμάθηση της γλώσσας μας, δε μας φταίει η δομή της γλώσσας μας και οι γραμματικοί κανόνες της. Αν, δηλαδή, σε μαθητικά γραπτά συναντάμε, π.χ., τις φράσεις το κήπο, τη πόλη, στη Πάτρα (τα παραδείγματα αυτά χρησιμοποιούνται στην επιχειρηματολογία υπέρ της γενίκευσης του τελικού ν) ή αν, αντιθέτως, κάποιοι «βολεύονται» να βάζουν παντού τελικό ν, λύση του προβλήματος δεν είναι η καταναγκαστική επιβολή ενός ενδιάμεσου κανόνα στους υπόλοιπους χρήστες της ελληνικής, οι οποίοι, άλλωστε, αποτελούν και τη συντριπτική πλειονότητα. Διότι, με το ίδιο σκεπτικό, θα μπορούσαμε να προβούμε σε ακόμη μεγαλύτερες απλουστεύσεις, όπως η πρόσφατη «ανιστόρητη» πρόταση να κρατήσουμε μόνο το ι, το ο και το ε, καταργώντας τα υπόλοιπα φωνήεντα που τάχα δυσκολεύουν το γραπτό λόγο. Ορθότερο είναι να ενισχύσουμε τις προσπάθειές μας για την άρτια εκμάθηση, την εμπέδωση και εφαρμογή των γραμματικών κανόνων. Άλλωστε, όπως αναφέρει ο Μπασλής (2000: 105), «η ανικανότητα κάποιου να χρησιμοποιεί π.χ. την ελληνική γλώσσα δείχνει την ποιότητα της δικής του γλώσσας και όχι της ελληνικής γλώσσας». Δεδομένης, λοιπόν, της δυσκολίας πλήρους εφαρμογής του κανόνα στα σχολικά εγχειρίδια του δημοτικού και γυμνασίου, αλλά και της σύγχυσης που έχει δημιουργήσει αυτή ακριβώς η μερική εφαρμογή του κανόνα, η μόνη ρεαλιστική πρόταση που μπορεί πλέον να τεθεί σε όσους λαμβάνουν τέτοιες αποφάσεις είναι η επανεξέταση του ζητήματος και η επαναφορά του προηγούμενου κανόνα, προκειμένου να αποκατασταθεί η αναντιστοιχία και η σύγχυση που έχει δημιουργηθεί στο ελληνικό σχολείο για το θέμα αυτό. Απαιτείται δηλαδή η ανατύπωση των σχολικών εγχειριδίων στην προηγούμενη μορφή τους και, αντίστοιχα, η αναδιατύπωση του προηγούμενου κανόνα στο εγχειρίδιο της Γραμματικής. 95

5. Βιβλιογραφία Γεωργιαφέντης, Μ. & Λουκά, Μ. (2011). Γραμματική Ε και Στ Δημοτικού. Αθήνα, Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων. Ιορδανίδου, Α. (2010). Η νέα Γραμματική για τους μαθητές E και ΣΤ τάξης του Δημοτικού. Εφημερίδα «η Καθημερινή», 8/6/2010. Κριαράς, Ε. (1994). Η «Νεοελληνική Γραμματική» του Αγαπητού Τσοπανάκη, Φιλόλογος, 78, 269-287. Μαρωνίτης, Δ. (2000). Έπεα πτερόεντα. Εφημερίδα «Το Βήμα» (30/01/2000). Μικρός, Γ. & Καραγιάννης, Γ. (υπό δημοσίευση). Ποσοτική ανάλυση της χρήσης του κανόνα του τελικού -ν σε γραπτά κείμενα της Νέας Ελληνικής. Στο διαδίκτυο: http://users.uoa.gr/~gmikros/pdf/finaln.pdf. Μπαμπινιώτης, Γ. (2002). Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας. 2 η Έκδοση. Αθήνα, Κέντρο Λεξικολογίας Ε.Π.Ε. Μπασλής, Γ. (2000). Κοινωνιογλωσσολογία. Αθήνα, Γρηγόρης. Παπαζαφείρη, Ι. (1993). Λάθη στη χρήση της γλώσσας μας. Αθήνα, Σμίλη. Παπαναστασίου, Γ. (1999). Εφαρμοσμένη Γραμματική της Δημοτικής και Συντακτικό. Τόμος Α. 9 η έκδοση. Αθήνα. Σκαρπέλλος, Σ. (2009). (Διπλωματική Εργασία). Τα ορθογραφικά λάθη και οι τρέχουσες εξελίξεις στην Κοινή Νεοελληνική (Παρατηρήσεις σε μαθητικά γραπτά). Πανεπιστήμιο Πατρών. Τζαννετάκος, Γ. (n.d.) Λόγος ελληνικός στη δημοσιογραφία. Λύχνος. Τζεβελέκου, Μ., Κάντζου, Β. & Σταμούλη, Σ. (2007). Βασική Γραμματική της Ελληνικής. Αθήνα, Ινστιτούτο Επεξεργασίας του Λόγου - Ε. Κ. «Αθηνά» - Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Τομπαΐδης, Δ. (1994). Εντυπώσεις από τη «Νεοελληνική γραμματική» του Α. Γ. Τσοπανάκη. Φιλόλογος, 78, 306-324. Τριανταφυλλίδης, Μ. (1975). Μικρή Νεοελληνική Γραμματική. Β έκδοση. Θεσσαλονίκη, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών. Τσολάκης, Χ. (2005). Η Νεοελληνική Γραμματική της Ε και Στ Δημοτικού. Αθήνα, Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων. Τσοπανάκης, Α. (1994). Νεοελληνική Γραμματική. Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη. Υπουργείο Εθνικής Παιδείας & Θρησκευμάτων Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (1985). Νεοελληνική Γραμματική, Αναπροσαρμογή της Μικρής Νεοελληνικής Γραμματικής του Μανόλη Τριανταφυλλίδη. Αθήνα, Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων. Χατζησαββίδης, Σ. (1999). Η μορφολογική ποικιλία στον ελληνικό γραπτό δημοσιογραφικό λόγο, στον τόμο Μελέτες για την 96

ελληνική γλώσσα. Πρακτικά της 19 ης Συνάντησης του Τομέα Γλωσσολογίας του Α.Π.Θ.-Θεσσαλονίκη, σ. 601-613. Χατζησαββίδης, Σ. (2010). (Ξανα)γράφοντας σήμερα μια σχολική Γραμματική τη Νεοελληνική Γραμματική (της Δημοτικής) του Μανόλη Τριανταφυλλίδη (1941). Πρακτικά της 30ης Συνάντησης του Τομέα Γλωσσολογίας του Α.Π.Θ.-Θεσσαλονίκη, σ. 678-689. Χατζησαββίδης, Σ. και Χατζησαββίδου, Α. (2009). Γραμματική νέας ελληνικής γλώσσας Α' Β' Γ' γυμνασίου. Αθήνα, Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων. Summary The issue refers to the changes in the use of the final n (τελικό ν), which are applied in the new Grammar textbooks of Greek Primary and Secondary Education. It is argued here that the change of older rule will not mitigate the alleged "confusion" between the male and neutral definitive and indefinite article (τον το, έναν - ένα) and the other cases of use of the final -n. On the contrary, it is rather certain that it will create more confusion (a) to the new users reading of thousands of literary and other texts that have been produced under the older rule and (b) to the old users of our language, for whom the "forced" consolidation of the new rule is neither obvious nor easy. Finally, the persuasiveness of the arguments that led to the change of the rule is discussed and specific proposal is made for remedying the situation. 97

98