ΕΡΓΟ: «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας» ΦΑΣΗ Γ: Σχέδια Δράσης ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR4110012 Βόρεια Λέσβος» ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ - ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ: Ελευθέριος Κακαλής ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Τάσος Δημαλέξης Δημήτρης Μπούσμπουρας Θάνος Καστρίτης Αθήνα Οκτώβριος 2009
Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», χρηματοδοτήθηκε από το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον» του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Κακαλής Ε. (2009). Σχέδιο δράσης για τη Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR4110012 Βόρεια Λέσβος». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης). Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα. This document may be cited as follows: Kakalis E. (2009). Action Plan for the Special Protection Area «GR4110012 Voreia Lesvos». In: Dimalexis A., Bousbouras D., Kastritis T., Manolopoulos A. & Saravia V. (editors). Final project report for the evaluation of 69 Important Bird Areas as Special Protection Areas. Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works, Athens. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 1
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 2. ΣΤΟΧΟΣ...3 3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ...4 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ...6 5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ...7 7. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 1...13 7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ...14 8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...16 ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 2
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρόν Σχέδιο Δράσης εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR4110012 Βόρεια Λέσβος». Για το σκοπό αυτό προτείνονται κατάλληλα διαχειριστικά και θεσμικά μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ. 2. ΣΤΟΧΟΣ Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι η παροχή γενικών κατευθύνσεων για την αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR4110012 Βόρεια Λέσβος», ιδίως σε ότι αφορά τη διατήρηση των ειδών χαρακτηρισμού της. Έτσι, προτείνονται κατάλληλα μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ, με τελικό στόχο την επίτευξη Ικανοποιητικού Καθεστώτος Προστασίας στην περιοχή. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 3
3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Η περιοχή περιλαμβάνει σημαντικό τμήμα της βόρειας Λέσβου και περιλαμβάνει δύο διακριτά τμήματα: το δυτικό τμήμα εκτείνεται στα δυτικά από τη Μήθυμνα και την Πέτρα, προς το όρος Λεπέτυμνος και τελειώνει ανατολικά στο ακρωτήριο του Κόρακα. Στον άξονα Β-Ν οριοθετείται βόρεια από την ακτογραμμή (με εξαίρεση την περιοχή της Σκαμνιάς όπου το όριο είναι στο χωριό Σκαμνιά) και νότια από τους οικισμούς Στύψη, Πελόπη, Κάπη, Κλειώ και το ακρωτήριο Φέρος. Το ανατολικό τμήμα περιλαμβάνει την περιοχή Αγ. Στέφανου Παλιού, του Δήμου Μανταμάδου. Επίσης, στη ΖΕΠ περιλαμβάνεται η νησίδα Μονόπετρα. Η συνολική έκταση της ΖΕΠ είναι 9.348 εκτάρια. Από την προτεινόμενη οριοθέτηση εξαιρούνται οι οικισμοί που βρίσκονται εντός της περιοχής με βάση τα νόμιμα όριά τους. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από έντονο ανάγλυφο καθώς περιλαμβάνει τις υψηλότερες κορυφές της νήσου Λέσβου (Βίγλα και Προφήτης Ηλίας) και περιλαμβάνει ποικιλία ενδιαιτημάτων με τις δασικές εκτάσεις να κυριαρχούν (δάση δρυός, πουρναριού και μακία βλάστησης). Στα δυτικά και βόρεια περιλαμβάνει σημαντικές εκτάσεις με φρύγανα, χορτολίβαδα καθώς και ελαιώνες και αγροτικές εκτάσεις προς το ακρωτήριο του Κόρακα. Επίσης, εντός της περιοχής υπάρχουν μικρής έκτασης τεχνητοί υγρότοποι (πχ Φράγμα Μήθυμνας). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 4
Χάρτης 1. Όρια Ζώνης Ειδικής Προστασίας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 5
GR4110012 ΒΟΡΕΙΑ ΛΕΣΒΟΣ 4370000 ; GR4110012 4360000 GR4110012 ΖΕΠ:GR4110009 GR4110012 GR4110012 ΖΕΠ:GR4110009 ΖΕΠ:GR4110009 GR4110012 GR4110012 GR4110012 Ν. ΛΕΣΒΟΥ ΖΕΠ:GR4110009 4350000 ΖΕΠ:GR4110009 Ν. ΧΙΟΥ 680000 Προτεινόμενη Οριογραμμή ΖΕΠ Οριογραμμή ΖΕΠ 690000 Κοινή οριογραμμή ΤΚΣ & ΖΕΠ Οριογραμμή ΤΚΣ 700000 ΚΛΙΜΑΚΑ 1:100 000 ΕΛΛΗΝ ΚΟ ΓΕΩΔΑΙΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ EΓΣΑ87 710000 Συντάκτες χάρτη: Άρης Μανωλόπουλος, Victoria Saravia
Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Πίνακας 1. Είδη χαρακτηρισμού ανά κριτήριο για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR4110012 Βόρεια Λέσβος»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία 42 Tadorna ferruginea Καστανόπαπια 85 Buteo rufinus Αετογερακίνα 334 Sylvia rueppelli Αιγαιοτσιροβάκος 414 Emberiza cineracea Σμυρνοτσίχλονο 416 Emberiza caesia Φρυγανοτσίχλονο Είδη χαρακτηρισμού Κριτήριο 1 Κριτήριο 2 Κριτήριο 3 Κριτήριο 4 Κριτήριο 5 Κριτήριο 6 1 ελάχ. αναπ. πληθ. Ε.Ε 1 ελάχ. αναπ. πληθ. Ε.Ε 1 ελάχ. αναπ. πληθ. Ε.Ε 1 ελάχ. αναπ. πληθ. Ε.Ε 1 ελάχ. αναπ. πληθ. Ε.Ε Πίνακας 2. Είδη οριοθέτησης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR4110012 Βόρεια Λέσβος»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη οριοθέτησης 260 Lullula arborea Δενδροσταρήθρα 1 ελάχ. αναπ. πληθ. Ελλάδας 378 Lanius nubicus Παρδαλοκεφαλάς 1 ελάχ. αναπ. πληθ. Ελλάδας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 6
5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Καστανόπαπια Tadorna ferruginea Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Τρωτό Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Η Καστανόπαπια αναπαράγεται μόνον στην Β. Α. Ελλάδα ( κυρίως στα Δέλτα Νέστου και Έβρου) καθώς και στην Λήμνο, Λέσβο, Σάμο και Κώ. (Ηandrinos & Αkriotis, 1997) ενώ ο πληθυσμός της εκτιμάται σε 60 80 ζευγάρια. Στην περιοχή μελέτης το είδος αναπαράγεται με δύο ζευγάρια να φωλιάζουν εντός των ορίων της υφιστάμενης οριοθέτησης. Με την προτεινόμενη επέκταση των ορίων και τη δημιουργία ενός δεύτερου πυρήνα στην περιοχή Αγ. Στέφανου Παλιού εντάσσεται σημαντικό ποσοστό του αναπαραγόμενου πληθυσμού του είδους στο νησί καθώς εκτιμάται ότι αναπαράγονται 6 8 ζευγάρια στη συγκεκριμένη περιοχή (Κακαλής Ε αδημ.δεδ). Οικολογία. Το είδος αναπαράγεται σε παράκτιους υγροτόπους, με λιμνοθάλασσες, αλοφυτικές εκτάσεις, λασπώδεις ακτές, αλυκές αλλά και σε υγροτόπους γλυκού νερού.. Φωλιάζουν σε τρύπες, γήλοφους και κοιλώματα., ενίοτε σε βράχια (Ηandrinos & Αkriotis, 1997). Τρέφεται σε ρηχά, υφάλμυρα ή γλυκά νερά, λιμνοθάλασσες, λασποτόπια, αλοφυτικές εκτάσεις και σε ενδιαιτήματα γλυκού νερού, κυρίως με μικρά μαλάκια, οστρακόδερμα, προνύμφες εντόμων αλλά και φυτική τροφή που τη βρίσκει σε ρηχά νερά. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 7
Αετογερακίνα Buteo rufinus Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Τρωτό Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Η Αετογερακίνα εξαπλώνεται κυρίως στην νότια Ελλάδα (ανατολική Στερεά) τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου αλλά και ορισμένες περιοχές στην βόρειο Ελλάδα (Μακεδονία και Θράκη) (Handrinos & Akriotis 1997). Ο ελλαδικός πληθυσμός εκτιμάται σε 200 300 ζευγάρια. Στην περιοχή μελέτης αναπαράγονται 2 ζευγάρια. Οικολογία. Η Αετογερακίνα φωλιάζει πάντα σε βράχια σε δασικά ξέφωτα ή στα όρια δασικών συστάδων αλλά κυρίως σε ανοικτές εκτάσεις με βραχώδεις σχηματισμούς (Cramp & Simmons 1980, Αλιβιζάτος 1996, Aliviazatos et al. 1998, Ferguson-Lee & Christie 2001, Gensbol & Thiede 2008). Ο βιότοπος τροφοληψίας περιλαμβάνει στεπώδης, ημιερημικές περιοχές με φρυγανική βλάστηση όπου τρέφεται κυρίως με ερπετά και λιγότερο με πουλιά (Cramp & Simmons 1980, Αλιβιζάτος 1996, Alivizatos & Goutner 1997). Αιγαιοτσιροβάκος Sylvia rueppelli Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Σχεδόν Απειλούμενο Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο Αιγαιοτσιροβάκος κατανέμεται στη νότια Ελλάδα, νότια από τη Θεσσαλία σε Στερεά Ελλάδα, Πελοπόννησο και στα νησιά του Αιγαίου. (Handrinos & Akriotis, 1997). Ο ελληνικός πληθυσμός εκτιμάται σε 3000 έως 10000 ζευγάρια (Tucker & ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 8
Heath, 1994). Στην περιοχή μελέτης το είδος έχει σποραδική κατανομή και υπάρχουν θέσεις όπου παρατηρούνται συναθροίσεις αναπαραγόμενων ζευγαριών πχ βόρεια της Πέτρας, περιοχή Υψηλομέτωπου. Ο πληθυσμός του είδους στην περιοχή εκτιμάται σε 20 με 30 ζευγάρια με την υποψία ότι μπορεί να είναι και μεγαλύτερος (Κακαλής και Γαληνού, αδημ.δεδ). Οικολογία. Ο Αιγαιοτσιροβάκος φωλιάζει σε θάμνους μέσα σε πυκνή βλάστηση, συνήθως σε χαμηλό ύψος από το έδαφος (20 180 εκατοστά) (Cramp, 1998). Προτιμά τους θαμνώνες αείφυλλων πλατύφυλλων (Pistasia lentiscus, Quercus coccifera κα) και τη χαμηλή μακία βλάστηση. Επίσης, παρατηρείται σε ξηρές, θερμές θέσεις και σε απότομες βραχώδης πλαγιές (Handrinos & Akriotis, 1997). Τρέφεται με έντομα την αναπαραγωγική περίοδο ενώ συμπληρώνει τη δίαιτά τους με φρούτα το φθινόπωρο (Cramp, 1998). Το μεγαλύτερο ποσοστό της τροφής του, το παίρνει μέσα από την πυκνή βλάστηση των θάμνων και δευτερογενώς από το έδαφος (Cramp, 1998). Σμυρνοτσίχλονο Emberiza cineracea Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Παγκόσμιος Κόκκινος Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Κατάλογος Κατάλογος IUCN Κινδυνεύον Σχεδόν Απειλούμενο Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Μέχρι σήμερα, η παρουσία του είδους έχει επιβεβαιωθεί στη Λέσβο, Χίο και Σκύρο. Ο πληθυσμός της Λέσβου είναι ο μεγαλύτερος όπου το ελάχιστο μέγεθός του εκτιμάται στα 100 ζευγάρια με την πιθανότητα να είναι μεγαλύτερο (250 ζευγάρια)(handrinos, & Akriotis, 1997). Στην περιοχή μελέτης αναπαράγονται 1 έως 5 ζευγάρια σε λόφους γύρω από το χωριό Στύψη (Γαληνου, 2008 αδημ.δεδ). Κατά την παρούσα μελέτη έγινε επισταμένη έρευνα στο όρος Λεπέτυμνος για την ύπαρξη πιθανών αναπαραγόμενων ζευγαριών του είδους χωρίς να επιβεβαιωθεί η παρουσία του. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 9
Οικολογία. Το Σμυρνοτσίχλονο προτιμά ανοιχτές βραχώδεις πλαγιές με αραιή φρυγανική βλάστηση παρουσία διάσπαρτων βράχων ή ογκόλιθων (Tucker, & Heath, 1994; Handrinos, & Akriotis, 1997; Brooks, 1998). Το είδος χτίζει τη φωλιά του στο έδαφος σε πλαγιές με αραιή βλάστηση κοντά σε σχισμές βράχων ή μεταξύ ογκόλιθων και συνήθως καλύπτεται από βλάστηση (Cramp, 1998). Τα ενήλικα του είδους τρέφονται με σπόρους και με ασπόνδυλα.(cramp, 1998).. Ανοιχτές βραχώδεις πλαγιές με αραιή βλάστηση (κυρίως φρύγανα) αποτελούν το βέλτιστο ενδιαίτημα τροφοληψίας του είδους (Tucker, & Heath, 1994; Brooks, 1998; Handrinos, & Akriotis, 1997). Φρυγανοτσίχλονο Emberiza caesia Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Το είδος είναι αρκετά κοινό σε παράκτιες περιοχές της νότιας και κεντρικής Ελλάδας, στα νησιά του Αιγαίου και Ιονίου. Στη Βόρεια Ελλάδα παρατηρείται στη Χαλκιδική και Θάσο ενώ απουσιάζει από την Κρήτη και την Κάρπαθο (Handrinos, & Akriotis, 1997). Ο ελλαδικός πληθυσμός εκτιμάται σε 5000 έως 20000 ζευγάρια (Handrinos, & Akriotis, 1997). Στην περιοχή μελέτης εκτιμάται ότι ο πληθυσμός ξεπερνά τα 130 αναπαραγόμενα ζευγάρια καθώς είναι πολύ κοινό και κατανέμεται σε μεγάλη έκταση της περιοχής μελέτης. Οικολογία. Το Φρυγανοτσίχλονο χτίζει τη φωλιά του στο έδαφος σε θέσεις με κάλυψη από πέτρες και βλάστηση, συνήθως κάτω από φυτά του γένους Cistus (Cramp, 1998). Κύριο ενδιαίτημα φωλιάσματος αποτελούν οι φρυγανικές εκτάσεις ή περιοχές με χαμηλή και αραιή μακία βλάστηση, από την επιφάνεια της θάλασσας έως περιοχές με υψόμετρο 1000 μέτρων (Handrinos, & Akriotis, 1997). Τρέφεται κυρίως με σπόρους ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 10
και μικρού μεγέθους ασπόνδυλα (Cramp, 1998). Ανοιχτές βραχώδεις πλαγιές με αραιή βλάστηση (κυρίως φρύγανα ή χαμηλή μακία) αποτελούν το βέλτιστο ενδιαίτημα τροφοληψίας του είδους (Brooks, 1998; Handrinos, & Akriotis, 1997). Δενδροσταρήθρα Lullula arborea Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Το είδος έχει ευρεία εξάπλωση σε όλη την ενδοχώρα όπου είναι αρκετά κοινό με εξαίρεση την Πελοπόννησο. Στη νησιωτική χώρα αναπαράγεται σε Κέρκυρα, Λήμνο, Λέσβο, Κέα, Κάρπαθο, Ρόδο και την Κρήτη και πιθανά σε Χίο και Σάμο (Handrinos, & Akriotis, 1997). Ο συνολικός της πληθυσμός εκτιμάται σε 5000 έως 20000 ζευγάρια ενώ στην περιοχή μελέτης εκτιμάται ότι αναπαράγονται περισσότερα από 50 ζευγάρια. Οικολογία. Η Δενδροσταρήθρα αναπαράγεται σε λοφώδεις, ξηρές περιοχές μερικώς δασωμένες ή με αραιή θαμνώδη βλάστηση. Επίσης, προτιμά τα διάκενα σε περιοχές όπου κυριαρχεί η μακία βλάστηση και οι ελαιώνες. Στην περιοχή μελέτης αναπαράγεται σε καλλιέργειες και λιβάδια, φρυγανικές εκτάσεις ή διάκενα που γειτνιάζουν με δασικές εκτάσεις ή δάσος. Τρέφεται με έντομα και σπόρους κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής ενώ η δίαιτά του τον χειμώνα αποτελείται κυρίως από σπόρους. Παρδαλοκεφαλάς Lanius nubicus Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Σχεδόν Απειλούμενο Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 11
Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Το είδος συναντάται σε Θράκη-Κ. & Α. Μακεδονία, Θεσσαλία, ΒΑ Αιγαίο, Δωδεκάνησα (Handrinos & Akriotis 1997) και ο πληθυσμός του εκτιμάται σε 500 έως 2000 ζευγάρια (BirdLife, 2004). Είναι καλοκαιρινός επισκέπτης στην περιοχή μελέτης και αναπαράγεται από τα μέσα Απριλίου έως τα μέσα Ιουλίου. Εκτιμάται ότι 15 με 25 ζευγάρια αναπαράγονται στην περιοχή με την υποψία ότι ο πληθυσμός μπορεί να είναι μεγαλύτερος. Οικολογία. Ο Παρδαλοκεφαλάς αναπαράγεται σε ελαιώνες, άλλες δενδροκαλλιέργειες (καρυδιές, αμυγδαλιές), βοσκότοπους με διάσπαρτους ψηλούς θάμνους και δέντρα, στα όρια φυλλοβόλων ή μικτών δασών και μερικές φορές κοντά σε μικρά ποτάμια. Φωλιάζει σε δέντρα ή θάμνους και συνήθως βρίσκεται κρυμμένος στην βλάστηση και τα χαμηλότερα κλαδιά των δέντρων. Γενικά αναπαράγεται σε χαμηλά υψόμετρα και προτιμά ενδιαιτήματα με πυκνότερη βλάστηση σε σχέση με τους υπόλοιπους κεφαλάδες (Handrinos & Akriotis 1997, Snow & Perrins, 1998, Moskat & Fuisz, 2002). Τρέφεται κυρίως με ακρίδες, σκαθάρια, σαύρες και μικρά στρουθιόμορφα, χρησιμοποιώντας εποπτικά σημεία (κλαδιά δέντρων, στύλους, φράχτες) (Snow & Perrins, 1998). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 12
7. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 1 Οικιστική ανάπτυξη, αστική ή εκτός σχεδίου, νόμιμη ή αυθαίρετη Μεταβολές στη συχνότητα και ένταση δασικών πυρκαγιών (αύξηση ή και μείωση) Υπερβόσκηση κτηνοτροφικών ζώων σε ορεινούς, ημιορεινούς και νησιωτικούς βοσκότοπους Επέκταση καλλιεργειών σε υγροτόπους Εντατικοποίηση πολυετών καλλιεργειών (αμπέλια, οπωρώνες, ελαιώνες κλπ) Υποδομές τουρισμού-αναψυχής (χιονοδρομικά, γκολφ, γήπεδα, κατασκηνώσεις) Κατασκευή δρόμων όλων των κατηγοριών, καθώς και σιδηροδρομικών γραμμών Κυνήγι-λαθροθηρία-παγίδευση-συλλογή αυγών ή νεοσσών-καταστροφή φωλιών Αποξηράνσεις υγροτόπων και άλλα εγγειοβελτιωτικά έργα Εγκατάλειψη παραδοσιακών αγροτικών πρακτικών και χρήσεων γης, συμπεριλαμβανομένης της εγκατάλειψης της εκτατικής γεωργίας και κτηνοτροφίας Ρύπανση από αγροχημικά που απορρέουν στους υδάτινους αποδέκτες, υφαλμύρωση αποδεκτών Στερεά απορρίματα και απόβλητα Αλλαγές στην έκταση και κατανομή των ενδιαιτημάτων λόγω κλιματικής αλλαγής 1: Η κατηγοριοποίηση ορολογία των απειλών ακολουθεί την αντίστοιχη του BirdLife International, σύμφωνα και με τις τροποποιήσεις και τις περιγραφές του προγράμματος «Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας» (Δημαλέξης κ.α., 2009) ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 13
7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ Γενικές προϋποθέσεις για την ορθή διαχείριση των ελληνικών ΖΕΠ: Εθνικός Συντονισμός Διαχείρισης Παρακολούθησης των ΖΕΠ με κατάλληλο μηχανισμό διοικητικής και επιστημονικής υποστήριξης. Χαρτογράφηση πυρήνων κατανομής και κρίσιμων ενδιαιτημάτων των ειδών χαρακτηρισμού στο σύνολο των ΖΕΠ. Καθορισμός Επιθυμητών Τιμών Αναφοράς για τα είδη χαρακτηρισμού (FRVs) στο σύνολο των ΖΕΠ. Παρακολούθηση πληθυσμιακών τάσεων των ειδών προτεραιότητας των ΖΕΠ. Εθνικά Σχέδια Δράσης για τα είδη χαρακτηρισμού. Απαγόρευση εισαγωγής αλλόχθονων ειδών ή υβριδίων. Χαρτογράφηση και οριοθέτηση υγροτόπων εντός των ΖΕΠ. Απαγόρευση χρήσης μολύβδινων βολίδων στους υγροτόπους. Υποχρέωση εκπόνησης Ειδικής Ορνιθολογικής Μελέτης για τα έργα των κατηγοριών Α1,Α2,Β3 στην διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση ειδικών ομάδων χρηστών της περιοχής. Ειδικά μέτρα για την περιοχή: Μέτρο Προτεραιότητα Εκπόνηση Σχεδίου Διαχείριση για τη ΖΕΠ Απομάκρυνση στερεών απoρριμμάτων και μπαζών Ενημέρωση των κυνηγών για τα προστατευόμενα είδη Αποφυγή όχλησης πλησίον των θέσεων φωλιάσματος των ειδών χαρακτηρισμού. Η διατήρηση των ανοιχτών εκτάσεων και η προώθηση των παραδοσιακών συστημάτων βόσκησης και γεωργικής πρακτικής σε συνδυασμό με την αειφορική διαχείριση των λιβαδικών εκτάσεων Αποτροπή των επαναλαμβανόμενων και μεγάλης έκτασης Ενδιάμεση πυρκαγιών στις περιοχές αναπαραγωγής των ειδών μέσο της ορθής πρόληψης και καταστολής εκτεταμένων φαινομένων πυρκαγιάς Περιορισμός της κοπής και απομάκρυνσης των θάμνων στις ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 14
περιοχές αναπαραγωγής των ειδών Έρευνα της οικολογίας αναπαραγωγής του Σμυρνοτσίχλονου Ενίσχυση της ήπιας βόσκησης στα φρυγανικά οικοσυστήματα Ενίσχυση της ελεγχόμενης καύσης για την αποφυγή πυρκαγιών μεγάλης έκτασης Συστηματικός έλεγχος για την πάταξη της λαθροθηρίας. Διατήρηση των διακένων σε δάση και δασικές εκτάσεις. Διατήρηση των καλλιεργειών αμπελιού και των δεντροκαλλιεργειών Περιορισμός χρήσης αγροχημικών Διατήρηση ώριμων δέντρων ειδικά κοντά σε κατάλληλο βιότοπο Δράσεις παρακολούθησης (monitoring) για τις πληθυσμιακές τάσεις των ειδών χαρακτηρισμού Αξιολόγηση των επιπτώσεων αναπτυξιακών έργων πχ φράγματα ή εγκατάσταση αιολικών πάρκων, στους πληθυσμούς του Σμυρνοτσίχλονου Αξιολόγηση των επιπτώσεων της οικιστικής ανάπτυξης στους πληθυσμούς του Φρυγανοτσίχλονου Συντήρηση υπαρχόντων και δημιουργία νέων θέσεων με επιφανειακό νερό κατά τη θερινή περίοδο πχ νερόλακκοι, προστασία υγροτόπων μικρού μεγέθους κ.α. Διατήρηση της κυκλικότητας στις καλλιέργειες - Διατήρηση εκτάσεων σε αγρανάπαυση Προώθηση εκτατικής γεωργίας (θεσμοθέτηση κατάλληλων κινήτρων μέσω αγροπεριβαλλοντικών μέρων ή του συστήματος επιδοτήσεων) Θεσμοθέτηση ΚΑΖ στα όρια της ΖΕΠ με στόχο τη διατήρηση των ειδών χαρακτηρισμού της. Έλεγχος των ανθρώπινων δραστηριοτήτων πλησίον των θέσεων φωλιάσματος των ειδών χαρακτηρισμού Ενδιάμεση Ενδιάμεση Ενδιάμεση Ενδιάμεση Ενδιάμεση Ενδιάμεση ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 15
8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Alivizatos, H., and V. Goutner. 1997. Feeding habits of the Long-legged Buzzard (Buteo rufinus) during breeding in northeastern Greece. Israel Journal of Zoology 43:257-266. Alivizatos, H., V. Goutner, and M. G. Karandinos. 1998. Reproduction and behaviour of the Long-legged Buzzard (Buteo rufinus) in northeastern Greece. Vogelwarte 39:176-182. Birdlife International, 2004. Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status. BirdLife Conservation series No. 12. BirdLife International. Cambridge Bourdakis S. & Vareltzidou, S. 2000. Greece pp 261-333. In Heath, M. F. and Evans, M. I., eds. 2000. Important Bird Areas in Europe: Priority sites for conservation. 2: Southern Europe. Cambridge, UK: BirdLife International. BirdLife Conservation Series No. 8, p. 791. Brooks, R. (1998). Birding on the Greek Island of Lesvos. Brookside Publishing. Fakenham Norfolk. Cramp, S. (1998) The Complete Birds of the Western Palearctic on CD-ROM. Oxford: Oxford University Press. Ferguson-Lees, J. & Christie, D.A. 2001. Raptors of the world. Helm. London. Gensbol, B. & Thiede, W. 2008. Birds of Prey. Collins Handrinos, G. & Akriotis, T. 1997. The Birds of Greece. Helm Publishers. London. Moskat, C., Fuisz, T.I. 2002. Habitat segregation among the woodchat shrike Lanius senator, the red-backed shrike, Lanius collurio, and the masked shrike, Lanius nubicus, in NE Greece. Folia Zool. 51 (2), 103-111. Snow, D.,W., Perrins, C.,M., (eds) 1998. The Birds of the Western Palearctic. Vol II: 1447-1448, Oxford University Press. Tucker, G.M. & Heath, M.F. 1994. Birds in Europe: their conservation status. BirdLife Conservation Series no 3. BirdLife International. Cambridge Αλιβιζατος, Χ. Π. 1996. Βιολογία και οικολογία της Αετογερακίνας (Buteo rufinus CR.) στο Νομό Έβρου. Διδακτορική διατριβή. Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Φυτικής Παραγωγής, Εργαστήριο Οικολογίας και Προστασίας Περιβάλλοντος. Αθήνα. Δημαλέξης Α., E. Μπουρδάκης και Έλενα Χατζηχαραλάμπους. 2004. Προδιαγραφές οριοθέτησης Ζωνών Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Θέρμη. 117 σελ. + i παράρτημα. Δημαλέξης Τ., Καστρίτης Θ., Μανωλόπουλος Α., & Κ. Γρίβας. 2009. Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Τελική Έκθεση, ΥΠΕΧΩΔΕ ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 16
Χανδρινος, Γ. 1992. Το Κόκκινο Βιβλίο των απειλουμένων σπονδυλοζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία. Χανδρινός Γ., Καστρίτης Θ. 2009. Πουλιά Στο: Α. Λεγάκις & Π. Μαραγκού (επιμ.) (2009). Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία. Αθήνα (υπό έκδοση). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 17