Βοηθώντας γονείς με κατάθλιψη και τα παιδιά τους

1 10 18

10

Βοηθώντας γονείς με κατάθλιψη και τα παιδιά τους Γιώργος Γιαννακόπουλος Παιδοψυχιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία»

προαγωγή υγείας παιδιών και γονέων με συναισθηματικές διαταραχές Π α ι δ ο ψ υ χ ι α τ ρ ι κ ή Κ λ ι ν ι κ ή Ε Κ Π Α Επιστημονικός Υπεύθυνος: Γερ. Κολαΐτης Υπεύθυνος προγράμματος: Γ. Γιαννακόπουλος Σε συνεργασία με: Tytti Solantaus, Research Professor, National Institute of Health and Welfare, Helsinki, Finland Πραγματοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος για την Προαγωγή της Ψυχικής Υγείας Παιδιών, Εφήβων και Νέων που χρηματοδοτείται από το www.snf.org

στόχοι του προγράμματος από το 2011 πρόληψη του διαγενεαλογικού κύκλου των ψυχικών διαταραχών μέσω: τεκμηριωμένων μεθόδων σε υπηρεσίες υγείας/κοινωνικές υπηρεσίες 1) οι υπηρεσίες ενηλίκων να προσέξουν τα παιδιά των ασθενών 2) και υποστήριξη τομεοποιημένων υπηρεσιών για την κάλυψη των αναγκών των οικογενειών με πολλαπλά προβλήματα

μια παραδειγματική αλλαγή στην προσέγγιση παρέμβαση επικεντρωμένη στο πρόβλημα: υπηρεσίες παιδικής προστασίας παρέμβαση επικεντρωμένη στο πρόβλημα: παιδοψυχιατρικές υπηρεσίες παρέμβαση με βάση την προαγωγή υγείας και την πρόληψη: υποστήριξη της ανάπτυξης του παιδιού

πόσο σημαντικό είναι το πρόβλημα; 20% των ενηλίκων εμφανίζουν ψυχική διαταραχή 3 στους 4 ασθενείς έχουν ανήλικα παιδιά >20% των παιδιών μεγαλώνουν με ψυχικά ασθενείς γονείς οι ψυχικές διαταραχές και η χρήση ουσιών στους γονείς αποτελούν τους συχνότερους λόγους παρέμβασης υπηρεσιών παιδικής προστασίας Reiss 2011

η διάγνωση καθαυτή δεν είναι αποφασιστικής σημασίας χρονιότητα βαρύτητα συννοσηρότητα, συχνά με χρήση ψυχοτρόπων ουσιών επιπτώσεις στις αλληλεπιδράσεις γονέων-παιδιού και στη γονική λειτουργία προσοχή: ιατρική έναντι διαπροσωπικής βαρύτητας

οι οικογένειες αντιμετωπίζουν επίσης και άλλα προβλήματα προβλήματα ψυχικής υγείας σε άλλα μέλη σωματικές ασθένειες οικογενειακή δυσαρμονία αυξημένα ποσοστά διαζυγίου προβλήματα στις γονικές δεξιότητες παραμέληση, βία μείωση του οικογενειακού εισοδήματος ανεργία φτώχεια δύσκολες συνθήκες διαβίωσης δύσκολες συνθήκες στη γειτονιά απομόνωση, στίγμα Beardslee et al 2011

προβλήματα των παιδιών διαταραχές στον δεσμό έκπτωση κοινωνικής και συναισθηματικής ανάπτυξης γνωστικά προβλήματα σχολική αποτυχία καταθλιπτικά και αγχώδη συμπτώματα και διαταραχές εξωτερικευόμενα προβλήματα και διαταραχές κατάχρηση ουσιών κοινωνικός αποκλεισμός κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας και με συνέχεια στην ενήλικη ζωή Beardslee et al 2011

πώς προκύπτουν τα προβλήματα; δεν είναι γενετικό;

η ανάπτυξη του παιδιού συμβαίνει σε αλληλεπίδραση με το περιβάλλον (Caspi, Moffit, Meaney, Kendler, Rutter, etc) διαπλοκή γονιδίων και περιβάλλοντος Genes x Environment (G x E) αναπτυξιακές τροχιές

Genes and environment, G x E Caspi, Moffit, Meaney, Kendler, Rutter, etc G x σπίτι προσχολική αγωγή σχολείο ελεύθερος χρόνος φίλοι, δραστηριότητες αναπτυξιακές τροχιές

Genes and environment, G x E Caspi, Moffit, Meaney, Kendler, Rutter, etc G x οικογενειακή ζωή σχέσεις γονικότητα αναπτυξιακές τροχιές προβλήματα ψυχικής υγείας στην οικογένεια σωματικές ασθένειες οικογενειακή δυσαρμονία μείωση εισοδήματος ανεργία φτώχεια συνωστισμός αντίξοες γειτονιές απομόνωση, στίγμα

η διαπλοκή γονιδίων και περιβάλλοντος δημιουργεί ένα πεδίο για πρόληψη G X E 13

μετάδοση ψυχικών διαταραχών εκπαιδευτικής αποστέρησης κοινωνικού αποκλεισμού και περιθωριοποίησης από τους γονείς στα παιδιά από γενιά σε γενιά

ανθεκτικότητα πολλές οικογένειες και παιδιά τα πάνε καλά αν το 40% των παιδιών υποφέρουν από ψυχιατρικές διαταραχές, το 60% δεν υποφέρει είναι δυνατό να είσαι καλός γονιός και να προσφέρεις ένα καλό σπιτικό ακόμα κι αν έχεις ψυχιατρική διαταραχή δεν είναι τα προβλήματα καθαυτά αποφασιστικής σημασίας, αλλά ο τρόπος που αντιμετωπίζονται

ευκαιρίες για πρόληψη αποτελεσματικές προληπτικές παρεμβάσεις παρεμβάσεις μητέρας-βρέφους παρεμβάσεις επικεντρωμένες στην οικογένεια ομαδικές παρεμβάσεις για εφήβους μετα-ανάλυση από Siegenthaler et al 2012

ευκαιρίες για πρόληψη-2 μετα-ανάλυση (Siegenthaler et al, JAACAP, 2012) 13 μελέτες έγιναν δεκτές, με 1490 παιδιά 9 USA, 2 Canada, 1 United Kingdom, 1 Finland 7 μελέτες αξιολόγησαν τη συχνότητα διαταραχών 6 μελέτες αξιολόγησαν συμπτώματα

ευκαιρίες για πρόληψη-3 πού επικεντρώθηκαν οι παρεμβάσεις; πληροφόρηση, κατανόηση, επικοινωνία σχετικά με την ψυχική ασθένεια γονικές δεξιότητες στρατηγικές μείωσης της σύγκρουσης και αντιμετώπισης του στρες αύξηση ευχάριστων δραστηριοτήτων υποστήριξη της κοινωνικής ζωής των παιδιών έξω από το σπίτι

ευκαιρίες για πρόληψη-4 μετα-ανάλυση (Siegenthaler et al, JAACAP, 2012) τα εσωτερικευόμενα συμπτώματα μειώθηκαν σημαντικά ο κίνδυνος για νέες διαταραχές μειώθηκε κατά 40% η πρόληψη είναι δυνατή!

εμπειρίες παιδιών και γονέων

Antonia Ringbom

Antonia Ringbom

Antonia Ringbom

Antonia Ringbom

Antonia Ringbom

Antonia Ringbom

Antonia Ringbom

Antonia Ringbom

Antonia Ringbom

ψυχική διαταραχή επιβαρύνει τη γονική λειτουργία και το δυναμικό αλληλεπίδρασης μειωμένη ευαισθησία, ανταπόκριση και δέσμευση λιγότερη παρακολούθηση, καθοδήγηση και εμπλοκή μειωμένη έκφραση αγάπης, ζεστασιάς, ενθάρρυνσης ασταθής συμπεριφορά αυστηρή πειθαρχία, συναισθηματική/σωματική κακοποίηση απόσυρση παραμέληση Beardslee et al 2012

ανθεκτικότητα κανονική ανάπτυξη ακόμη και αν υπάρχουν κίνδυνοι για την ανάπτυξη η ανθεκτικότητα δημιουργείται σε αλληλεπίδραση με το περιβάλλον (Luthar 2007, Rutter, 2010, 2013)

υποστήριξη της ανθεκτικότητας μέσα στην αντιξοότητα υποστηρικτικές, ζεστές σχέσεις με γονείς και αδέλφια αίσθημα ότι ανήκω στην προσχολική αγωγή και το σχολείο φίλοι, κοινωνικές δραστηριότητες, ανάλογα με το αναπτυξιακό επίπεδο και βγάζω νόημα γι αυτό που συμβαίνει αισθάνομαι ότι μπορώ να τα καταφέρω

ΑΝΘΕΚΤΙΚΑ ΠΑΙΔΙΑ σε οικογένειες με ψυχικά ασθενείς γονείς ο γονιός μου έχει πρόβλημα/ είναι άρρωστος και λυπάμαι για αυτόν συμπεριφέρεται παράξενα μερικές φορές λόγω της αρρώστιας και μερικές φορές αυτό είναι τρομακτικό όταν χρειάζομαι βοήθεια και ο γονιός μου δεν μπορεί, μπορώ να ζητήσω βοήθεια από τον δεν φταίω εγώ για τα προβλήματα του γονιού μου, οφείλονται σε άλλα πράγματα ο γονιός μου έχει τον γιατρό του/ άλλους να τον φροντίσουν ξέρω ότι δεν μπορώ να τον κάνω καλά, αλλά μπορώ μπορώ να κρατήσω τους φίλους και τα χόμπι μου: αυτό θέλουν και οι γονείς μου αυτή η κατανόηση αναπτύσσεται με τον χρόνο (και χρειάζεται αρκετός)

χρειάζεται ανοικτή και εποικοδομητική συζήτηση για να επιτευχθεί η αμοιβαία κατανόηση και η επίλυση προβλημάτων στην οικογένεια

το στίγμα και οι ψυχικά ασθενείς γονείς στίγμα από τους άλλους, και από εμάς τους ίδιους στις υπηρεσίες επικριτικές στάσεις, κατηγορία των γονιών πρόκληση ενοχών αποκλεισμός από τη λήψη αποφάσεων

το στίγμα και οι ψυχικά ασθενείς γονείς εσωτερικευμένο στίγμα χαμηλή αυτοεκτίμηση αποδοχή του στίγματος, εξευτελισμός, κακομεταχείριση οδηγεί τους γονείς να προσπαθούν να μην μάθουν τα παιδιά για την ψυχική ασθένεια απροθυμία να μιλήσουν για τα παιδιά στις υπηρεσίες να μην χρησιμοποιούν/ να φεύγουν από τις υπηρεσίες

ξεπερνώντας το στίγμα και την κατηγορία η δουλειά με τις οικογένειες με ψυχικά ασθενείς γονείς βασίζεται στην κατανόηση της κατάστασης και των αναγκών του γονιού η επίδραση της ψυχικής ασθένειας στις ικανότητες κάποιου να αλληλεπιδράσει και να φροντίσει τους άλλους κατανόηση της κατάστασης και των αναγκών των παιδιών και στη διαπραγμάτευση και των δύο

το πρόγραμμα στις υπηρεσίες υγείας ενηλίκων και την ΠΦΥ

οι μέθοδοι let s talk about children discussion (1-2 συζητήσεις) family talk intervention (6-8 συνεδρίες) effective family network meeting βιβλίο-οδηγός Πώς μπορώ να βοηθήσω τα παιδιά μου; βιβλίο-οδηγός Τι συμβαίνει με τους γονείς μας;

«η ψυχιατρική ενηλίκων είναι για τη θεραπεία των ασθενών» «τα παιδιά και η οικογένεια δεν είναι δική μας ευθύνη»

απάντηση 1: αλλά ποιος είναι υπεύθυνος αν τα φάρμακα προκαλούν υπνηλία, ευερεθιστότητα κτλ ψυχιατρικά φάρμακα, υπνωτικά χάπια, παυσίπονα κτλ αφορά ιδίως τις μονογονικές οικογένειες ένας υπεύθυνος ασθενής δεν χρησιμοποιεί τέτοια φάρμακα μη συμμόρφωση έλλειψη θεραπευτικής αποτελεσματικότητας

απάντηση 2: θεραπεία του ασθενούς; το να είναι κανείς γονιός είναι τμήμα της πυρηνικής ταυτότητας οποιουδήποτε ενηλίκου με παιδιά

Ασθενής το ιστορικό του και η παρούσα ψυχική κατάσταση σχέση ζευγαριού θεραπεία θεραπεία ζεύγους εργασιακό ιστορικό και ικανότητα για εργασία αποκατάσταση

το ιστορικό του και η παρούσα ψυχική κατάσταση σχέση ζευγαριού θεραπεία θεραπεία ζεύγους εργασιακό ιστορικό και ικανότητα για εργασία αποκατάσταση ικανότητα να δουλεύεις στο σπίτι? γονική λειτουργία?

ερευνητικά τεκμήρια η συζήτηση για τα ζητήματα της γονικής λειτουργίας στην ατομική θεραπεία του ασθενούς αυξάνει την αποτελεσματικότητα της θεραπείας (Swartz et al, Am J Psychiatry, 2008) η υποστήριξη των παιδιών και της γονικής λειτουργίας αυξάνει το κίνητρο του ασθενούς για θεραπεία (Solantaus et al, IJMHP, 2009)

απάντηση 3: συμβολή στη διακοπή του διαγενεαλογικού κύκλου η ψυχιατρική ενηλίκων είναι μια θέση-κλειδί για να σπάσουμε τον διαγενεαλογικό κύκλο

Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα οκτώ δίωρες ομαδικές συναντήσεις 12-15 εκπαιδευόμενοι διαλέξεις, συζητήσεις, παιγνίδι ρόλων, βίντεο σημειώσεις, εγχειρίδια, βιβλία-οδηγούς για γονείς και παιδιά εννιά κύκλους μέχρι σήμερα

υπηρεσίες που έλαβαν την εκπαίδευση άλλες υπηρεσίες κοινωνικές υπηρεσίες υπηρεσίες παιδιών υπηρεσίες ενηλίκων σύνολο 0 20 40 60 80 N

εκπαιδευμένοι επαγγελματίες ειδικότητα 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 N άλλη ειδικότητα επισκέπτες υγείας νοσηλευτές κοινωνικοί λειτουργοί ψυχολόγοι ιατροί σύνολο

εκπαιδευτικό πρόγραμμα αξιολόγηση διαδικασίας περιεχόμενο και εκπαιδευτικό αποτέλεσμα μέθοδοι διδασκαλίας υποστήριξη προσδοκίες 0 1 2 3 4 5 Υψηλότερη βαθμολογία = 5 συνολική εκτίμηση

Η κλινική μελέτη let s talk about the children discussion (Solantaus) 1-2 συζητήσεις για τα παιδιά family talk intervention (Beardslee) 6 συνεδρίες που σταδιακά περιλαμβάνει ολόκληρη την οικογένεια αποτελεσματικότητα συγκριτικά με την αρχική μέτρηση μεταπαρακολούθηση στους 4, 10 και 18 μήνες

The let s talk about the children discussion (Solantaus) συζήτηση με τον ασθενή και τον σύντροφο επικεντρωμένη στο παιδί να εκτιμηθεί η κατάσταση του παιδιού και να ενημερωθούν οι γονείς πώς μπορούν να υποστηρίξουν τα παιδιά τους δύο συνεδρίες 45 λεπτών με εγχειρίδιο

The family talk intervention (Beardslee) Σταδιακά οι γονείς κατανοούν την κατάσταση και γονείς και παιδιά προετοιμάζονται για την οικογενειακή συνεδρία Στην οικογενειακή συνεδρία οι γονείς βάζουν την ψυχική ασθένεια σε λόγια για τα παιδιά τους και απαντούν σε ερωτήσεις των παιδιών με τη βοήθειά μας Γίνονται συναντήσεις επανεκτίμησης Έξι συνεδρίες σε οικογένειες με ένα παιδί. Ο αριθμός των συνεδριών αυξάνει με τον αριθμό των παιδιών με εγχειρίδιο

Κριτήρια συμπερίληψης ασθενείς με διάγνωση διαταραχής της διάθεσης με τουλάχιστον ένα παιδί ηλικίας 8-16 ετών η συννοσηρότητα και η παράλληλη ψυχοθεραπεία δεν ήταν κριτήρια αποκλεισμού Κριτήρια αποκλεισμού σχιζοφρενική διαταραχή ασθένεια απειλητική για τη ζωή οικογενειακή θεραπεία διαμάχη για επιμέλεια επείγουσα ανάγκη για υπηρεσίες παιδικής προστασίας

Τύπος παρέμβασης 60 50 40 N 30 20 10 0 let's talk about children family talk

Φύλο γονέα % 100 80 60 40 20 πατέρες μητέρες 0 let's talk about children family talk τύπος παρέμβασης

Φύλο παιδιού % 60 50 40 30 20 10 αγόρια κορίτσια 0 let's talk about children family talk τύπος παρέμβασης

Ηλικία γονέα και παιδιού έτη 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 γονέας child let's talk about children family talk

Εκπαίδευση γονέα 1 % 70 60 50 40 30 20 10 0 let's talk about children family talk τύπος παρέμβασης χαμηλή μέση υψηλή 1 ISCED classification

Κοινωνική-οικονομική κατάσταση 1 % 80 70 60 50 40 30 20 10 0 let's talk about children family talk τύπος παρέμβασης 1 FAS χαμηλή μέση υψηλή

Καταθλιπτικά συμπτώματα γονέα 30 BDI-SF score 25 20 15 10 p<.001 let's talk about children family talk 5 0 p<.001 baseline follow-up

Άγχος γονέα STAI score 70 60 50 40 30 20 10 0 p<.001 p<.001 let's talk about children family talk baseline follow-up

Συναισθηματικά/συμπεριφορικά προβλήματα των παιδιών SDQ score 20 15 10 5 0 p<.001 p<.001 let's talk about children family talk baseline follow-up

Άγχος των παιδιών 3 SCARED-SF score 2,5 2 1,5 1 p<.001 let's talk about children family talk 0,5 0 p<.001 baseline follow-up

Καταθλιπτικά συμπτώματα των παιδιών CDI score 14 12 10 8 6 4 2 0 p<.001 p<.001 let's talk about children family talk baseline follow-up

Οικογενειακή λειτουργικότητα 2,5 2 p<.001 FAD-GF score 1,5 1 let's talk about children family talk 0,5 0 baseline p<.001 follow-up p=.004 for group effect p<.001 for time x group effect

Μη ικανοποιητική σχέση γονέα-παιδιού 1 40 30 p=.015 % 20 10 0 let's talk about children family talk 1 SAS-PR baseline follow-up

Περιορισμένη κοινωνική υποστήριξη γονέα 1 80 60 % 40 20 p<.001 let's talk about children family talk 0 p<.001 1 OSLO-3 baseline follow-up

Περιορισμένη κοινωνική υποστήριξη παιδιού 1 50 40 % 30 20 p<.001 let's talk about children family talk 10 0 1 OSLO-3 baseline follow-up

Ποια παιδιά ωφελήθηκαν περισσότερο και από τις δύο παρεμβάσεις; σημαντικές επιδράσεις στη βελτίωση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων των παιδιών παιδιά με μη ικανοποιητική σχέση με τους γονείς τους (β=-2.25, SE=0.67, p=.001) παιδιά με οικογένειες χαμηλής λειτουργικότητας (β=-1.53, SE=0.41, p<.001) παιδιά με περιορισμένη κοινωνική υποστήριξη (β=-3.17, SE=0.54, p<.001) ανάλυση γραμμικής παλινδρόμησης με τα καταθλιπτικά συμπτώματα του παιδιού ως εξαρτημένη μεταβλητή μετά διόρθωση για φύλο, ηλικία και κοινωνική-οικονομική κατάσταση δεν ήταν η βελτίωση της κατάθλιψης των γονέων, αλλά η αύξηση της κοινωνικής υποστήριξης των παιδιών και η βελτίωση της σχέσης τους με τους γονείς τους που μείωσαν τα καταθλιπτικά συμπτώματα των παιδιών τέσσερις μήνες μετά

τελικά η αλλαγή θέλει χρόνο ανθεκτικοί ειδικοί και ανθεκτικές υπηρεσίες μπορούν να προάγουν την ανθεκτικότητα στις οικογένειες που υποφέρουν αυτο-κατανόηση ισχυροί δεσμοί μεταξύ των υπηρεσιών όραμα και δέσμευση