HOU-CS-TR-2006-07-GR 0

HOU-CS-TR-2006-07-GR 0

Μεθοδολογία Αξιολόγησης του Εκπαιδευτικού Λογισµικού και Προοπτικές Εφαρµογής στο Αγγέλης Γεώργιος, Βλάση Αθανασία, Κουτσογιάννης Χρήστος, Κριλής Σπυρίδων, Λαγουδιανάκη Μαρία, Μηλάκης Γεώργιος, Μόσχος ηµήτριος, Ξένος Μιχάλης, Παπαγεωργίου Χριστίνα, Παπαδόπουλος Ανάργυρος, Παυλάκης Παύλος HOU-CS-TR-2006-07-GR 1

Μεθοδολογία Αξιολόγησης του Εκπαιδευτικού Λογισµικού και Προοπτικές Εφαρµογής στο Αγγέλης Γεώργιος, Βλάση Αθανασία, Κουτσογιάννης Χρήστος, Κριλής Σπυρίδων, Λαγουδιανάκη Μαρία, Μηλάκης Γεώργιος, Μόσχος ηµήτριος, Ξένος Μιχάλης, Παπαγεωργίου Χριστίνα, Παπαδόπουλος Ανάργυρος, Παυλάκης Παύλος Περίληψη: Η τεχνική αναφορά αυτή έχει ως θέµα της το Εναλλακτικό ιδακτικό Υλικό των Πανεπιστηµίων (Ε Υ) και συγκεκριµένα του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστηµίου, και ειδικότερα πώς θα µπορούσε το λογισµικό που αναπτύσσεται ως Ε Υ να αξιολογηθεί. Πέρα από το 1 ο κεφάλαιο που γίνεται µια εισαγωγή στο αντικείµενο της αναφοράς, στο 2 ο κεφάλαιο γίνεται µια περιγραφή του τι είναι το Ε Υ, ποια είναι η κατάστασή του σήµερα γενικά και αλλά και συγκεκριµένα στο ΕΑΠ και ποιες είναι οι µορφές του. Στο 3 ο κεφάλαιο αναλύονται οι έννοιες της ποιότητας, της αξιολόγησης της ποιότητας γενικά και ειδικά για το λογισµικό και αναλυτικά οι µέθοδοι αξιολόγησης ενός λογισµικού, ενώ στο 4 ο κεφάλαιο περιγράφεται η τρέχουσα κατάσταση του ΕΑΠ στο θέµα της ποιοτικής αξιολόγησης του λογισµικού. Το 5 ο κεφάλαιο περιγράφει αναλυτικά τις συγκεκριµένες µεθοδολογίες αξιολόγησης που προτείνονται στο ΕΑΠ για την ποιοτική αξιολόγηση του Ε Υ του, ενώ στο 6 ο κεφάλαιο λαµβάνει χώρα µια ενδεικτική εφαρµογή αξιολόγησης. Τέλος στο 7 ο κεφάλαιο παρατίθενται συνεντεύξεις, ερωτηµατολόγια και γενικά όλο το υλικό που υπάρχει και περιγράφεται στην αναφορά. Αυτή η Τεχνική Αναφορά προέκυψε (έπειτα από επεξεργασία και µορφοποίηση) από ένα από τα 3 παραδοτέα της τελευταίας εργασίας του τµήµατος Α1 της Θεµατικής Ενότητας ΠΛΣ61, στο µεταπτυχιακό πρόγραµµα Σπουδών Μεταπτυχιακή Εξειδίκευση στα Πληροφοριακά Συστήµατα της Σχολής Θετικών Επιστηµών και Πληροφορικής του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστηµίου. HOU-CS-TR-2006-07-GR 2

Ευχαριστίες Ιδιαίτερες ευχαριστίες πρέπει να δοθούν στους: Καλλέ ηµήτριο Σταυρινούδη ηµήτρη Χατζηλάκο Αθανάσιο οι οποίοι βοήθησαν µε την πολύτιµη εµπειρία τους στη συγκέντρωση του πρωτογενούς υλικού και στους συµµετέχοντες στη διαδικασία της εφαρµογής της αξιολόγησης στο εργαστήριο. HOU-CS-TR-2006-07-GR 3

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1 Εισαγωγή... 6 2 Εναλλακτικό ιδακτικό Υλικό (Ε Υ) Περιγραφή, κατανόηση... 8 2.1 Τι είναι το Ε Υ... 8 2.2 Σκοπός του Ε Υ... 9 2.2.1 Σηµασία του Εκπαιδευτικού υλικού (ΕΥ)... 9 2.2.2 Συγκρότηση και αξιοποίηση από το φοιτητή... 10 2.2.3 Αξιοποίηση του ΕΥ από τους φοιτητές... 10 2.2.4 Μορφές του Ε Υ... 11 2.2.5 Συµβολή του Ε Υ... 12 2.3 Η κατάσταση του Ε Υ του ΕΑΠ σήµερα... 12 2.3.1 Ηχογραφηµένο/ Βιντεοσκοπηµένο υλικό... 13 2.3.2 Web cast... 13 2.3.3 Εκπαιδευτική µεθοδολογία... 15 2.4 Το Ε Υ στον κόσµο... 18 2.4.1 Οι τάσεις στην έρευνα... 18 2.4.2 Το όραµα των Ευφυών Συστηµάτων ιδασκαλίας (Intelligent Tutoring System (ITS)) του Advanced Distributed Learning (ADL)... 20 3 Ποιότητα Ποιοτική Αξιολόγηση... 21 3.1 Ορισµοί ιστορικά στοιχεία... 21 3.2 Ποιότητα... 22 3.2.1 Ποιότητα λογισµικού... 22 3.2.2 Παράγοντες ποιότητας λογισµικού... 23 3.2.3 Πρότυπα ποιότητας... 26 3.3 Μέθοδοι ποιοτικής αξιολόγησης λογισµικού... 26 3.3.1 Αναλυτικές µέθοδοι... 27 3.3.2 Πειραµατικές µέθοδοι... 32 3.3.3 ιερευνητικές µέθοδοι... 36 3.4 Αξιολόγηση ποιότητας Λογισµικού του Ε Υ... 39 3.4.1 Έλεγχος ποιότητας του Λογισµικού του Ε Υ... 39 3.4.2 Σηµεία αναφοράς για την αξιολόγηση Ε Υ... 42 3.4.3 Όψεις Αξιολόγησης Εκπαιδευτικού Λογισµικού... 43 3.4.4 ιαµορφωτική και τελική αξιολόγηση... 43 3.4.5 Η τελική αξιολόγηση... 44 4 Ποιοτική αξιολόγηση του Ε Υ του ΕΑΠ... 45 4.1 Η ποιοτική αξιολόγηση του Ε Υ του ΕΑΠ σήµερα... 45 4.2 Ερευνητική Οµάδα Ποιότητας Λογισµικού ΕΑΠ (www.quality.eap.gr)... 45 5 Προτάσεις αξιολόγησης... 48 5.1 Λογισµικό (software)... 48 5.1.1 Αναλυτικές µέθοδοι... 48 Εφαρµογή ευρετικής µεθόδου µε χρήση ερωτηµατολογίου... 49 5.1.2 ιερευνητικές µέθοδοι... 52 Συνεντεύξεις χρηστών... 52 Ερωτηµατολόγια... 55 Πλεονεκτήµατα Μειονεκτήµατα ιερευνητικών Μεθόδων... 58 Πρόταση αξιολόγησης µε ιερευνητικές Μεθόδους... 59 5.2 Web cast... 62 5.3 Ιστοσελίδες (websites)... 63 5.3.1 Εισαγωγή... 63 HOU-CS-TR-2006-07-GR 4

5.3.2 Προτεινόµενες µέθοδοι αξιολόγησης εκπαιδευτικών ιστοσελίδων... 64 5.3.3 Πειραµατική µέθοδος Πρωτόκολλο οµιλούντων υποκειµένων... 64 5.3.4 ιερευνητική µέθοδος Συµπλήρωση ερωτηµατολογίων... 64 5.3.5 Σύνοψη... 65 5.4 Σύγκριση των διαθέσιµων µεθόδων αξιολόγησης... 65 6 Εφαρµογή της προτεινόµενης διαδικασίας αξιολόγησης... 67 6.1 Περιγραφή... 67 6.1.1 Λογισµικά «Στοίβα» και «Ουρά»... 68 6.1.2 Προετοιµασία του πειράµατος... 69 6.1.3 ιεξαγωγή του πειράµατος... 70 6.1.4 Τρόπος Αξιολόγησης αποτελεσµάτων πειράµατος... 72 6.1.5 Αξιολόγηση αποτελεσµάτων πειράµατος... 73 6.2 Συµπεράσµατα από την διεξαγωγή του πειράµατος... 74 7 Παραρτήµατα... 77 7.1 Παράρτηµα Α (Επαφές Συνεντεύξεις)... 77 7.2 Παράρτηµα Β (Ενδεικτικά Ερωτηµατολόγια Αναλυτικών Μεθόδων)... 87 7.3 Παράρτηµα Γ... 107 7.4 Παράρτηµα... 108 7.5 Παράρτηµα Ε (Συγκεντρωτικές απαντήσεις ερωτηµατολογίου και συνέντευξης πειραµατικής µεθόδου)... 113 7.6 Παράρτηµα ΣΤ: Ένα Παράδειγµα Ερωτηµατολογίου SUMI... 123 8 Βιβλιογραφία... 126 9 ιαδικτυακοί Σύνδεσµοι... 127 10 Γλωσσάριο Ακρωνύµια... 128 HOU-CS-TR-2006-07-GR 5

1 Εισαγωγή Η ανοικτή ή εξ αποστάσεως εκπαίδευση, φορέας της οποίας, για τη χώρα µας, είναι το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο, προσεγγίζει τη φοιτητική αλλά και την επιστηµονική κοινότητα υπό το πρίσµα της εναλλακτικότητας, τόσο για την µεθοδολογία της διδασκαλίας, όσο και για το είδος του διδακτικού υλικού που χρησιµοποιεί. Το υλικό αυτό προσπερνά την έννοια του κλασσικού-συµβατικού βιβλίου και παρουσιάζεται µε σύγχρονες µορφές, όπως αυτές υπαγορεύονται από την εξέλιξη και την πρόοδο της τεχνολογίας. Για τα τµήµατα σπουδών µε αντικείµενο την Πληροφορική, όπως για παράδειγµα, το Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα Εξειδίκευσης στα Πληροφοριακά Συστήµατα, και το Προπτυχιακό Πρόγραµµα Πληροφορικής έχει αναπτυχθεί (και αναπτύσσεται συνεχώς) διδακτικό λογισµικό, µε σκοπό την κάλυψη των αναγκών του σηµερινού φοιτητή. Το υλικό αυτό χρησιµοποιεί τις δυνατότητες που προσφέρουν το διαδίκτυο και τα πολυµέσα, για να παρουσιάσει ένα πρόσωπο εναρµονισµένο µε την Κοινωνία της Πληροφορίας. Από την απλούστερη µορφή του, όπως οι µικρές εφαρµογές που χρησιµοποιούνται επικουρικά από τους φοιτητές για την επίλυση ασκήσεων, µέχρι την πολυπλοκότερη, όπως το portal, που εξυπηρετεί το σύνολο των φοιτητών του ΕΑΠ, το εναλλακτικό διδακτικό λογισµικό πρέπει να εµφανίζει προδιαγραφές και ποιοτικά χαρακτηριστικά, συµβατά µε τα διεθνή πρότυπα ποιότητας µεν, ικανοποιητικά για τους χρήστες δε. Για τον λόγο αυτό, το ΕΑΠ αναζητά εκείνους τους τρόπους ποιοτικής αξιολόγησης του υλικού του, που θα προσφέρουν έγκυρα αποτελέσµατα, ώστε να είναι δυνατή η διόρθωση λαθών, η κάλυψη κενών και η βελτίωση του περιεχοµένου του, µε ταυτόχρονη ελαχιστοποίηση του κόστους αξιολόγησης. Η οµάδα, που ασχολήθηκε µε το έργου το οποίο παρουσιάζεται σε αυτή την τεχνική αναφορά, απαντά στα εξής ερωτήµατα: 1. Γιατί πρέπει να αξιολογείται το εκπαιδευτικό λογισµικό του ΕΑΠ; 2. Πώς µπορεί να γίνει η αξιολόγησή του; Μετά από συστηµατική µελέτη της σχετικής ελληνικής και ξενόγλωσσης βιβλιογραφίας, εµπεριστατωµένη έρευνα στο διαδίκτυο, επαφές και συνεντεύξεις µε τους αρµόδιους για την ανάπτυξη του Ε Υ στο ΕΑΠ (βλ. Παράρτηµα Α), ακολούθησε τα βήµατα των µεθόδων αξιολόγησης πάνω σε δείγµα του υλικού και µε τη βοήθεια χρηστών (έµπειρων και αρχάριων), κατέγραψε τις αντιδράσεις τους, τις απαντήσεις στα ερωτηµατολόγια που τους δόθηκαν, τη γνώµη τους για τη λειτουργικότητα και ευχρηστία των εφαρµογών, καθώς και τις προτάσεις τους για περαιτέρω βελτίωση. Η οµάδα κατέγραψε επίσης τις δυσκολίες που HOU-CS-TR-2006-07-GR 6

αντιµετώπισε στη διαδικασία αυτή και προτείνει στο ΕΑΠ τις προσεγγίσεις ποιοτικής αξιολόγησης λογισµικού, όπως αυτές παρουσιάζονται στα κεφάλαια που ακολουθούν. Η τεχνική αναφορά αυτή, έχει ως στόχο την παρουσίαση αιτιολογηµένων προτάσεων, για την υλοποίηση ποιοτικής αξιολόγησης του Εναλλακτικού ιδακτικού Υλικού, που αναπτύσσεται από το ΕΑΠ. Η αξιολόγηση αφορά σε υλικό µε µορφή λογισµικού, το οποίο χρησιµοποιείται κυρίως από προπτυχιακούς και µεταπτυχιακούς φοιτητές του τοµέα της πληροφορικής. HOU-CS-TR-2006-07-GR 7

2 Εναλλακτικό ιδακτικό Υλικό (Ε Υ) Περιγραφή, κατανόηση 2.1 Τι είναι το Ε Υ Ορισµός - Στόχος Η φράση Εναλλακτικό ιδακτικό Υλικό απαρτίζεται από τρεις λέξεις οι οποίες αν ερµηνευτούν ξεχωριστά η καθεµία (λόγω της ιδιαιτερότητας που παρουσιάζει η µία από την άλλη) θα εξαχθούν τρεις ορισµοί, η ένωση των οποίων προσδιορίζει το τι είναι Εναλλακτικό ιδακτικό Υλικό (Ε Υ). Έτσι σύµφωνα µε το λεξικό του Μπαµπινιώτη οι έννοιες των λέξεων είναι: Εναλλακτικό: Αυτό που διατίθεται για την εκ περιτροπής και διαδοχική αντικατάσταση κάποιου άλλου. Αυτό που προκύπτει στο πλαίσιο της αµφισβήτησης ή της προσπάθειας διαφορετικής προσέγγισης καθιερωµένων, τυποποιηµένων, παλαιών µορφών ή δοµών. ιδακτικό: Αυτό που σχετίζεται µε τη διδασκαλία. Μέθοδος, όργανα και µέσα για διδασκαλία στο σχολείο. Υλικό: Σύνολο δεδοµένων και πραγµάτων που µπορούν να αξιοποιηθούν για να δηµιουργήσει κανείς ένα έργο (καλλιτεχνικό, πνευµατικό) για µελέτη, σχεδιασµό κ.λπ. Άρα από τους παραπάνω ορισµούς µπορεί να εξαχθεί ένας ορισµός του Ε Υ [1]: «Για την υποστήριξη της µαθησιακής διαδικασίας, θα χρησιµοποιείται και άλλων µορφών διδακτικό υλικό όπως, διαφάνειες σε έντυπη και ηλεκτρονική µορφή, slides, video-µαθήµατα κ.λπ. Το υλικό αυτό θα είναι προσεκτικά επιλεγµένο, θα έχει πιστοποιηθεί η καταλληλότητά του και θα συνοδεύεται από συγκεκριµένες οδηγίες ένταξης και χρήσης του στη µαθησιακή διαδικασία» Χρησιµοποιώντας διαφορετική φρασεολογία, η αναφορά στον όρο Ε Υ µπορεί να γίνει και ως: - ιαφορετική προσέγγιση µεθόδου διδασκαλίας ή - Πρωτοποριακή µέθοδος διδασκαλίας ή - Νέα µορφή δεδοµένων διδασκαλίας Στόχος του Εναλλακτικού ιδακτικού Υλικού (Ε Υ) είναι να βοηθήσει το µαθητή-φοιτητή να κατανοήσει καλύτερα το διδακτικό υλικό που περιλαµβάνεται στα συγγράµµατα. Το Ε Υ αξιοποιεί, αποσαφηνίζει και εµπλουτίζει, όπου είναι ή κριθεί απαραίτητο, το ήδη HOU-CS-TR-2006-07-GR 8

υπάρχον έντυπο υλικό (βιβλία), λειτουργώντας ως συµπληρωµατικό του υφιστάµενου διδακτικού υλικού που παρέχεται, κατά τρόπο τέτοιο ώστε να δηµιουργηθεί ένα ολοκληρωµένο εκπαιδευτικό πακέτο που θα λειτουργεί ως χρήσιµο εργαλείο το οποίο θα καλύπτει ένα ή περισσότερα βιβλία της ύλης του προγράµµατος σπουδών, ενισχύοντας την ποιότητα της παρεχόµενης εκπαίδευσης. 2.2 Σκοπός του Ε Υ 2.2.1 Σηµασία του Εκπαιδευτικού υλικού (ΕΥ) Οι φοιτητές που εκπαιδεύονται από απόσταση εξαρτώνται πολύ περισσότερο από το εκπαιδευτικό υλικό από ότι οι σπουδαστές µιας παραδοσιακής µορφής εκπαίδευσης, εξαιτίας της περιορισµένης επικοινωνίας που µπορούν να έχουν µε το διδάσκοντα, αλλά και µε τους άλλους συµφοιτητές τους. Το εκπαιδευτικό υλικό συνεπώς «διδάσκει» τους φοιτητές. Για αυτό πρέπει να είναι σχεδιασµένο µε τέτοιο τρόπο, ώστε να αναπληρώνει, σε όσο το δυνατόν µεγαλύτερο βαθµό, την απουσία εκπαιδευτικής επικοινωνίας και γενικά, να επιτελεί τις διάφορες διδακτικές λειτουργίες που πραγµατοποιούνται στην παραδοσιακή εκπαίδευση. Για να µπορέσει εποµένως, το εκπαιδευτικό υλικό να ανταποκριθεί σε αυτές τις ανάγκες, πρέπει να δηµιουργείται µε τέτοιο τρόπο (και να εµπεριέχει εκείνα τα κατάλληλα στοιχεία), ώστε να: - Καθοδηγεί το φοιτητή στη µελέτη του. - Προάγει τη σηµαντική για τη µάθηση, αλληλεπίδραση του φοιτητή µε το µαθησιακό υλικό (µε ασκήσεις και εργασίες). - Επεξηγεί δύσκολα σηµεία και έννοιες. - Αξιολογεί και ενηµερώνει το φοιτητή για την πρόοδό του. - Εµψυχώνει και ενθαρρύνει το φοιτητή να συνεχίσει. - Επιτρέπει στο φοιτητή να επιλέγει ελεύθερα τον τόπο και το χρόνο, καθώς και το ρυθµό της µελέτης του [2]. Για αυτούς τους λόγους το ΕΑΠ προχώρησε στην παραγωγή ειδικού διδακτικού υλικού για όλες τις Θεµατικές Ενότητες (ΘΕ) οι οποίες αποτελούν τη βασική λειτουργική µονάδα του ΕΑΠ και καλύπτουν ένα διακεκριµένο αντικείµενο σε προπτυχιακό ή µεταπτυχιακό επίπεδο. Κάθε ΘΕ περιλαµβάνει ύλη που αντιστοιχεί σε τρία εξαµηνιαία µαθήµατα των Ελληνικών Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων (ΑΕΙ). Το παραπάνω ειδικό διδακτικό υλικό λοιπόν, είναι προσαρµοσµένο στις απαιτήσεις της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. HOU-CS-TR-2006-07-GR 9

Λόγω της µεγάλης σηµασίας που έχει το εκπαιδευτικό υλικό για τους φοιτητές του ΕΑΠ, οι αµέσως παρακάτω σελίδες αναφέρονται αναλυτικά στη συγκρότησή του, στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, καθώς και στη µέθοδο αξιοποίησής του από τους φοιτητές. 2.2.2 Συγκρότηση και αξιοποίηση από το φοιτητή Το µεγαλύτερο µέρος του εκπαιδευτικού υλικού του ΕΑΠ είναι έντυπο. Το έντυπο υλικό των ΘΕ των προγραµµάτων σπουδών αποτελείται από τα εξής: 1. Βιβλία που έχουν συγγραφεί ειδικά για το ΕΑΠ µε τη µέθοδο της Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης, τα οποία αποτελούν οργανικό µέρος της διδακτέας ύλης και που προσφέρονται στους φοιτητές από το ΕΑΠ. 2. Παράλληλα Κείµενα (µέρη βιβλίων, άρθρα κ.λπ.) που αποτελούν οργανικό µέρος της διδακτέας ύλης και που προσφέρονται στους φοιτητές σε φωτοτυπηµένη µορφή από το ΕΑΠ. 3. Συνοδευτικά βιβλία, που συνιστάται να προµηθευτούν οι ίδιοι οι φοιτητές. 4. Οπτικοαουστικό υλικό ή/και εκπαιδευτικό λογισµικό. 2.2.3 Αξιοποίηση του ΕΥ από τους φοιτητές Η σε βάθος κατανόηση ενός κειµένου εξ αποστάσεως εκπαίδευσης από το φοιτητή είναι ευνόητο ότι δε συµβιβάζεται µε την άκριτη αποδοχή του περιεχοµένου του κειµένου. Αντίθετα, λειτουργεί ως αφετηρία, προκειµένου ο φοιτητής να διαµορφώσει µια σχέση διαλόγου µε το κείµενο και να το χειριστεί µε στόχο να καλύψει τα ενδιαφέροντα και τις µαθησιακές ανάγκες του. Αυτή η «ενεργητική ανταλλαγή» ανάµεσα στο φοιτητή και το κείµενο πραγµατοποιείται µέσα από τρεις αλληλο-διαπλεκόµενες διεργασίες, που παρουσιάζονται αµέσως παρακάτω: 1. Ο φοιτητής οικειοποιείται το κείµενο µε το δικό του τρόπο και ρυθµό. Καθένας εκπαιδεύεται καλύτερα, όταν ακολουθεί τον προσωπικό του τρόπο µάθησης. Άλλος διευκολύνεται, εάν ακολουθεί τη δοµή του κειµένου και το νήµα των συλλογισµών του συγγραφέα. Άλλος προτιµά να ακολουθεί δική του διαδροµή: ξεκινάει από τα µέρη του κειµένου που τον ενδιαφέρουν, κάνει παρεκκλίσεις, επιστρέφει σε ορισµένες σελίδες, όταν το χρειάζεται. Άλλος κρατά σηµειώσεις, άλλος υπογραµµίζει επάνω στο βιβλίο. Άλλος προτιµά να διαβάζει ώρες αδιάσπαστα, ενώ άλλος κάνει παύσεις ή συζητά µε άλλους όσα µελέτησε. Σε κάθε HOU-CS-TR-2006-07-GR 10

περίπτωση, είναι σκόπιµο ο φοιτητής να εµπιστευτεί το δικό του τρόπο και ρυθµό µάθησης και ανάλογα να διαµορφώσει τη στρατηγική προσπέλασης στο κείµενο. 2. Κριτική διείσδυση στο περιεχόµενο (ισχύει ιδιαίτερα για τις ανθρωπιστικές και τις κοινωνικές επιστήµες). Όπως αναφέρθηκε, ζητούµενο για το φοιτητή είναι να οικειοποιηθεί το κείµενο µε τον πιο πρόσφορο για τον ίδιο, τρόπο. Για να το επιτύχει, προβαίνει σε µια διαπραγµάτευση µε το περιεχόµενο. Εξετάζει τα σηµεία τα οποία ενισχύουν τις απόψεις που ήδη είχε, καθώς και εκείνα µε τα οποία διαφωνεί ή για τα οποία αµφιβάλλει, συνεπώς θεωρεί ότι χρειάζονται αντίλογο ή περισσότερη διερεύνηση. Συνδέει το κείµενο µε τις προ-υπάρχουσες γνώσεις και εµπειρίες του και το θεωρεί αφορµή για να στοχαστεί επάνω σε αυτές. Επιχειρεί, µε άλλα λόγια, να βρει τι πραγµατικά σηµαίνει το κείµενο για αυτόν τον ίδιο, επιδιώκει να το ενσωµατώσει στο αντιληπτικό του σύστηµα και να το καταστήσει εφόδιο για περαιτέρω σκέψη και δραστηριοποίηση. 3. Εφαρµογή στην πράξη. Όσο µελετά κανείς το κείµενο µε κριτικό τρόπο, σκέφτεται ταυτόχρονα ποιες εφαρµογές µπορούν να έχουν όσα µαθαίνει. Πού θα χρησιµοποιήσει τις γνώσεις και τις δεξιότητες που αποκτά, ποια σχέδια δράσης θα αναπτύξει, ποια επόµενα «βήµατα» θα κάνει είτε στο πεδίο της συνεχιζόµενης εκπαίδευσης είτε στην επαγγελµατική ή προσωπική σφαίρα της ζωής. 2.2.4 Μορφές του Ε Υ Οι µορφές Ε Υ που χρησιµοποιούνται σήµερα από το Εργαστήριο Εκπαιδευτικού Υλικού και Εκπαιδευτικής Μεθοδολογίας (ΕΕΥΕΜ) [3] είναι οι εξής: - Ηχογραφηµένο διδακτικό υλικό (κασέτες-cd ήχου). - Βιντεοσκοπηµένο διδακτικό υλικό (CD-DVD video). - Βιντεοδιαλέξεις (web cast). - Ερωτήσεις αυτό-αξιολόγησης (κλειστού τύπου ή πολλαπλής επιλογής). - Εκπαιδευτικό λογισµικό (Software) (διαδραστικό ή όχι). - Πολυµεσικό υλικό, αλληλεπιδραστικοί χάρτες. - Εικονικά εργαστήρια Προσοµοιώσεις. - Εικονικές τάξεις (Virtual Classrooms). - Τηλε-εργαστήρια. HOU-CS-TR-2006-07-GR 11

- Εκπαιδευτικές Ιστοσελίδες (σε µορφή HTML, XHTML, XML). - Υποτιτλισµένα προγράµµατα τηλεόρασης. - Παιχνίδια. 2.2.5 Συµβολή του Ε Υ Η ανάπτυξη του Ε Υ µπορεί να συµβάλλει: Στη φιλικότερη, ελκυστικότερη, πλουσιότερη και πολύπλευρη παρουσίαση της ύλης. Στη βιωµατική προσέγγιση της γνώσης. Στην ενεργοποίηση του µαθητή-φοιτητή µέσα από δηµιουργικές δραστηριότητες, πειραµατισµό και διερεύνηση. Στη συµπύκνωση πολλών µακροσκελών κειµένων σε οπτικοαουστικά µηνύµατα µε µεγάλη περιεκτικότητα πληροφορίας. Στη µείωση του χρόνου που αφιερώνει ο µαθητής-φοιτητής και του κόπου που καταβάλλει για την αφοµοίωση της ύλης-περιεχοµένου. Στην προώθηση της συνεργατικής αλλά και της εξατοµικευµένης µάθησης (οι µαθητές-φοιτητές στο πλαίσιο κοινών δραστηριοτήτων µαθαίνουν να συνεργάζονται αλλά και ο κάθε µαθητής-φοιτητής ξεχωριστά µπορεί να ακολουθήσει τους δικούς του ρυθµούς µάθησης). 2.3 Η κατάσταση του Ε Υ του ΕΑΠ σήµερα Στο ΕΑΠ από την έναρξη της λειτουργίας του έχει τεθεί το θέµα της ανάπτυξης υλικού, επειδή το υλικό είναι από τους κύριους πυλώνες που στηρίζουν την εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Η αρχική (στα πρώτα στάδια) ξεκίνησε µε την παραδοσιακή µορφή, να αναπτύξει έντυπο εκπαιδευτικό υλικό (βιβλία). Η ανάπτυξη του βιβλίου έγινε µε τέτοιο τρόπο ώστε να καλύπτουν την µεθοδολογία της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης (δηλαδή να είναι γραµµένα κατάλληλα ώστε να διαβάζεται από ανθρώπους που βρίσκονται µακριά από τον «εκπαιδευτή» και από την µεθοδολογία της παραδοσιακής διδασκαλίας, π.χ. διάλεξη). Άρα έπρεπε να ικανοποιεί κάποιες προδιαγραφές. Αυτή η πιστοποίηση έγινε από την µεθοδολογία ανάπτυξης του. Υπήρχε µια οµάδα που ανέπτυσσε αυτό το υλικό είχε τον ακαδηµαϊκό υπεύθυνο, την οµάδα ανάπτυξης (που καθόριζε το περιεχόµενο, το αναλυτικό πρόγραµµα και το syllabus), τον συγγραφέα ή τους συγγραφείς (βλέπε σελίδα κάποιου βιβλίου πριν τα περιεχόµενα). HOU-CS-TR-2006-07-GR 12

Στόχος του Εναλλακτικού ιδακτικού Υλικού (Ε Υ) είναι να βοηθήσει το φοιτητή να κατανοήσει καλύτερα το διδακτικό υλικό που περιλαµβάνεται στα συγγράµµατα. Το Ε Υ αξιοποιεί, αποσαφηνίζει και εµπλουτίζει, όπου κριθεί απαραίτητο, το ήδη υπάρχον έντυπο υλικό κατά τρόπο τέτοιο ώστε να δηµιουργηθεί ένα ολοκληρωµένο εκπαιδευτικό πακέτο που να καλύπτει µία ή περισσότερες Θεµατικές Ενότητες του Προγράµµατος Σπουδών. Μελετώνται εργαλεία που δίνουν τη δυνατότητα να υλοποιηθούν υπηρεσίες και να αξιολογηθούν τρόποι χρήσης των νέων τεχνολογιών στο ισχύον σύστηµα, εξ αποστάσεως εκπαιδευτικού του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστηµίου, µε βασικό κριτήριο την ενίσχυση της ποιότητας της παρεχόµενης εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και όχι την εµπλοκή της τεχνολογίας αυτής καθαυτής. Μορφές Ε Υ: Ηχογραφηµένο υλικό. Βιντεοσκοπηµένο υλικό. Web cast. Ερωτήσεις αυτό-αξιολόγησης (κλειστού τύπου). Εκπαιδευτικό λογισµικό. Πολυµεσικό υλικό, αλληλεπιδραστικοί χάρτες. Εικονικά εργαστήρια. Τηλε-εργαστήρια. Για τα υποκεφάλαια που ακολουθούν χρησιµοποιήθηκε υλικό από το ΕΕΥΕΜ. 2.3.1 Ηχογραφηµένο/ Βιντεοσκοπηµένο υλικό Πρόκειται για την ποιο απλή µορφή Ε Υ, που αποτελείται από ηχογραφηµένες ή βιντεοσκοπηµένες διαλέξεις/ µαθήµατα. Σκοπός είναι να δώσουν περισσότερα ερεθίσµατα στο µαθητή, αλλά και εξυπηρετούν τη φυσική δυσκολία συνεχούς παρουσίας διδάσκοντος. Χρησιµοποιώντας οπτικοαουστικό υλικό ο µαθητής αισθάνεται ότι παρακολουθεί ένα κανονικό (αλλά µη αλληλεπιδραστικό) µάθηµα. 2.3.2 Web cast Η βιντεοδιάλεξη (web cast) είναι µια εφαρµογή λογισµικού µε δυνατότητα σύγχρονης προβολής διαφανειών µε µαγνητοσκοπηµένη εικόνα ή ήχο. HOU-CS-TR-2006-07-GR 13

Ο φοιτητής έχει δυνατότητα ευέλικτης - ασύγχρονης προσπέλασης και πλοήγησης (Internet Explorer, Real Player) στο εναλλακτικό διδακτικό υλικό, µέσω Internet ή από CD ή DVD. Εικόνα 1: Παράδειγµα διεπιφάνειας web cast Το ΕΑΠ µέσω του ΕΕΥΕΜ από το 2003 έχει αναπτύξει το εργαλείο Greek Web cast Maker για την παραγωγή βιντεοδιαλέξεων. Με το εργαλείο αυτό είναι εφικτή η εύκολη δηµιουργία διαλέξεων-παρουσιάσεων µε ψηφιοποιηµένο οπτικοαουστικό υλικό και η διάθεσή του στο διαδίκτυο ή µέσω CD/ DVD. Το εργαλείο αυτό διατίθεται δωρεάν για µη κερδοσκοπικούς - εκπαιδευτικούς σκοπούς σε κάθε ενδιαφερόµενο. Greek Web cast Maker (GWM) Το Greek Web cast Maker (GWM) είναι µια εφαρµογή λογισµικού για την παραγωγή βιντεοδιαλέξεων που αναπτύσσεται από το ΕΕΥΕΜ από το 2003. Τo GWM παρέχει ένα ολοκληρωµένο περιβάλλον, µέσω του οποίου, µπορεί ο κάθε χρήστης εύκολα να δηµιουργεί τις δικές του βιντεοδιαλέξεις (web cast). Η φιλοσοφία δηµιουργίας του GWM είναι η παροχή ενός απλού εργαλείου που επιτρέπει σε ένα καθηγητή χωρίς ειδικές γνώσεις, να δηµιουργεί βιντεοδιαλέξεις µέσα σε ελάχιστο χρόνο. Με το GWM εφόσον έχει ετοιµαστεί το αρχείο διαφανειών (π.χ. σε Power Point), µπορεί κανείς απλά να µιλήσει µπροστά στον υπολογιστή του και να αλλάζει τις διαφάνειες, όπως θα έδινε µία διάλεξη σε ένα αµφιθέατρο, και αµέσως µετά σε 2' το GWM θα παράγει τη βιντεοδιάλεξη. Εάν υπάρχει καταγεγραµµένο video από κάποια οµιλία σε µία βιντεοκάµερα, θα χρειαστεί επιπλέον και ο χρόνος εισαγωγής του video στον υπολογιστή. (στην περίπτωση αναλογικής κάµερας επιπλέον το χρόνο µετατροπής του video σε ψηφιακή µορφή). HOU-CS-TR-2006-07-GR 14

Εικόνα 2: Greek Webcast Maker Η έκδοση 1.01 δίνει τη δυνατότητα χρήσης υπάρχοντος αρχείου βίντεο (*.avi) και διαφανειών (*.ppt) ή µεµονωµένων εικόνων (*.gif), τα οποία συγχρονίζονται σε µία ενιαία παρουσίαση. Εναλλακτικά, µπορεί να γίνει άµεση λήψη εικόνας και ήχου (απαιτείται να είναι συνδεδεµένα webcam ή video camera και µικρόφωνο στον υπολογιστή) και ταυτόχρονος συγχρονισµός. Ετοιµάζονται ακόµη: - Εκπαίδευση στη δηµιουργία βιντεοδιάλεξης µε άµεση λήψη video µε το GWM - Οδηγίες για την καλύτερη λήψη ήχου και video. - Εκπαίδευση στη δηµιουργία βιντεοδιάλεξης χρησιµοποιώντας µεµονωµένες εικόνες gif µε το GWM. - ηµόσια συζήτηση (forum) για το GWM. 2.3.3 Εκπαιδευτική µεθοδολογία ιαδικτυακές συζητήσεις Τo forum είναι µία υπηρεσία του διαδικτύου που παρέχει τη δυνατότητα στους χρήστες του (όλους, κλειστές οµάδες κ.λπ.) να συνδέονται σε µία κοινή περιοχή και εκεί να στέλνουν µηνύµατα, τα οποία µπορούν όλοι να δουν και να απαντήσουν όποτε/αν θέλουν. Είναι µία εναλλακτική µορφή επικοινωνίας για: Πληροφορίες για τη ΘΕ (γενικές και ειδικές). HOU-CS-TR-2006-07-GR 15

Βοηθητικό υλικό (ενηµερώνεται τακτικά). Επίσηµες ανακοινώσεις που αφορούν όλους τους φοιτητές. Ανάρτηση εκφωνήσεων εργασιών και επιλύσεων. Απαντήσεις σε Συχνές Ερωτήσεις (FAQ). Εικονικές τάξεις Το ΕΑΠ για να εξασφαλίσει τη δυνατότητα δηµιουργίας και λειτουργίας εικονικών τάξεων (virtual classrooms) προµηθεύτηκε το λογισµικό CentraOne της εταιρείας Centra. Το CentraOne είναι µία σειρά συµβατών προϊόντων για εκπαίδευση και συνεργασία σε πραγµατικό χρόνο. Είναι µία ολοκληρωµένη Web πλατφόρµα ανοικτής αρχιτεκτονικής για παράδοση γνώσης µε χαρακτηριστικά συνεργασίας πραγµατικού χρόνου, διαχείρισης περιεχοµένου και συγγραφής πάνω σε ένα κοινό πλαίσιο εργασίας. Εικόνα 3: Στιγµιότυπο από το CentraOne Την εγκατάσταση και υποστήριξη της διαδικασίας των virtual classrooms έχει αναλάβει το ΕΕΥΕΜ. Το CentraOne φέρνει µαζί εικονικές αίθουσες, emeetings, Web συνδιασκέψεις και διαχείριση περιεχοµένου σε µία ενοποιηµένη πλατφόρµα. Με την πλατφόρµα CentraOne, οι χρήστες µπορούν εύκολα να συλλάβουν, να διαχειριστούν και να παραδώσουν γνώσεις σε µεγάλα ακροατήρια µε µια ποικιλία υψηλά δοµηµένων ή αδόµητων formats. Το Centra Symposium προσφέρεται για υψηλού βαθµού αλληλεπιδραστική οµαδική συνεργασία, εικονικές τάξεις και εφαρµογές εκπαίδευσης για άµεση εργαστηριακή εξάσκηση. Κάθε εκδήλωση του Centra Symposium µπορεί να υποστηρίξει µέχρι και 500 ταυτόχρονους χρήστες σε ένα ζωντανό, δοµηµένο περιβάλλον και υποστηρίζει ολοκληρωµένο αµφίδροµο HOU-CS-TR-2006-07-GR 16

ήχο, πολλών σηµείων εικονοδιάσκεψη, διαµοιρασµό εφαρµογών, online έρευνες και αξιολογήσεις καθώς και υποστήριξη για πλούσιο περιεχόµενο και Fora. Επισηµαίνετε ότι οι νέες δυνατότητες εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και επικοινωνίας δεν υποκαθιστούν τις δια ζώσης Οµαδικές Συµβουλευτικές Συναντήσεις, αλλά είναι ένα επιπλέον εργαλείο επικοινωνίας, διδασκαλίας και συνεργασίας στη διάθεση των καθηγητών - συµβούλων και φοιτητών του ΕΑΠ. Μάθηση µέσω υποτιτλισµού Η εκµάθηση και η διδασκαλία ξένων γλωσσών, τόσο µέσα από δια ζώσης διδασκαλία όσο και εξ αποστάσεως, µπορεί να ωφεληθεί σηµαντικά από την εισαγωγή νέων µεθόδων, όπως ο υποτιτλισµός ταινιών. Πρόκειται για µια δραστηριότητα η οποία κινεί το ενδιαφέρον των εκπαιδευόµενων διότι αποτελεί µία ενεργητική εκπαιδευτική δραστηριότητα που είναι ιδιαίτερα δηµιουργική και έχει ένα άµεσο και ορατό αποτέλεσµα. Οι υπότιτλοι δεν µπορούν να αποτελούν µια λέξη προς λέξη µετάφραση του πρωτότυπου, αλλά απαιτούν από τον µαθητή-µεταφραστή να προσπαθήσει να κατανοήσει το κείµενο στο σύνολό του ώστε να το αποδώσει σωστά, στην περίπτωση που επιλέγεται ως δραστηριότητα η µετάφραση-απόδοση προς τη µητρική γλώσσα του µαθητή. Η επανάληψη της ακρόασης - θέασης που απαιτείται βοηθά στην αποτύπωση λέξεων και εκφράσεων και ο µαθητής έρχεται σε επαφή µε ιδιωµατισµούς και πολιτιστικές αναφορές, πάνω στις οποίες µπορεί να ακολουθήσει συζήτηση. Οι διάλογοι που συνήθως ο εκπαιδευόµενος διαβάζει σε µια σελίδα ενός βιβλίου (ή και ακούει µαγνητοφωνηµένους), παίρνουν ζωή καθώς χρησιµοποιούνται από τους πρωταγωνιστές. Το νόηµα των διαλόγων ενισχύεται από τα υπόλοιπα µη λεκτικά στοιχεία του οπτικοαουστικού κειµένου όπως οι κινήσεις του σώµατος, οι εκφράσεις του προσώπου, ο τόνος φωνής κ.λπ. Ανάλογα µε το µαθησιακό επίπεδο, µπορεί να χρησιµοποιηθεί ή όχι, το σενάριο της σκηνής που έχει επιλεγεί από την ταινία, να εισαχθούν ερωτήσεις ως προς το νόηµα και τους χαρακτήρες και γενικά να συνδυαστεί µε άλλες πιο παραδοσιακές δραστηριότητες και µεθόδους διδασκαλίας. Περιγραφή του LvS Το Learning via Subtitling (LvS) είναι µια εφαρµογή λογισµικού που αναπτύχθηκε στο Εργαστήριο Εκπαιδευτικού Υλικού και Μεθοδολογίας του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστηµίου, και παρέχει ένα περιβάλλον υλοποίησης εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων µε κύριο άξονα τον υποτιτλισµό ταινιών, τραγουδιών ή video clip. HOU-CS-TR-2006-07-GR 17

Η εφαρµογή τους µπορεί να λαµβάνει χώρα, τόσο µέσα στην τάξη όσο και εξ αποστάσεως ατοµικά από κάθε εκπαιδευόµενο χωρίς να απαιτούνται ιδιαίτερες γνώσεις υπολογιστών ούτε από τον καθηγητή-συγγραφέα ούτε από µαθητή-εκπαιδευόµενο. Στην παρούσα έκδοση, το LvS διαθέτει το περιβάλλον λειτουργίας του σε έξι (6) διαφορετικές γλώσσες (Ελληνικά, Αγγλικά, Γαλλικά, Ισπανικά, Γερµανικά και Ιταλικά). Εικόνα 4: Στιγµιότυπο µίας δραστηριότητας για την εκµάθηση ισπανικών µε το LvS 2.4 Το Ε Υ στον κόσµο 2.4.1 Οι τάσεις στην έρευνα Σύµφωνα µε Σχέδιο στρατηγικής για την χρηµατοδότηση Ε&ΤΑ στον τοµέα του e- Learning [4] η έρευνα και ανάπτυξη σε διεθνές επίπεδο επικεντρώνονται : - Στην ανάπτυξη της υποδοµής (ιδιαίτερα στη διασύνδεση σχολείων στο Internet, γρήγορα δίκτυα) και του περιεχοµένου σε µαθησιακό υλικό εκπαίδευσης και κατάρτισης σε βασικά θέµατα πληροφορικής και µηχανογράφησης, µε στόχο να γίνει ο σύγχρονος µαθητής και ο άνθρωπος-εργαζόµενος digital literate. - Στην ανάπτυξη της δια-βίου κατάρτιση σε βασικές γνώσεις πληροφορικής που πολλοί εργαζόµενοι δεν έχουν και στην κατάρτιση σε εξειδικευµένα εργασιακά θέµατα. Με την HOU-CS-TR-2006-07-GR 18

ενοποίηση του Ευρωπαϊκού εργασιακού χώρου είναι µεγάλης σηµασίας η µαθησιακά αποδοτική και αποτελεσµατική κατάρτιση. - Στην κατάρτιση του διδακτικού προσωπικού ώστε να µπορεί αποδοτικά να εισάγει προηγµένες µαθησιακές τεχνολογίες στη καθηµερινή εκπαιδευτική πραγµατικότητα. - Στην προτυποποίηση των χαρακτηριστικών του ψηφιακού υλικού (meta data), του περιεχοµένου του εκπαιδευτικού λογισµικού, συµπεριλαµβανοµένων και εκπαιδευτικών εργαλείων, της αρχιτεκτονικής ολοκληρωµένων µαθησιακών περιβαλλόντων, και της διαδικασίας ανάπτυξης ψηφιακού µαθησιακού υλικού και προϊόντων. - Στην ανάπτυξη διαθεµατικού και πολύγλωσσου µαθησιακού υλικού σύµφωνο µε διεθνή πρότυπα και τις µοντέρνες παιδαγωγικές µεθόδους. Ιδιαίτερη έµφαση δίνεται στη διατήρηση και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονοµιάς µε ποικίλους τρόπους. - Στην ανάπτυξη ολοκληρωµένων µαθησιακών περιβαλλόντων (integrated learning environment) µε βάση τα διεθνή πρότυπα για την ενσωµάτωση του µαθησιακού υλικού που αναπτύσσεται και για την παροχή υπηρεσιών υποστήριξης της µαθησιακής διαδικασίας. Κεντρικό ζήτηµα εδώ είναι η εξασφάλιση της δυνατότητας της παροχής του µαθησιακού υλικού µέσα από οµοιογενές περιβάλλον, που θα εξυπηρετεί τις ανάγκες µελέτης, πληροφόρησης, αξιολόγησης, διοίκησης και διαχείρισης της διδακτικής διαδικασίας και θα αφορά όλους τους εµπλεκόµενους στη διαδικασία αυτή, µαθητές-καταρτιζόµενους, εκπαιδευτές, διαχειριστές τεχνολογίας, διευθυντές σπουδών. - Στην υλοποίηση µεγάλης κλίµακας προγραµµάτων και πειραµάτων στη χρήση του Internet και του Web στην εκπαίδευση και κατάρτιση. Κάθε πρόγραµµα προσπαθεί να δώσει απαντήσεις στα ερωτήµατα: οικονοµία κλίµακας, αποδοτικές τεχνικές, µέθοδοι και µεθοδολογίες ανάπτυξης µαθησιακών προϊόντων, µαθησιακή αποτελεσµατικότητα των τεχνολογιών. - ηµιουργία εικονικών (virtual) εργαστηρίων, πανεπιστηµίων, εκπαιδευτικών κέντρων. Με συµπράξεις εκπαιδευτικών κέντρων, πανεπιστηµίων, ινστιτούτων κατάρτισης, εκδοτικών οίκων, παραγωγικών φορέων, γίνεται προσπάθεια να παρουσιαστούν ανοικτά περιβάλλοντα µάθησης και κατάρτισης και να ενισχυθεί η εικονική µετακίνηση εκπαιδευοµένων και εκπαιδευτών (virtual mobility). - ηµιουργία Κέντρων Προηγµένων Μαθησιακών Τεχνολογιών, που σκοπό έχουν να υποστηρίξουν τις διαδικασίες ενσωµάτωσης των νέων τεχνολογιών σε εκπαιδευτικά κέντρα όπου στεγάζονται, αλλά και να προάγουν τη συνεργατική έρευνα και ανάπτυξη στο χώρο αυτό. HOU-CS-TR-2006-07-GR 19

2.4.2 Το όραµα των Ευφυών Συστηµάτων ιδασκαλίας (Intelligent Tutoring System (ITS)) του Advanced Distributed Learning (ADL) Η πρωτοβουλία ADL ξεκίνησε το 1997 από το Υπουργείο Άµυνας των ΗΠΑ και το Γραφείο Επιστήµης και Τεχνολογίας του Λευκού Οίκου µε αποστολή να παρέχει πρόσβαση σε εκπαίδευση υψηλής ποιότητας προσαρµοσµένη στις ιδιαίτερες ανάγκες των ατόµων χωρίς περιορισµούς χρόνου και τόπου. Ο όρος ευφυή (Intelligent) αναφέρεται σε συγκεκριµένες λειτουργίες οι οποίες είναι στόχοι της εξέλιξης των συστηµάτων ITS. Αυτές οι λειτουργίες τα διαφοροποιούν από τα συνήθη συµβατικά βασιζόµενα σε υπολογιστή, συστήµατα διδασκαλίας (CBI). Για τα ITS συστήµατα υπάρχει η απαίτηση: - Της γέννησης δηµιουργίας οδηγιών διδασκαλίας σε πραγµατικό χρόνο και κατά τη ζήτηση από τον σπουδαστή χρήστη. - Υποστήριξη συζητήσεων ελεύθερης µορφής µε τον σπουδαστή χρήστη. Γίνεται η εκτίµηση [5] πως µε την αύξηση της διαθεσιµότητας των αντικειµένων µαθησιακού περιεχοµένου και όσο αυτά θα γίνονται ευρύτερα διαθέσιµα και «δεξαµενές» τέτοιων επαναχρησιµοποιήσιµων αντικειµένων θα διευρύνονται, τότε αυτά θα µπορούν να ετικετοποιηθούν, οπότε και θα µπορούν να αναζητηθούν και να συνδυαστούν κατόπιν αιτήσεως σε πραγµατικό χρόνο. Σχηµατικά αυτό το concept παριστάνεται στην εικόνα 5. Εικόνα 5: Το όραµα του ADL HOU-CS-TR-2006-07-GR 20

3 Ποιότητα Ποιοτική Αξιολόγηση 3.1 Ορισµοί ιστορικά στοιχεία Η έννοια της ποιότητας άρχισε να απασχολεί τον άνθρωπο από τα πρώτα χρόνια της εµφάνισης του στη Γη. Τη συναντάει κανείς στην αναζήτηση «ποιοτικού» καταφύγιου, στην αναζήτηση «ποιοτικής» τροφής κ.λπ. Με την πάροδο των αιώνων, η έννοια του εµπορίου και της ανταλλαγής αγαθών ενδυναµώνει στο µυαλό και τη συνείδηση του ανθρώπου την έννοια της ποιότητας. Εκφράσεις που χρησιµοποιούνται στην καθοµιλουµένη όπως «το καλό είναι και ακριβό», «ότι λάµπει δεν είναι χρυσός», δείχνουν την αναγκαιότητα ορισµού της ποιότητας αλλά και της ποιοτικής αξιολόγησης. Ο ορισµός της ποιότητας έγινε για πρώτη φορά από τον Αριστοτέλη, ο οποίος διέκρινε το «ποιόν» από τις άλλες κατηγορίες και το µελέτησε συστηµατικά. Με τη γενική σηµασία του όρου, ποιότητα είναι κάθε ιδιότητα είτε αυτή ανήκει στην ουσία ενός πράγµατος είτε αποδίδεται επιπρόσθετα σε αυτήν. Οι σχολαστικοί φιλόσοφοι ακολουθούν την αριστοτελική αντίληψη περί ποιότητας υποθέτοντας επιπλέον την ύπαρξη «απόκρυφων ποιοτήτων». Ο Γαλιλαίος διακρίνει τις αντικειµενικές ποιότητες (κίνηση, σχήµα κλπ) από τις υποκειµενικές (χρώµα, γεύση κλπ). Ο Καντ θεωρεί ότι κάθε ποιοτικός προσδιορισµός είναι συγχρόνως και µια άρνηση, εφόσον µε τον προσδιορισµό του τι είναι ένα πράγµα ορίζεται συγχρόνως και το τι δεν είναι.[6] Ο ορισµός του όρου ποιότητα που δίνει το πρότυπο συστηµάτων διαχείρισης ποιότητας ISO 9000:2000 αναφέρεται σε όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά ενός προϊόντος (ή υπηρεσίας) τα οποία απαιτεί ο εκάστοτε πελάτης. Σύµφωνα µε τον Αµερικανικό Σύλλογο Ποιοτικών Ελέγχων ποιότητα είναι η ολότητα των γνωρισµάτων και των χαρακτηριστικών ενός προϊόντος ή µιας υπηρεσίας που έχουν να κάνουν µε την ικανότητα του να ικανοποιεί δεδηλωµένες ή υπονοούµενες ανάγκες. Και οι δύο ορισµοί της ποιότητας έχουν ως επίκεντρο τον πελάτη αλλά γενούν ορισµένα ερωτηµατικά: Ποιες απαιτήσεις; Ποια χαρακτηριστικά; Υπάρχουν διάφορες κατηγορίες χαρακτηριστικών (φυσικά, λειτουργικά, αισθητικά, ασφάλεια κ.λπ.). Ενδογενή χαρακτηριστικά είναι αυτά που µόνιµα χαρακτηρίζουν το προϊόν, διεργασία ή σύστηµα σε αντίθεση µε άλλα χαρακτηριστικά όπως π.χ. η τιµή ενός προϊόντος που καθορίζεται από εξωγενείς παράγοντες χωρίς να χαρακτηρίζει µόνιµα το προϊόν. Οι απαιτήσεις µπορεί να είναι διατυπωµένες όπως για παράδειγµα σε προδιαγραφές, αναγκαστικές π.χ. σε νόµους ή κανονισµούς ή ακόµη και να υπονοούνται, να είναι HOU-CS-TR-2006-07-GR 21

δηλαδή συνήθης πρακτική για τον πελάτη, τον οργανισµό ή άλλα ενδιαφερόµενα µέρη. Οι απαιτήσεις µπορούν να προέρχονται από οποιοδήποτε ενδιαφερόµενο µέρος (πελάτη, προµηθευτή, συνεργάτη, µέτοχο, προσωπικό, κοινωνία). Η ποιότητα είναι άµεσα συνδεδεµένη µε τις µετρήσεις. Ο λόρδος Κέλβιν επισηµαίνει: «το να µετράς σηµαίνει το να γνωρίζεις», «αν δεν µπορείς να το µετρήσεις δεν µπορείς να το βελτιώσεις». 3.2 Ποιότητα Το αντικείµενο της ποιότητας, ο καθορισµός προτύπων, οι µετρήσεις και τελικά η αξιολόγηση και η διασφάλισή της, δεν είναι κάτι που συναντιέται µόνο στη σύγχρονη πραγµατικότητα. Υπάρχουν πολλά παραδείγµατα µηχανισµών ελέγχου της ποιότητας από την αρχαιότητα ακόµα, όπως για παράδειγµα τα πρότυπα και οι µηχανισµοί ελέγχου στην κατασκευή του Παρθενώνα. Σήµερα είναι αδιανόητη η µαζική παραγωγή ενός οποιουδήποτε υλικού αγαθού, χωρίς πρώτα η διαδικασία παραγωγής και διάθεσής του να υποστηρίζεται από ένα ολοκληρωµένο πρόγραµµα ποιότητας, το οποίο να θέτει µέτρα, να τα µετρά και τελικά να αξιολογεί την ποιότητα του παραγόµενου προϊόντος. Όπως χαρακτηριστικά είπε ο Philip Crosby: «η ποιότητα δεν είναι έµφυτη αλλά πρέπει να σχεδιαστεί» [7]. Ένα σηµείο που έχει εξέχον ενδιαφέρον όσο αφορά στον ποιοτικό έλεγχο πάνω στην παραγωγή κλασσικών αγαθών, είναι το γεγονός ότι η προσοχή επικεντρώνεται στο λεγόµενο «µη καταστροφικό έλεγχο», αναζητούνται δηλαδή κατά τον έλεγχο τρόποι τέτοιοι ώστε να ελαχιστοποιείται η καταστροφή κατά τον έλεγχο του προϊόντος-δείγµατος που εξετάζεται. 3.2.1 Ποιότητα λογισµικού Το ISO/IEC 9126-1 ορίζει την ποιότητα λογισµικού ως: «Η ικανότητα ενός προϊόντος λογισµικού να επιτρέπει σε συγκεκριµένους επισκέπτες να επιτύχουν συγκεκριµένους στόχους µε αποδοτικότητα, παραγωγικότητα, ασφάλεια και ικανοποίηση σε συγκεκριµένα περιβάλλοντα χρήσης του εν λόγω προϊόντος». Το λογισµικό είναι σε γενικά πλαίσια κι αυτό ένα παραγόµενο αγαθό που διέπεται από τους ίδιους κανόνες και ελέγχους ποιότητας. Παρόλο λοιπόν που οι βασικές αρχές της ποιότητας λογισµικού παραµένουν ίδιες µε αυτές οποιουδήποτε κλασσικού προϊόντος, υπάρχουν βασικές διαφορές στον τρόπο προσέγγισής της στο λογισµικό από την αντίστοιχη στην παραγωγή του κλασσικού υλικού προϊόντος. HOU-CS-TR-2006-07-GR 22

Η δυσκολία στη διασφάλιση ποιότητας στο λογισµικό έγκειται στην έλλειψη µετρήσιµων στόχων και διαδικασιών µέτρησης. Πώς µπορεί κανείς να εισάγει την έννοια της απόκλισης στο λογισµικό; Προφανώς δεν είναι δόκιµη η έκφραση «Θέλω το λογισµικό µου να τηρεί µια βάση δεδοµένων µε απόκλιση ± 2%». Η ποιότητα λοιπόν διαδραµατίζει πολύ σηµαντικό ρόλο και στο λογισµικό. Επιγραµµατικά οι κυριότερες ιδιαιτερότητες της διασφάλισης της ποιότητας λογισµικού σε σχέση µε την αντίστοιχη κλασσική διαδικασία, είναι οι παρακάτω: Το λογισµικό παράγεται µία και µόνο φορά. Έλλειψη µετρήσιµων στόχων και διαδικασιών µέτρησης. Έλλειψη ιστορικού παρελθόντος προηγούµενη εµπειρία. Ιδιαιτερότητα µε θετικό χαρακτήρα το γεγονός ότι είναι δεδοµένοι οι ποιοτικοί. έλεγχοι µε σίγουρα «µη καταστροφικό» χαρακτήρα. 3.2.2 Παράγοντες ποιότητας λογισµικού Κυρίαρχο ρόλο στον ορισµό του τι είναι το ποιοτικό λογισµικό διαδραµατίζει η σκοπιά αυτού που το ορίζει. Έτσι ο πελάτης-χρήστης θεωρεί ποιοτικό ένα λογισµικό το οποίο είναι εύχρηστο και λειτουργικό. Η οµάδα ανάπτυξης του λογισµικού κρίνει ως ποιοτικό ένα λογισµικό που έχει λάβει υπόψη της κατά τη δηµιουργία του παράγοντες όπως: συντηρησιµότητα, ελεγξιµότητα, επαναχρησιµοποιησιµότητα, απουσία προγραµµατιστικών ατελειών (bugs) και η µεταφερσιµότητα, δηλαδή παράγοντες που στοχεύουν στην όσο το δυνατόν ευκολότερη υλοποίηση αλλαγών στο λογισµικό. Επειδή λοιπόν η έννοια της ποιότητας λογισµικού είναι αρκετά αφηρηµένη διασπάστηκε σε επιµέρους χαρακτηριστικά (παράγοντες ποιότητας λογισµικού) και δηµιουργήθηκαν κάποια µοντέλα τα οποία περιγράφουν την συσχέτιση αυτών. ύο από τα σηµαντικότερα µοντέλα ποιότητας λογισµικού που χρησιµοποιούνται µέχρι σήµερα είναι το µοντέλο του McCall (ή αλλιώς µοντέλο FCM), και το πρότυπο ISO 9126-1. Το µοντέλο του McCall εστιάζει στην τµηµατοποίηση της ποιότητας σε παράγοντες (actors), τους παράγοντες σε κριτήρια (criteria) και τα κριτήρια σε µετρικές (metrics). Πιο συγκεκριµένα, οι 11 παράγοντες ποιότητας που προτείνει ο McCall είναι οι: Χρησιµότητα (usability). Ακεραιότητα (integrity). Αποδοτικότητα (efficiency). Ορθότητα (correctness). Αξιοπιστία (reliability). HOU-CS-TR-2006-07-GR 23

Συντηρησιµότητα (maintainability). Ελεγξιµότητα (testability). Ευελιξία (flexibility). Επαναχρησιµοποιησιµότητα (reusability). Μεταφερσιµότητα (portability). ιαλειτουργικότητα (interoperability). Στο πρότυπο ISO 9126-1 η ποιότητα χωρίζεται σε έξι ποιοτικά χαρακτηριστικά. Επίσης κάθε χαρακτηριστικό διασπάται σε υπο-χαρακτηριστικά. Κάθε υπο-χαρακτηριστικό ανήκει σε ένα µόνο παράγοντα ποιότητας χωρίς επικαλύψεις όπως στο µοντέλο του McCall. Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά αφορούν τις εγγενείς ιδιότητες ενός προϊόντος που µπορούν να αναλυθούν πριν την διάθεση του προϊόντος στην αγορά και ανεξάρτητα από την κατάσταση χρήσης αυτού. Τα έξι χαρακτηριστικά ποιότητας είναι τα ακόλουθα: Λειτουργικότητα (Functionality): Το σύνολο των χαρακτηριστικών γνωρισµάτων ενός λογισµικού που αφορούν στην ύπαρξη ενός συνόλου «λειτουργιών» και των ιδιοτήτων τους. Οι λειτουργίες αυτές ικανοποιούν ορισµένες ή συνεπαγόµενες ανάγκες. Αξιοπιστία (Reliability): Το σύνολο των χαρακτηριστικών γνωρισµάτων ενός λογισµικού που αφορούν στην ικανότητά του να διατηρεί το επίπεδο της απόδοσής του κάτω από συγκεκριµένες συνθήκες για µια καθορισµένη χρονική περίοδο. Ευχρηστία (Usability): Το σύνολο των χαρακτηριστικών γνωρισµάτων ενός προϊόντος λογισµικού που αφορούν στην προσπάθεια που απαιτείται για τη χρήση (ευκολία εκµάθησης), και την ικανοποίηση του χρήστη. Αποδοτικότητα (Efficiency): Το σύνολο των χαρακτηριστικών γνωρισµάτων ενός προϊόντος λογισµικού που αφορούν στη σχέση µεταξύ του επιπέδου απόδοσης του λογισµικού και του συνόλου των πόρων που χρησιµοποιήθηκαν, κάτω από συγκεκριµένες συνθήκες. Συντηρησιµότητα (Maintainability): Το σύνολο των χαρακτηριστικών γνωρισµάτων ενός προϊόντος λογισµικού που αφορούν στην προσπάθεια που απαιτείται για την εφαρµογή συγκεκριµένων τροποποιήσεων. Οι τροποποιήσεις µπορεί να περιλαµβάνουν διορθώσεις, βελτιώσεις ή προσαρµογές του προϊόντος λογισµικού σε αλλαγές του περιβάλλοντος χρήσης. Μεταφερσιµότητα (Portability): Το σύνολο των χαρακτηριστικών γνωρισµάτων ενός προϊόντος λογισµικού που αφορούν στην ικανότητά του να µεταφερθεί από ένα HOU-CS-TR-2006-07-GR 24

περιβάλλον σε ένα άλλο. Το περιβάλλον µπορεί να περιλαµβάνει περιβάλλον υλικού, λογισµικού ή οργανωτικό. Χαρακτηριστικό Υπο-χαρακτηριστικό Ερµηνεία Λειτουργικότητα Καταλληλότητα Μπορεί το λογισµικό να εκτελέσει τις απαιτούµενες λειτουργίες; (Functionality) Ακρίβεια Έχουµε τα αναµενόµενα αποτελέσµατα; ιαλειτουργικότητα Ασφάλεια Μπορεί το λογισµικό να αλληλεπιδράσει µε άλλα συστήµατα; Μπορεί το λογισµικό να αποτρέψει µη-επιτρεπόµενη πρόσβαση; Αξιοπιστία Ωριµότητα Έχουν αποµακρυνθεί τα σφάλµατα που έχουν ανιχνευτεί στο (Reliability) Ανεκτικότητα σε λάθη παρελθόν από το λογισµικό; Είναι το λογισµικό ικανό να διαχειρίζεται σφάλµατα; Ανακτησιµότητα Μπορεί το λογισµικό να ανακτήσει τα δεδοµένα σε περίπτωση αποτυχίας; Ευχρηστία Κατανοησιµότητα Είναι εύκολο για τον χρήστη να κατανοήσει το λογισµικό; (Usability) Ευκολία εκµάθησης Μπορεί ο χρήστης να µάθει εύκολα το λογισµικό; Ευκολία χειρισµού Ελκυστικότητα Μπορεί ο χρήστης να λειτουργήσει εύκολα το λογισµικό; Η διεπαφή (interface) είναι ευπαρουσίαστη; Αποδοτικότητα Χρονική συµπεριφορά Πόσο γρήγορα αντιδρά το σύστηµα; (Efficiency) Αξιοποίηση πόρων Αξιοποιεί ικανοποιητικά το λογισµικό τους διαθέσιµους πόρους; Συντηρησιµότητα Αναλυσιµότητα Μπορούν να διαγνωστούν εύκολα τα σφάλµατα; (Maintainability) Τροποποιησιµότητα Μπορεί το λογισµικό να τροποποιηθεί εύκολα; Σταθερότητα Ελεγξιµότητα Μπορεί το λογισµικό να συνεχίσει να λειτουργεί µετά από αλλαγές; Μπορεί να ελεγχθεί εύκολα το λογισµικό; Μεταφερσιµότητα Προσαρµοστικότητα Μπορεί το λογισµικό να µεταφερθεί και σε άλλες πλατφόρµες; (Portability) Ευκολία εγκατάστασης Μπορεί να εγκατασταθεί εύκολα το λογισµικό; υνατότητα συνύπαρξης Αντικαταστασιµότητα Μπορεί να συνυπάρξει το λογισµικό µε άλλα; Μπορεί να αντικαταστήσει εύκολα ένα άλλο λογισµικό; Όλα τα παραπάνω Συµµόρφωση Το λογισµικό συµµορφώνεται µε νόµους ή κανονισµούς; Εικόνα 6: Αξιολογήσιµα χαρακτηριστικά λογισµικού HOU-CS-TR-2006-07-GR 25

3.2.3 Πρότυπα ποιότητας Πρότυπα ποιότητας υπάρχουν πολλά, κρατικά (βλ. ΕΛΟΤ), πανεπιστηµιακά, εµπειρικά, ενδο-επιχειρησιακά κ.α. Κατά γενική οµολογία ο διεθνής οργανισµός για την τυποποίηση (International Standardisation Organization), είναι ο πιο γνωστός φορέας που διατηρεί πρότυπα ποιότητας, και γενικά, αλλά και συγκεκριµένα για το λογισµικό. Τα πρότυπα της σειράς ISO 900X είναι στην περίπτωσή µας αυτά που έχουν άµεση ή έµµεση σχέση µε την ποιότητα του λογισµικού. Επιγραµµατικά: ISO 8402: Βασικό και αρχικό πρότυπο για το λεξιλόγιο που χρησιµοποιείται στο θέµα της ποιότητας (ορισµοί, εγχειρίδια, αναφορές, διαδικασίες). ISO 9001: Πρότυπο για τη διασφάλιση της ποιότητας γενικά, στην ανάπτυξη και µετέπειτα εγκατάσταση ή παροχή προϊόντων/ υπηρεσιών. ISO 9001-3: όπως πιο πάνω, αλλά µε εξειδίκευση στο λογισµικό. ISO 9003: Πρότυπο για τη διασφάλιση ποιότητας στην τελική επιθεώρηση και έλεγχο του προϊόντος (κλασσικού ή λογισµικού). ISO 9004: Πρότυπο οδηγιών για τον τρόπο ανάπτυξης και εφαρµογής ενός ολοκληρωµένου συστήµατος ποιότητας. ISO 9126: Το πρότυπο αυτό αποτελεί ένα µοντέλο ποιότητας λογισµικού που εξελίχθηκε σε διεθνές πρότυπο από τον διεθνή οργανισµό τυποποίησης ISO. Ως µοντέλο, είναι το νεότερο και διαφέρει από τα προγενέστερα, µια και έχει ιεραρχική δοµή και ορολογία. Προσεγγίζει περισσότερο την ποιότητα από την πλευρά του χρήστη. Αξίζει να αναφερθεί και το πρότυπο ποιότητας CMM (Capability Maturity Model µοντέλο ωριµότητας ικανότητας), το οποίο αρχικά ήταν απλά ένα µοντέλο αξιολόγησης, και πλέον προσανατολίζεται στην αξιολόγηση µιας επιχείρησης η οποία παράγει λογισµικό. Επισηµαίνεται ότι για τις ανάγκες του αντικειµένου της τεχνικής αυτής αναφοράς, θα χρησιµοποιηθούν στοιχεία από τα πρότυπα ISO 9003 και ISO 9126. 3.3 Μέθοδοι ποιοτικής αξιολόγησης λογισµικού Η ποιότητα του λογισµικού µπορεί να ποσοτικοποιηθεί µε τη µέτρηση του βαθµού προσαρµογής των ιδιοτήτων των οντοτήτων του λογισµικού σε καθορισµένους κανόνες. Συχνά χρησιµοποιείται και ο όρος Μετρική, η οποία είναι µια εµπειρική αντιστοίχηση ενός HOU-CS-TR-2006-07-GR 26

αριθµού ή συµβόλου σε µια οντότητα µε στόχο να χαρακτηρίσει ένα συγκεκριµένο χαρακτηριστικό της οντότητας. [8] Η µέτρηση αφορά είτε τα εσωτερικά χαρακτηριστικά το λογισµικού όπως π.χ. τις γραµµές πηγαίου κώδικα είτε τα εξωτερικά χαρακτηριστικά σχετίζονται άµεσα µε τους παράγοντες και τα χαρακτηριστικά ποιότητας που καθορίζουν τα πρότυπα ποιότητας π.χ. την ευχρηστία, τη λειτουργικότητα κ.τ.λ. Στη συνέχεια αναφέρονται οι µετρήσεις των εξωτερικών χαρακτηριστικών (εξωτερικές µετρήσεις) και συγκεκριµένα οι µέθοδοι µέτρησης της ποιότητας του λογισµικού όπως την αντιλαµβάνεται ο χρήστης. Οι εξωτερικές µετρήσεις αφορούν κυρίως τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της ευχρηστίας, της λειτουργικότητα, της αποδοτικότητας και της αξιοπιστίας. Μπορούν να γίνουν όµως και εξωτερικές µετρήσεις και για τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά µε τον καθορισµό των αντίστοιχων µετρικών. [8] Οι εξωτερικές µετρήσεις για ποιοτικά χαρακτηριστικά που αφορούν τον τελικό χρήστη βασίζονται στις παρακάτω µεθόδους ([8], [9]): - Αναλυτικές µέθοδοι - Πειραµατικές µέθοδοι - ιερευνητικές µέθοδοι 3.3.1 Αναλυτικές µέθοδοι Οι αναλυτικές µέθοδοι ευχρηστίας διεξάγονται σε εργαστήρια ευχρηστίας χωρίς τη συµµετοχή των χρηστών και αξιολογούν την συµβατότητα µιας διεπαφής µε βασικούς κανόνες και αρχές σχεδιασµού. Στις µεθόδους αυτές, οι αξιολογητές εξετάζουν διάφορες πλευρές του συστήµατος, σε µια προσπάθεια να ανιχνεύσουν παραβιάσεις καθιερωµένων αρχών ευχρηστίας, χωρίς την εµπλοκή των χρηστών στη διαδικασία αξιολόγησης. Οι αξιολογητές µπορεί να είναι ειδικοί ευχρηστίας ή σχεδιαστές και µηχανικοί µε ειδική εµπειρία (π.χ., γνώση σε εξειδικευµένα πεδία ή πρότυπα). Φυσικά, η εφαρµογή τέτοιων µεθόδων στηρίζεται στην καλή κατανόηση των αρχών ευχρηστίας από τον αξιολογητή (π.χ., πώς αυτές µπορούν να εφαρµοστούν στην ανάλυση της συγκεκριµένης εφαρµογής) και στην δυνατότητα των αξιολογητών να ανακαλύψουν κρίσιµες καταστάσεις στις οποίες εµφανίζονται τα προβλήµατα. Στις αναλυτικές µεθόδους περιλαµβάνονται: Ανάλυση πληκτρολογήσεων [9] Η ανάλυση πληκτρολογήσεων (Keystroke Level Analysis) είναι µια µέθοδος ποσοτικής ανάλυσης ενεργειών του χρήστη, που χρησιµοποιείται κατά τη φάση σύνταξης HOU-CS-TR-2006-07-GR 27

προδιαγραφών και αρχικού σχεδιασµού για την εκτίµηση της απόδοσης ενός συστήµατος, χωρίς την συµµετοχή χρηστών. Στηρίζεται στο µοντέλο πληκτρολόγησης (Keystroke level Model, KLM) των Card S. K., Moran T.P., Newell A. [10], το οποίο αποτελεί τµήµα του γνωσιακού µοντέλου GOMS (Goals-Operations-Methods-Selection Rules: Στόχοι- Ενέργειες-Μέθοδοι-Κανόνες Επιλογής). Το µοντέλο GOMS αποτελεί την πιο διαδεδοµένη γνωσιακή µέθοδο ανάλυσης εργασιών. Το µοντέλο πληκτρολόγησης (Keystroke level Model, KLM) στηρίζεται στην παραδοχή ότι ο χρήστης του συστήµατος είναι έµπειρος και δεν κάνει σφάλµατα κατά τη χρήση του συστήµατος. Αν και η χρήση της είναι επίπονη, µπορεί να δώσει αποτελέσµατα µε ακρίβεια Είναι ιδιαίτερα χρήσιµη µέθοδος για τη συγκριτική µελέτη εναλλακτικών σχεδιασµών ή για λεπτοµερή ανάλυση συχνά επαναλαµβανόµενων εργασιών, µε στόχο τη βελτίωσή τους (π.χ. σταθµοί εργασίας τηλεφωνητριών). Η τεχνική αυτή απαιτεί την ύπαρξη ενός λεπτοµερούς µοντέλου ανάλυσης εργασιών, το οποίο προβλέπει την ακολουθία ενεργειών του χρήστη και την αντίστοιχη ανάδραση του συστήµατος για την επίτευξη ενός στόχου. Γνωσιακό περιδιάβασµα [9] Το γνωσιακό περιδιάβασµα (cognitive walkthrough) είναι µια τεχνική που αφορά κυρίως στην ανάλυση διαδραστικών συστηµάτων, στα οποία ο χρήστης µαθαίνει τη χρήση του συστήµατος κατά διερευνητικό τρόπο ενώ αλληλεπιδρά µε αυτό. Πρόκειται για µια τυπική περίπτωση σε πολλά σύγχρονα συστήµατα, όπως το εκπαιδευτικό λογισµικό. Η ανάλυση µε γνωσιακό περιδιάβασµα ουσιαστικά προσοµοιώνει τη διαδικασία σταδιακής εξοικείωσης των χρηστών µε το διαδραστικό σύστηµα και εξοµοιώνει τις διαδικασίες επίλυσης των προβληµάτων των χρηστών, στην προσπάθεια να διαπιστωθεί αν οι λειτουργίες που παρέχονται από το σύστηµα είναι αποδοτικές για τους χρήστες και τους οδηγούν στις σωστές ενέργειες. Η µέθοδος αυτή είναι πολύ αποτελεσµατική στα πρώτα στάδια σχεδιασµού αφού µπορεί να εκτελεστεί µόνο µε τις προδιαγραφές του συστήµατος. Η αξιολόγηση αφορά τη συσχέτιση στόχων του χρήστη αποκρίσεων συστήµατος στα πλαίσια συγκεκριµένων σεναρίων χρήσης. Ο αξιολογητής κάνει τα εξής : 1. Προσδιορίζει τυπικούς χρήστες. 2. Ορίζει τυπικές εργασίες χρηστών. 3. Καθορίζει τυπικές σωστές ακολουθίες ενεργειών για κάθε εργασία χρήστη. 4. Για κάθε βήµα της κάθε ακολουθίας αποφαίνεται αν ο χρήστης θα µπορέσει να ολοκληρώσει επιτυχώς την εργασία του µε βάση τα κριτήρια - ερωτήσεις Ε1, Ε2, Ε3. HOU-CS-TR-2006-07-GR 28

Ε1: Η επόµενη σωστή ενέργεια γίνεται σαφής στον χρήστη; Ε2: Ο χρήστης µπορεί να συνδέσει την περιγραφή της σωστής ενέργειας µε τον στόχο του; Ε3: Ο χρήστης καταλαβαίνει σωστά την απόκριση του συστήµατος, δηλαδή θα του είναι κατανοητό αν έχει κάνει σωστή ή λάθος επιλογή; Το αποτέλεσµα της µεθόδου αυτής είναι η ανακάλυψη σχεδιαστικών ατελειών του υπό αξιολόγηση συστήµατος, δηλαδή περιοχών του στις οποίες η απάντηση σε κάποια από τα παραπάνω Ε1-3 είναι αρνητική. Σε µια τέτοια περίπτωση προτείνεται αντιµετώπιση της ατέλειας. Ευρετική αξιολόγηση [9] Είναι µια υποκειµενική µέθοδος εξέτασης του συστήµατος από ειδικούς ευχρηστίας που στηρίζονται στην εφαρµογή γνωστών εµπειρικών αρχών σχεδιασµού διαδραστικών συστηµάτων. Είναι η πιο συχνά χρησιµοποιούµενη µέθοδος και στην πράξη πρόκειται για µια διαδικασία επιθεώρησης από ειδικούς των χαρακτηριστικών της διεπιφάνειας σύµφωνα µε ευρετικούς κανόνες (heuristic rules). Η ευρετική αξιολόγηση είναι προτιµότερο να γίνεται από εξωτερικούς συνεργάτες και όχι από τους ίδιους τους σχεδιαστές του συστήµατος, ώστε να εξασφαλίζεται η αµερόληπτη κρίση και η δεύτερη άποψη για το σχεδιασµό. Έχει αναφερθεί ότι ο βέλτιστος αριθµός εξωτερικών κριτών είναι 4 5. Η αξιολόγηση µε τη µέθοδο αυτή εστιάζεται σε δύο βασικά σηµεία: 1. Τη γενική σχεδίαση των οθονών του συστήµατος. 2. Τη ροή διαλόγων, µηνυµάτων και ενεργειών που απαιτούνται, για να γίνει µια συγκεκριµένη διεργασία. Οι κανόνες που χρησιµοποιούνται για την ευρετική αξιολόγηση δεν είναι αυστηρά καθορισµένοι και διαφορετικοί ειδικοί µπορεί να δίνουν µεγαλύτερη σηµασία σε µερικούς κανόνες από ότι σε άλλους. Ένα διαδεδοµένο σύνολο ευρετικών κανόνων αξιολόγησης που αποτελούν συµπύκνωση των αρχών σχεδιασµού ανθρωποκεντρικών συστηµάτων, έχει προταθεί από τους Nielsen J. και Molich R. [11]. Ευχρηστία Η ευχρηστία είναι µια βασική παράµετρος της ποιότητας ενός συστήµατος. Η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού λογισµικού πρέπει να περιέχει µέτρηση της ευχρηστίας του. [9] ιεθνή πρότυπα που αφορούν ποιότητα λογισµικού (ISO/IEC 9126) και επικοινωνία ανθρώπου-υπολογιστή (ISO/DIS 9241-11) περιέχουν σχετικούς ορισµούς του όρου. Ευχρηστία κατά Nielsen HOU-CS-TR-2006-07-GR 29