ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ.. ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΔΙΑΘΛΑΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΚΑΙ ΑΜΒΛΥΩΠΙΑ» ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: Σκιώτη Ευαγγελία ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Δρ. Ανδρέας Παπανδρούδης ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2011

Copyright Σκιώτη Ευαγγελία, 2011 Με επιφύλαξη παντός δικαιώματος. All rights reserved. Η έγκριση της πτυχιακής εργασίας από το Τμήμα Νοσηλευτικής του Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος Καβάλας δεν υποδηλώνει απαραιτήτως και αποδοχή των απόψεων του συγγραφέα εκ μέρους του Τμήματος. 2

Βεβαιώνω ότι η παρούσα πτυχιακή εργασία είναι αποτέλεσμα δικής μου δουλειάς και δεν αποτελεί προϊόν αντιγραφής. Στις δημοσιευμένες ή μη δημοσιευμένες πηγές που αναφέρω έχω παραθέσει τις πηγές τους στο τμήμα της βιβλιογραφίας. Υπογραφή: 3

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα πτυχιακή εργασία έχεις ως θέμα τις διαθλαστικές διαταραχές και την αμβλυωπία. Οι διαθλαστικές διαταραχές και η αμβλυωπία είναι καταστάσεις οι οποίες αντιπροσωπεύουν ένα σημαντικό πρόβλημα της δημόσιας υγείας. Για να κατανοηθεί η φύση των προβλημάτων της όρασης, είναι αναγκαίο να γίνει ανασκόπηση της ανατομίας και της λειτουργίας των δομών του οφθαλμού, να δοθεί λεπτομερή αναφορά της παθογένειας και της αντιμετώπισης τους, ώστε ο αναγνώστης να αποκτήσει μια σφαιρική εικόνα στο θέμα αυτό. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω τους ανθρώπους οι οποίοι βοήθησαν στην περάτωση αυτής της εργασίας. Καταρχήν θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα Καθηγητή μου Δρ. Ανδρέα Παπανδρούδη για την καθοδήγηση και υποστήριξη του καθ όλη τη διάρκεια διεκπεραίωσης της παρούσας πτυχιακής. Επίσης οφείλω ιδιαίτερες ευχαριστίες στον κ. Λαμπίρη Γεώργιο για την πολύτιμη βοήθεια του με την παροχή βιβλιογραφικών αναφορών και άρθρων σχετικών με το θέμα της παρούσας εργασίας. Τέλος, ευχαριστώ την οικογένεια μου και τους φίλους μου που ήταν δίπλα μου καθ όλη τη διάρκεια της συγγραφής της πτυχιακής μου εργασίας. 4

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΚΧ: Αντίληψη κινούμενης χειρός ΑΦ: Αντίληψη φωτός ΕΓΣ: Έξω γονατώδη σώματα ΕΣΠ: Εγγύς σημείο προσαρμογής ΚΝΣ: Κεντρικό νευρικό σύστημα ΜΔ: Μέτρηση δακτύλων ΟΝ: Οπτικό νεύρο ΟΤ: Οπτική ταινία ΣΚΟ: Σκληροκερατοειδές όριο ΦΕ: Φακοί επαφής ΩΚ: Ωχρά κηλίδα AK: Αστιγματική κερατοτομή D: Διοπτρίες LASEK: Laser assisted sub epithelial keratectomy LASER: Light amplification by stimulated emission of radiation LASIK: Laser in situ κερατοσμίλευση PARK: Φωτοαστιγματική κερατεκτομή PRK: Φωτοδιαθλαστική κερατεκτομή RK: Ακτινωτή κερατοτομή 5

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 4 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... 5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... 6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 10 1.ΑΝΑΤΟΜΙΑ TOY ΟΦΘΑΛΜΟΥ... 11 1.1. ΟΦΘΑΛΜΙΚΟΣ ΚΟΓΧΟΣ... 12 1.2. ΟΦΘΑΛΜΙΚΟΣ ΒΟΛΒΟΣ... 12 1.2.1. ΕΠΙΠΕΦΥΚΟΤΑΣ... 13 1.2.2. ΙΝΩΔΗΣ ΧΙΤΩΝΑΣ... 14 1.2.2.1. ΚΕΡΑΤΟΕΙΔΗΣ... 14 1.2.2.2. ΣΚΛΗΡΟΣ... 15 1.2.3. ΑΓΓΕΙΩΔΗΣ ΧΙΤΩΝΑΣ... 15 1.2.3.1. ΧΟΡΙΟΕΙΔΗΣ... 15 1.2.3.2. ΑΚΤΙΝΩΤΟ ΣΩΜΑ... 16 1.2.3.3. ΙΡΙΔΑ... 16 1.2.4. ΝΕΥΡΙΝΟΣ ΧΙΤΩΝΑΣ... 17 1.2.4.1. ΜΕΛΑΓΧΡΟΥΝ ΕΠΙΘΗΛΙΟ... 17 1.2.4.2. ΙΔΙΩΣ ΑΜΦΙΒΛΗΣΤΡΟΕΙΔΗΣ... 18 1.2.5. ΟΠΤΙΚΗ ΟΔΟΣ... 21 1.2.6. ΠΡΟΣΘΙΟΣ ΘΑΛΑΜΟΣ... 21 1.2.7. ΟΠΙΣΘΙΟΣ ΘΑΛΑΜΟΣ... 22 1.2.8. ΥΔΑΤΟΕΙΔΕΣ ΥΓΡΟ... 22 1.2.9. ΚΟΙΛΟΤΗΤΑ ΥΑΛΟΕΙΔΟΥΣ... 22 1.2.10. ΦΑΚΟΣ... 22 1.3. ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΑ ΜΟΡΙΑ ΟΦΘΑΛΜΟΥ... 23 1.3.1. ΟΦΘΑΛΜΙΚΟΙ ΜΥΕΣ... 23 1.3.2. ΒΛΕΦΑΡΑ... 25 1.3.3. ΔΑΚΡΥΙΚΗ ΣΥΣΚΕΥΗ ΚΑΙ ΔΑΚΡΥΑ... 27 1.3.3.1. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΔΑΚΡΥΩΝ... 28 1.3.3.2. ΑΠΟΧΕΤΕΥΣΗ ΔΑΚΡΥΩΝ... 28 1.4. ΑΓΓΕΙΩΣΗ ΟΦΘΑΛΜΟΥ... 28 2. ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΟΡΑΣΗΣ... 30 2.1.ΟΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΟΦΘΑΛΜΟΥ... 30 2.2.ΣΧΗΜΑΤΙΚΟΣ ΟΦΘΑΛΜΟΣ... 31 2.3.ΜΕΓΕΘΟΣ ΚΟΡΗΣ ΚΑΙ ΒΑΘΟΣ ΠΕΔΙΟΥ... 32 2.4.ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΟΡΑΣΗΣ... 33 2.5.ΟΠΤΙΚΗ ΟΔΟΣ ΚΑΙ ΚΕΝΤΡΑ ΟΡΑΣΗΣ... 34 2.6.ΑΝΤΑΝΑΚΛΑΣΤΙΚΑ ΚΟΡΗΣ... 35 6

2.7.ΟΠΤΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΑΘΛΑΣΗ... 36 2.7.1.ΦΩΣ... 36 2.7.2.ΔΙΑΔΟΣΗ ΦΩΤΟΣ... 36 2.7.3.ΟΠΤΙΚΗ... 37 2.7.4.ΔΙΑΘΛΑΣΗ... 38 2.7.4.1.ΔΙΑΘΛΑΣΗ ΤΟΥ ΦΩΤΟΣ... 38 2.7.4.2.ΔΙΑΘΛΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ... 38 2.8.ΕΙΔΗ ΦΑΚΩΝ... 40 2.8.1.ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΦΑΚΩΝ... 40 2.9.ΚΟΝΤΙΝΗ ΟΡΑΣΗ... 41 2.9.1.ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ... 41 2.9.2.ΣΥΓΚΛΙΣΗ... 41 2.10.ΔΙΑΘΛΑΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ... 42 2.10.1.ΕΜΜΕΤΡΩΠΙΑ... 42 2.10.2.ΑΜΕΤΡΩΠΙΑ... 42 3. ΔΙΑΘΛΑΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ... 44 3.1.1. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΜΥΩΠΙΑΣ... 45 3.1.2. ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ ΜΥΩΠΙΑΣ... 45 3.1.3. ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΜΥΩΠΙΑΣ... 46 3.1.4. ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΜΥΩΠΙΑΣ... 50 3.1.5. ΟΠΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΥΩΠΙΚΟΥ ΜΑΤΙΟΥ... 51 3.1.6. ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΜΥΩΠΙΑΣ... 52 3.1.7. ΟΠΤΙΚΗ ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΜΥΩΠΙΑΣ... 52 3.2. ΥΠΕΡΜΕΤΡΩΠΙΑ... 53 3.2.1. ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ... 54 3.2.1.1. ΑΞΟΝΙΚΗ ΥΠΕΡΜΕΤΡΩΠΙΑ... 54 3.2.1.2. ΔΙΑΘΛΑΣΤΙΚΗ ΥΠΕΡΜΕΤΡΩΠΙΑ... 55 3.2.2. ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΥΠΕΡΜΕΤΡΩΠΙΑΣ... 55 3.2.3. ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΥΠΕΡΜΕΤΡΩΠΙΑΣ... 56 3.2.4. ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ ΥΠΕΡΜΕΤΡΩΠΙΑΣ... 56 3.2.5. ΕΞΕΛΙΞΗ ΥΠΕΡΜΕΤΡΩΠΙΑΣ... 57 3.2.6. ΟΠΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΥΠΕΡΜΕΤΡΩΠΙΚΟΥ ΜΑΤΙΟΥ... 57 3.2.7. ΟΠΤΙΚΗ ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΥΠΕΡΜΕΤΡΩΠΙΑΣ... 58 3.3. ΑΣΤΙΓΜΑΤΙΣΜΟΣ... 59 3.3.1. ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ... 59 3.3.2. ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ... 59 3.3.3. ΕΙΔΗ ΑΣΤΙΓΜΑΤΙΣΜΟΥ... 60 3.3.4. ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΑΣΤΙΓΜΑΤΙΣΜΟΥ... 61 3.3.5. ΟΠΤΙΚΗ ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΑΣΤΙΓΜΑΤΙΣΜΟΥ... 62 4. ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ... 65 4.1. ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ... 65 4.2. ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ... 66 4.2.1.ΙΣΤΟΡΙΚΟ... 66 4.2.2. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ... 66 4.2.3. ΟΠΤΙΚΗ ΟΞΥΤΗΤΑ... 67 4.2.4. ΤΕΧΝΙΚΗ ΔΙΑΘΛΑΣΤΙΚΗΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ... 68 4.2.5. ΟΦΘΑΛΜΟΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ... 70 4.2.6. ΔΙΟΦΘΑΛΜΗ ΠΡΟΣΗΛΩΣΗ... 70 4.2.7. ΕΞΕΤΑΣΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗΣ ΧΡΩΜΑΤΩΝ... 71 7

4.2.8. ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΗ ΣΧΙΣΜΟΕΙΔΗ ΛΥΧΝΙΑ... 72 4.2.10 ΒΥΘΟΣΚΟΠΗΣΗ... 73 4.4. ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ... 74 5. ΑΜΒΛΥΩΠΙΑ... 75 5.1. ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ... 75 5.2. ΠΑΘΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΜΒΛΥΩΠΙΑΣ... 75 5.3. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ... 76 5.4. ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΑΜΒΛΥΩΠΙΑΣ... 77 5.5. ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΑΜΒΛΥΩΠΙΑΣ... 78 5.6. ΚΛΙΝΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΑΜΒΛΥΩΠΙΑΣ... 78 5.7. ΠΡΟΛΗΨΗ ΑΜΒΛΥΩΠΙΑΣ... 80 5.8. ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΑΜΒΛΥΩΠΙΑΣ... 81 5.8.1. ΚΑΛΥΨΗ... 81 5.8.2. PENALISATION... 84 5.8.3. ΜΕΘΟΔΟΣ CAM... 84 5.9. ΣΤΟΧΟΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ... 85 6. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΔΙΑΘΛΑΣΤΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ... 86 6.1. ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΜΕ ΓΥΑΛΙΑ... 86 6.2. ΦΑΚΟΙ ΕΠΑΦΗΣ... 87 6.2.1. ΙΣΤΟΡΙΑ-ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 87 6.2.2. ΜΟΡΦΕΣ-ΕΙΔΗ ΦΑΚΩΝ ΕΠΑΦΗΣ... 88 6.2.2.1. ΑΚΑΜΠΤΟΙ ΦΑΚΟΙ ΕΠΑΦΗΣ... 88 6.2.2.2. ΜΑΛΑΚΟΙ ΦΑΚΟΙ ΕΠΑΦΗΣ... 90 6.2.3. ΟΞΥΓΟΝΩΣΗ ΚΕΡΑΤΟΕΙΔΟΥΣ ΚΑΙ ΦΑΚΟΙ ΕΠΑΦΗΣ... 90 6.2.4. ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΦΑΚΩΝ ΕΠΑΦΗΣ... 91 6.2.5. ΑΝΤΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΦΑΚΩΝ ΕΠΑΦΗΣ... 91 6.2.6. ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΦΑΚΩΝ ΕΠΑΦΗΣ... 92 6.2.6.1. ΒΛΕΦΑΡΑ... 92 6.2.6.2. ΕΠΙΠΕΦΥΚΟΤΑΣ... 93 6.2.6.3. ΔΑΚΡΥΙΚΗ ΣΤΙΒΑΔΑ... 93 6.2.6.4. ΚΕΡΑΤΟΕΙΔΗΣ... 94 6.2.7. ΟΔΗΓΙΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΧΡΗΣΤΗ ΦΑΚΩΝ ΕΠΑΦΗΣ... 95 6.3. LASER ΣΤΗΝ ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΑ... 96 6.3.1. ΤΡΟΠΟΙ ΔΡΑΣΗΣ... 98 6.3.2. ΤΑ ΚΥΡΙΟΤΕΡΑ ΕΙΔΗ LASER ΣΤΗΝ ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΑ... 99 6.4. ΔΙΑΘΛΑΣΤΙΚΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ... 100 6.4.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 100 6.4.2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΔΙΑΘΛΑΣΤΙΚΩΝ ΕΠΕΜΒΑΣΕΩΝ... 101 6.4.3. ΟΙ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΔΙΑΘΛΑΣΤΙΚΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ... 102 6.4.3.1. ΑΚΤΙΝΩΤΗ ΚΕΡΑΤΟΤΟΜΗ (RK, RADIAL KERATOTOMY)... 102 6.4.3.1.1. ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΑΚΤΙΝΩΤΗΣ ΚΕΡΑΤΟΤΟΜΗΣ... 103 6.4.3.1.2. ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ ΑΚΤΙΝΩΤΗΣ ΚΕΡΑΤΟΤΟΜΗΣ... 104 6.4.3.2.ΑΣΤΙΓΜΑΤΙΚΕΣ ΚΕΡΑΤΟΤΟΜΕΣ (AK, ASTIGMATIC KERATOTOMIES)... 104 6.4.3.3. ΦΩΤΟΔΙΑΘΛΑΣΤΙΚΗ ΚΕΡΑΤΕΚΤΟΜΗ (PRK, PHOTOREFRACTIVE KERATECTOMY) ΚΑΙ ΦΩΤΟΑΣΤΙΓΜΑΤΙΚΗ ΚΕΡΑΤΕΚΤΟΜΗ (PARK, PHOTOASTIGMATIC KERATECTOMY)... 105 6.4.3.4. LASER IN SITU ΚΕΡΑΤΟΣΜΙΛΕΥΣΗ (LASIK)... 108 6.4.3.4.1. ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ LASIK... 109 8

6.4.3.4.2. ΑΝΤΕΝΔΕΙΞΕΙΣ LASIK... 110 6.4.3.4.3. ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ LASIK... 110 6.4.3.5. LASEK (LASER ASSISTED SUB EPITHELIAL KERATECTOMY)... 112 6.4.3.6. ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΗ ΦΩΤΟΕΚΤΟΜΗ ΜΕ ΕΠΙΘΗΛΙΑΚΟ ΚΡΗΜΝΟ (EPI- LASIK)... 113 6.4.3.7. ΕΝΔΟΚΕΡΑΤΟΕΙΔΙΚΟΙ ΔΑΚΤΥΛΙΟΙ... 113 6.5. ΕΝΔΟΒΟΛΒΙΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΔΙΑΘΛΑΣΤΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ... 114 6.5.1. ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΡΥΣΤΑΛΛΟΕΙΔΟΥΣ ΦΑΚΟΥ ΜΕ ΕΝΔΟΦΑΚΟ... 114 6.5.2. ΦΑΚΙΚΟΙ ΕΝΔΟΦΑΚΟΙ... 115 6.5.2.1. ΘΕΣΗ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗΣ ΕΝΔΟΦΑΚΟΥ... 115 6.6. ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΗΣ ΕΠΕΜΒΑΣΗΣ ΣΤΗ ΔΙΑΘΛΑΣΤΙΚΗ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ... 116 ΣΥΖΗΤΗΣΗ... 118 ΕΠΙΛΟΓΟΣ... 119 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 120 9

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το θέμα της παρούσης εργασίας αφορά τις διαθλαστικές διαταραχές και την αμβλυωπία. Καλή όραση σημαίνει ένα καλά εστιασμένο είδωλο πάνω στον αμφιβληστροειδή του οφθαλμού. Όταν υπάρχει κάποιο διαθλαστικό σφάλμα αναιρείται αυτή η ιδιότητα με αποτέλεσμα η όρασή μας να γίνεται προβληματική. Στις περιπτώσεις μυωπίας ή υπερμετρωπίας το σημείο εστίασης των φωτεινών ακτίνων που εισέρχονται στον βολβό του οφθαλμού βρίσκεται αντίστοιχα μπροστά και πίσω από τον αμφιβληστροειδή με αποτέλεσμα την αντίληψη ενός θολού ειδώλου. Ο αστιγματισμός είναι μια ανωμαλία στο σχήμα του κερατοειδή το οποίο παρουσιάζει σε δύο κάθετους άξονες διαφορετική ακτίνα καμπυλότητας. Στις περιπτώσεις διαθλαστικού σφάλματος (μυωπία, υπερμετρωπία, αστιγματισμός) υπάρχει η δυνατότητα διόρθωσής τους με γυαλιά, φακούς επαφής ή διαθλαστική επέμβαση. Οι επεμβάσεις διαθλαστικής χειρουργικής χωρίζονται σε δύο κατηγορίες. Σε αυτές που γίνεται επέμβαση στον κερατοειδή και στις ενδοβόλβιες επεμβάσεις. Όλα αυτά θα αναφερθούν εκτενώς. Μετά από μια σύντομη περιγραφή της ανατομικής δομής του οφθαλμού στο 1 ο κεφάλαιο, ακολουθεί η φυσιολογία και λειτουργία του οφθαλμού. Στο 3 ο κεφάλαιο παρουσιάζονται αναλυτικά οι διαθλαστικές διαταραχές, η παθογένεια τους και η συμπτωματολογία τους. Στο 4 ο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στις οφθαλμολογικές εξετάσεις για την διάγνωση των διαθλαστικών διαταραχών. Στο 5 ο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στην αμβλυωπία, την αιτιοπαθογένεια της και τον τρόπο αντιμετώπισής της. Τέλος στο 6 ο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι τρόποι αντιμετώπισης των διαθλαστικών διαταραχών. 10

1.ΑΝΑΤΟΜΙΑ TOY ΟΦΘΑΛΜΟΥ Το αισθητήριο όργανο της όρασης αποτελείται από τους δυο οφθαλμούς με τα προστατευτικά και τα βοηθητικά τους μόρια, την οπτική οδό και το κέντρο της όρασης στον ινιακό λοβό του εγκεφάλου. 1 Οι οφθαλμοί χρησιμεύουν στη δημιουργία ενός ειδώλου όπως η φωτογραφική μηχανή. Το οπτικό νεύρο (ΟΝ), από αμφότερους τους οφθαλμούς, μεταδίδει ερεθίσματα στον ινιακό λοβό του εγκεφάλου όπου εκτελείται η επεξεργασία και η τελική ερμηνεία των πληροφοριών από τους οφθαλμούς. 2 Οφθαλμικός βολβός- σχηματική εγκάρσια διατομή στο επίπεδο της εξόδου του οπτικού νεύρου (Sobotta, Ατλας ανατομικής του ανθρώπου, Τόμος 1) 11

1.1. ΟΦΘΑΛΜΙΚΟΣ ΚΟΓΧΟΣ Ο οφθαλμός θεωρείται το πιο σύνθετο όργανο στο ανθρώπινο σώμα. Κάθε οφθαλμός βρίσκεται μέσα στο σύστοιχο κόγχο στον οποίο προστατεύεται από πίσω, πάνω, κάτω και πλάγια. Ο κόγχος έχει σχήμα αχλαδιού με το οπτικό κανάλι να παριστά το μίσχο του. Ο όγκος κάθε κόγχου είναι περίπου 30 κυβικά εκατοστά και η είσοδο του έχει 35 χιλιοστά ύψος(κάθετη διάμετρος) και 45 χιλιοστά πλάτος(οριζόντια διάμετρος). Κάθε κόγχος σχηματίζεται από επτά οστά. Το μετωπιαίο, την άνω γνάθο, το ζυγωματικό, το σφηνοειδές, το ηθμοειδές, το υπερωικό και το δακρυικό. Από αυτά το μετωπιαίο, το σφηνοειδές και το ηθμοειδές, που είναι απλά, συμμετέχουν στον σχηματισμό και των δυο κόγχων. Στον κόγχο διακρίνουμε το έδαφος, την οροφή, το έσω και το έξω τοίχωμα. 3,4 Οφθαλμικός κόγχος- πρόσθια έξω όψη (Sobotta, Ατλας ανατομικής του ανθρώπου, Τόμος 1) 1.2. ΟΦΘΑΛΜΙΚΟΣ ΒΟΛΒΟΣ Ο βολβός του οφθαλμού με βάρος 6,5-7,5 γραμμάρια και διαστάσεις 24χιλ. (προσθιοπίσθιος άξονας), 23 χιλ. (κάθετη διάμετρος) και 23,5mm (οριζόντια διάμετρο) αποτελεί το κύριο όργανο της όρασης. Εμφανίζει σχήμα σφαιρικό λόγω του σφαιρικού περιβλήματος από στερεό συνδετικό ιστό, το οποίο σχηματίζεται από 12

τον διαφανή κερατοειδή και από τον λευκό σκληρό χιτώνα. Αποτελείται από 3 χιτώνες και 3 κοιλότητες. 5 Οι 3 χιτώνες είναι οι εξής: Έξω ή ινώδης (κερατοειδής και σκληρός) Μέσος ή αγγειώδης (ίριδα, χοριοειδής, ακτινωτό σώμα) Έσω ή νεύρινος χιτώνας (ιδίως αμφιβληστροειδής και μελάγχρουν επιθήλιο) 5 Οι 3 κοιλότητες είναι οι εξής: Πρόσθιος θάλαμος Οπίσθιος θάλαμος Υαλοειδική κοιλότητα (η οποία περιέχει το υαλώδες σώμα το οποίο καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος του οφθαλμικού βολβού). 6 Οφθαλμικός κόγχος - πρόσθια όψη (Sobotta, Ατλας ανατομικής του ανθρώπου, Τόμος 1) 1.2.1. ΕΠΙΠΕΦΥΚΟΤΑΣ Ο επιπεφυκότας είναι μια βλεννογόνος μεμβράνη που επαλείφει τα βλέφαρα και καλύπτει το βολβό, εκτός από τον κερατοειδή. Δέχεται αίμα από τα βλεφαρικά αγγειακά τόξα. Ο επιπεφυκότας με τους επικουρικούς αδένες εκκρίνει συστατικά των δακρύων που ενυδατώνουν και λιπαίνουν τον οφθαλμό. 7 13

1.2.2. ΙΝΩΔΗΣ ΧΙΤΩΝΑΣ Ο ινώδης χιτώνας αποτελεί τον σκελετό του οφθαλμικού βολβού. Το πρόσθιο μέρος του (1/6) ονομάζεται κερατοειδής και το οπίσθιο (5/6) σκληρός. Το σημείο όπου γίνεται η μετάπτωση από το ένα τμήμα στο άλλο ονομάζεται σκληροκερατοειδές όριο (ΣΚΟ). 5 1.2.2.1. ΚΕΡΑΤΟΕΙΔΗΣ Ο κερατοειδής αποτελεί το πρόσθιο 1/6 του ινώδους χιτώνα του οφθαλμού. Ο κερατοειδής είναι διαφανής ιστός χωρίς αγγεία με μεγάλη ευαισθησία γιατί έχει πολλές νευρικές ίνες. Παρατηρώντας τον από εμπρός έχει ελαφρώς ωοειδές σχήμα. Η οριζόντια διάμετρος του είναι περίπου 11,7mm ενώ η κάθετη 10,6mm 4. Το κέντρο του είναι περισσότερο κυρτό από την περιφέρεια. Η διαφάνεια του οφείλεται στην απουσία των αγγείων, στην ειδική διάταξη των κολλαγόνων ινών του στρώματος και στη σύσταση του (75% νερό, 15% κολλαγόνο, 5% άλλες πρωτεΐνες, 1% γλυκοζαμινογλυκάσες και 1% άλας). 7 Ο κερατοειδής έχει οριζόντια διάμετρο 11,7mm, το κέντρο του κερατοειδούς έχει πρόσθια ακτίνα καμπυλότητας 7,8mm(Φ.Τ. 6,75-9.25mm) και 6,6mm στην οπίσθια πλευρά. Το κεντρικό πάχος του είναι 0,5mm (Φ.Τ. 0,49-0,56) και αυξάνεται σε 0,7mm στην περιφέρεια. (Κλινική Οφθαλμολογία, Spalton D. Et all) Ο κερατοειδής από έξω προς τα μέσα αποτελείται από τις εξής στιβάδες: Επιθήλιο Πρόσθιο πέταλο (ή μεμβράνη του Bowman) Στρώμα (ή θεμέλια ουσία) 14

Δεσκεμέτειο μεμβράνη (ή μεμβράνη Descemet) Ενδοθήλιο 8 1.2.2.2. ΣΚΛΗΡΟΣ Ο σκληρός αποτελεί το λευκό εξωτερικό μέρος του οφθαλμού. Αποτελεί τα οπίσθια 5/6 του ινώδους χιτώνα και είναι ο ανθεκτικός χιτώνας πάνω στον οποίο καταφύονται οι τένοντες των έξι οφθαλμοκινιτικών μυών. Τα αγγεία τα οποία διασχίζουν το σκληρό είναι οι περιδίνητες φλέβες που αποχετεύουν το αίμα, ενώ στο πίσω μέρος του βρίσκεται το ΟΝ. Ο σκληρός διατηρεί το σχήμα του βολβού και είναι ανθεκτικός σε εξωτερικές και εσωτερικές δυνάμεις. 9 1.2.3. ΑΓΓΕΙΩΔΗΣ ΧΙΤΩΝΑΣ Ο αγγειώδης χιτώνας ονομάζεται και ραγοειδής χιτώνας γιατί έχει σκούρο μελανό χρώμα που του δίνει όψη σαν σταφύλι. Ο αγγειώδης χιτώνας διακρίνεται στα εξής μέρη: Χοριοειδής Ακτινωτό σώμα Ίριδα 5 1.2.3.1. ΧΟΡΙΟΕΙΔΗΣ Ο χοριοειδής είναι ο τροφοφόρος χιτώνας του οφθαλμού. Ο χοριοειδής έχει ένα εκτεταμένο αγγειακό στρώμα. 10 Οι αρτηρίες είναι βραχείες και μεγάλου εύρους και καταλήγουν σ ένα δίκτυο από θυριδωτά τριχοειδή, την χοριοτριχοειδική μεμβράνη η οποία εντοπίζεται ακριβώς κάτω από τη μεμβράνη του Bruch και καλύπτει τις αγγειακές ανάγκες του έξω αμφιβληστροειδούς. Ο στρωματικός του ιστός περιλαμβάνει μελανοκύτταρα, ίνες κολλαγόνου και λεμφοκύτταρα. 11 15

Αγγείωση χοριοειδούς με τις πρόσθιες και οπίσθιες ακτινοειδείς αρτηρίες (Κλινική Οφθαλμολογία, Spalton D. Et all) 1.2.3.2. ΑΚΤΙΝΩΤΟ ΣΩΜΑ Το ακτινωτό σώμα είναι μια αγγειομυική δομή. Περιέχει πολλά αγγεία με ιδιαίτερους αγγειακούς σχηματισμούς στους οποίους παράγεται το υδατοειδές υγρό. Επίσης από τις ακτινοειδείς προβολές του ακτινωτού σώματος ξεκινούν και οι ίνες της ζίννειας ζώνης οι οποίες συγκρατούν τον κρυσταλλοειδή φακό. Με την σύσπαση του ακτινωτού μυός γίνεται η προσαρμογή. 10 1.2.3.3. ΙΡΙΔΑ Η ίριδα είναι το διάφραγμα του οπτικού συστήματος, όπως το διάφραγμα της φωτογραφικής μηχανής. Έχει μια οπή στο κέντρο, την κόρη, για να εισέρχονται οι ακτίνες του φωτός. Η ίριδα έχει μύες (σφιγκτήρας, διαστολέας) οι οποίοι ρυθμίζουν το εύρος της κόρης. Το εύρος της κόρης ανάλογα με την ηλικία και την πρόπτωση του φωτός κυμαίνεται μεταξύ 1,5-8χιλ. Το χρώμα της ίριδας δίνει το χρώμα των ματιών και εξαρτάται από τα χρωστικά στοιχεία της ίριδας και από την αγγείωσή της. Ο σφιγκτήρας μυς της ίριδας βρίσκεται μέσα στην κορική ζώνη του στρώματος, είναι κυκλικός με εύρος 0,75-1mm, αποτελείται από λείες μυϊκές ίνες και συνδέεται στερεά με το στρώμα. Έχει παρασυμπαθητική νεύρωση και η σύσπαση του προκαλεί μύση. Ο διαστολέας της ίριδας εκτείνεται από τη βάση της ίριδας μέχρι ενός σημείου του στρώματος που βρίσκεται κάτω από τη μεσότητα του σφιγκτήρα. Οι ίνες του 16

εισέρχονται και προσφύονται στο στρώμα, έχουν ακτινωτή διάταξη και η σύσπαση τους έλκει την κορική πλευρά προς τη ρίζα της ίριδας προκαλώντας μυδρίαση. Ο διαστολέας έχει συμπαθητική νεύρωση. 7 Ίριδα και κόρη μετά την αφαίρεση του σκληρού και του κερατοειδούς-πρόσθια όψη (Sobotta, Ατλας ανατομικής του ανθρώπου, Τόμος 1) 1.2.4. ΝΕΥΡΙΝΟΣ ΧΙΤΩΝΑΣ Ο νεύρινος χιτώνας αποτελείται από το μελάγχρουν επιθήλιο και τον ιδίως αμφιβληστροειδή. 5 1.2.4.1. ΜΕΛΑΓΧΡΟΥΝ ΕΠΙΘΗΛΙΟ Είναι το εξωτερικό τμήμα του αμφιβληστροειδή και έχει στηρικτική ιδιότητα και προστατευτική λειτουργία για να προφυλάσσει τα οπτικά κύτταρα του αμφιβληστροειδούς από τις ισχυρές ανακλάσεις φωτός. Τα κύτταρα του μελαγχρόου επιθηλίου είναι πολύ παχιά, ψηλότερα και έχουν περισσότερη χρωστική στην περιοχή της ωχράς. Η σημασία του μελαγχρόου επιθηλίου για το μεταβολισμό και την καλή λειτουργία των φωτοποϋδοχέων είναι πολύ μεγάλη. 10 17

1.2.4.2. ΙΔΙΩΣ ΑΜΦΙΒΛΗΣΤΡΟΕΙΔΗΣ Ο ιδίως αμφιβληστροειδής είναι διαφανής, δεν έχει χρώμα και παίρνει μια ρόδινη χροιά από το χοριοειδή που βρίσκεται εξωτερικά. Ο αμφιβληστροειδής είναι ο αισθητηριακός χιτώνας του οφθαλμού και από την εμβρυολογική του προέλευση καταδεικνύεται ότι είναι τμήμα εγκεφαλικής ουσίας. 12 Είναι πολυστρωματικός ιστός, το μέγιστο πάχος του φτάνει τα 0,5mm και περιέχει εκατομμύρια φωτοϋποδοχείς που συλλέγουν τις ακτίνες του φωτός και τις μετατρέπουν σε ηλεκτρικά σήματα. Ο αμφιβληστροειδής αποτελείται από εννέα στιβάδες οι οποίες από έξω προς τα μέσα είναι οι εξής: (1) έξω αφοριστική μεμβράνη, (2) στιβάδα ραβδίων και κωνίων τα οποία προβάλουν μέσα στο μελάγχρουν επιθήλιο, (3) έξω κοκκώδης στιβάδα η οποία περιέχει τα κυτταρικά σώματα των ραβδίων και των κωνίων, (4) έξω δικτυωτή στιβάδα, (5) έσω κοκκώδης στιβάδα, (6) έσω δικτυωτή στιβάδα, (7) στιβάδα των γαγγλιακών κυττάρων, (8) στιβάδα των νευρικών ινών και (9) έσω αφοριστική μεμβράνη. 13 Βυθός του οφθαλμού. Οφθαλμολογική εικόνα της κεντρικής περιοχής-πρόσθια όψη(sobotta, Ατλας ανατομικής του ανθρώπου, Τόμος 1) Η ωχρά κηλίδα (ΩΚ) (macula) είναι η περιοχή του αμφιβληστροειδή που βρίσκεται στην προέκταση του οπτικού άξονα και καλύπτει μια έκταση περίπου 5χιλ 2. Είναι η περιοχή όπου έχουμε την ευκρινέστερη όραση. Αποτελεί την πιο λεπτή περιοχή του αμφιβληστροειδή, ιδίως στο κέντρο της για να μην εμποδίζεται το φως να προσπίπτει κατευθείαν στα οπτικά κύτταρα. Αποτελείται κυρίως από κωνία και 18

δεν έχει αγγεία. Η ωχρά έχει χρυσό-κίτρινο χρώμα, και σ αυτήν συγκεντρώνονται οι ακτίνες του φωτός από το αντικείμενο προσήλωσης. Η ωχρά περιλαμβάνει την κεντρική περιοχή (fovea 1,5 χιλ) και το κεντρικό βοθρίο (foveola 0,15 χιλ 2 ). 3,5 Οι φωτοϋποδοχείς που προσλαμβάνουν τη φωτεινή ενέργεια είναι τα κωνία και τα ραβδία. Τα έξω τμήματα των φωτοϋποδοχέων περιέχουν φωτοχρωστικές. Τα κωνία έχουν σχήμα κώνου, μήκος περίπου 50μm και είναι περισσότερο κατανεμημένα στον οπίσθιο πόλο (κεντρικός αμφιβληστροειδής). Είναι περίπου έξι εκατομμύρια και βρίσκονται αυξημένα στην περιοχή της ωχράς όπου έχουμε και τη μεγαλύτερη διακριτική ικανότητα. Είναι υπεύθυνα για την κεντρική όραση και την αντίληψη των χρωμάτων. Περιέχουν χρωστικές (ιωδοψίνες) οι οποίες απορροφούν διαφορετικά μήκη κύματος. 3 Υπάρχουν τρία είδη κωνίων: Διάγραμμα που απεικονίζει την ενδοκυττάρια ανατομία ενός ραβδίου και ενός κωνίου (Κλινική Οφθαλμολογία, Spalton D. Et all) S-κωνία: είναι ευαίσθητα σε φωτόνια μικρού μήκους κύματος και παρουσιάζουν μέγιστη ευαισθησία σε μήκος κύματος περίπου 420nm. Είναι ευαίσθητα στο μπλε φως M-κωνία: είναι ευαίσθητα σε φωτόνια μεσαίου μήκους κύματος και παρουσιάζουν μέγιστη ευαισθησία σε μήκος κύματος περίπου 530nm. Είναι ευαίσθητα στο πράσινο φως. 19

L-κωνία: είναι ευαίσθητα σε φωτόνια μεγάλου μήκους κύματος και παρουσιάζουν μέγιστη ευαισθησία σε μήκος κύματος περίπου 560nm. Είναι ευαίσθητα στο κόκκινο φως. Ένα 10% των γυναικών διαθέτουν ένα τέταρτο είδος κωνίων διαθέτοντας έτσι τετραχρωματική όραση. Το τέταρτο είδος είναι ευαίσθητο στο υπέρυθρο φως. 14 Σχηματική παράσταση των κυτταρικών στρωμάτων του αμφιβληστροειδή (Κλινική οφθαλμολογία, Στάγκος Ν.) Η ευαισθησία των κωνίων σε διαφορετικά μήκη κύματος οφείλεται σε διαφορετικές φωτοευαίσθητες χρωστικές ουσίες τις ιωδοψίνες οι οποίες περιέχουν πρωτεΐνες που λέγονται οψίνες. Τα ραβδία υπερτερούν σε αριθμό (περίπου 125 εκατομμύρια) και βρίσκονται αυξημένα στην περιφέρεια του αμφιβληστροειδή κατανεμημένα ομοιόμορφα. Έχουν κυλινδρικό σχήμα και αποτελούνται από ένα εξωτερικό τμήμα το οποίο περιέχει πολλαπλούς χωρισμένους σε φύλλα δίσκους, οι οποίοι μοιάζουν με στήλη νομισμάτων. Τα ραβδία αντιδρούν εντονότερα στο αμυδρό φως και είναι υπεύθυνα για την νυκτερινή όραση. 3,5 20

1.2.5. ΟΠΤΙΚΗ ΟΔΟΣ Η οπτική οδός αποτελείται από τον αμφιβληστροειδή, το ΟΝ, το οπτικό χίασμα, τις οπτικές ταινίες (ΟΤ), τα ΕΓΣ, τις οπτικές ακτινοβολίες και τον οπτικό φλοιό. Το ΟΝ αποτελείται από δεσμίδες λευκής ουσίας του εγκεφάλου και φαίνεται σαν προέκταση της εγκεφαλικής ουσίας. Συνδέει τον αμφιβληστροειδή με τον εγκέφαλο. Η αρχή του οπτικού νεύρου καθορίζεται από μια περιοχή στον αμφιβληστροειδή στρογγυλή και ροδαλή, που ονομάζεται οπτική θηλή ή οπτικός δίσκος. Το ΟΝ αφού εξέλθει του βολβού μέσω του ηθμοειδούς πετάλου, πορεύεται στον κόγχο, από όπου εξέρχεται περνώντας μέσα από το οπτικό τρήμα και το οπτικό κανάλι, για να φτάσει στην κοιλότητα του κρανίου. Ενδοκρανιακά, πάνω από το βόθρο της υπόφυσης το ΟΝ χιάζεται μερικώς. Ορισμένες ίνες αυτού, αυτές που προέρχονται από το ρινικό ήμισυ του κάθε οφθαλμού, χιάζονται και περνούν στο αντίθετο ήμισυ. Η θέση όπου γίνεται ο χιασμός καλείται οπτικό χίασμα. Από την οπτική θηλή ξεπροβάλουν τα κεντρικά αγγεία του αμφιβληστροειδή και αναφέρεται ως τυφλή περιοχή το τμήμα αυτό του αμφιβληστροειδούς γιατί δεν μετέχει στην οπτική λειτουργία. 7 1.2.6. ΠΡΟΣΘΙΟΣ ΘΑΛΑΜΟΣ Ο πρόσθιος θάλαμος βρίσκεται μεταξύ του κερατοειδή εμπρός και του διαφράγματος της ίριδας και της κόρης πίσω. Η λειτουργικά σημαντική γωνία του προσθίου θαλάμου βρίσκεται εκεί ακριβώς όπου η οπίσθια επιφάνεια του κερατοειδή ανακάμπτει στην ίριδα. Δεν μπορούμε να τη δούμε απ ευθείας γιατί ο σκληρός προωθείται εμπρός από την ίριδα και υπερκαλύπτει μικρό μέρος από τη διάφανη επιφάνεια του κερατοειδή, καλύπτοντας έτσι και τη γωνία του προσθίου θαλάμου. Το ενδιάμεσο τμήμα μεταξύ κερατοειδούς και ίριδας διαμορφώνεται από το σκληροκερατοειδικό ηθμό. Στα βαθύτερα στρώματα του σκληροκερατοειδικού πετάλου βρίσκεται ο σωλήνας του Schelmm, ο οποίος διατρέχει κατά μήκος ολόκληρη τη γωνία και χωρίζεται από τον πρόσθιο θάλαμο με το σκληροκερατοειδικό ηθμό. Εκεί ο σωλήνας του Schelmm σχηματίζει ένα δακτυλιοειδή κόλπο στον οποίο εισέρχεται υδατοειδές υγρό από τον πρόσθιο θάλαμο, αφού όμως διέλθει πρώτα από το σπογγώδη σκληροκερατοειδικό ηθμό. Από τον σωλήνα του Schelmm το υδατοειδές υγρό εξέρχεται δια μέσου 20-30 σωληναρίων 21

αποχέτευσης και εκβάλλει κατά ένα μέρος στο βαθύτερο ενδοσκληρικό φλεβικό πλέγμα και κατά ένα άλλο μέρος στο επιφανειακό φλεβικό πλέγμα του επιπεφυκότα. 3,7 1.2.7. ΟΠΙΣΘΙΟΣ ΘΑΛΑΜΟΣ Ο οπίσθιος θάλαμος βρίσκεται μεταξύ της οπίσθιας επιφάνειας της ίριδας, του ακτινωτού σώματος, της Ζίννειας ζώνης και του φακού. Σε αυτήν την περιοχή εκκρίνεται το υδατοειδές υγρό παραγόμενο από τις ακτινοειδείς προβολές του ακτινωτού σώματος. 3 1.2.8. ΥΔΑΤΟΕΙΔΕΣ ΥΓΡΟ Το υδατοειδές υγρό παράγεται με ένα ρυθμό 2 μl/λεπτό. Εκκρίνεται από το επιθήλιο του ακτινωτού σώματος στον οπίσθιο θάλαμο και μέσα από την κόρη περνάει στον πρόσθιο θάλαμο. Το υδατοειδές υγρό ανακυκλώνεται κάθε 100 λεπτά και συμβάλλει στην διατήρηση του όγκου και του σχήματος του βολβού και επομένως στη διαθλαστική λειτουργία. 12 1.2.9. ΚΟΙΛΟΤΗΤΑ ΥΑΛΟΕΙΔΟΥΣ Η υαλοειδική κοιλότητα περιέχει το υαλοειδές σώμα το οποίο είναι η διαφανής ουσία που βρίσκεται στο κέντρο του οφθαλμού. Αποτελεί τα ¾ του όγκου του βολβού, έχει βάρος 4gr και όγκο 4ml. Αν και έχει δομή σαν γέλη, αποτελείται από νερό κατά 99%. Χρησιμεύει όχι μόνο ως διαθλαστικό μέσο αλλά και για την διατήρηση της θέσης και του σχήματος του βολβού, καθώς και για την στήριξη του φακού. Η σύνθεσή του επιτρέπει να επανακτά το μάτι το αρχικό του σχήμα όταν συμπιεστεί. 3 1.2.10. ΦΑΚΟΣ Ο φακός έχει αμφίκυρτο σχήμα με περισσότερο κυρτή την οπίσθια επιφάνεια του. Βρίσκεται στον οπίσθιο θάλαμο ακριβώς πίσω από την κόρη. Είναι διαφανής και εύπλαστος με αποστολή να συγκεντρώνει τις φωτεινές ακτίνες στον 22

αμφιβληστροειδή. Ο φακός έχει ιδιαίτερα ανατομικά χαρακτηριστικά και στερείται νεύρωσης. Μετά την υποχώρηση των υαλοειδικών αγγείων κατά την ενδομήτρια ζωή εξαρτάται ολοκληρωτικά ως προς την διατροφή του από το υδατοειδές υγρό και το υαλοειδές. 3,15 Κρυσταλλοειδής φακός (Sobotta, Ατλας ανατομικής του ανθρώπου, Τόμος 1) 1.3. ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΑ ΜΟΡΙΑ ΟΦΘΑΛΜΟΥ Στα επικουρικά μόρια του οφθαλμού περιλαμβάνονται τα εξής: 1.3.1. ΟΦΘΑΛΜΙΚΟΙ ΜΥΕΣ Στους οφθαλμούς υπάρχουν αρκετοί μύες. Κάποιοι είναι υπεύθυνοι για την κίνηση των βλεφάρων (σφιγκτήρας βλεφάρων, ανελκτήρας), άλλοι κινούν τον βολβό (πάνω, κάτω, μέσα και έξω) και κάποιοι βρίσκονται μέσα στο βολβό. Οι μύες που κινούν το βολβό του οφθαλμού ονομάζονται οφθαλμοκινητικοί. Ο βολβός κινείται γύρω από ένα σημείο που είναι το κέντρο περιστροφής του και βρίσκεται περίπου στο ύψος του 23

ισημερινού. Οι οφθαλμοκινητικοί μύες είναι έξι και διαχωρίζονται στους 4 ορθούς (έσω, έξω, άνω και κάτω ορθός) και στους 2 λοξούς (άνω και κάτω λοξός). Οι μύες αυτοί εκφύονται από ένα κοινό τένοντα στην κορυφή του κόγχου, και καταφύονται στο σκληρό κοντά στο ΣΚΟ. Η πορεία των ορθών μυών συνδυάζεται με την ονομασία τους σε αντίθεση με τους λοξούς. Τους περισσότερους οφθαλμοκινητικούς μύες τους νευρώνει το κοινό κινητικό νεύρο, ενώ τον έξω ορθό το απαγωγό νεύρο και τον άνω λοξό το τροχιλιακό νεύρο. 15 Η αγγείωση των οφθαλμικών μυών γίνεται από τον άνω και κάτω κλάδο της οφθαλμικής αρτηρίας, τη δακρυική αρτηρία και την υποκόγχιο αρτηρία. Κάθε ορθός μυς, αιματώνεται από δύο πρόσθιες ακτινοειδείς αρτηρίες που επικοινωνούν με τον μείζονα αρτηριακό κύκλο του ακτινωτού σώματος. Ο έξω ορθός μυς αιματώνεται από μια αρτηρία, κλάδο της δακρυικής αρτηρίας. 3 Εξωβολβικοί μύες. σχηματική απεικόνιση -άνω όψη (Sobotta, Ατλας ανατομικής του ανθρώπου, Τόμος 1) 24

Μύες οφθαλμού (Sobotta, Ατλας ανατομικής του ανθρώπου, Τόμος 1) 1.3.2. ΒΛΕΦΑΡΑ Τα βλέφαρα είναι δερματομυϊκές πτυχές τα οποία όταν κλείνουν καλύπτουν τον βολβό. Τα βλέφαρα επιτελούν τέσσερεις κύριες λειτουργίες: Καλύπτουν και προστατεύουν τον βολβό Με το κλείσιμο τους ωθούν τα δάκρυα προς τον έσω κανθό για αποχέτευση Με το άνοιγμα τους απλώνουν το στρώμα των δακρύων πάνω στην πρόσθια επιφάνεια του βολβού Περιέχουν κατασκευές που παράγουν συστατικά του στρώματος των δακρύων. 25

Βλέφαρα (Sobotta, Ατλας ανατομικής του ανθρώπου, Τόμος 1) Κατά το κλείσιμο των βλεφάρων, το άνω βλέφαρο κινείται προς τα κάτω για να καλύψει τον κερατοειδή, ενώ το κάτω βλέφαρο ανέρχεται ανεπαίσθητα. Το διάστημα ανάμεσα στα δυο βλέφαρα ονομάζεται βλεφαρική σχισμή και φυσιολογικά στους ενήλικες έχει μήκος 27-30χιλ. και εύρος 8-11χιλ. 3 Η αιμάτωση των βλεφάρων προέρχεται από το προσωπικό σύστημα το οποίο αρχίζει από την έξω καρωτίδα, και από το αγγειακό σύστημα του κόγχου, το οποίο αρχίζει από την έσω καρωτίδα δια μέσου κλάδων της οφθαλμικής αρτηρίας. Οι μύες των βλεφάρων είναι ο σφιγκτήρας των βλεφάρων, ο ανελκτήρας του άνω βλεφάρου και ο άνω ταρσικός μυς του Muller. 15 26

Βάση του οφθαλμικού κόγχου με τα βλέφαρα (Sobotta, Ατλας ανατομικής του ανθρώπου, Τόμος 1) 1.3.3. ΔΑΚΡΥΙΚΗ ΣΥΣΚΕΥΗ ΚΑΙ ΔΑΚΡΥΑ Η δακρυική συσκευή αποτελείται από το δακρυικό αδένα με τους εκφορητικούς πόρους και από την εκφορητική μοίρα της, δηλαδή τα δακρυικά σωληνάρια, το δακρυικό ασκό και το ρινοδακρυϊκό πόρο, με τα οποία τα δάκρυα αποχετεύονται στη ρινική κοιλότητα. 15 Το στρώμα των δακρύων καλύπτει την πρόσθια επιφάνεια του οφθαλμικού βολβού και είναι καθοριστικής σημασίας για τρεις κυρίως λόγους: α) για την αποτροπή μικροβιακών και ιογενών λοιμώξεων, β) για τη διατήρηση του ομοιοστατικού περιβάλλοντος της οφθαλμικής επιφάνειας και γ) για τη διαμόρφωση λείας οφθαλμικής επιφάνειας που εξυπηρετεί καθοριστικά τη διάθλαση του φωτός. 16 Το στρώμα δακρύων έχει πάχος 34-35μm και εμφανίζει τρείς στιβάδες: Έξω λιπιδική Μέση υδάτινη Έσω βλεννώδη 7 27

1.3.3.1. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΔΑΚΡΥΩΝ Τα δάκρυα παράγονται από τον δακρυικό αδένα, που αποτελεί και την «εκκριτική συσκευή». Τα δάκρυα εφυγραίνουν την εξωτερική επιφάνεια του οφθαλμού (τον κερατοειδή και τον επιπεφυκότα) και τελικά εκρέουν στο αποχετευτικό σύστημα. Ο κύριος δακρυικός αδένας αποτελείται από: το μεγάλο κογχικό τμήμα το οποίο βρίσκεται στο βόθρο του δακρυικού αδένα στο άνω και έξω τμήμα που εδρεύει στο άνω βλέφαρο. Λεπτοί εκφορητικοί πόροι από τον κογχικό αδένα διέρχονται και ενώνονται με τα εκφορητικά σωληνάρια και εκβάλουν στο θύλακο του επιπεφυκότα, μπροστά από τον άνω θόλο. Ο δακρυικός αδένας αιματώνεται κυρίως από την δακρυϊκή αρτηρία κλάδο της οφθαλμικής αρτηρίας. 7 1.3.3.2. ΑΠΟΧΕΤΕΥΣΗ ΔΑΚΡΥΩΝ Το αποχετευτικό σύστημα των δακρύων αρχίζει από τα δακρυϊκά σημεία με τα δυο δακρυικά σωληνάρια, άνω και κάτω, που βρίσκονται στην περιοχή του ελεύθερου βλεφαρικού χείλους προς το μέρος της μύτης (δακρυϊκή θηλή). Τα δακρυϊκά σωληνάρια ενώνονται και καταλήγουν στο δακρυικό ασκό. Ο ασκός εντοπίζεται στο βόθρο του δακρυικού ασκού και περιβάλλεται από τις καταφυτικές ίνες του σφιγκτήρα μυός ώστε η κίνηση των βλεφάρων να διευκολύνει την αποχέτευση των δακρύων. Από το κάτω μέρος του δακρυϊκού ασκού αρχίζει ο ρινοδακρυϊκός πόρος που εκβάλει κάτω από την κάτω ρινική κόγχη. Όταν αποφραχθεί η οδός αυτή των δακρύων, τότε τα δάκρυα δεν αποχετεύονται και έχουμε το συνεχές «δάκρυσμα» (υπερχείλιση δακρύων) που ονομάζεται επιφορά. 15 1.4. ΑΓΓΕΙΩΣΗ ΟΦΘΑΛΜΟΥ Το αρτηριακό δίκτυο του οφθαλμού προέρχεται από την οφθαλμική αρτηρία, κλάδο της έσω καρωτίδας. Υπάρχουν τρία βασικά αγγειακά πλέγματα. Τα αγγεία του επιπεφυκότα, το αγγειακό πλέγμα του ραγοειδούς και τα αγγεία του αμφιβληστροειδή. Το αγγειακό πλέγμα του ραγοειδή χιτώνα τροφοδοτείται από τα ακτινωτά αγγεία. Αυτά διακρίνονται σε πρόσθιες και οπίσθιες (μακρές και βραχείες) ακτινοειδείς αρτηρίες και φλέβες. Οι πρόσθιες ακτινοειδείς αρτηρίες αιματώνουν το ακτινωτό σώμα και την ίριδα, ενώ οι οπίσθιες συμμετέχουν στην αιμάτωση των έξω 28

στιβάδων του αμφιβληστροειδή. Οι οπίσθιες βραχείες ακτινοειδείς αρτηρίες συμμετέχουν σε μεγάλο βαθμό στην αιμάτωση της κεφαλής του οπτικού νεύρου. Αρτηριακή παροχή στα οφθαλμικά εξαρτήματα και το βολβό (Άτλας πλαστικής χειρουργικής οφθαλμού, Tyers A.G. et all) Ο αμφιβληστροειδής έχει διπλή αγγείωση. Οι έξω στιβάδες του τροφοδοτούνται από τη χοριοειδική κυκλοφορία, ενώ οι εσωτερικές στιβάδες από την κεντρική αρτηρία του αμφιβληστροειδούς. Η αρτηρία αυτή πορεύεται μαζί με το ΟΝ μέσα στον κόγχο και σε απόσταση περίπου 6χιλ. από τον βολβό εισχωρεί μέσα στο ΟΝ και αναδύεται από την οπτική θηλή, από όπου διακλαδίζεται σε κλάδους και μικρότερα αγγεία. Η αποχέτευση όλου σχεδόν του αίματος από τον πρόσθιο και τον οπίσθιο ραγοειδή χιτώνα γίνεται δια μέσου των τεσσάρων περιδίνιτων φλεβών. Οι πρόσθιες ακτινοειδείς φλέβες αποχετεύουν λίγο αίμα από την περιοχή του ακτινωτού σώματος. Οι τέσσερεις περιδίνητες φλέβες πορεύονται λοξά προς τα πίσω και εξέρχονται από το βολβό μεταξύ των τεσσάρων ορθών μυών, ακριβώς πίσω από τον ισημερινό του βολβού στο επίπεδο της οφθαλμικής περιστροφής. 19 29