ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ERANET HYCO ΚΑΙ ΤΗΝ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΛΑΤΦΟΡΜΑΣ Υ ΡΟΓΟΝΟΥ ΚΑΙ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΚΑΥΣΙΜΟΥ ΣΤΙΣ ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ 22/4/2005 Ε. Ν. Καραµπατέας Ι. Βασάλος ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Ι. ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ERANET-HYCO A. Γενικά B. Παρουσιάσεις χωρών Μελών Γ. ιαδικαστικά Θέµατα. Παρουσίαση του COST II. ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΛΑΤΦΟΡΜΑΣ Υ ΡΟΓΟΝΟΥ ΚΑΙ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΚΑΥΣΙΜΟΥ 1. ΠΡΩΙΝΗ ΣΥΝΕ ΡΙΑΣΗ. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ ΥΠΟΥΡΓΩΝ ΚΑΙ ΕΚΠΡΟΣΩΠΩΝ ΕΡΑΙΡΕΙΩΝ Α. Ανοιγµα Συνεδρίου Β. Θέσεις Υπουργών Γ. Απόψεις Βιοµηχανίας. Συζήτηση Στρογγυλής Τράπεζας 2. ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ ΣΥΝΕ ΡΙΑΣΗ 17 ΗΣ ΜΑΡΤΙΟΥ. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ ΜΕΛΕΤΩΝ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ (SRA) ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ (DS). Α. Εισαγωγή Β. Παρουσιάσεις Μελετών SRA &DS Γ. Στρογγυλή Τράπεζα. Θέσεις Συζήτηση 3. ΠΡΩΙΝΗ ΣΥΝΕ ΡΙΑΣΗ 18 ΗΣ ΜΑΡΤΙΟΥ. MIRROR GROUP. ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΣΥΝΕ ΡΙΑΣΕΙΣ Α. Mirror Group B. Παρουσιάσεις έργων παραγωγής υδρογόνου 4. ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ ΣΥΝΕ ΡΙΑΣΗ Α. Γενική αποδοχή, χρηµατοδοτικά σχήµατα, µηχανισµοί ανοίγµατος αγοράς Β. Συµπεράσµατα παράλληλων συνεδριάσεων πρώτης ηµέρας Γ. Κλείσιµο Συνεδρίου 1

Ι. ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ERANET-HYCO Α. Γενικά Η συνάντηση του έργου ERANET-HYCO στο οποίο συµµετέχει και η Ελλάδα έγινε την 16 η Μαρτίου 2005 στις Βρυξέλλες στα γραφεία του COST µε την ηµερήσια διάταξη που επισυνάπτεται. Ο κος Weydert της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ανέφερε ότι το πρώτο σχέδιο του 7 ου Π.Π. Ερευνας και Τεχνολογίας είναι έτοιµο σύντοµα σε µία γλώσσα. Προβλέπεται διπλασιασµός του προϋπολογισµού µε τις χρηµατοδοτικές προοπτικές να καλύπτουν µια επταετία µε αναθεώρηση στο µέσο του χρονικού αυτού διαστήµατος, ενώ το θεµατικό περιεχόµενο καλύπτει µια πενταετία. Ηδη η Γαλλία και Γερµανία έχουν συµφωνήσει για τη διάθεση του 1% του GDP για την έρευνα ενώ η επιτροπή προτείνει το 1,1%. Στο 7 ο ΠΠ προτείνονται 7 προτεραιότητες µια από τις οποίες είναι η Ενέργεια η οποία αποτελεί χωριστό πρόγραµµα όπως παλιά και όχι ενσωµατωµένο σε άλλα προγράµµατα όπως στο 6 ο Π.Π. Το νέο πρόγραµµα ενέργειας περιλαµβάνει και τον τοµέα του Υδρογόνου και Στοιχείων Καυσίµου. Για τα δίκτυα ERANET προβλέπεται ως επί το πλείστον η συνέχιση των τρεχόντων ERANET χωρίς την δηµιουργία καινούργιων ενώ προβλέπεται η δυνατότητα αύξησης του προϋπολογισµού τους κατά 20% για τη δηµιουργία ενισχυµένων δικτύων καλούµενων ERANET-PLUS τα οποία θα είναι δυνατόν να καλύπτούν και δαπάνες ερευνητικών δραστηριοτήτων και όχι µόνο συντονισµού και ανταλλαγής πληροφοριών όπως ήταν ως τώρα. Στη συνέχεια ο κος Ε. Seitz έκανε µια σύνοψη της προόδου των εργασιών του HYCO και ο κος Fernades Rei παρουσίασε µια καινούργια µορφή του ερωτηµατολογίου για τις δραστηριότητες και πρακτικές των συµµετεχόντων στο ERANET χωρών, το οποίο είχε παρουσιαστεί πρώτη φορά στη συνάντηση του HYCO στη Λισσαβόνα. Το ερωτηµατολόγιο αυτό έχει 40 σελίδες σε 5 ενότητες και την εισαγωγή. Με βάση τα στοιχεία που θα συγκεντρωθούν από το ερωτηµατολόγιο θα δηµιουργηθεί µία στρατηγική για το Υδρογόνο και τα Στοιχεία Καυσίµου σε εθνικό επίπεδο κάθε συµµετέχουσας χώρας και στη συνέχεια θα προωθηθούν διεθνικές προκηρύξεις για την συνεργασία οµάδων από διάφορες χώρες που θα µπορούν να συµµετάσχουν στις προκηρύξεις έρευνας και τεχνολογίας της κάθε χώρας ώστε να προωθηθεί ο Ενιαίος Ευρωπαϊκός Χώρος. Ρόλος του Mirror Group είναι να συντονίσει τις εργασίες στο ERANET µε τις κυβερνητικές δραστηριότητες κάθε χώρας στον τοµέα αυτό. Β. Παρουσιάσεις χωρών Μελών Στη συνέχεια παρουσιάστηκαν δραστηριότητες από διάφορες χώρες. Η Ιταλία ανέφερε ότι η στρατηγική της στον τοµέα αυτό απευθύνεται συγχρόνως προς χρήστες και προς τη βιοµηχανία µε σκοπό την εξάλειψη των εκποµπών θερµοκηπίου και την διαφοροποίηση των ενεργειακών πηγών. Κατ αρχήν 2

προβλέπεται η παραγωγή υδρογόνου από ορυκτά καύσιµα µε σταδιακή µετάβαση στην παραγωγή του από ανανεώσιµες πηγές. Γίνεται έρευνα για παραγωγή υδρογόνου από βιοµάζα µε αεριοποίηση, θερµοχηµικές διεργασίες και προχωρηµένες µεθόδους κατάλυσης. Επίσης µε φωτοβιολογικές διεργασίες. Ο προϋπολογισµός κατανέµεται σε 130 εκ. ΕΥΡΩ για παραγωγή υδρογόνου και 39 εκ. ΕΥΡΩ για στοιχεία καυσίµου. Γίνονται επίσης έρευνες στην αποθήκευση υδρογόνου καθώς και µεγάλα επιδεικτικά έργα. Η Ισλανδία ανέφερε ότι το 72% της πρωτογενούς της ενέργειας παράγεται από ανανεώσιµες κυρίως υδροηλεκτρικά και γεωθερµία, ενώ υπάρχει τεράστιο ανεκµετάλλευτο δυναµικό 30 Twh/ χρόνο υδραυλικό και 20 γεωθερµικό. Η παραγωγή ήταν το 2002 7,2 Twh/ χρόνο από υδροηλεκτρικά και 1,2 από γεωθερµικά. Για το λόγο αυτό γίνεται προσπάθεια να αντικατασταθούν τα υγρά καύσιµα για τις µεταφορές και εξετάζεται σε πιλοτική κλίµακα η εφαρµογή του υδρογόνου για µεταφορές. Υπάρχουν ερευνητικά έργα για αποθήκευση (Sodium Borohydride), για παραγωγή υδρογόνου από γεωθερµικά αέρια υψηλής πιέσεως, ηλεκτρόλυση, διάσπαση νερού µε θερµοχηµικούς κύκλους σε κριτικές θερµοκρασίες- πιέσεις σε βάθος µερικών χιλιοµέτρων κ.α. Η παρουσίαση της Ελλάδος έγινε από το Καθηγητή κ. Ι. Βασάλο και επισυνάπτεται. Η Πολωνία ανέφερε ότι είναι κατά 40% του εθνικού της εισοδήµατος γεωργική χώρα ενώ σηµαντικό µέρος της βιοµηχανικής παραγωγής της στηρίζεται στον άνθρακα. Τα επιστηµονικά επιτεύγµατα και οι επιστηµονικές αναφορές σε πολωνούς επιστήµονες είναι σηµαντικά αλλά δεν αξιοποιούνται επαρκώς από την βιοµηχανία. Το µεγαλύτερο Κέντρο, Βιοµηχανικής Έρευνας ασχολείται µε θέµατα υδρογόνου και στοιχείων καυσίµου και έχει δηµιουργηθεί πλατφόρµα υδρογόνου. Η χρηµατοδότηση γίνεται από το Υπουργείο Επιστήµης και Βιοµηχανίας και από ιαρθρωτικά Προγράµµατα. Ο κ. Frois του Γαλλικού Υπουργείου Έρευνας παρουσίασε το Γαλλικό Πρόγραµµα. Ανέφερε ότι ξένες εταιρείες που κάνουν έρευνα στη Γαλλία κατατάσσονται ως Γαλλική έρευνα. Υπάρχουν µεγάλα Κρατικά Ερευνητικά Κέντρα όπως το CEA (Commissariat a l Energie Atomic) µε 10,000 εργαζόµενους και το CNRS ( Centre National Recherche Scientific) µε 5000 άτοµα και η ADEME. Το υδρογόνο καλύπτει πολλές περιοχές. Η παραγωγή του σήµερα γίνεται µόνο από ορυκτά καύσιµα. Έχει διαµορφωθεί ένα σχέδιο διαδροµής (Road Map) για την ανάπτυξη εφαρµογών. Υπάρχουν προβλήµατα παραγωγής διοξειδίου του άνθρακα σε όλη τη διαδροµή. Εχουν αναπτυχθεί 52 έργα και το δίκτυο PACO (www.reseaupaco.fr). Μεταξύ των έργων αυτών περιλαµβάνονται έργα ελάττωσης του καταλύτη από πλατίνα κατά 10 φορές σε λιγότερο από 0,4 mg/cm2 πράγµα που είναι καθοριστικό για το κόστος των στοιχείων καυσίµου. Επίσης επετεύχθη καλύτερη αντοχή του καταλύτη σε καταστρεπτικές ουσίες (poisoning < 300ppm). Επίσης υπάρχει συµµετοχή στο πρόγραµµα CUTE χρησιµοποίησης λεωφορείων υδρογόνου και πρόγραµµα της Air Liquide για στοιχεία καυσίµου και για σταθερές µονάδες παραγωγής ηλεκτρισµού. Η Air Liquide έχει τεχνολογικά κέντρα στις ΗΠΑ, Καναδά, Κίνα, Ιαπωνία και Ευρώπη. Στα στοιχεία καυσίµου η τεχνολογία των PEM είναι πιο κοντά στην εµπορική εφαρµογή αλλά χρειάζεται ακόµα πολύ προσπάθεια. Εκτιµάται ότι το 2008 θα αρχίσουν τα αυτοκίνητα να έχουν στοιχεία καυσίµου. Εχει διαµορφωθεί ένα Σχέδιο ραστηριότητας 2006-2010 που προβλέπει δαπάνες 600 εκατοµµύρια ΕΥΡΩ µε 40% 3

ηµόσια και 60% Βιοµηχανική συµµετοχή. Συµµετέχουν τα Υπουργεία Ερευνας, Βιοµηχανίας και Εξοπλισµού µε συµµετοχή και της Βιοµηχανίας. Η Φιλανδία παρουσίασε το πρόγραµµα του TEKES. Ανέφερε το πρόγραµµα DENSY (Distributed Energy Systems) του οποίου το Υδρογόνο και τα Στοιχεία Καυσίµου αποτελούν µέρος. Το TEKES είναι επίσης επιφορτισµένο µε τη διεθνή συνεργασία. Η Φιλανδία χρειάζεται σηµαντικές ερευνητικές και τεχνολογικές επενδύσεις για να διατηρήσει την βιοµηχανική της ανταγωνιστικότητα. Οι ερευνητικές δραστηριότητες χρηµατοδοτούνται συνολικά µε 450 εκ. EURO που αντιπροσωπεύουν το 4,5% του Εθνικού εισοδήµατος. Υπάρχει το Συµβούλιο της Επιστήµης και Τεχνολογίας που παρακολουθεί και αξιολογεί την υλοποίηση των σχετικών δραστηριοτήτων. Το υδρογόνο και τα στοιχεία καυσίµου χρηµατοδοτούνται µε 5 εκ. EURO ετησίως (PEM, Alcaline FC, metal hydride storage) Η Ισπανία ανέφερε ότι έχει γίνει επεξεργασία του Εθνικού Προγράµµατος Ερευνας 2004-2007 για το οποίο υπεύθυνη είναι η Γενική Γραµµατεία Ερευνας και Τεχνολογίας σε συντονισµό µε άλλα Υπουργεία. Η Ισπανία εισάγει το 80% της πρωτογενούς της ενέργειας και η ποσότητα αερίων του θερµοκηπίου που παράγει είναι εξαιρετικά υψηλή, καθώς και η κατανάλωση ενέργειας ενώ η απόδοση χαµηλή. Η επένδυση σε έρευνα και τεχνολογία δηµόσια και ιδιωτική είναι χαµηλή, της τάξης του 1% του εθνικού ακαθάριστου εισοδήµατος. Υπάρχει σηµαντικό δυναµικό ανανεώσιµων πηγών ενέργειας στην Ισπανία και η βιοµηχανία συµµετέχει ενεργά στην τεχνολογία τους. Καταβάλλεται προσπάθεια σε τρεις τοµείς: 1. Βελτιστοποίηση της αξιοποίησης των παραδοσιακών πηγών ενέργειας 2. Ανανεώσιµες πηγές περιλαµβανοµένου του υδρογόνου και των στοιχείων καυσίµου 3. Ενέργεια από Σύντηξη Υδρογόνου Σε όλους τους τοµείς καταβάλλεται προσπάθεια ενίσχυσης της καινοτοµίας. Εχουν επιλεγεί στρατηγικά έργα όπως βιοκλιµατικά, πειραµατικά αιολικά πάρκα, παραγωγή πυριτίου για φωτοβολταικά στοιχεία, ενεργειακές γεωργικές συγκοµιδές, αποθήκευση κ.α. εν υπάρχει εθνικό πρόγραµµα για το υδρογόνο και τα στοιχεία καυσίµου. Επιδιώκεται µεγαλύτερη αλληλεπίδραση των πανεπιστηµίων µε τη βιοµηχανία. Η Ρουµανία ανέφερε ότι έχει σηµαντικό δυναµικό σε αιολική ενέργεια και θα καταβάλει προσπάθεια να έχει το 10% από ανανεώσιµες πηγές ενέργειας το 2015. Η διοικητική δοµή περιλαµβάνει το Υπουργείο Οικονοµίας και Εµπορίου, την Ρουµανική Υπηρεσία για Εξοικονόµηση Ενέργειας, την Εθνική Ρυθµιστική Αρχή Ηλεκτρισµού και Θερµότητας, τον Ρουµανικό Σύνδεσµο Ενέργειας και το Υπουργείο Παιδείας και Ερευνας. 4

Ο προϋπολογισµός έρευνας ήταν 3 εκ. ΕΥΡΩ το 2003, 4 εκ. ΕΥΡΩ το 2004 και 5,2 εκ. ΕΥΡΩ το 2005. Τα σηµαντικότερα έργα στον τοµέα του υδρογόνου και των στοιχείων καυσίµου ήταν µε κεραµικά ηλεκτρόδια για SOFC( στοιχεία καυσίµου στερεού ηλεκτρολύτη), αποθήκευση υδρογόνου, γεωµετρική και θερµοδυναµική βελτιστοποίηση των PEM. Εχει δηµιουργηθεί ολοκληρωµένη πλατφόρµα έρευνας και τεχνολογίας µε προϋπολογισµό 700,000 ΕΥΡΩ για το υδρογόνο και τα στοιχεία καυσίµου. Το Ελβετικό Οµοσπονδιακό Γραφείο Ενέργειας ( SFOE) καλύπτει έργα στην περιοχή µεταξύ βασικής έρευνας που καλύπτονται από το SNSF και των έργων που ενδιαφέρουν τις εταιρείες. Οι διάφοροι χρηµατοδοτικοί φορείς καλύπτουν τα εξής ποσά σε εκατοµµύρια ΕΥΡΩ σε έργα υδρογόνου και στοιχείων καυσίµου στο χρονικό διάστηµα 2005-2007 Υ ΡΟΓΟΝΟ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΥΣΙΜΟΥ SFOE 0,7 1,0 CIT (Βιοτεχνολογία- 0,1 1,5 Ιατρική) BBW 0,7 0,5 ETH 2,0 4,5 CANTONS 2,0 2,5 ΣΥΝΟΛΑ 5,5 10,0 Ο συνολικός προϋπολογισµός ανέρχεται σε 15,5 εκ. ΕΥΡΩ και αντιπροσωπεύει το 0,4% της συνολικής ερευνητικής δραστηριότητας της Ελβετίας. Υπάρχουν και µεγάλα επιδεικτικά από τη βιοµηχανία όπως το έργο της εταιρείας Shultzer για θέρµανση κατοικιών ύψους 150 εκ. ΕΥΡΩ. Ο εκπρόσωπος της Τουρκίας από το κέντρο Ερευνών Tubitak κ. Fehmi Akgun ανέφερε ότι δεν υπάρχει ειδικό εθνικό πρόγραµµα έρευνας και τεχνολογίας στην ενέργεια. Εχει εκπονηθεί εθνικό πρόγραµµα προβλέψεων έρευνας και τεχνολογίας µε χρονικό ορίζοντα το 2023 και τοµείς προτεραιότητας τεχνολογίες καθαρού άνθρακα, υδρογόνο και στοιχεία καυσίµου, ανανεώσιµες πηγές ενέργειας, καθαρή και αποδοτική καύση και τεχνολογίες εξαερίωσης. Τα σχέδιο του κειµένου κυκλοφορεί στις 20 Μαρτίου 2005. απανήθηκε το 0,67% του Ακαθάριστου Εθνικού Εισοδήµατος το 2003 για έρευνα και τεχνολογία που αντιπροσωπεύει 1,61 δισεκατοµµύρια δολάρια που προέρχονται κατά 50,6% από δηµόσιους φορείς και 42,9% από ιδιωτικούς. απανόνται 100 εκατοµµύρια δολάρια ετησίως για ακαδηµαϊκή έρευνα µη περιλαµβανοµένων των δαπανών προσωπικού. Οι υπόλοιποι δηµόσιοι πόροι προέρχονται από διάφορα ιδρύµατα µε τη µορφή συµβάσεων. Υπάρχει επίσης διµερής συνεργασία µε τις ΗΠΑ. Ο εκπρόσωπος της Βρετανίας κος Ray Eaton από το Υπουργείο Εµπορίου και Βιοµηχανίας (DTI) ανέφερε ότι στη Βρετανία υπάρχει µια επιστηµονική βάση στα Πανεπιστήµια, συγκεκριµένα έργα στην Βιοµηχανία και ιαµόρφωση Πολιτικής. Η επιστηµονική βάση χρηµατοδοτείται από επιστηµονικά συµβούλια ένα για 5

κατασκευές (Engineering) και ένα για φυσικές επιστήµες (EPSRC). Οι µηχανισµοί προβλέπουν αντιδρώντα σχήµατα (responsive modes) και κατευθυνόµενα προγράµµατα. Το SUPERGEN είναι ένα κατευθυνόµενο πρόγραµµα για διατηρούµενη παραγωγή ενέργειας που περιλαµβάνει εννέα θεµατικές περιοχές µια από τις οποίες είναι το υδρογόνο. Ένα άλλο σχήµα περιλαµβάνει συνεργατικά έργα µε τη βιοµηχανία. Το παλιό Υπουργείο Εµπορίου και Βιοµηχανίας είχε πρόγραµµα στις Ανανεώσιµες Πηγές Ενέργειας που περιελάµβανε και το υδρογόνο. Το νέο Υπουργείο Εµπορίου και Βιοµηχανίας και το Υπουργείο Μεταφορών συµµετέχουν στο Ευρωπαϊκό πρόγραµµα που χρησιµοποιεί λεωφορεία µε υδρογόνο και στοιχεία καυσίµου σε εννέα Ευρωπαϊκές πόλεις µεταξύ των οποίων και το Λονδίνο. Υπάρχει επίσης ένα πρόγραµµα για άνθρακα µε την παροχή κεφαλαίου υψηλού κινδύνου (Venture Capital) για καινοτοµικές εφαρµογές ενώ καταβάλλεται προσπάθεια ν απεµπλακεί η διοίκηση. Η χρηµατοδότηση του προγράµµατος υδρογόνου και στοιχείων καυσίµου ανέρχεται σε 4 εκ. λίρες ετησίως. Το Υπουργείο Εµπορίου και Βιοµηχανίας χρηµατοδότησε µελέτη για το στρατηγικό πλαίσιο του υδρογόνου σ ένα χρονικό ορίζοντα µέχρι το 2030. Προβλέπονται 6 γραµµές µεταφορών µε υδρογόνο και εξασφάλιση οικονοµικά αποδοτικής ενέργειας µε εξάλειψη των εκποµπών διοξειδίου του άνθρακα. Σταθερές εφαρµογές δεν προβλέπεται ότι θα εξασφαλίσουν αυτούς τους στόχους ενώ σχήµατα µε στοιχεία καυσίµου αναµένεται ότι θα παίξουν κάποιο ρόλο. Υπάρχει σηµαντικό ενδιαφέρον για τις εφαρµογές των στοιχείων καυσίµου σε τοπικό επίπεδο. Γ. ιαδικαστικά θέµατα Στη συνέχεια οι κοι Neef και Seitz του HY-CO ανέφεραν ότι το HY-CO είναι ανοικτό σε καινούργιους συνεργάτες που εκπληρούν τα κριτήρια που έχουν τεθεί δηλαδή να έχουν δραστηριότητες στο υδρογόνο και τα στοιχεία καυσίµου και να έχουν δεσµευτεί να υλοποιήσουν κοινές διεθνικές συνεργασίες έρευνας και ανάπτυξης τεχνολογίας ή και να υποστηρίξουν υποδοµές στον τοµέα αυτό. Θα πρέπει οι ενδιαφερόµενοι να συµπληρώσουν την Φόρµα Β. Υπάρχει η δυνατότητα για πρόσθετη χρηµατοδότηση µε την νέα προκήρυξη του Οκτωβρίου. Η επιτροπή του δικτύου αποφασίζει για την είσοδο των νεοεισερχόµενων. Η επόµενη συνάντηση της επιτροπής προβλέπεται τον Οκτώβριο. Θα υπάρξει επίσης η δυνατότητα χρηµατοδότησης, εκτός των συντονιστικών, και ερευνητικών δραστηριοτήτων στο ERA-NET µε την µετατροπή του σε ERANET- PLUS. 6

Το 4 ο πακέτο εργασίας του HY-CO προβλέπει στελέχη για τη συλλογή στοιχείων για την υλοποίηση προγραµµάτων υδρογόνου σε άλλες χώρες. Θα πρέπει να αναλυθούν οι διεθνικές δραστηριότητες που θα προκύψουν από τις απαντήσεις στο ερωτηµατολόγιο και να προετοιµαστεί η επόµενη συνάντηση του HY-CO τον Ιανουάριο του έτους 2005 στη Νορβηγία. Προτάθηκε να δηµιουργηθεί κοινή φόρµα για τις παρουσιάσεις.. Παρουσίαση του COST Στη συνέχεια ο επικεφαλής του Οργανισµού COST που φιλοξένησε τη συνάντηση του HY-CO κος W. Obert έδωσε µια σύντοµη ανασκόπηση των δραστηριοτήτων του COST. Ανέφερε ότι πρόκειται για µια διακυβερνητική πρωτοβουλία που ξεκίνησε το 1971 και συµµετέχουν 35 χώρες. Το COST διασυνδέει ερευνητικά έργα χωρίς το ίδιο να χρηµατοδοτεί έρευνα. Με τον τρόπο αυτό δηµιουργούνται οµάδες από 20-30 συµµετέχοντες και υπάρχει έτσι µεγάλη συνέργεια. Η χρηµατοδότηση των συναντήσεων από το COST πραγµατοποιείται µε 20-30 εκ. ΕΥΡΩ ετησίως που προέρχονται από το Κοινοτικό Πρόγραµµα-Πλαίσιο. Πρόκειται για έρευνα εκ των κάτω προς τα πάνω, προανταγωνιστική και κατά περίπτωση. Υπάρχει έργο για την παραγωγή υδρογόνου µε ζύµωση από βακτήρια όπως η παραγωγή αζώτου από βακτήρια στις ρίζες των φυτών. Με την αντιστροφή της διεργασίας αυτής τα βακτήρια µπορεί να παράγουν ηλεκτρισµό. ΙΙ. ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΛΑΤΦΟΡΜΑΣ Υ ΡΟΓΟΝΟΥ ΚΑΙ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΚΑΥΣΙΜΟΥ 1. ΠΡΩΙΝΗ ΣΥΝΕ ΡΙΑΣΗ. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ ΥΠΟΥΡΓΩΝ ΚΑΙ ΕΚΠΡΟΣΩΠΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ Α. Ανοιγµα Συνεδρίου Η Γενική συνέλευση ξεκίνησε το πρωί της 17 ης Μαρτίου 2005 στο κτίριο Charlemagne. Την συνέλευση άνοιξε ο Πρόεδρος του Γνωµοδοτικού Συµβουλίου (Advisory Council) της πλατφόρµας κος Bentham διευθύνων σύµβουλος της εταιρείας Shell για θέµατα υδρογόνου και στοιχείων καυσίµου. Ανέφερε ότι σκοπός της πλατφόρµας (επισυνάπτεται συνοπτική παρουσίαση της δοµής και των δραστηριοτήτων της) είναι να διευκολύνει και να επιταχύνει την ανάπτυξη ανταγωνιστικών από πλευράς κόστους ενεργειακών συστηµάτων υδρογόνου και στοιχείων καυσίµου για µεταφορά καθώς και για σταθερές και κινητές µεταφορές. Αυτό θα συµβάλει στην ασφάλεια της ενεργειακής τροφοδοσίας, στην διατήρηση του περιβάλλοντος και στην βιοµηχανική και οικονοµική ανάπτυξη. Στην συνέλευση θα παρουσιάσουν τις απόψεις τους καταρχήν οι Υπουργοί και στην συνέχεια οι Εταιρείες. Μετά θα γίνουν συζητήσεις στρογγυλής τραπέζης και γενική συζήτηση. 7

Το απόγευµα θα παρουσιαστούν τα συµπεράσµατα από τις µελέτες για το Πρόγραµµα Ερευνητικής Στρατηγικής (Strategic Research Agenda-SRA) και για τη Στρατηγική Προώθηση των Εφαρµογών (Deployment Strategy-DS) που εκπόνησαν οµάδες εργασίας κατά τοµείς που συγκρότησε το Γνωµοδοτικό Συµβούλιο της Πλατφόρµας. Την επόµενη θα γίνουν παράλληλες συνεδριάσεις σε τρία επί µέρους θέµατα, Παραγωγή Υδρογόνου, Στοιχεία Καυσίµου για Μεταφορές και Στοιχεία Καυσίµου για Σταθερές και Κινητές Εφαρµογές. Στη συνέχεια θα παρουσιαστούν χρηµατοδοτικά σχήµατα και µηχανισµοί ανοίγµατος της αγοράς, τα συµπεράσµατα από τις παράλληλες συνεδριάσεις, θα γίνει συζήτηση και θα κλείσει η Συνέλευση. Υπάρχει συµµετοχή 500 συµµετεχόντων από 28 χώρες. Ανακοίνωση τύπου σχετικά µε την Συνέλευση επισυνάπτεται Β. Θέσεις Υπουργών Στη συνέχεια µίλησε ο Επίτροπος Έρευνας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Σλοβένος κος J. Potocknik. Ανέφερε ότι η Ευρώπη ζει από την δηµιουργία γνώσης µε τα µυαλά που διαθέτει την οποία και διανέµει. Το 7 ο Πρόγραµµα Πλαίσιο επιδιώκει να διατηρήσει την κοινωνία αυτή της γνώσης χωρίς την ανάγκη συµβιβασµών µεταξύ ανάπτυξης, συνοχής και ασφάλειας. Η πρόταση για το 7 ο Πρόγραµµα Πλαίσιο αποβλέπει στην ανάπτυξη και σε θέσεις εργασίας και θα έχει µια διάρκεια επτά ετών για τις χρηµατοδοτικές του προοπτικές. Θα δοθεί µεγαλύτερη έµφαση στο θεµατικό περιεχόµενο και λιγότερο στα εργαλεία. Επιδιώκεται η συνεργασία µε τη βιοµηχανία περιλαµβανοµένων και των µικροµεσαίων επιχειρήσεων. Θα αναπτυχθεί το πρόγραµµα Marie Curie και έρευνα για όλες τις χώρες. Προβλέπεται διπλασιασµός του ετήσιου προϋπολογισµού για να προσεγγισθεί ο στόχος του Συµβουλίου Υπουργών Ερευνας της Λισσαβόνας για διάθεση του 3% του ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος για έρευνα και τεχνολογική ανάπτυξη και για την Πρωτοβουλία Ανάπτυξης (Growth Initiative). Αναφέρθηκε στη συνέχεια η ανάγκη για καθαρή ενέργεια χωρίς αέρια του θερµοκηπίου για την αντιµετώπιση της αύξησης της θερµοκρασίας που αναµένεται µεταξύ 1,4 ο C και 5,8 ο C τα επόµενα 100 χρόνια ενώ το µέγιστο δεν θα πρέπει να ξεπερνά το 2,8 ο µε 3 ο C. Επίσης επεσήµανε την εξάρτηση της Ευρώπης κατά 50% από ξένες πηγές ενέργειας ποσοστό που αναµένεται να φθάσει το 70% το 2020. Επιδιώκεται η σύµπραξη δηµόσιων και ιδιωτικών φορέων και η δηµιουργία τέτοιων συνεταιρισµών για την προώθηση των ανανεώσιµων πηγών ενέργειας, των βιοκαυσίµων όπως και των µελλοντικών πυρηνικών αντιδραστήρων και του καθαρού άνθρακα. Η τεχνολογία του υδρογόνου και των στοιχείων καυσίµου είναι εδώ αλλά η είσοδος τους µε ανταγωνιστικό κόστος στην αγορά απαιτεί ακόµα σηµαντικές προσπάθειες έρευνας καθώς και ανάπτυξης και επίδειξης τεχνολογίας. Η τεχνολογική πλατφόρµα υποστηρίζει την συνεργασία στον τοµέα αυτό σε όλη την Ευρώπη από την παραγωγή γνώσης µέχρι την ανάπτυξη προϊόντων και υπηρεσιών. Η πλατφόρµα έχει τα στοιχεία για συνεχιστεί στο 7 ο ΠΠ χαρακτηριζόµενη ως Κοινή Τεχνολογική Πρωτοβουλία (Joint Technological Initiative) στις δραστηριότητες της 8

οποίας θα ηγείται η βιοµηχανία υποστηριζόµενη όµως από δηµόσιους πόρους για να µπορεί να αντιµετωπίσει τους αυξανόµενους επιχειρηµατικούς κινδύνους. Στη συνέχεια µίλησε ο κος Bigot αντιπροσωπεύοντας τον κο F. Aubert, Υπουργό Εκπαίδευσης και Έρευνας της Γαλλίας. Ανέφερε ότι υπάρχουν τεχνολογικά προβλήµατα που θα πρέπει να επιλυθούν. Η Γαλλία συµµετέχει στην διεθνή προσπάθεια IPHE για το υδρογόνο που συντονίζεται από τις ΗΠΑ ενώ διατίθενται σηµαντικές επενδύσεις στο τοµέα αυτό. Η ανάπτυξη αυτοκινήτου µε υδρογόνο και στοιχεία καυσίµου για ευρεία χρήση απαιτεί τόσο βασική έρευνα όσο και εστίαση σε ορισµένες τεχνολογίες. Οι προσπάθειες θα πρέπει να περιλάβουν τόσο τον τοµέα της πυρηνικής ενέργειας για παραγωγή ηλεκτρισµού και στη συνέχεια υδρογόνου όσο και τη διάσπαση του νερού. Θα πραγµατοποιηθεί διεθνές συνέδριο στη Λυών για το υδρογόνο. Στη συνέχεια µίλησε ο Γερµανός Υφυπουργός (State Secretary) Οικονοµικών και Εργασίας κ. Adamowitsch. Τόνισε την ανάγκη κοινή δράσης στο Ευρωπαϊκό επίπεδο στο θέµα αυτό. Στην Γερµανία γίνονται εργασίες στον τοµέα αυτό τα τελευταία 30 χρόνια και εφαρµογές τα τελευταία 15. Το Γερµανικό ναυτικό κατασκεύασε τα πρώτα υποβρύχια µε στοιχεία καυσίµου µε καλά αποτελέσµατα και πολύ χαµηλό θόρυβο. Είναι σκόπιµος ο συνδυασµός έρευνας και ανάπτυξης τεχνολογίας για στρατιωτικές και ερευνητικές εφαρµογές. Γίνονται επενδύσεις για υψηλή απόδοση, ανανεώσιµες, δέσµευση διοξειδίου του άνθρακα, παραγωγή και αποθήκευση υδρογόνου και στοιχεία καυσίµου. Υπάρχει Εθνικό Γνωµοδοτικό Συµβούλιο για το υδρογόνο και στοιχεία καυσίµου HYBERT και το Εθνικό Κέντρο Συντονισµού στο Juelich (NKJ). Θα πρέπει να επιδιώξουµε συγχρόνως άµιλλα αλλά και συντονισµό για καλύτερα αποτελέσµατα. Στο Βερολίνο έχουν δηµιουργηθεί ορισµένοι σταθµοί τροφοδοσίας µε υδρογόνο, σε συνεργασία µε εταιρείες, για λεωφορεία και αυτοκίνητα. Το 2003 η Γερµανία συµµετέχει στο IPHE και συµπροεδρεύει στην Επιτροπή Υλοποίησης και Επαφών ενώ το 2004 υπάρχει έντονη γερµανική παρουσία στην Ευρωπαϊκή Πλατφόρµα Υδρογόνου. Επιδιώκεται κοινή προσέγγιση σε στρατηγικές έρευνας και ανοίγµατος αγοράς. Ένα κοινό πρόγραµµα ΗΠΑ και Γερµανίας συµφωνήθηκε κατά την τελευταία επίσκεψη του Προέδρου Bush που περιλαµβάνει θέµατα υδρογόνου. Θα πρέπει να επιδιωχθεί να επιτευχθούν οι στόχοι της Λισσαβόνας καθώς και του KYOTO που βρίσκεται ακόµα στις αρχές του. Θα πρέπει να διαγραφεί ένα σχέδιο διαδροµής (οδικός χάρτης) για έρευνα και τεχνολογία και το άνοιγµα της αγοράς. Στη συνέχεια µίλησε ο κος POSSA Υπουργός Αναπληρωτής Παιδείας και Ερευνας της Ιταλίας. Ανέφερε ότι η Ιταλία ευνοεί την διαφοροποίηση των ενεργειακών πηγών µε υψηλή απόδοση και ελαττωµένες περιβαλλοντικές επιπτώσεις και µε βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της Ευρωπαϊκής βιοµηχανίας. Η ενέργεια απαιτεί µεγάλα χρονικά διαστήµατα για αλλαγές και πολύ µεγάλες επενδύσεις. Στην Ιταλία η ενέργεια αποτελεί σηµαντικό πρόβληµα δοθέντος ότι το 84% των ενεργειακών αναγκών καλύπτονται από εισαγωγές ορυκτών καυσίµων και µε 9

εκποµπές διοξειδίου του άνθρακα πολύ µεγαλύτερες από τις επιτρεπόµενες από το πρωτόκολλο του KYOTO και αυξανόµενες. Το Ιταλικό ερευνητικό πρόγραµµα για την περίοδο 2005-2008 έχει δηµόσια χρηµατοδότηση που ανέρχεται σε 51 εκ. ΕΥΡΩ για θέµατα υδρογόνου και 39 εκ. ΕΥΡΩ για στοιχεία καυσίµου. Περιλαµβάνει επίσης µεγάλα επιδεικτικά έργα σε διάφορα µέρη της Ιταλίας που περιλαµβάνουν κοινότητες υδρογόνου και κινητές εφαρµογές. Επίσης η Ιταλία συµµετέχει στην πρωτοβουλία IPHE, στο ιεθνή Οργανισµό Ενέργειας και σε διµερείς συνεργασίες µε ΗΠΑ και Κίνα. Θα πρέπει να εξαλειφθούν τα µη τεχνικά εµπόδια που εµποδίζουν τις εφαρµογές. Η εθνική πλατφόρµα υδρογόνου αλληλεπιδρά µε την Ευρωπαϊκή. Στη συνέχεια µίλησε ο κος E. Mainoni,Υπουργός Έρευνας και Καινοτοµίας της Αυστρίας. Ανέφερε ότι στην Αυστρία δαπανάται το 2,3% του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος για έρευνα και ανάπτυξη τεχνολογίας. Ο ευρωπαϊκός στόχος είναι το 2020 το 2% των ενεργειακών αναγκών να καλύπτεται από εναλλακτικές πηγές που περιλαµβάνουν υδρογόνο και στοιχεία καυσίµου για µεταφορές. Το πρόγραµµα υδρογόνου και στοιχείων καυσίµου στην Αυστρία χρηµατοδοτείται µε 50 εκ. ΕΥΡΩ τα οποία κατανέµονται µε βάση προτάσεις που υποβάλλονται.το υδρογόνο χρηµατοδοτείται επίσης από το πρόγραµµα ανανεώσιµων πηγών. Ο κος. M. Pecina αναπληρωτής Υπουργός Βιοµηχανίας και Εµπορίου της Τσεχικής ηµοκρατίας θεωρεί ότι για την αξιοποίηση των στοιχείων καυσίµου ιδιαίτερα σε µεταφορές θα χρειαστεί η παραγωγή υδρογόνου από φθηνή ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται από πυρηνικούς αντιδραστήρες νέας τεχνολογίας. Υποστηρίζει τους στόχους της Λισσαβόνας για ανάπτυξη και θέσεις εργασίας. Θα χρειαστούν κίνητρα για βιοµηχανικές επενδύσεις και τεχνολογία. Γ. ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ Στην αρχή µίλησε ο Πρόεδρος της General Motors Ευρώπης κ. Foster. Είπε ότι αυτό που ισχύει για τα στοιχεία καυσίµου είναι ότι οπωσδήποτε θα έρθουν. Αν δεν έρθουν από εµάς θα έρθουν σε εµάς. Η General Motors έχει µακροχρόνια επένδυση και ασχολία στα στοιχεία καυσίµου. Τελευταία υλοποίησε το Μαραθώνιο οδήγηµα των 10,000χλµ. από τη Νορβηγία στη Λισσαβόνα για να επιδείξει τη συµβατότητα της κινητικότητας µε περιβαλλοντικά καθαρό αυτοκίνητο στο µέλλον. Το συµπέρασµα σε µία φράση είναι σήµερα ότι τα αυτοκίνητα µε στοιχεία καυσίµου τροφοδοτούµενα µε υδρογόνο από ανανεώσιµες είναι το µέλλον. Η General Motors δαπανά 1 δισεκατοµµύριο δολάρια για οχήµατα που χρησιµοποιούν για καύσιµο υδρογόνο και απασχολεί 600 άτοµα στον τοµέα αυτό στις ΗΠΑ, την Γερµανία και την Ιαπωνία. Τρία αυτοκίνητα διατίθενται στην έκθεση αυτή για οδήγηµα τα οποία προωθούνται µε υδρογόνο και βασίζονται στο µοντέλο OPEL ZAFIR. Επίσης υπάρχει επιδεικτικό όχηµα στους δρόµους του Τόκυο. οκιµές σε παγκόσµια κλίµακα έχουν αρχίσει πριν από 2 χρόνια. Στην έκθεση αυτοκινήτου της Γενεύης παρουσιάστηκε ένα νέο µοντέλο αυτοκινήτου υδρογόνου και στοιχείων καυσίµου µε τα παρακάτω χαρακτηριστικά: 10

-0-100χλµ./ώρα σε λιγότερο από 10 -εµβέλεια: 480 χλµ. -κόστος: 50 δολάρια/kw Αναµένεται ότι το 2010 θα υπάρχουν ανταγωνιστικά συστήµατα στοιχείων καυσίµου όσον αφορά στη λειτουργία και αξιοπιστία τους µε ένα κόστος 50 δολάρια/kw. Υπάρχει απόλυτη ανάγκη δηµόσιας χρηµατοδότησης για να µην χαθεί η ευκαιρία. Θα πρέπει να ενισχυθούν: Α. Η προανταγωνιστική έρευνα Β. Υποστήριξη επιδεικτικών έργων Γ. ιεθνής προσέγγιση σε πρότυπα ασφαλείας. Κίνητρα για πελάτες µε προνοµιακό κόστος Ε. Υποδοµή Τα κείµενα ερευνητικής στρατηγικής και στρατηγικής προώθησης των εφαρµογών αποτελούν σηµαντικά κείµενα και οι στρατηγικές αυτές θα πρέπει να αξιοποιηθούν στο 7 ο Π.Π. Θα πρέπει να επιδιωχθεί η αντικατάσταση του 20% των καυσίµων από εναλλακτικά καύσιµα µέχρι το 2020. Είναι αναγκαίο να υποστηριχθούν τα Εργα-Φάρος µε τη συµµετοχή όλων των παραγόντων. Η Ιαπωνία προβλέπει 50.000 αυτοκίνητα µε στοιχεία καυσίµου µέχρι το 2010. Ο ανταγωνισµός (από την Ασία π.χ.) θα αυξηθεί και όταν ένας κατασκευαστής αυτοκινήτων εισάγει µια νέα τεχνολογία όλοι οι άλλοι ακολουθούν. Οι πρώτοι Κινέζοι κατασκευαστές αυτοκινήτων έρχονται τώρα στην Ευρώπη ξεκινώντας από την Ανατολική Ευρώπη. Το ίδιο ισχύει για τους προµηθευτές του τοµέα. Αναµένονται σηµαντικές επιπτώσεις από την εισαγωγή του υδρογόνου και των στοιχείων καυσίµου στην αγορά αυτοκινήτου ιδιαίτερα εάν η Ευρώπη κάνει εξαγωγές στον τοµέα αυτό. Στη συνέχεια µίλησε ο κος Thomas Flower Πρόεδρος της SIEMENS για παραγωγή ενέργειας από σταθερά στοιχεία καυσίµου. Ανέφερε ότι θα χρειαστούν πολλά χρόνια για βαθιά διείσδυση των στοιχείων καυσίµου στα οχήµατα και τις µεταφορές. Πιο άµεσες αναµένει τις εφαρµογές για παραγωγή ηλεκτρισµού ενέργειας σε σταθερά και κινητά συστήµατα. Η SIEMENS εφάρµοσε µε επιτυχία συστήµατα στοιχείων καυσίµου σε υποβρύχια. Στις ΗΠΑ 22 πολιτείες προσφέρουν κίνητρα για προγράµµατα υδρογόνου και στοιχείων καυσίµου ενώ το Υπουργείου Ενέργειας των ΗΠΑ (DOE) θα διαθέσει 379.1 εκ. δολάρια το 2005 στον τοµέα αυτό. Στην Ευρώπη το 2005 δαπανώνται 150 εκ. ΕΥΡΩ από το Πρόγραµµα Πλαίσιο. εν έχει ακόµα δηµιουργηθεί µια βιοµηχανία. Η ευρωπαϊκή Ενωση θα πρέπει να ενισχύσει την υποστήριξη των στοιχείων καυσίµου ώστε να δηµιουργηθεί µια σχετική βιοµηχανία. 11

Στη συνέχεια µίλησε ο κος Aldo Belloni Πρόεδρος της LINDE GAS. Ανέφερε ότι η υποδοµή για την οικονοµία του υδρογόνου ήδη υπάρχει. Η LINDE λειτουργεί δια µέσου ολόκληρης της αλυσίδας υδρογόνου τόσο για την παραγωγή του όσο και την διανοµή του. ιαθέτει 200 εργοστάσια παραγωγής υδρογόνου σε όλο τον κόσµο χρησιµοποιώντας σταθµούς διάθεσης υγρού υδρογόνου. Επίσης, υπάρχουν κινητοί σταθµοί παροχής υδρογόνου σε αέρια µορφή. Η LINDE διαθέτει σε πίεση 700 bar. 800 χλµ. δακτύλιο για την διασύνδεση πολλών κατασκευαστών αυτοκινήτων υδρογόνου. Χρειάζεται περισσότερη δέσµευση και αποφασιστικότητα παρά τεχνολογική εξέλιξη. Το κόστος ενός δακτυλίου τροφοδοσίας µε υδρογόνο ανέρχεται στα 30 εκ. ΕΥΡΩ. Θα πρέπει να θεωρηθεί ως ένα έργο φάρος η επέκταση του δικτύου στα 10,000 χλµ. Εκτιµάται ότι το 2020 θα είναι σε χρήση 6 εκατοµµύρια αυτοκίνητα υδρογόνου που θα απαιτούν 1,1 εκ. τόνους υδρογόνου και 8200 σταθµούς τροφοδοσίας. Το κόστος της αναγκαίας υποδοµής εκτιµάται σε 3,5 δισεκατοµµύρια ΕΥΡΩ. Για 100% κεντρική παραγωγή υγρού υδρογόνου διανεµόµενου µε φορτηγά αυτοκίνητα και µε αναγεννητές στους σταθµούς τροφοδοσίας η εξέλιξη εκτιµάται ως εξής: 2015 1 εκατοµµύριο αυτοκίνητα Η2 2020 6 2030 30 Προβλέπεται η διάθεση φθηνού υδρογόνου ως υποπροϊόν της χηµικής βιοµηχανίας αξίας 5 δισεκατοµµυρίων δολαρίων. Για τους λόγους αυτούς δεν χρειάζεται η κατασκευή εργοστασίου παραγωγής υδρογόνου πριν το 2015. Ένα κεντρικό εργστάσιο παραγωγής υγρού υδρογόνου και διανοµή του µε ειδικά βιτυοφόρα οχήµατα είναι φθηνότερο από τοπική αναγέννηση ή ηλεκτρόλυση. Ο φθηνότερος τρόπος παραγωγής υδρογόνου είναι σήµερα µε αναγέννηση µε ατµό φυσικού αερίου. Γίνεται επίσης µε θερµική διάσπαση νερού και σε πειραµατικό στάδιο µε βιολογική παραγωγή υδρογόνου από φύκια. Η ανάλυση δείχνει ότι το υδρογόνο είναι συνδετικός κρίκος µεταξύ ανανεώσιµων πηγών ενέργειας και µεταφορών.. Συζήτηση Στρογγυλής Τράπεζας Στη συνέχεια έγινε µια συζήτηση στρογγυλής τράπεζας στην οποία συµµετείχαν εκπρόσωποι κρατικών φορέων βιοµηχανιών καθώς και περιβαλλοντικών οργανώσεων. Ο κος Bugat της CEA (Commissariat a l Energie Atomic) της Γαλλίας ανέφερε ότι µετά το 2020 αναµένεται επιτάχυνση των εφαρµογών υδρογόνου και στη φάση αυτή δεν θα πρέπει να αποκλεισθεί η παραγωγή υδρογόνου από πυρηνική ενέργεια σε ανταγωνιστικές τιµές. Ο κος Busquin πρώην Επίτροπος Ερευνας και Τεχνολογίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ανέφερε ότι η Ευρώπη θα πρέπει να ξεπεράσει τον κατακερµατισµό της 12

και να υπάρξει διάλογος µεταξύ των ερευνητών, της βιοµηχανίας και της πολιτικής καθώς και µε τον πληθυσµό. Ο κος C. Turmes από τους πράσινους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου είπε ότι δεν θα πρέπει να δηµιουργούνται ψευδαισθήσεις ότι µπορεί όλο το απαιτούµενο υδρογόνο για την κάλυψη των αναγκών των µεταφορών να παραχθεί από ανανεώσιµες και ότι αν το υδρογόνο παράγεται από πυρηνική ενέργεια ή άνθρακα δεν αποτελεί περιβαλλοντικά ευνοϊκή λύση. Μεγαλύτερη σηµασία έχει να µην κυκλοφορούν µεγάλα οχήµατα µε λίγους επιβάτες για αστικές µεταφορές και βασικά να ακολουθούνται τρεις προτεραιότητες µε την εξής σειρά: 1. Ενεργειακή απόδοση 2. Εφαρµογή Ανανεώσιµων Πηγών 3. Η χρησιµοποίηση υδρογόνου Η κα Battershell, /ντρια των εναλλακτικών καυσίµων της εταιρείας BP Αέρια και Ισχύς (Gas and Power) είπε ότι έχει εκφραστεί µια ευρεία σειρά απόψεων που είναι δύσκολο να οδηγήσουν σε κάποιο κοινό παρανοµαστή για συµπεράσµατα αλλά η βιοµηχανία χρειάζεται κάποιο απλό πρακτικό αποτέλεσµα αν είναι να γίνει κάποια πρόοδος. Ο κος Frois παρουσίασε την θέση της Gas de France. Θεώρησε ότι είναι αναγκαίο να απεµπλακεί η πρωτογενής ενέργεια και τις τελικές χρήσεις και τόνισε τις συνέργειες µεταξύ φυσικού αερίου και υδρογόνου. Ο κος Rapf της WWF International ανέφερε ότι τα οικονοµικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά κριτήρια για την ανάπτυξη δεν ελήφθησαν υπόψη στις µελέτες της Ερευνητικής Στρατηγικής (SRA) και της Στρατηγικής Προώθησης των Εφαρµογών (DS) που εκπονήθηκαν από τις επιτροπές της Πλατφόρµας του Υδρογόνου, αλλιώς η παραγωγή υδρογόνου από πυρηνική ενέργεια και από ανανεώσιµες δεν θα έµπαιναν στην ίδια µοίρα. Η ερευνητική πολιτική δεν συνδέεται επαρκώς µε τις κλιµατικές µεταβολές, την ενεργειακή απόδοση και την χρήση των ανανεώσιµων πηγών. 2. ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ ΣΥΝΕ ΡΙΑΣΗ 17 ΗΣ ΜΑΡΤΙΟΥ- ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ ΜΕΛΕΤΩΝ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ (SRA) ΚΑ ΙΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ (DS)- ΣΥΖΗΤΗΣΗ Α. Εισαγωγή Στην απογευµατινή συνεδρίαση παρουσιάστηκαν οι εκθέσεις Πρόγραµµα Ερευνητικής Στρατηγικής και Στρατηγική Προώθησης Εφαρµογών και έγινε συζήτηση. Συνοπτικό συνθετικό κείµενο των δύο µελετών επισυνάπτεται. Στην εισαγωγική του οµιλία ο κος Bentham ανέφερε ότι η διείσδυση του H2 στην αγορά προβλέπεται να εξελιχθεί ως εξής: 2006-7 Φορητές εφαρµογές (υπολογιστές ηλεκτρονικά) 2010 Αστική θέρµανση και ηλεκτρισµός 2010-15 Μεγάλα σταθερά συστήµατα συµπαραγωγής θερµότητας και 13

ηλεκτρισµού µε στοιχεία καυσίµου 2020 Μαζικό ξεκίνηµα οδικών µεταφορών µε υδρογόνο Θα πρέπει να υπάρξει σηµαντική ερευνητική προσπάθεια σε υλικά, κατασκευαστικά στοιχεία, συστήµατα και διεργασίες καθώς και σε επιδεικτικά έργα και µέτρα ανοίγµατος της αγοράς. Υπάρχει καλό υπόβαθρο για να αποτελέσει ο τοµέας µια κοινή τεχνολογική πρωτοβουλία (Joint Technological Initiative JTI) στο 7 ο ΠΠ. Ο ρόλος του Mirror Group αναµένεται ότι θα αυξηθεί. Β. Παρουσιάσεις Μελετών SRA & DS α. ΜΕΛΕΤΗ SRA Στη συνέχεια µίλησε ο κος Stolten Πρόεδρος της οµάδας εργασίας για την σύνταξη της έκθεσης Πρόγραµµα Ερευνητικής Στρατηγικής (SRA). Ανέφερε ότι η πυρηνική ενέργεια και οι διεργασίες µε δέσµευση του διοξειδίου του άνθρακα θα πρέπει να συµπεριληφθούν στις προοπτικές παραγωγής υδρογόνου. Στη Γερµανία δεν θα ακολουθηθεί η πυρηνική ενέργεια πλέον, αντίθετα µε την Γαλλία και το Ηνωµένο Βασίλειο. Αναπτύσσονται όµως και άλλες µέθοδοι όπως παραγωγή υδρογόνου από βιοµάζα µε βακτήρια που φθάνουν αποδόσεις 30-40% αλλά χρειάζονται τεράστιους αντιδραστήρες 10.000 φορές µεγαλύτερους από τους συνηθισµένους. Για το άµεσο µέλλον όµως πιο κατάλληλη είναι η παραγωγή υδρογόνου από φυσικό αέριο µε δέσµευση του παραγόµενου διοξειδίου του άνθρακα. Οι φορητές εφαρµογές είναι ήδη στην αγορά και θα αποτελέσουν την πρωτοπορία για το άνοιγµα της αγοράς. Οι µικροµεσαίες επιχειρήσεις για τις καινοτοµικές τους ιδέες δεν θέλουν να γίνουν υποχείριο των µεγάλων. Συνοπτικό κείµενο της έκθεσης SRA επισυνάπτεται. Ο κος Krammer της εταιρείας SHELL ανέφερε ότι η παραγωγή υδρογόνου από αναγέννηση και αεριοποίηση είναι σήµερα σε εµπορική κλίµακα κυρίως από φυσικό αέριο. Οι κυψέλες καυσίµου µπορεί να µην γίνουν εµπορικές. Άλλες µέθοδοι εκτός από την µετατροπή ορυκτών καυσίµων βρίσκονται στο εργαστηριακό στάδιο. Η ηλεκτρόλυση είναι καλά αναπτυγµένη ενώ γίνεται έρευνα για παραγωγή υδρογόνου µε κατακράτηση του διοξειδίου του άνθρακα. Ο κος J. Perrin επικεφαλής της έρευνας για το υδρογόνο της εταιρείας Air Liquid ανέφερε ότι το υδρογόνο χρησιµοποιείται εκτενώς σε βιοµηχανικές εφαρµογές σε γραµµές δικτύων για φυσικό αέριο και υδρογόνο και δοχεία υπό πίεση 300-700 bar. Η αποθήκευση σε υγρή µορφή συνεπάγεται απώλειες µε εξάτµιση της τάξεως του 1% την ηµέρα. Το ενεργειακό κόστος για υγροποίηση ανέρχεται στο 30% του ενεργειακού περιεχοµένου του υδρογόνου. 14

Ο κος Irvine Καθηγητής του Παν/µιου του Saint Andrews ανέφερε ότι η αποκεντρωµένη ισχύς και η συµπαραγωγή για κατοικίες είναι αρκετά κοντά στην εφαρµογή. Τα κύρια πλεονεκτήµατα είναι υψηλή απόδοση και ευελιξία. Ο κος Mohrdieck ανέφερε ότι ήδη υπάρχουν δοκιµαστικά στόλοι λεωφορείων µε υδρογόνο αλλά για ευρεία εφαρµογή απαιτούνται: α) Μεγαλύτερο εύρος των παραµέτρων λειτουργίας (θερµοκρασία, περιεχόµενο νερού, ροή αερίου), β) µεγαλύτερη ειδική ενεργειακή πυκνότητα και απόδοση, γ) σηµαντική ελάττωση του κόστους και βελτίωση των µηχανισµών αποθήκευσης και ανάκτησης ενέργειας. Ο κος Garche Πρόεδρος της WBZU ανέφερε ότι οι φορητές εφαρµογές είναι ήδη στην αγορά σε ηλεκτρονικά και φορητές µονάδες παραγωγής ενέργειας. (Τα καταναλωτικά ηλεκτρονικά έχουν ήδη µεταφερθεί στην Ασία). Στην έρευνα υπάρχουν ανάγκες στο χώρο των καταλυτών, µεµβρανών, σχεδιασµού σε µικρότερα µεγέθη (miniturization) αποθήκευσης, αναγεννητών, συστήµατα ελέγχου και διαχείρισης και ρυθµιστών ισχύος. Ο /ντης Ενέργειας της XII Γεν. /νσης Έρευνας και Τεχνολογίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κος Fernandez Ruiz ανέφερε ότι σε µία διετία θα γίνει αναθεώρηση της εφαρµογής των µελετών SRA και DS για την διάθεση κονδυλίων ανάλογα µε τα επιτεύγµατα αλλά οι στόχοι θα παραµείνουν οι ίδιοι για 5 ή 10 χρόνια. Τα βιοκαύσιµα θα συµπεριληφθούν στο πρόγραµµα παραγωγής υδρογόνου. Επίσης οι µέθοδοι καθαρισµού αερίων. Ο διαχωρισµός και δέσµευση του διοξειδίου του άνθρακα αποτελεί µέρος των δραστηριοτήτων του υδρογόνου αλλά και των άλλων τοµέων. Στον τοµέα του υδρογόνου θα χρηµατοδοτηθούν µόνο εκείνα τα θέµατα που συνδέονται µε το υδρογόνο. Ανέφερε ότι θα υπάρξει ειδικό πρόγραµµα για τις µικροµεσαίες επιχειρήσεις. Ο εκπρόσωπος της ΕΝΕΑ παρατήρησε ότι οι στόχοι για τα κόστη του 2015 είναι κοντά στα σηµερινά και ο κος Stolten απάντησε ότι δεν θέλησαν να βάλουν πολύ υψηλούς στόχους που να είναι απραγµατοποίητοι όπως στις ΗΠΑ. Ο κος Irvine περενέβει λέγοντας ότι οι στόχοι των ΗΠΑ µπορεί να επιτευχθούν αλλά µπορεί και όχι. β. ΜΕΛΕΤΗ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ Στη συνέχεια ο Πρόεδρος της Οµάδας Εργασίας για την Στρατηγική Προώθησης των Εφαρµογών (Deployment Strategy DS) κος K. Schauerer, µέλος του Συµβουλίου της BMW AG για κυκλοφορία και περιβάλλον, παρουσίασε την σχετική έκθεση της Οµάδος η οποία αποτελείτο από 33 µέλη. (Επισυνάπτεται συνοπτικό κείµενο) Ο χρονικός ορίζοντας είναι το 2050 µε ενδιάµεση εικόνα το 2020. Εξετάζονται σταθερές και φορητές εφαρµογές και εφαρµογές στις µεταφορές. Γίνεται συσχετισµός µε το Πρόγραµµα Ερευνητικής Στρατηγικής, Κύρια σηµεία της µελέτης είναι η ανάγκη βελτίωσης των στοιχείων καυσίµου για τα ενεργειακά συστήµατα επί των οχηµάτων ενώ δεν υπάρχει ανταγωνιστικού κόστους µέθοδος για παραγωγή υδρογόνου µε χαµηλό ή καθόλου σχηµατισµό διοξειδίου του άνθρακα. 15

Χρειάζεται ενίσχυση των προσπαθειών έρευνας και ανάπτυξης τεχνολογίας. Επίσης χρειάζεται συµπλήρωση του θεσµικού πλαισίου περιλαµβανοµένων και κινήτρων σε Ευρωπαϊκή κλίµακα. Στη συνέχεια µίλησε ο Dr. K. Bοnhoff /ντης του Κέντρου Στρατηγικής της Daimler-Chrysler. Ανέφερε ότι το 70% του πετρελαίου στην Ευρώπη καταναλώνεται στις µεταφορές. Η προβλεπόµενη εξέλιξη της αγοράς υδρογόνου και στοιχείων καυσίµου περιλαµβάνει APU( Auxiliary Power Units) για θαλάσσιες εφαρµογές και µια Ευρωπαϊκή αγορά 0,4-1,8 εκατοµµύρια µονάδες το χρόνο το 2020 ενώ ο στόχος για το κόστος είναι λιγότερο από 100 EURO/KW για 150,000 µονάδες /χρόνο. Θα πρέπει να γεφυρωθεί το χάσµα µεταξύ της σηµερινής κατάστασης που είναι στο στάδιο της έρευνας, κατασκευής πρωτότυπων και επιδεικτικών έργων και του σταδίου της µαζικής εισαγωγής οχηµάτων στην αγορά. Μέχρι το 2010 προβλέπονται επιδεικτικά έργα µεγάλης κλίµακας µε επέκταση µέχρι το 2012 και από το 2012 έως το 2015 εµπορική διάθεση και το 2015-2020 µετάβαση σε µαζική παραγωγή. Σήµερα σε παγκόσµια κλίµακα υπάρχουν περισσότερες από 2,500 σταθερές εφαρµογές στοιχείων καυσίµου που λειτουργούν κυρίως µε φυσικό αέριο. Μεγάλα συστήµατα έχουν υπερβεί 20,000 ώρες λειτουργίας. Υπάρχουν µεγάλα όσο και µικρά συστήµατα συµπαραγωγής θερµότητας και ηλεκτρισµού. Οι κύριοι περιορισµοί είναι η περιορισµένη ζωή και αντοχή των στοιχείων καυσίµου. Χρειάζεται αύξηση κατά 2 µε 5 φορές. Το κόστος των στοιχείων καυσίµου θα πρέπει να ελαττωθεί κατά 10 φορές. εν υπάρχει χαµηλού κόστους κατασκευή µε αξιόπιστη τροφοδοσία ανταλλακτικών. Θα χρειαστούν µεγάλης κλίµακας επιδεικτικά έργα συµπαραγωγής συνολικής ισχύος 400 MWe για βιοµηχανικές εφαρµογές, 200 MWe για κατοικία και 200 MWe για πρωτοποριακές αγορές. Θα πρέπει επίσης να εξετασθεί η λειτουργία στοιχείων καυσίµου µε βιοαέριο από απορρίµµατα κα η συµπαραγωγή υδρογόνου και ισχύος σε σταθµούς τροφοδοσίας καθώς και από µεγάλα παράγωγα διυλιστηρίων. Ως επόµενα βήµατα κρίθηκαν σκόπιµα αφενός µια ολοκληρωµένη προσέγγιση έρευνας και ανάπτυξης και επίδειξης τεχνολογίας και αφετέρου η προώθηση της Κοινής Τεχνολογικής Πρωτοβουλίας (JTI) για το υδρογόνο στο 7 ο Π.Π. 3.ΠΡΩΙΝΗ ΣΥΝΕ ΡΙΑΣΗ ΤΗΣ 18 ΗΣ ΜΑΡΤΙΟΥ 2005 Α. Παρουσίαση του Mirror Group Στην αρχή σε γενική συνέλευση µίλησε ο Πρόεδρος του Mirror Group κος B. Frois. Έθεσε το ερώτηµα εάν είµαστε ανταγωνιστικοί στην αγορά που δηµιουργείται και παρουσίασε ένα κράνος σπηλαιολόγων µε ηλεκτρικό φανάρι που τροφοδοτείται 16

µε υδρογόνο αποθηκευµένο σε µεταλλικό υδριτή, το οποίο έχει διάρκεια εννέα ώρες έναντι των τριών ωρών που είχε µε µπαταρία. Είπε ότι οι απαιτούµενες επενδύσεις είναι πέρα από τις δυνατότητες κάθε χώρας και εταιρείας χωριστά ενώ υπάρχει έντονος ανταγωνισµός από άλλες χώρες (ΗΠΑ, Ιαπωνία, Καναδάς). Η βιοµηχανία είναι διστακτική. Θα πρέπει οι κυβερνήσεις να δώσουν µια κατεύθυνση και να δείξουν αποφασιστικότητα. Εκτιµάται ότι διεθνώς οι δηµόσιοι πόροι που διατίθενται στην προσπάθεια αυτή ανέρχονται σε 1 δισεκατοµµύριο δολλάρια το χρόνο. Οι ιδιωτικοί πόροι µπορεί να φτάνουν τα 3-4 δισεκατοµύρια δολάρια µε µεγάλες εταιρείες όπως η Daimler- Chrysler, Shell, Siemens, Air Liquid, Ballard κ.α. να συµµετέχουν. Για παραγωγή άνω των 10,000 µονάδων ετησίως αναµένεται το κόστος να φθάσει τα 50 EURO ανα KW που είναι αναγκαίο για τις µεταφορές. Το Mirror Group καθώς και το ERANET-HYCO θα παίξουν σηµαντικό ρόλο στο συντονισµό των προσπαθειών σε κυβερνητικό επίπεδο καθώς και στην συνεργασία των διαφόρων χωρών µεταξύ τους και µε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Θα πρέπει να εξευρεθεί τρόπος ώστε µικρές χώρες όπως η Ελλάδα, το Βέλγιο να συνδυαστούν µε τις προσπάθειες µεγαλύτερων χωρών όπως η Γερµανία και να διαµορφωθεί µία στρατηγική όπου όλοι θα είναι κερδισµένοι. Το ίδιο ισχύει και για την συνεργασία µεταξύ των µικροµεσαίων επιχειρήσεων µε τις µεγάλες. Επιδιώκεται η προώθηση Ευρωπαϊκής έρευνας µε συνεργασία και εθνικές προκηρύξεις και περιφερειακά προγράµµατα ανοιχτά σε όλη την Ευρώπη. Η δοµή στη Γαλλία είναι σήµερα αποκεντρωµένη και όχι πια όλα στο Παρίσι. Στο Mirror Group γίνεται αλληλοενηµέρωση για τους εθνικούς στόχους και πολιτικές των 23 χωρών και µιας περιοχής (Σκανδιναβία) που συµµετέχουν. Το ERANET-HYCO από την άλλη µεριά έχει πέντε πακέτα εργασίας µε αντίστοιχους υπεύθυνους φορείς που είναι τα εξής: WP1: Συντονισµός (Ερευνητικό Κέντρο Iuelich Γερµανία) WP2: Ανταλλαγή πληροφοριών και καλύτερων πρακτικών (Ιδρυµα Ερευνας και Τεχνολογίας Πορτογαλίας-FCT) WP3: Κοινά Στρατηγικά Θέµατα(Σκανδιναβική Ενεργειακή Ερευνα-Nordic Energy Research-NER) WP4: Πραγµατοποίηση Κοινών ραστηριοτήτων (Ολλανδική Υπηρεσία για Καινοτοµία, Ενέργεια και Περιβάλλον NOVEM) WP5: ιεθνικές ραστηριότητες Ερευνας και Ανάπτυξης ( Επιτροπή Ατοµικής Ενέργειας Γαλλίας Commisariat a l Energie Atomic-CEA) Στο HYCO γίνεται παρουσίαση των δραστηριοτήτων των διαφόρων χωρών, συζήτηση και σχόλια για τις εκθέσεις Ερευνας και Προώθησης Εφαρµογών της Πλατφόρµας Υδρογόνου και δηµιουργία δικτύου πληροφοριών και καλύτερων πρακτικών και αλληλεπιδράσεων των επιµέρους κυβερνήσεων µε την πλατφόρµα. 17

Β. Παράλληλες Συνεδριάσεις Στη συνέχεια ξεκίνησαν οι τρεις παράλληλες συνεδριάσεις για θέµατα 1) Παραγωγής Υδρογόνου, 2)Θέµατα Στοιχείων Καυσίµου σε Μεταφορές και 3) Θέµατα Στοιχείων Καυσίµου σε Σταθερές και Φορητές εφαρµογές. Στην συνεδρίαση της παραγωγής Υδρογόνου έγιναν οι παρακάτω παρουσιάσεις έργων. Καταρχήν µίλησε ο κος Vajo Var Namo του Κέντρου Εξαερίωση Βιοµάζας της CHRISGAS (Σουηδία). Ένα πιλοτικό έργο του 2000 συνδυασµένου κύκλου 18 MWth µε εξαερίωση υπό πίεση 20bar στον αεριοστρόβιλο έκλεισε µετά από λειτουργία 8,500 ωρών. Εγένετο παραγωγή καθαρού αερίου πλουσίου σε υδρογόνο από κυτταρινούχο βιοµάζα µε παραγωγή 3.500 ισοδύναµου υδρογόνου. Θα ξανακατασκευαστεί το έργο µε αεριοποίηση βιοµάζας µε διοχέτευση ατµού και οξυγόνου. Υπάρχουν 19 συνεργαζόµενοι φορείς που περιλαµβάνουν την HELECTOR από την Ελλάδα, το Πανεπιστήµιο της Μπολώνια από την Ιταλία κ.α. Προγραµµατίζεται πενταετής λειτουργία αρχίζοντας από την 1 η Σεπτεµβρίου 2004 µε χρηµατοδότηση 9,5 εκ. ΕΥΡΩ από την Ευρωπαϊκή Ενωση, 8,4 από την CHRISGAS και τα υπόλοιπα από άλλους φορείς. Προβλέπεται φιλτράρισµα σε υψηλή θερµοκρασία, καθαρισµός στους 900 ο C. Αέριο σύνθεσης αναµένεται να παραχθεί το 2007 και στη συνέχεια θα γίνουν δοκιµές. Το επόµενο έργο STORHY για Αποθήκευση υδρογόνου για εφαρµογές σε αυτοκίνητα το οποίο χρηµατοδοτείται από το 6 ο Π.Π παρουσίασε ο κος Strubel. Συντονιστής είναι η MAGNA STEYER Fahrzeugtechnik µε συµµετέχοντες την Volvo, Peugeot, BMW κ.α. Εξετάζοντας τρία συστήµατα αποθήκευσης υδρογόνου Υπό πίεση Σε υγρή µορφή Σε στερεά υλικά Αποθήκευση σε στερεά υλικά της Daimler-Chrysler έχει φθάσει σε τιµές 2.0 kwh/kg ή 6% κατά βάρος ενώ κατά όγκο είναι 1,5 kwh/litter ή 4,5 kg H2 /100litters. Η ταχύτητα ανατροφοδοσίας είναι 1,2 ανά Kg H2. Το έργο αυτό (STORHY) αναµένεται να φθάσει σε συστήµατα αποθήκευσης υπό πίεση από 150 bar σε 700bar ενώ για αποθήκευση σε στερεά υλικά µελετώνται ενώσεις όπως Na Al H4 και Μg (Al H4). Η αποθήκευση σε υγρή µορφή φθάνει τα 15-18 χιλιάδες ΕΥΡΩ (ΚΕ) για 4 Kg ενώ ο στόχος του DOE για το 2005 είναι 1,2 ΚΕ. Στη συνέχεια της έρευνας προγραµµατίζεται η µελέτη της αξιοπιστίας του συστήµατος, ενσωµάτωση στο όχηµα, βιοµηχανοποίηση και ελάττωση κόστους, βελτίωση και ανάπτυξη των στοιχείων και καινοτοµικά σχήµατα. 18

Η αποθήκευση επάνω στο όχηµα αποτελεί ακόµα τροχοπέδη για τις µελλοντικές εφαρµογές του υδρογόνου στις µεταφορές. Στη συνέχεια παρουσιάστηκε το έργο NATURLHY που συνιστάται από ένα σύστηµα αγωγών για µεγάλης κλίµακα ς µεταφορά υδρογόνου. Έχει 39 συµµετέχοντες. Καταρχήν διαχειρίζεται µίγµατα φυσικού αερίου και υδρογόνου. Η µετάβαση στο υδρογόνο θα είναι δαπανηρή, µακριά και θα απαιτήσει σηµαντική έρευνα και ανάπτυξη τεχνολογίας. Χρησιµοποιείται για τη µεταφορά υδρογόνου το υπάρχον σύστηµα αγωγών φυσικού αερίου και διαχωρίζεται το υδρογόνο από το φυσικό αέριο µε µεµβράνες στον προορισµό του. Το µίγµα Η2, φυσικού αερίου έχει διαφορετική συµπεριφορά από το καθαρό φυσικό αέριο. Η µεταφορά µεγάλων όγκων υδρογόνου σε τέτοιους αγωγούς χρειάζεται καλή στρατηγική και µεγάλες επενδύσεις. Το φυσικό αέριο όµως έχει µεγάλο µέλλον. Στη συνέχεια µίλησε ο κος T. Jordan για το έργο που αφορά στην ασφάλεια του υδρογόνου ως ενεργειακού φορέα και είπε ότι θα πρέπει στα θέµατα ασφαλείας του υδρογόνου να συγκεντρωθεί η κατεσπαρµένη έρευνα. Στο έργο συµµετέχουν 25 φορείς από 12 Ευρωπαϊκές Χώρες και ένας από το Καναδά µε διάρκεια 5 χρόνια και προϋπολογισµό 13 εκ. EUROs µε συµµετοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης 7εκ. ΕΥΡΩ. Στον πρώτο χρόνο θα γίνει ένα ερωτηµατολόγιο. Τα πρότυπα ISO ή CEN είναι παρόµοια µε το Ρώσικο πρότυπο GOST. Περιλαµβάνεται υποχρεωτική ανάλυση ασφάλειας και εγχειρίδιο ασφάλειας. Αγωγοί φυσικού αερίου µπορεί να µολυνθούν µε υδρογόνο και µικρές ποσότητες οξυγόνου προκαλούν µεγάλη υποβάθµιση του συστήµατος. Επισηµάνθηκε ότι η Κοινότητα δεν δέχτηκε προτάσεις για έρευνα σε υλικά και βασική έρευνα για αποθήκευση καινοτοµικής µορφής που θεωρούνται αναγκαία. Στη συνέχεια παρουσιάστηκε το έργο CUTE από το HOLGER GRUBEL από το HEW Vattenfall Γερµανία. Το έργο συνιστάται στην δοκιµή και επίδειξη τριών λεωφορείων της Daimler Chrysler µε στοιχεία καυσίµου σε κάθε µια από εννέα πόλεις µεταξύ των οποίων η Βαρκελώνη, το Αµβούργο, το Αµστερνταµ, µε υδρογόνο από ηλεκτρόλυση το Λονδίνο και Perth, από αργό πετρέλαιο και η Μαδρίτη και Στουτγάρδη από φυσικό αέριο µε µετατροπή µε ατµό. Εχουν γίνει διαδροµές περισσότερο από 500,000χλµ και έχουν καταναλωθεί 100 τόννοι υδρογόνου από τους οποίους οι µισοί µε επιτόπια παραγωγή που αποδείχτηκε αξιόπιστη. Συµµετέχουν 40 εταιρείες και ιδρύµατα και υπάρχει δηµόσια χρηµατοδότηση. Το CUTE διαθέτει 10 σταθµούς τροφοδοσίας που δεν είναι αρκετοί. Οι µονάδες ηλεκτρόλυσης αποδείχτηκαν αξιόπιστες µε ορισµένα προβλήµατα σε υλικά ενώ οι αυτόµατοι σταθµοί τροφοδοσίας χωρίς άνθρωπο δεν αποδείχτηκαν εφικτοί µε την υπάρχουσα τεχνολογία. Οι αναγεννητές µε ατµό παρουσίασαν επίσης προβλήµατα σε υλικά. Η λειτουργία σε µερικό φορτίο δεν αποδείχθηκε πάντα εφικτή και γι αυτό παρήχθη περισσότερο υδρογόνο. Η ποιότητα του υδρογόνου ήταν δύσκολο να παρακολουθηθεί. Πολύ µικρές προσµίξεις είναι ανεκτές. Εξωτερική 19

τροφοδοσία µε υδρογόνο δηµιούργησε µολύνσεις. Σε όλες τις θέσεις, χρησιµοποιήθηκε ακροφύσιο WEH. Χρειάζονται δοκιµές επι τόπου για τον προσδιορισµό των καλύτερων πρακτικών, περισσότεροι σταθµοί ανεφοδιασµού, µεγαλύτερη δηµόσια χρηµατοδότηση, πρόγραµµα ελάττωσης του κόστους, δηµιουργία υποδοµής, µεγαλύτερο χρονικό διάστηµα και η δηµιουργία δηµοσίων /ιδιωτικών συνεργασιών για να κλείσει το κενό µεταξύ επίδειξης και αγοράς. Η Ιταλία διαθέτει 500,00 αυτοκίνητα µε βιοκαύσιµα που εντάσσονται στο έργο HYWAYS. Παρουσιάστηκε στη συνέχεια το επιδεικτικό έργο UTSIRA παραγωγής υδρογόνου από ηλεκτρισµό που παράγεται µε αιολική ενέργεια στο νησί UTSIRA της Νορβηγίας το οποίο έχει 440 κατοίκους και όπου η ηλεκτρική ενέργεια παράγεται από ντηζελογεννήτριες και δεν υπάρχει καλώδιο σύνδεσης. Υπάρχει πλεονάζον αιολικό δυναµικό για ηλεκτρισµό και παραγωγή υδρογόνου. Στο έργο συνεργάζεται η µεγάλη Νορβηγική βιοµηχανία HYDRO (που παράγει Αλουµίνιο κ.α) η Γερµανική εταιρεία ανεµογεννητριών, ENECRON, η ENOVA, NFR & SFT. Το επιδεικτικό έργο διαρκεί µέχρι το 2006. Έχει εγκατασταθεί µια ανεµογεννήτρια 600KW της ENERCON η οποία παράγει ηλεκτρισµό που όταν δεν χρησιµοποιείται για τις τοπικές ανάγκες παράγει υδρογόνο. Όταν υπάρχει µεγαλύτερο ηλεκτρικό φορτίο από αυτό που καλύπτει η ανεµµογενήτρια παράγεται ηλεκτρισµός από στοιχεία καυσίµου που λειτουργούν µε το αποθηκευµένο υδρογόνο. Η συσκευή ηλεκτρόλυσης και οι συµπιεστές είναι από τη Γερµανία. Το σύστηµα αποθήκευσης Η2 από τη Σουηδία. Η µεταβολή συχνότητας είναι +- 2%. ιακοπές της µηχανής καλύπτονται από σφόνδυλο. Γίνεται εστίαση στη συνεργασία µεταξύ των διαφόρων συστηµάτων όπως το κύκλωµα ελέγχου, το κύκλωµα υδρογόνου, το ηλεκτρικό κύκλωµα που παρουσιάζει µεγάλες διακυµάνσεις που πρέπει να αντιµετωπιστούν κ.λ.π. Η τοποθεσία του UTSIRA απεδείχθει πολύ καλή και είναι σκόπιµο να εξευρεθούν και άλλες παρόµοιες κοινότητες στην Ευρωπαϊκή Ένωση ως πρώιµες αγορές για την απόδειξη της τεχνολογίας. Υπάρχει παρόµοια εγκατάσταση στη Σκωτία. Στη συνέχεια παρουσιάστηκε το έργο HYWAYS ( EUROPEAN HYDROGEN ENERGY ROADMAP) από την κα H. Brit Mostad, της Νορβηγικής εταιρείας HYDRO. Συµµετέχουν 32 φορείς έχει διάρκεια 3 χρόνια και προϋπολογισµό 7,9 ΕΥΡΩ από τα οποία η Κοινότητα καλύπτει τα 4. Το έργο συνιστάται στη διαµόρφωση σχεδίων διαδροµής ( Road Maps) και προτύπων για τις δραστηριότητες υδρογόνου και στοιχείων καυσίµου στις διάφορες χώρες που συµµετέχουν και στη συµβολή του στις διεργασίες της Ευρωπαϊκής Πλατφόρµας υδρογόνου. Συµµετέχει και η Ελλάδα (ΕΜΠ). 20