2. ΚΩΔΙΚΑΣ ΟΡΘΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ 2.1 Εισαγωγή Η Ορθή Πρακτική σε θέματα διαχείρισης ιχθυοπληθυσμών και περιβαλλοντικών θεμάτων θεωρείται απαραίτητη για την παραγωγή υψηλής ποιότητας τελικού προϊόντος. Βασικά συστατικά ορθής πρακτικής διαχείρισης αποτελούν τα ακόλουθα: Επιλογή κατάλληλης τοποθεσίας εκτροφής. Κατάλληλος προγραμματισμός όλων των απαραίτητων εργασιών και προκαταρτικών ελέγχων μέχρι την έγκριση των αδειών. Χρήση κατάλληλου εξοπλισμού για την συγκεκριμένη τοποθεσία και τις συνθήκες εκτροφής. Πρόσληψη κατάλληλα εκπαιδευμένου προσωπικού που έχει πρόσβαση σε προγράμματα συνεχούς κατάρτισης. Ιχθυοπληθυσμός της καλύτερης δυνατής ποιότητας που ταιριάζει με τα προγράμματα παραγωγής και τις συνθήκες της αγοράς. Τα επίπεδα του stress τόσο του ιχθυοπληθυσμού όσο και του προσωπικού παραμένουν χαμηλά σε όλη την διάρκεια παραγωγής ορθή πρακτική. Εφαρμογή συνθηκών ορθής υγιεινής πρακτικής τόσο όσον αφορά τον ιχθυοπληθυσμό όσο και το προσωπικό. Περιβαλλοντικοί έλεγχοι Στόχος η ελάχιστη περιβαλλοντική επιβάρυνση όσο και η διασφάλιση άριστων συνθηκών εκτροφής. Τήρηση λεπτομερών στοιχείων /βιβλίων όλων των διαδικασιών και δραστηριοτήτων. Διασφάλιση ασφαλούς και υγιεινού εργασιακού περιβάλλοντος. Συμμόρφωση με όλη την σχετική νομοθεσία. Ευθύνη εφαρμογής και συμμόρφωσης με τα παραπάνω όπως και με τον ακόλουθο κώδικα Ορθής πρακτικής έχει η εταιρεία παραγωγής και όποια εσωτερική δομή (ες) διαχείρισης. Είναι απαραίτητη η επίγνωση και προσοχή στις ανάγκες ευημερίας του ιχθυοπληθυσμού που δεν θα επιτρέψει την διακύβευση της υγείας του. Μια ξεκάθαρη προσέγγιση της υγείας και ευημερίας των ψαριών σε σχέση με όλα τα στοιχεία του κύκλου παραγωγής θα πρέπει να μειώνει τις περιβαλλοντικές επιδράσεις και να φέρει οικονομικά οφέλη.
2.2 Πολιτική Εισαγωγής Γόνου - Ιχθυοφόρτιση Αυτό αποτελεί κρίσιμο στοιχείο της ευημερίας του ιχθυοπληθυσμού. Την ίδια στιγμή θα πρέπει να υπάρχει μια λογική ισορροπία μεταξύ ιδανικής εκμετάλλευσης του ωφέλιμου όγκου των κλωβών (Οπτική παραγωγού) και των αναγκών των ψαριών για διαθέσιμο χώρο (Οπτική ευημερίας ψαριών). Στην τωρινή απουσία εμπεριστατωμένων επιστημονικών στοιχείων είναι καλύτερο να ακολουθείται μια λογική προσέγγιση σε αυτό το θέμα. Γι αυτό προτείνεται η εφαρμογή των ακόλουθων : Ιχθυοπληθυσμοί ίδιου χρόνου θα πρέπει να τοποθετούνται σε κοντινά κλουβιά σε κάθε αγκυροβόλιο. Ο ιχθυοπληθυσμός θα πρέπει να φέρει πιστοποιητικό υγιεινής από τον ιχθυογεννητικό σταθμό προέλευσης, με παρουσία νηκτικής κύστης, με απουσία σκελετικών ή άλλων αναπτυξιακών ανωμαλιών (σκελετός, βραγχιακά επικαλύμματα, πτερύγια, ουρά) και να είναι τυπικός του είδους. Οι γεννήτορες που χρησιμοποιούνται για την αναπαραγωγή πρέπει να είναι τυπικοί του εκτρεφόμενου είδους. Ο ιχθυοπληθυσμός προτείνεται να εμβολιάζεται στον ιχθυογεννητικό ενάντια στην Δονακίωση ή/και την Παστερέλλωση (ανάλογα με το είδος και την χρονική περίοδο εκτροφής) και να υποβάλλεται σε αναμνηστικό εμβολιασμό στην μονάδα πάχυνσης, σύμφωνα με τα επιδημιολογικά στοιχεία της μονάδας παραγωγής. Τα εμβόλια θα πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο όταν έχουν εθνική άδεια εμπορίας από τον Εθνικό Οργανισμό Φαρμάκων. Συστήνεται ιχθυοφόρτιση ίση ή μικρότερη από 25 Κιλά βιομάζας ψαριών ανά κυβικό μέτρο όγκου κλωβού (25 kg/m 3 ) για τα ψάρια εμπορεύσιμου βάρους. Υψηλότερα επίπεδα μπορεί να είναι αποδεκτά κατά την διάρκεια του κύκλου εκτροφής εφόσον: α) αυτά περιγράφονται στα αρχεία της μονάδας β) δεν γίνονται υποχωρήσεις σε ζητήματα ασθενειών των ψαριών, stress και ποιότητας του τελικού προϊόντος γ) ελέγχονται τακτικά τα επίπεδα διαλυμένου οξυγόνου στο νερό δ) ακολουθείται κατάλληλη στρατηγική διατροφής για τις απαιτήσεις του συγκεκριμένου σταδίου ανάπτυξης των ψαριών και ε) ακολουθούνται οι αρχές του κώδικα. Οι παραπάνω προτάσεις μπορεί να αναθεωρηθούν σαν αποτέλεσμα νέων επιστημονικών δεδομένων. Γενικές τάσεις μακροπρόθεσμης αύξησης της ιχθυοφόρτισης θα πρέπει να αποτρέπονται για να μην διακυβεύονται τα μέτρα διαφύλαξης της υγείας του ιχθυοπληθυσμού ή να επιβαρύνεται το περιβάλλον. ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Τα εμβόλια μπορούν να προσφέρουν ανοσία σε περιορισμένο αριθμό ειδικών νοσημάτων και δεν παρέχουν γενικευμένη ευρεία προστασία.
2.3 Μεταφορά Γόνου Η τοποθεσία του ιχθυογεννητικού σταθμού και της μονάδας πάχυνσης θα καθορίσει το καταλληλότερο μέσο μεταφοράς. Τα κύρια μέσα μεταφοράς είναι φορτηγά ή πλοιάρια με δεξαμενές ή συνδυασμός τους. Θα πρέπει να ακολουθούνται γενικές και ειδικές οδηγίες: Όλα τα μέσα μεταφοράς και ο σχετικός εξοπλισμός θα πρέπει να καθαρίζεται σχολαστικά, να απολυμαίνεται και να ξεπλένεται πριν την χρήση. Απολύμανση θα πρέπει να γίνεται με βάση συμφωνημένη διαδικασία και θα πρέπει να συνοδεύεται από αντίστοιχο πιστοποιητικό / βεβαίωση που θα το αποδεικνύει. Όπου είναι δυνατό εξοπλισμός, προσωπικό και ρουχισμός/ προστατευτικός εξοπλισμός θα πρέπει να είναι ειδικός για κάθε μονάδα ενώ όπου η μεταφορά μεταξύ μονάδων είναι αναπόφευκτη θα πρέπει να εφαρμόζεται κατάλληλη απολύμανση. Μεταφορά ψαριών από και προς το σύστημα μεταφοράς θα πρέπει να γίνεται με χρήση συστήματος που μειώνει τους χειρισμούς και το stress της μεταφοράς. Τα ψάρια θα πρέπει να νηστεύουν για κατάλληλο χρονικό διάστημα πριν την μεταφορά για να μειωθεί η συγκέντρωση περιττωμάτων και οργανικού υλικού και να αποφευχθούν προβλήματα υγείας / ευημερίας. Όλες οι θεραπευτικές αγωγές θα πρέπει να ολοκληρωθούν και οι περίοδοι αναμονής (όπου είναι σχετικές) θα πρέπει να εφαρμόζονται πριν την μεταφορά. Θα πρέπει να μεταφέρεται μόνο υγιής γόνος σε άριστη φυσική και φυσιολογική κατάσταση. Τα επίπεδα ιχθυοπυκνότητας θα πρέπει να προσδιορίζονται από την μέθοδο μεταφοράς και το μήκος του ταξιδιού αλλά σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να βρίσκεται σε επίπεδο που δεν επηρεάζει αρνητικά την υγεία ή ευημερία των ψαριών. Με εξαίρεση τα σύντομα ταξίδια (λιγότερο από 30 λεπτά), τα ψάρια θα πρέπει να ελέγχονται τακτικά με στόχο την παρακολούθηση και διασφάλιση των κατάλληλων περιβαλλοντικών συνθηκών (O 2, CO 2, θερμοκρασία, ph) με ανανέωση του νερού κατά την διάρκεια του ταξιδιού. Η θερμοκρασία του νερού των δύο πηγών δεν θα πρέπει να είναι πολύ διαφορετική για να αποφευχθεί το stress των ψαριών. Δεν θα πρέπει να εφαρμόζονται διανομές γόνου με συνεχείς διαδοχικές στάσεις πχ. Ένα φορτίο γόνου θα πρέπει να παραδίδεται σε μία μονάδα. Εξαιρέσεις επιτρέπονται α) σε παράδοση γόνου σε νέες μονάδες, αν καμιά από αυτές δεν βρίσκεται σε περιοχή υψηλού κινδύνου για ασθένειες ψαριών και β) παράδοση σε μονάδες που βρίσκονται στην ίδια ζώνη νερού αν το σκάφος δεξαμενή βρίσκεται σε πλήρη ανακύκλωση νερού στα πέντε χιλιόμετρα από την μονάδα πάχυνσης. Συνιστάται ο γόνος μιας μονάδας πάχυνσης να προέρχεται από μικρό αριθμό ιχθυογεννητικών σταθμών για την καλύτερη διαχείριση των ασθενειών.
Οι μονάδες πάχυνσης θα πρέπει να βρίσκονται σε στενή επαφή με τους ιχθυογεννητικούς σταθμούς ώστε να επιβεβαιώσουν την κατάσταση υγείας την κατάσταση και το μέσο βάρος του γόνου. Οι ιχθυογεννητικοί σταθμοί και οι μονάδες πάχυνσης θα πρέπει να αναλάβουν από κοινού την ευθύνη εφαρμογής των παραπάνω συστάσεων για την μεταφορά του γόνου. 2.4 Μεταφορά ψαριών στην Θάλασσα Όπου είναι δυνατό μετακινήσεις ιχθυοπληθυσμών θα πρέπει να περιορίζονται μέσα στην ίδια μονάδα πάχυνσης. Μεταφορά ψαριών μεταξύ διαφορετικών μονάδων θα πρέπει να αποφεύγεται για τον περιορισμό του κινδύνου διασποράς ασθενειών. Ψάρια που μεταφέρονται σε μια μονάδα πάχυνσης στο τέλος της παραγωγικής περιόδου αφού θανατωθούν μεταφέρονται μετά την εξαλίευση στο συσκευαστήριο. Στο συσκευαστήριο δεν θα πρέπει να αναμειγνύονται κατά την διάρκεια της συσκευασίας ψάρια που προέρχονται από διαφορετικές μονάδες πάχυνσης με σκοπό την τήρηση συνθηκών πλήρους ιχνηλασιμότητας.
2.5 Διαχείριση Υγιεινής και Έλεγχος Ασθενειών Παρατήρηση και αποδοχή της ορθής πρακτικής όσον αφορά το περιβάλλον, την ευημερία του ιχθυοπληθυσμού, την συντήρηση του εξοπλισμού κτλ. θα πρέπει να οδηγούν στην μείωση του stress του ιχθυοπληθυσμού και στην διατήρηση της υγείας. Σε πολλές περιπτώσεις είναι αδύνατη η διαφύλαξη της υγείας του ιχθυοπληθυσμού και παρατηρούνται θνησιμότητες. Σε αυτές τις περιπτώσεις ισχύουν τα ακόλουθα: 2.5.1 Γενικές Αρχές Η διατήρηση της υγείας των ψαριών της μονάδας είναι στη δικαιοδοσία του κτηνίατρου ιχθυοπαθολόγου - υπευθύνου της μονάδας. Απαιτείται γνώση και συνεχής καταγραφή της φυσιολογικής συμπεριφοράς του ιχθυοπληθυσμού όσον αφορά την διατροφή, την κολύμβηση, τα ποσοστά θνησιμότητας κτλ. Περιορισμός των επιπέδων του stress του ιχθυοπληθυσμού για την αποτροπή καταστολής του ανοσοποιητικού συστήματος. Εισαγωγή ιχθυοπληθυσμού πιστοποιημένα ελεύθερου ασθενειών και κατάλληλα εμβολιασμένου στον ιχθυογεννητικό σταθμό. Λήψη όλων των απαραίτητων προληπτικών μέτρων με στόχο την πρόληψη επιμόλυνσης μεταξύ κλωβών, μονάδων, και περιοχών με απολύμανση εξοπλισμού, οχημάτων, ρουχισμού, προσωπικού και επισκεπτών. Στην περίπτωση υποψίας προβλήματος, ταχεία και αποτελεσματική αντίδραση στο συγκεκριμένο πρόβλημα. Οι φαρμακευτικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση προβλημάτων ιχθυοπαθολογίας θα πρέπει να είναι εγκεκριμένες από τον Εθνικό Οργανισμό Φαρμάκων (Ε.Ο.Φ) για εφαρμογή σε ψάρια και το υδάτινο περιβάλλον και η προμήθεια τους πρέπει να γίνεται από εγκεκριμένους από τον ΕΟΦ προμηθευτές, ενώ θα πρέπει να είναι κατάλληλα για το πρόβλημα που έχει διαγνωστεί. Όλες οι φαρμακετικές ουσίες / χημειοθεραπευτικά χορηγούνται μετά από Κτηνιατρική Συνταγή. Όλες οι φαρμακετικές ουσίες / χημειοθεραπευτικά σε ιδανικές συνθήκες χορηγούνται κάτω από την επίβλεψη Κτηνίατρου, όπου όμως αυτό δεν είναι δυνατό ακολουθούνται προσεκτικά οι οδηγίες του παρασκευαστή και η νομοθεσία Υγιεινής και Ασφάλειας. Οι χειριστές σε κάθε στιγμή θα πρέπει να μπορούν να εφαρμόζουν εγκεκριμένες αποτελεσματικές αγωγές σε όλη την βιομάζα της μονάδας. Το πρόγραμμα αγωγής και τα επίπεδα βιομάζας θα πρέπει να καταγράφονται. Πρακτική προληπτικής χρήσης χημειοθεραπευτικών θα πρέπει να αποφεύγεται για να μειωθεί η πιθανότητα ανάπτυξης ανθεκτικότητας και η περιβαλλοντική επιβάρυνση. Όλες οι αγωγές θα πρέπει να επιβλέπονται σε όλη την διάρκεια τους από έμπειρο κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό. Όταν εμφανιστούν συμπτώματα αυξημένου stress στον ιχθυοπληθυσμό κατάλληλες ενέργειες θα πρέπει να γίνουν άμεσα (οξυγόνωση νερού, απομάκρυνση ποδιάς κτλ.)
Ο ιχθυοπληθυσμός θα πρέπει να βρίσκεται υπό επιτήρηση για κάποιο χρονικό διάστημα μετά την αγωγή με στόχο τον προσδιορισμό της αποτελεσματικότητας της αγωγής και της αντίδρασης του ιχθυοπληθυσμού σε αυτή. Μη χρησιμοποιημένες φαρμακευτικές / χημειοθεραπευτικές ουσίες θα πρέπει να απομακρύνονται με κατάλληλο τρόπο. Αποθήκευση φαρμακευτικών / χημειοθεραπευτικών ουσιών θα πρέπει να γίνεται ακολουθώντας όλες τις νομικές διατάξεις κατάλληλη σήμανση, χρήση σημασμένων χώρων αποθήκευσης που κλειδώνουν κτλ. Θα πρέπει να κρατούνται αρχεία όλων των αγωγών και να φυλάσσονται σύμφωνα με τις διατάξεις του Προτύπου AGRO 4.1. Σε ορισμένες περιπτώσεις όπου η πίεση του παθογόνου είναι μεγάλη συστήνεται να ακολουθείται συγχρονισμένη χρήση αγωγών φαρμακευτικών / χημειοθεραπευτικών αγωγών σε μονάδες μιας περιοχής με στόχο την εκρίζωση του προβλήματος και την μείωση πιθανότητας επαναμόλυνσης. Αυτή η στρατηγική θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη την συνδυαστική δράση στο περιβάλλον. Νόμιμες περίοδοι αναμονής θα πρέπει να παρατηρούνται μετά από όποια αγωγή. Σε περίπτωση που δεν καθορίζεται χρόνος αναμονής αυτός δεν πρέπει να είναι κατώτερος των 500 βαθμοημερών. Θα πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη οι αντενδείξεις / παρενέργειες στο προσωπικό κατά την διάρκεια και μετά την χρήση των φαρμακευτικών ουσιών (όπως περιγράφονται στο δελτίο στοιχείων του σκευάσματος). 2.5.2 Αγωγές με εμβάπτιση (Κυρίως για εξωτερικές παρασιτώσεις) Όλες οι χημικές ουσίες θα πρέπει να έχουν άδεια χρήσης και να χρησιμοποιούνται κατά το δυνατό σε μικρές ποσότητες. Θα πρέπει να γίνονται τακτικοί έλεγχοι / μετρήσεις παρασίτων ώστε να μειωθεί η χρήση χημικών ουσιών και η περιβαλλοντική επιβάρυνση με ταυτόχρονη αύξηση της αποτελεσματικότητας. Μειώνεται ο όγκος του κλωβού αποφεύγοντας τα προβλήματα που αφορούν stress των ψαριών και μείωση της ευημερίας του ιχθυοπληθυσμού. Επιφανειακή μερική έγκλιση του κλωβού με περιφερειακό διαχωριστικό συστήνεται να εφαρμόζεται σε όλες τις αγωγές. Οι αγωγές θα πρέπει να προγραμματίζονται κατάλληλα ώστε η αφαίρεση του διαχωριστικού να συμπίπτει με την ύπαρξη καλής ανανέωσης του νερού έτσι ώστε η χημική ουσία να διαλύεται γρήγορα μειώνοντας όποια περιβαλλοντική επίδραση. Οι χημικές ουσίες θα πρέπει να χρησιμοποιούνται σε νόμιμες συγκεντρώσεις και θα πρέπει να προ-διαλύονται σε όγκο νερού πριν προστεθούν στον κλωβό. Οι χημικές ουσίες σε διάλυμα θα πρέπει να προστίθενται κάτω από την επιφάνεια, δεν θα πρέπει να προστίθενται στην επιφάνεια γιατί αυτό αυξάνει τον κίνδυνο του χειριστή. Μόνο το εντελώς απαραίτητο προσωπικό θα πρέπει να φοράει προστατευτικό εξοπλισμό / ρουχισμό και θα πρέπει να βρίσκεται αντίθετα από την φορά του αέρα τη στιγμή της αγωγής.
Οι ποσότητες των χημικών ουσιών και η διάρκεια της αγωγής θα πρέπει να ακολουθεί την συνταγή του Κτηνίατρου. Δεν θα πρέπει ανεξέλεγκτα να αυξάνεται η δοσολογία ή η διάρκεια της αγωγής για λόγους περιβαλλοντικής επίδρασης και ευημερίας του ιχθυοπληθυσμού. Οι αγωγές θα πρέπει να καταγράφονται σε ειδικό αρχείο. Συνιστάται να γίνεται σε επίπεδο μονάδας τακτικός προσδιορισμός περιβαλλοντικής επιβάρυνσης. 2.5.3 Αγωγές στην τροφή (Χρησιμοποιείται για θεραπεία βακτηριακών και παρασιτικών νοσημάτων) Αγωγές θεραπευτικές ή και προληπτικές στην τροφή είναι συνήθως αντιβιοτικά, νέας γενιάς αντιπαρασιτικά φάρμακα και νέας γενιάς εμβόλια. Θα πρέπει να γίνονται συχνές μετρήσεις παρασίτων ώστε να γίνεται αποτελεσματική θεραπεία, να χρησιμοποιούνται μικρές ποσότητες και να περιορίζεται η περιβαλλοντική επιβάρυνση. Όλες οι φαρμακευτικές ουσίες / χημειοθεραπευτικά χορηγούνται μετά από Κτηνιατρική Συνταγή. Η τροφή θα πρέπει να παρασκευάζεται από αναγνωρισμένη / εγκεκριμένη εταιρεία παραγωγής ιχθυοτροφών μετά από λήψη Κτηνιατρικής Συνταγής με σκοπό την κατάλληλη ποσότητα και διασπορά της φαρμακευτικής ουσίας στο σύμπηκτο τροφής και θα πρέπει να είναι κατάλληλα σημασμένη. Σε έκτακτες περιπτώσεις, μικρές ποσότητες μπορεί να παρασκευαστούν στην μονάδα με την προϋπόθεση ότι υπάρχει η κτηνιατρική συνταγή και η κατάλληλη επιτήρηση. Προσεκτικό τάισμα απαιτείται για να έχουν όλα τα ψάρια πρόσβαση στην τροφή. Προσεκτικό τάισμα εξασφαλίζει μειωμένη περιβαλλοντική επιβάρυνση μέσω της βιο-συσσώρευσης στον πυθμένα κάτω από τα κλουβιά. Η φαρμακούχος ιχθυοτροφή ταΐζεται στα πρώτα γεύματα και αν χρειαστεί συμπληρώνεται από κανονική τροφή. Ο ιχθυοπληθυσμός θα πρέπει να βρίσκεται υπό επιτήρηση για κάποιο χρονικό διάστημα μετά την αγωγή με στόχο τον προσδιορισμό της αποτελεσματικότητας της αγωγής και της αντίδρασης του ιχθυοπληθυσμού σε αυτή. 2.6 Περιβαλλοντικά θέματα Οι ιχθυοκαλλιεργητές αναγνωρίζουν την πιθανότητα περιβαλλοντικής επιβάρυνσης από την ίδια την φύση της καλλιέργειας, των διαδικασιών παραγωγής και του εντοπισμού
της. Ορθή περιβαλλοντική πρακτική και διαχείριση είναι αλληλένδετη με την καλή επιχειρηματική πρακτική επιτρέποντας στην θαλασσοκαλλιέργεια να αναπτυχθεί σε αυτοδύναμη πορεία. Θα ενισχύσει επίσης την συνεργασία με τις αρμόδιες αρχές με την ευθύνη προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος για όλους. Υιοθέτηση Ορθής περιβαλλοντικής πρακτικής θα βελτιώσει σημαντικά την εικόνα της θαλασσοκαλλιέργειας και θα βελτιώσει τις σχέσεις με τους καταναλωτές και το κοινό γενικότερα. Επιπρόσθετα υπάρχουν άλλοι που θα επιθυμούσαν να εκμεταλλευτούν το θαλάσσιο περιβάλλον για δικό τους σκοπό. Το ευρύ κοινό επίσης περιμένει ανοιχτή πρόσβαση σε καθαρό και χωρίς ρύπους θαλάσσιο περιβάλλον. 2.6.1 Γενικά Σημεία Οι ιχθυοκαλλιεργητές λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τους την μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων η οποία είναι απαραίτητη για την έναρξη λειτουργίας όποιας μονάδας παραγωγής. Αφού αναγνωριστούν οι κίνδυνοι, θα πρέπει να αναπτυχθούν σχέδια διαχείρισης και διαδικασίες για να επιτραπεί η μείωση ή και η εξαφάνιση αυτών των κινδύνων. Οι εταιρείες θα πρέπει να ακολουθούν τακτικούς ελέγχους περιβαλλοντικών επιπτώσεων ακόμη και όταν δεν απαιτούνται από τις αρμόδιες αρχές. Ένα βασικό πρόγραμμα συνιστάται να περιλαμβάνει καθημερινό έλεγχο θερμοκρασίας και διαλυμένου οξυγόνου. Ενθαρρύνονται τακτικοί έλεγχοι θρεπτικών υλικών και πλαγκτονικών επιπέδων. Ενθαρρύνονται ετήσιοι έλεγχοι του βυθού της θάλασσας. Άρτια περιβαλλοντική διαχείριση και παρακολούθηση παρέχει πρώιμα ειδοποίηση για ανερχόμενα προβλήματα, επιτρέπει ταχεία επίλυσή τους, ενισχύει την εμπιστοσύνη του πελάτη και με την επίδειξη της απαραίτητης σχολαστικότητας μπορεί να προσφέρει πλεονεκτήματα προώθησης του προϊόντος. Ο σχεδιασμός και η διαμόρφωση των κλωβών και της βάσης της ξηράς θα πρέπει να σέβεται το περιβάλλον τοπίο με στόχο την μείωση της οπτικής επίπτωσης.
2.6.2 Άγρια χλωρίδα και πανίδα Η γεωγραφική κατανομή της θαλασσοκαλλιέργειας σημαίνει ότι αυτή θα αλληλεπιδρά με την τοπική πανίδα, συμπεριλαμβανόμενης και αυτής που τρέφεται με ψάρια. Είναι σημαντικό οι ιχθυοκαλλιεργητές να γνωρίζουν την σχετική με την προστασία της άγριας χλωρίδας και πανίδας νομοθεσία και να λειτουργούν με γνώμονα αυτή. Η τοποθεσία της μονάδας θα πρέπει να περιορίζει κατά το δυνατό την πιθανότητα αλληλεπιδράσεων μεταξύ εκτρεφόμενου ιχθυοπληθυσμού και άγριας πανίδας, είτε αυτή τρέφεται με ψάρια είτε όχι. Η επιλογή θέσης θα πρέπει να γίνεται σε απόσταση από περιοχές αναπαραγωγής υδρόβιων οργανισμών και από επίσημα ή ανεπίσημα προστατευμένες περιοχές. Έρευνα τοποθεσίας και κατάλληλη συμβουλευτική δράση θα υποδείξει τις περιοχές που έχουν ενδιαφέρον λόγω της άγριας πανίδας τους και θα τις επισημάνει. Όλα τα συστήματα προστασίας από θηρευτές θα πρέπει να είναι αποτελεσματικά, μη θανατηφόρα και να αποτρέπουν τον αποκλεισμό της άγριας πανίδας. Συνιστάται, όπου απαιτείται, να τοποθετούνται επιφανειακά δίχτυα για την αποτροπή άγριων πτηνών. Η προτεινόμενη λύση όπου υπάρχουν ανάλογα προβλήματα είναι η χρήση τεταμένου διχτυού. (χρησιμοποιώντας συνδυασμό βαριδιών και σχοινιών) Τα δίχτυα θηρευτών θα πρέπει να έχουν τέτοιο μέγεθος ματιού ώστε να αποφεύγεται η παγίδευση και να είναι τεταμένα με την βοήθεια βυθιζόμενων βαριδιών. Όλα τα δίχτυα θα πρέπει να ελέγχονται και να συντηρούνται τακτικά. Όπου οι θηρευτές αποτελούν σοβαρό πρόβλημα θα πρέπει να χρησιμοποιούνται ακουστικοί διώκτες όπου επιτρέπεται σε συνδυασμό με τεταμένα δίχτυα, εκτός αν απαγορεύεται από την αρμόδια αρχή. Οι διώκτες θα πρέπει να ρυθμίζονται και να λειτουργούν με τέτοιο τρόπο ώστε να καλύπτουν όλη την μονάδα και θα πρέπει να παράγουν ένα τυχαίο και ποικίλο σήμα. Όπου όλα τα μέσα έχουν αποτύχει, συνιστάται επικοινωνία με τις αρχές για την έγκριση χρήσης ανθρωπιστικών καταστρεπτικών μεθόδων. Όποιο ζώο παγιδεύεται θα πρέπει να απελευθερώνεται αμέσως στο θαλάσσιο περιβάλλον ενώ αν έχει τραυματιστεί σοβαρά θα πρέπει με συμφωνία της αρμόδιας αρχής να απομακρύνεται με ανθρωπιστικό τρόπο. Αλληλεπιδράσεις με τον άγριο ιχθυοπληθυσμό μπορούν να μειωθούν στο ελάχιστο με τακτικό έλεγχο και εφαρμογή ορθής πρακτικής διατροφής.
2.6.3 Διαφυγές Τα δίχτυα θα πρέπει να ελέγχονται, να επισκευάζονται και να επιδιορθώνονται συχνά. Για να διατηρούν την ανθεκτικότητά τους τα δίχτυα θα πρέπει να αποθηκεύονται καλυμμένα η υπεριώδης ακτινοβολία εξασθενεί το υλικό τους. Θα πρέπει να λαμβάνονται όλα τα απαραίτητα μέτρα για αποφυγή διαφυγών κατά την διάρκεια διαδικασιών διαχείρισης. Συνιστάται να αποφεύγεται η εκούσια απελευθέρωση εκτρεφόμενων ψαριών στην θάλασσα. Όλα τα περιστατικά που αφορούν διαφυγές εκτρεφόμενου ιχθυοπληθυσμού θα πρέπει να καταγράφονται. Οι εταιρείες θα πρέπει να έχουν αναπτύξει σχέδια έκτακτης ανάγκης περιγράφοντας τις ενέργειες που θα πρέπει να γίνουν σε περίπτωση διαφυγής. 2.6.4 Φαρμακευτικές ουσίες Ένας αριθμός περιβαλλοντικών ανησυχιών έχουν αναπτυχθεί όσον αφορά την χρήση χημειοθεραπευτικών, φαρμάκων και χημικών στην θαλασσοκαλλιέργεια. Θα πρέπει να λαμβάνονται μέτρα για την χρήση περιβαλλοντικά φιλικών μεθόδων για την προστασία της υγείας των εκτρεφόμενων ιχθυοπληθυσμών. Θα πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο εγκεκριμένες από την αρμόδια αρχή φαρμακευτικές ουσίες και οι ποσότητές τους θα πρέπει να κρατούνται στο ελάχιστο δυνατό. Θα πρέπει να ακολουθείται ορθή πρακτική όσον αφορά την διαχείριση του ιχθυοπληθυσμού πχ. ιχθυοπυκνότητα, ποσοστό ταΐσματος κτλ. Προτείνεται εφαρμογή μη χημικών μεθόδων για τον έλεγχο της ανάπτυξης φυκών στην επιφάνεια των διχτυών και των κλωβών εφ όσον αυτό είναι δυνατό ή εναλλακτικά χρήση κατάλληλων εγκεκριμένων χημικών περιβαλλοντικά φιλικών σκευασμάτων. Εξασφάλιση της άμεσης διάλυσης και διασποράς της φαρμακευτικής ουσίας στο υδάτινο περιβάλλον μετά την αγωγή. Στην περίπτωση της χρήσης φαρμακούχου ιχθυοτροφής θα πρέπει να εξασφαλίζεται η ύπαρξη ενός συστήματος ασφαλείας άμεσης ή έμμεσης παρακολούθησης για να αποφεύγεται η συσσώρευση στον πυθμένα. Θα πρέπει να ακολουθείται τακτικός έλεγχος για την εξακρίβωση πιθανής περιβαλλοντικής επιβάρυνσης. Τήρηση με ακρίβεια των σχετικών αρχείων.
2.6.5 Οργανικές Ενώσεις Προέρχεται από υπολείμματα τροφής και περιττώματα και πιθανά αποτελεί την μεγαλύτερη πηγή ρύπανσης από μια μονάδα ιχθυοκαλλιεργειών. Περιβαλλοντικές επιδράσεις από τα περιττώματα εξαρτώνται από τον τύπο της τροφής την ποσότητα της τροφής και είναι πιο περιορισμένα από αυτά που προέρχονται από περιττώματα τα οποία λόγω του αργού ρυθμού βύθισης και της λεπτής σύστασής τους διασπείρονται σε ευρύτερη έκταση. Ο τύπος το σύστημα ταΐσματος, ο ρυθμός και η περιοχή συσσώρευσης αλληλεπιδρούν ώστε να προσδιορίσουν την περιβαλλοντική επίδραση από τα υπολείμματα τροφής. Η εισαγωγή τους μπορεί να περιοριστεί μέσω: Ελεγχόμενη διατροφή με παρακολούθηση του επιπέδου διατροφής του ιχθυοπληθυσμού και με τακτικούς ελέγχους των αποτελεσμάτων ανάπτυξης με στόχο την έγκαιρη διόρθωση και προσαρμογή του σιτηρεσίου. Χρήση των κατάλληλων σιτηρεσίων όσον αφορά την σύσταση, μέγεθος σύμπηκτου και ποσοστού ταΐσματος. Εφαρμογή τακτικού προσδιορισμού της εισαγωγής οργανικών παραγόντων θα δώσει πρώιμες ενδείξεις για πιθανά προβλήματα και θα επιτρέψει γρήγορες διορθωτικές ενέργειες. Ορθολογική επιλογή και χρήση της τροφής έτσι ώστε να επιτυγχάνονται τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα (ελάχιστος συντελεστής μετατρεψιμότητας FCR) με τον τύπο τροφής που χρησιμοποιείται και συνεχής προσπάθεια αναβάθμισης της ποιότητας της τροφής (και του ενεργειακού της περιεχομένου) έτσι ώστε η μονάδα να βελτιώνει συνεχώς σε κάθε παραγωγή της σε συνεργασία με τον προμηθευτή της τα αποτελέσματά της (οικονομικά και περιβαλλοντικά). Χαμηλός Συντελεστής Μετατρεψιμότητας σημαίνει χαμηλό κόστος παραγωγής και μικρότερη επιβάρυνση του περιβάλλοντος. 2.6.6 Άλλοι παράγοντες Απομακρύνετε όλα τα σκουπίδια και τα άχρηστα υλικά από την μονάδα και διευθετήστε τα κατάλληλα σε συνεργασία με την τοπική κοινότητα. Χρησιμοποιήστε πάνω από την επιφάνεια υλικά με ήπιους χρωματικούς τόνους. Σεβασμός της χρήσης του θαλάσσιου περιβάλλοντος και από άλλους χρήστες ναυσιπλοΐα, ψάρεμα, τουρισμός. Σεβασμός ιστορικών, πολιτιστικών ή αρχαιολογικών χώρων κοντά στην περιοχή της μονάδας παραγωγής Οι παράκτιες εγκαταστάσεις θα πρέπει να σχεδιαστούν με βάση την ελάχιστη περιβαλλοντική επιβάρυνση και πρέπει να ακολουθούν τις αντίστοιχες πολιτικές οδηγίες και νομοθετικές διατάξεις. Γνώση και σεβασμός της σχετικής περιβαλλοντικής νομοθεσίας και των διατάξεων για την προστασία της άγριας πανίδας και χλωρίδας.
2.6 Διαχείριση Ιχθυοπληθυσμού Όλες οι διαδικασίες παραγωγής και διαχείρισης θα πρέπει να εφαρμόζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να περιορίζουν το stress του ιχθυοπληθυσμού. Αυτό επιβεβαιώνει την ευημερία του ιχθυοπληθυσμού, προωθεί την ανάπτυξη και την ποιότητα του τελικού προϊόντος και μειώνει την περιβαλλοντική επιβάρυνση. 2.7.1 Θνησιμότητες Τακτική και γρήγορη απομάκρυνση των νεκρών ή και των ετοιμοθάνατων ψαριών περιορίζει τα πιθανά προβλήματα υγείας και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Η αιτία των θνησιμοτήτων θα πρέπει να εξακριβώνεται από Κτηνίατρο Iχθυοπαθολόγο. Οι θνησιμότητες (σε ιδανικές συνθήκες) θα πρέπει να απομακρύνονται καθημερινά ιδιαίτερα κατά την διάρκεια του καλοκαιριού όπου ο ρυθμός αποσύνθεσης όπως και ο ρυθμός διασποράς ασθενειών είναι υψηλότερος. Όταν η καθημερινή απομάκρυνση των θνησιμοτήτων δεν είναι δυνατή, οι θνησιμότητες θα πρέπει να απομακρύνονται όσο συχνά είναι πρακτικό, κατά προτίμηση κάθε 2-3 ημέρες. Όταν κάποια ασθένεια βρίσκεται σε εξέλιξη οι θνησιμότητες θα πρέπει να απομακρύνονται καθημερινά εκτός εάν αυτό οδηγεί σε περαιτέρω αύξηση της θνησιμότητας. Καθημερινή απομάκρυνση θνησιμοτήτων μπορεί εύκολα να επιτευχθεί με χρήση συλλεκτών θνησιμοτήτων στον πυθμένα των κλωβών. Άλλες κατάλληλες μέθοδοι για την απομάκρυνση των θνησιμοτήτων περιλαμβάνουν την χρήση δυτών και μηχανικών συστημάτων. Όταν χρησιμοποιούνται δύτες θα πρέπει να μπορούν να μετακινούνται από κλωβό σε κλωβό κάτω από την επιφάνεια από το να βγαίνουν συνεχώς στην επιφάνεια. Όλα τα νεκρά ή θνησιγενή ψάρια θα πρέπει να καταμετρούνται ή όταν δεν είναι δυνατόν (μεγάλος αριθμός) να γίνεται εκτίμηση του αριθμού τους με ζύγιση του συνόλου και διαίρεσής του με το μέσο βάρος ψαριού και να ελέγχονται εξωτερικά με την απομάκρυνσή τους από τον κλωβό για απώλειες λεπιών, πληγές, απώλεια οφθαλμών ή πτερυγίων κτλ. και όποια εξωτερικά σημεία θα πρέπει να καταγράφονται. Αν δεν υπάρχει κανένα εξωτερικό σημείο της αιτίας των θνησιμοτήτων, τα ψάρια θα πρέπει να στέλνονται έγκαιρα και κατάλληλα προετοιμασμένα για την μεταφορά σε εργαστήριο ιχθυοπαθολογίας για διάγνωση. Αν διαγνωστεί ένα πρόβλημα υγείας θα πρέπει να αρχίσει το ταχύτερο δυνατό η κατάλληλη θεραπευτική αγωγή. Η προτεινόμενη ορθή πρακτική για την απομάκρυνση των θνησιμοτήτων είναι η ενσίρωση, η καύση και η ταφή. Οι θνησιμότητες δεν θα πρέπει ποτέ να πετιούνται στην θάλασσα. Τα αρχεία θνησιμοτήτων θα πρέπει να κρατούνται και θα πρέπει να περιλαμβάνουν ημερομηνία, αριθμούς, βάρος (αν το βάρος του δείγματος δεν είναι γνωστό) και αιτία (αν και όταν γίνει γνωστή). Όλες οι αυξήσεις στον ρυθμό θνησιμοτήτων θα πρέπει να εξιχνιάζονται γρήγορα και άμεσες ενέργειες θα πρέπει να γίνονται για την διόρθωση της κατάστασης. Το προσωπικό της μονάδας θα πρέπει να εκπαιδεύεται και να ενημερώνεται για τους κύριους λόγους που προκαλούν θνησιμότητες στα ψάρια.
2.7.2 Διατροφή Η διαχείριση διατροφής παίζει πολυσύνθετο ρόλο στην θαλασσοκαλλιέργεια. Επηρεάζει την παραγωγή, την οικονομική προοπτική, την ευημερία του ιχθυοπληθυσμού, την υγεία και το θαλάσσιο περιβάλλον. Η ορθή πρακτική απαιτείται για να εξασφαλιστούν ιδανικές επιδράσεις σε όλους αυτούς τους τομείς. Η τροφή απαιτείται να διατηρεί την υγεία να προάγει την ανάπτυξη και να είναι φιλική προς το περιβάλλον. 2.7.2.1. Επιλογή της τροφής Όλα τα σιτηρέσια θα πρέπει να είναι εγκεκριμένα υψηλής ποιότητας, με σωστή διαιτητική σύσταση όσον αφορά τα θρεπτικά συστατικά και να καλύπτει όλες τις ενεργειακές απαιτήσεις του ιχθυοπληθυσμού. Οι προδιαγραφές τους θα πρέπει να διασφαλίζονται προς τον παραγωγό με έγκυρα νόμιμα πιστοποιητικά που θα παρέχει ο κατασκευαστής τους. Η σύσταση των ιχθυοτροφών θα πρέπει να καλύπτεται από την Ελληνική και Ευρωπαϊκή νομοθεσία. Η φυσική τους δομή θα πρέπει να εγγυάται την ελάχιστη επίπτωση στο περιβάλλον, δεν θα πρέπει να περιέχει δηλαδή υψηλά ποσοστά σκόνης. Η τροφή που χρησιμοποιείται θα πρέπει να είναι παρασκευασμένη για το είδος του ψαριού που θα χορηγηθεί και να συνοδεύεται από αναλυτικό τεχνικό φυλλάδιο που θα αναγράφονται : η σύσταση και σύνθεση της τροφής (όπως ορίζει η σχετική νομοθεσία), το ενεργειακό της περιεχόμενο, οι διαστάσεις των κόκκων και οι προτεινόμενες ποσότητες ανά μέγεθος ψαριού και θερμοκρασία (πίνακας διατροφής). Σε κάθε συσκευασία θα πρέπει να αναγράφεται εκτός από τα επιβαλλόμενα από το νόμο (ονομασία προϊόντος, σύνθεση) η ημερομηνία λήξης της τροφής και ο αριθμός παρτίδας παραγωγής της. Οι ιχθυοτροφές δεν θα πρέπει να περιέχουν προϊόντα, υποπροϊόντα και παραπροϊόντα χερσαίων ζώων σύμφωνα με την Εθνική και Κοινοτική Νομοθεσία, 2.7.2.2 Διαχείριση της τροφής Το μέγεθος του σύμπηκτου θα πρέπει να είναι κατάλληλο για το μέγεθος του εκτρεφόμενου ιχθυοπληθυσμού. Το ποσοστό διατροφής (ανά γεύμα ή ανά ημέρα) θα πρέπει να είναι κατάλληλο για τον αριθμό και την βιομάζα των ψαριών σε ένα κλωβό. Τα ψάρια θα πρέπει να τρέφονται σε τακτά διαστήματα ώστε να μην προκληθεί ή να αυξηθούν τα επίπεδα του stress. Το ποσοστό της τροφής θα πρέπει να παραδίδεται και να διασπείρεται στην επιφάνεια του νερού ώστε όλα τα ψάρια να έχουν ίση ευκαιρία να τραφούν και να καλύψουν τις ημερήσιες διατροφικές τους ανάγκες. Στα μικρά συστήματα κλωβών συστήνεται διατροφή με το χέρι για να επιτευχθεί η καλύτερη στρατηγική διατροφής. Σε μεγαλύτερα συστήματα αυτόματες ταίστρες θα απαιτηθούν με στόχο την διανομή και τον ρυθμό διασποράς για εξασφάλιση ιδανικής διατροφής.
Όπου χρησιμοποιείται αυτόματο σύστημα θα πρέπει να υπάρχει σύστημα αντιδραστικής αναφοράς έτσι ώστε να μειώνεται ή να εξαλείφεται η κατάχρηση τροφής. Η αναφορά μπορεί να γίνεται είτε από τον χειριστή είτε με ένα αυτόματο σύστημα ανάδρασης. Το ποσοστό ταίσματος θα πρέπει να αναπροσαρμόζεται λαμβάνοντας υπόψη την ανάπτυξη του ιχθυοπληθυσμού. Για την αποφυγή συγκέντρωσης μη αποδεκτών επιπέδων συσσωρευμένου λίπους στον ιχθυοπληθυσμό θα πρέπει να διορθώνεται η διαχείριση της τροφής (αναπροσαρμογή σητηρεσίων, επαναμέτρηση της βιομάζας με δειγματοληψία, έλεγχος των πινάκων διατροφής) ώστε να αποφεύγεται στην τελική φάση ανάπτυξης εφαρμόζεται νηστεία για να διορθωθεί η κατάσταση καθώς αυτή αυξάνει τα επίπεδα του stress και περιορίζει την ευημερία του ιχθυοπληθυσμού. Μείωση των επιπέδων του συσσωρευμένου λίπους θα πρέπει να επιτευχθεί με μείωση της παρεχόμενης ενέργειας ανά γεύμα, είτε μειώνοντας την ποσότητα της τροφής (δίαιτα, όχι νηστεία) είτε κρατώντας την ποσότητα σταθερή και μειώνοντας το ενεργειακό περιεχόμενο της τροφής. Αν η διατροφή θα πρέπει να περιοριστεί για οποιοδήποτε λόγο μειώστε τον αριθμό των γευμάτων παρά την ποσότητα της τροφής που ταίζεται σε κάθε γεύμα. Η παραγωγή και χρήση φαρμακούχων ιχθυοτροφών, θα πρέπει να ακολουθεί την Ελληνική και Ευρωπαϊκή νομοθεσία με την εφαρμογή κτηνιατρικής συνταγής και τήρηση σχετικών περιόδων αναμονής. Όλες οι τροφές θα πρέπει να αποθηκεύονται σε καθαρούς, ξηρούς και υδατοστεγείς και καλά αεριζόμενους χώρους ενώ σε αυτούς έχουν πρόσβαση μόνο οι εργαζόμενοι στη μονάδα. Οι χώροι αποθήκευσης ιχθυοτροφών δεν θα πρέπει να είναι προσβάσιμοι σε κατοικίδια ζώα, τρωκτικά ή έντομα. Οι φαρμακούχες ιχθυοτροφές κατάλληλα σημασμένες θα πρέπει να αποθηκεύονται σε ξεχωριστούς χώρους από τις κανονικές ιχθυοτροφές για να αποφευχθεί όποια ανάμειξη. Αρχεία ιχθυοτροφών θα πρέπει να κρατούνται συνεχώς και θα πρέπει να περιλαμβάνουν λεπτομέρειες του προμηθευτή, ποσότητα, τύπος ιχθυοτροφής σε αποθήκευση, ποσότητες που ταίστηκαν σε κάθε κλωβό, προβλήματα κτλ. 2.7.3 Ζύγισμα δείγματος Όπου είναι δυνατό αυτό θα πρέπει να γίνεται παράλληλα με άλλες δραστηριότητες διαχείρισης του ιχθυοπληθυσμού (πχ. διαλογή). Τα ψάρια που ζυγίζονται θα πρέπει να αποτελούν τυχαίο δείγμα (αν είναι δυνατό από δύο-τρία σημεία του κλωβού) και δεν θα πρέπει να περιλαμβάνονται ψάρια που κολυμπούν στην περιφέρεια του κλωβού. Οι χρήση ανιχνευτή βιομάζας θα πρέπει να υπολογιστεί σαν εναλλακτική λύση αφού στην περίπτωση αυτή δεν χρειάζονται χειρισμοί του ιχθυοπληθυσμού. Όπου αυτό δεν είναι εφικτό ο χειρισμός του ιχθυοπληθυσμού θα πρέπει να γίνει με προσοχή χρησιμοποιώντας εξοπλισμό που δεν προκαλεί τραύματα, απώλειες λεπιών κτλ. ή στρεσάρει τα ψάρια. Με την βοήθεια απόχης μικροί πληθυσμοί ψαριών απομακρύνονται και ένα δείγμα από αυτούς ζυγίζεται.
Οι ζυγαριές μετακίνησης δεν θα πρέπει να γεμίζονται με ψάρια για επιτάχυνση της διαδικασίας. Αν απαιτείται μέτρηση μήκους ή επιπέδων συσσωρευμένου λίπους τα ψάρια θα πρέπει να αναισθητοποιούνται. Όταν χρησιμοποιείται αναισθησία θα πρέπει να ακολουθούνται όλες οι διατάξεις υγείας και ασφάλειας όπως και η σχετική νομοθεσία. 2.7.4 Διαλογή /Αραιώσεις Οι ιχθυοπληθυσμοί συχνά απαιτούν κατά την διάρκεια του κύκλου παραγωγής τους, διαλογές για δύο κύριους λόγους. Αρχικά για να αποτραπεί η ανάπτυξη ιεραρχιών κυριαρχίας όπου αυτές αναπτύσσονται τα κυρίαρχα ψάρια αποτρέπουν τα άλλα από την πρόσβαση στην τροφή με όλα τα επακόλουθα προβλήματα.. Αραίωση είναι η διαδικασία όπου ένας κλωβός χωρίζεται αριθμητικά (συνήθως σε δύο ίσα μέρη) καθώς η βιομάζα του κλωβού σταδιακά γίνεται περιοριστικός παράγοντας. Προτείνεται συχνά η αρχική τοποθέτηση του αριθμού ψαριών που αντιστοιχούν στην τελική βιομάζα με στόχο όπου είναι δυνατό να αποφευχθούν διαλογές και αραιώσεις σε όλη την διάρκεια του κύκλου παραγωγής. Αν η διαλογή /αραίωση είναι απαραίτητη, αυτή θα πρέπει να συνδυάζεται με άλλες διαδικασίες διαχείρισης του ιχθυοπληθυσμού. Όπου είναι δυνατό αποφύγετε την διαλογή / αραίωση κατά την διάρκεια χρονικών περιόδων όπου η θερμοκρασία του νερού είναι πολύ αυξημένη για να ελαχιστοποιηθεί η πιθανότητα εκδήλωσης κάποιας ασθένειας. Θα πρέπει να εφαρμόζεται νηστεία 24-48 ωρών στον ιχθυοπληθυσμό πριν την διαλογή / αραίωση για την μείωση απώλειας λεπιών. Παθητική διαλογή θα πρέπει να προτιμάται όπου είναι δυνατό και πρακτικό. Τα μηχανικά συστήματα θα πρέπει να μειώνουν το stress και όπου είναι πρακτικό να αφήνουν τα ψάρια να μετακινούνται μέσα στο νερό. Όπου θα πρέπει να χρησιμοποιούνται δίχτυα θα πρέπει να μην έχουν κόμπους με στόχο να αποφεύγονται οι τραυματισμοί και η απώλεια λεπιών. Δεν θα πρέπει να υπάρχει σημαντική διαφορά μεταξύ του αρχικού και του περιβάλλοντος υποδοχής. Θα πρέπει να τηρούνται αρχεία όλων των διαλογών / αραιώσεων και θα πρέπει να περιγράφονται αριθμοί, προέλευση και προορισμός του ιχθυοπληθυσμού.
2.7.5 Περιβάλλον Εκτροφής Η διατήρηση του περιβάλλοντος εκτροφής σε ιδανικές συνθήκες είναι απαραίτητη για την ευημερία του ιχθυοπληθυσμού, την υγεία και μείωση της περιβαλλοντικής επίδρασης. Διατηρείστε το θαλάσσιο περιβάλλον σε ιδανικές συνθήκες εκτροφής για μια ομάδα παραγόντων όπως οξυγόνο, αμμωνία, νιτρικά, νιτρώδη κτλ. Μέσα στα πλαίσια λειτουργίας,η θερμοκρασία θα πρέπει να παραμένει όπου είναι δυνατό μέσα στα όρια που είναι αποδεκτά για τον εκτρεφόμενο ιχθυοπληθυσμό. Η ροή του νερού (ένταση ρευμάτων) θα πρέπει να ανανεώνει το νερό σε ικανό βαθμό, να διατηρεί το επίπεδο διαλυμένου οξυγόνου και να απομακρύνει τα οργανικά κατάλοιπα (χωρίς να προκαλεί περιβαλλοντικές επιπτώσεις) αλλά δεν θα πρέπει να προκαλεί παραμόρφωση των διχτυών μειώνοντας τον όγκο των κλωβών. Όταν εμφανίζεται πλαγκτονική άνθηση (bloom) δεν πρέπει να ταΐζετε τον ιχθυοπληθυσμό καθώς μπορεί να προκληθούν ανοξικές συνθήκες που μπορεί να οδηγήσουν σε θνησιμότητες του ιχθυοπληθυσμού. 2.7.6 Επιχειρήσεις Δυτών Οι επιχειρήσεις καταδύσεων θα πρέπει να υπακούουν σε όλες τις υπάρχουσες νομικές διατάξεις Υγείας και Ασφάλειας όπως και τις προτάσεις σχετικά με τους αριθμούς των ομάδων, διάρκεια καταδύσεων κτλ. Συστήνεται στην μονάδα να μην πραγματοποιούνται καταδύσεις μόνο από ένα δύτη. Όπου η επαναλαμβανόμενη πρόσβαση στην επιφάνεια δεν είναι δυνατό να αποφευχθεί, ιδιαίτερη μέριμνα θα πρέπει να δίνεται στον αθροιστικό χρόνο της κατάδυσης και στην πιθανή ανάγκη αποσυμπίεσης. Προτείνεται να ακολουθείται διαδικασία απολύμανσης όταν οι δύτες μετακινούνται από μονάδα σε μονάδα είτε ανήκουν στην ίδια είτε σε διαφορετικές εταιρείες.
2.7.7 Εξαλίευση Η μη εφαρμογή του κώδικα ορθής πρακτικής κατά την εξαλίευση οδηγεί σε υποβάθμιση των ψαριών με οικονομική απώλεια παρά την σκληρή προσπάθεια σε όλη την διάρκεια του κύκλου παραγωγής. Έλεγχοι πριν την εξαλίευση υποδεικνύουν πότε τα ψάρια είναι έτοιμα για εξαλίευση και πώληση. Όλες οι περίοδοι αναμονής φαρμακευτικών ουσιών θα πρέπει να έχουν ολοκληρωθεί. Η διατροφή του ιχθυοπληθυσμού θα πρέπει να διακοπεί πριν την εξαλίευση, ώστε ο πεπτικός τους σωλήνας να έχει εκκενωθεί ικανοποιητικά έως πλήρως. Ως χρόνος νηστείας (σε ημέρες) ορίζεται ο λόγος 40/Τ, όπου Τ η θερμοκρασία του θαλασσινού νερού. Με εξαίρεση έκτακτες συνθήκες κακοκαιρίας ή και βλάβη εξοπλισμού, θα πρέπει να αποφεύγονται παρατεταμένες περίοδοι νηστείας. Ο εξοπλισμός εξαλίευσης θα πρέπει να είναι καθαρός και σε καλή κατάσταση πριν την χρήση και θα πρέπει να καθαρίζεται, απολυμαίνεται και ξεπλένεται με εγκεκριμένη μέθοδο μετά την χρήση. Όποιος εξοπλισμός υποπτευόμαστε ότι δεν πληρεί τα παραπάνω κριτήρια δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται. Από τη στιγμή που θα αρχίσει η διαδικασία της εξαλίευσης θα πρέπει να ολοκληρώνεται με φροντίδα και προσοχή το ταχύτερο δυνατό χωρίς όμως να αυξηθεί το επίπεδο του stress του ιχθυοπληθυσμού που θα οδηγούσε σε πτώση της ποιότητας του τελικού προϊόντος. Η συγκέντρωση των ψαριών πριν την απομάκρυνσή τους δεν θα πρέπει να προκαλεί αυξημένα επίπεδα stress ούτε τα ψάρια να παραμένουν συγκεντρωμένα για παρατεταμένες χρονικές περιόδους. Όπου αυτό δεν είναι εφικτό τα ψάρια μεταφέρονται με ειδικές απόχες καθαρές δεξαμενές με παγό/νερό όπου η θανάτωση επέρχεται από θερμικό shock. Η θανάτωση των ψαριών πρέπει να γίνεται σε νερό με πάγο υπό συνθήκες υγιεινής. Κατά την θανάτωση η εσωτερική θερμοκρασία των ψαριών, πρέπει να μειωθεί το συντομότερο δυνατόν στους 4 C έως 0 C. Ο χρόνος θανάτωσης πρέπει να είναι όσο το δυνατόν μικρότερος Ο πάγος ο οποίος απαιτείται για την μείωση της εσωτερικής θερμοκρασίας των ψαριών στους 4 C πρέπει να προέρχεται από πόσιμο ή καθαρό θαλασσινό νερό και να βρίσκεται σε αναλογία προς το ψάρι 1/3. Παράλληλα πρέπει να προστίθεται ικανή ποσότητα νερού ώστε να δημιουργείται ένα πήγμα το οποίο θα προστατεύει τα ψάρια από την σύνθλιψη και θα συμβάλλει στην διατήρηση του φυσικού τους σχήματος. Στη διαδικασία εξαλίευσης θα πρέπει να ακολουθούνται οι διατάξεις υγιεινής ώστε τα ψάρια να μην παρουσιάζουν εξωτερικές (αμυχές) ή εσωτερικές (αιμορραγίες) βλάβες. Η θανάτωση με χρήση παγό-νερου (shock θερμοκρασίας) θεωρείται ανθρωπιστικά αποδεκτή μέθοδος. Όπου χρησιμοποιούνται δοχεία στην εξαλίευση θα πρέπει να βρίσκονται σε καλή κατάσταση και να έχουν ανάλογα σκεπάσματα που να ταιριάζουν καλά.
Σε ιδανικές συνθήκες θα πρέπει να έχουν διπλά τοιχώματα και ελαστικά τμήματα συνδέσμων και στεγανοποίησης. Οι δεξαμενές εξαλίευσης "βούτες" πρέπει να είναι κατασκευασμένες από ανθεκτικό υλικό και πρέπει να είναι καλυμμένες πριν και μετά την εξαλίευση, να είναι καθαρές και να έχουν απολυμανθεί. Τα σκάφη τα οποία χρησιμοποιούνται για εργασίες εξαλίευσης πρέπει να παρέχουν την δυνατότητα αποτελεσματικών χειρισμών οι οποίοι γίνονται υπό υγιεινές συνθήκες. Καθαρίζονται, απολυμαίνονται και συντηρούνται τακτικά. Συστήνεται η αποφυγή απόρριψης νερού γεμάτου με αίμα στην θάλασσα. Νεκρά μόλις εξαλιευμένα ψάρια θα πρέπει να κρατούνται σε ένα ελάχιστο μείγμα πάγου / νερού για την μεταφορά στο συσκευαστήριο με στόχο την μείωση της εσωτερικής θερμοκρασίας του σώματος τουλάχιστον στους 4 ο C το ταχύτερο δυνατό. Τα προϊόντα θαλάσσιας ιχθυοκαλλιέργειας, την ημέρα της εξαλίευσης δεν πρέπει να φέρουν χώμα, λάσπη,περιττώματα και γενικά ξένες ύλες και δεν πρέπει να παρουσιάζουν κανένα κλινικό σύμπτωμα ασθένειας. Ο πάγος που χρησιμοποιείται για την ψύξη θα πρέπει να είναι καλής ποιότητας χωρίς αιχμηρές άκρες ή ακίδες ώστε να μειώνεται η απώλεια λεπιών. Τα αρχεία των εξαλιεύσεων θα πρέπει να περιγράφουν αναλυτικά ημερομηνία, μονάδα, κλωβό και είδος / αριθμούς ψαριών επιπλέον όσων δελτίων είναι απαραίτητα για να συμπληρωθούν για το Σήμα Ποιότητας 2.7.8. Αποθήκευση και μεταφορά νωπών ψαριών Κατά την διάρκεια της αποθήκευσης και μεταφοράς τα νωπά ψάρια θαλάσσιας ιχθυοκαλλιέργειας πρέπει να διατηρούνται σε χώρο που να εξασφαλίζει θερμοκρασία -2 C έως 4 C σε όλα τα σημεία του προϊόντος. Τα νωπά αλιευτικά προϊόντα θαλάσσιας ιχθυοκαλλιέργειας μεταφέρονται στα συσκευαστήρια με οχήματα τα οποία πρέπει να είναι, καθαρά, να απολυμαίνονται τακτικά, και οι εσωτερικές τους επιφάνειες να είναι λείες. Σε όλη την διάρκεια μεταφοράς των νωπών αλιευτικών προϊόντων θαλάσσιας ιχθυοκαλλιέργειας στο συσκευαστήριο (χρόνος μεταφοράς: μικρότερος από 8 ώρες) η θερμοκρασία του ψαριού θα πρέπει να παραμένει μεταξύ 0 ο C και 4 ο C για την εξασφάλιση της ποιότητας του τελικού προϊόντος. 2.7.9. Αξιολόγηση νωπών ψαριών Ελληνικής Θαλασσοκαλλιέργειας
Τα ψάρια της Ελληνικής θαλάσσιας ιχθυοκαλλιέργειας θα πρέπει να έχουν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: Τα ψάρια πρέπει να είναι τυπικά του είδους και απαλλαγμένα από κάθε φυσική κακοποίηση. Tο χρώμα των ψαριών πρέπει να είναι ζωηρό και ιριδίζον, χωρίς αποχρωματισμό, τυπικό του είδους. Το στομάχι των ψαριών πρέπει να είναι κενό και η κοιλιακή χώρα κυρτή. Σημαντική καταστροφή του ουραίου πτερυγίου, δεν είναι αποδεκτή. Η έλλειψη του ραχιαίου πτερυγίου, δεν είναι αποδεκτή. Εάν λείπει κάποιο από τα υπόλοιπα πτερύγια, λόγω μη ανάπτυξης, το ψάρι είναι αποδεκτό, υπό την προϋπόθεση ότι δεν έχει αναπτυχθεί κάποια κάκωση στην θέση του. Σε περίπτωση ελλιπούς ανάπτυξης των βραγχυοκαλυμάτων (σε ποσοστό πάνω από 4% των ψαριών) τα ψάρια είναι μη αποδεκτά για σήμανση. Μη αποδεκτά θεωρούνται ψάρια με οφθαλμούς κατεστραμμένους ή οργανοποιημένους Τα ψάρια στα οποία απουσιάζει ο ένας οφθαλμός σε ποσοστό μικρότερο του 4% είναι αποδεκτά αλλά δεν είναι αποδεκτά αν βρεθεί ψάρι με έλλειψη και των δύο οφθαλμών. Αποδεκτά είναι τα ψάρια τα οποία φέρουν διάστικτες αιμορραγίες οι οποίες δεν οφείλονται σε ασθένεια αλλά στη διαδικασία εξαλίευσης. Μη αποδεκτά είναι τα ψάρια τα οποία φέρουν ανοικτά τραύματα ή μεγάλες αιμορραγίες. Τα ψάρια που φέρουν εκτεταμένες απώλειες λεπιών δεν είναι αποδεκτά. Τα ψάρια που φέρουν τραύματα που έχουν επουλωθεί είναι αποδεκτά. Mή αποδεκτά είναι τα ψάρια που φέρουν ανωμαλίες και κακώσεις όπως: ανοικτά τραύματα και παραμορφώσεις σιαγόνων, σκελετικές ανωμαλίες, παραμορφώσεις σπονδυλικής στήλης, ανώμαλη ανάπτυξη. Τα ψάρια πρέπει να είναι απαλλαγμένα από κάθε άλλη οσμή εκτός της οσμής του νωπού προϊόντος (οσμή θαλασσίων φυκών). Κατά την δοκιμή βρασμού, τα ψάρια πρέπει να είναι απαλλαγμένα από ξένες οσμές ή γεύσεις. Η υφή της σάρκας του ψαριού πρέπει να είναι συνεκτική και χυμώδης. Η σάρκα πρέπει να είναι συμπαγής, ελαστική, η Δε επιφάνεια τομής λεία. Το δέρμα των ψαριών πρέπει να επικαλύπτεται από μία υδαρή και διαυγή βλέννα. Οι οφθαλμοί των ψαριών πρέπει να είναι κυρτοί, ο δε κερατοειδής να είναι διαυγής και η κόρη μαύρη και στίλβουσα. Τα βράγχια δεν πρέπει να έχουν αίμα, βλέννα ή ξένα σώματα, να μην είναι ωχρά, αλλά στίλβοντα. Το περιτόναιο πρέπει να είναι πλήρως προσκολλημένο στη σάρκα. Η σπονδυλική στήλη σε άσκηση πίεσης πρέπει να μην αποχωρίζεται αλλά να σπάει. Τα νεφρά και το αίμα πρέπει να έχουν λαμπερό κόκκινο χρώμα. Στην μακροσκοπική παρασιτολογική εξέταση βάση δειγματοληπτικών στοιχείων δεν θα πρέπει να υπάρχουν μακροσκοπικές αλλοιώσεις και παραμορφώσεις.
2.7.9.1 Απαιτήσεις διαλογής και συσκευασίας Τα ψάρια επιλέγονται με ποιοτικά κριτήρια και υφίστανται διαλογή σύμφωνα με το βάρος τους. Κάθε κιβώτιο περιέχει ψάρια ενός μόνο βάρους διαλογής. Ως βάρη διαλογής και μέγιστος και ελάχιστος αριθμός ψαριών ανά κατηγορία βάρους ορίζονται τα ακόλουθα: 10 Βάρος Αριθμός Ψαριών Αριθμός Ελάχιστο Μέγιστο Ελάχιστος Μέγιστος 0 100 200 50 74 1 200 300 33 45 2 230 300 33 42 3 300 400 25 32 4 300 450 22 31 5 350 450 22 28 6 400 500 20 24 7 400 600 17 24 8 450 550 18 21 9 450 600 17 21 10 500 600 17 19 11 550 650 15 18 12 600 800 13 16 13 800 1000 10 12 14 1000 1200 8 9 15 1200 1500 7 8 Αριθμός Ελάχιστο Μέγιστο Ελάχιστος Μέγιστος 0 100 200 30 55 1 200 300 21 28 2 230 300 20 26 3 300 400 15 19 4 300 450 13 20 5 350 450 13 17 6 400 500 12 15 7 400 600 10 14 8 450 550 11 13 9 450 600 10 13 10 500 600 10 12 11 550 650 9 11 12 600 800 8 9 13 800 1000 6 7 14 1000 1200 5 6 15 1200 1500 4 5 Αριθμός Ελάχιστο Μέγιστο Ελάχιστος Μέγιστος 0 100 200 25 38 1 200 300 17 22 2 230 300 17 22 3 300 400 13 16 4 300 450 11 17 5 350 450 11 14 6 400 500 10 13 7 400 600 8 11 8 450 550 9 11 9 450 600 8 11 10 500 600 8 10 11 550 650 8 9 12 600 800 6 8 13 800 1000 5 6 14 1000 1200 4 5 15 1200 1500 3 4 Σημείωση: Παρέκκλιση από τα προβλεπόμενα στην παρούσα παράγραφο επιτρέπεται μόνο στην περίπτωση ειδικής συμφωνίας με τον παραλήπτη που πρέπει να αναφέρεται ρητώς στα τηρούμενα αρχεία της μονάδας. Τα ψάρια πρέπει να συσκευάζονται εντός καθαρών κυτίων μιας 6 Βάρος Αριθμός Ψαριών χρήσεως, ή κυτίων τα οποία επιδέχονται απολύμανση και τα οποία είναι κατάλληλα για την μεταφορά ψαριών με λεπιδωτό πάγο. Τα κυτία αυτά πρέπει να επιτρέπουν την εκροή του νερού το οποίο προέρχεται από την τήξη του πάγου. Τέλος πρέπει να είναι επαρκώς ανθεκτικά ώστε να εξασφαλίζουν αποτελεσματική προστασία 5 Βάρος Αριθμός Ψαριών των αλιευτικών προϊόντων. Για αεροπορική μεταφορά των προϊόντων απαιτούνται κυτία διπλού πάτου ή χρήση παγοκύστεων ανάλογα με την αεροπορική εταιρεία. Πριν την χρησιμοποίησή τους, τα κυτία πρέπει να τοποθετούνται σε αποθήκη υλικών συσκευασίας. Στον χώρο αυτό προστατεύονται από την σκόνη και την ρύπανση. Τα κυτία πρέπει να ανταποκρίνονται σε όλους του κανόνες υγιεινής και ιδίως: Να μην προκαλούν αλλοιώσεις των οργανοληπτικών χαρακτηριστικών των αλιευτικών προϊόντων
Να μην μεταδίδουν στα αλιευτικά προϊόντα ουσίες επιβλαβείς για την ανθρώπινη υγεία. Όταν απαιτείται πλύσιμο στα ολόκληρα ψάρια, τότε αυτό πρέπει να γίνεται με τρεχούμενο πόσιμο νερό ή καθαρό θαλασσινό νερό. Τα ψάρια τοποθετούνται στα κυτία με προσοχή και όσο το δυνατόν συντομότερα μετά την θανάτωση. Για την καλύτερη συντήρηση των ψαριών πρέπει να υπάρχει ένα στρώμα λεπιδωτού πάγου στον πυθμένα των κυτίων. Τα ψάρια μπορεί να τοποθετούνται ίσια ή κεκαμένα (κουρμπαριστά). Η συσκευασία των ψαριών όταν τα ψάρια κουρμπάρονται πρέπει να γίνεται πριν την έναρξη της νεκρικής ακαμψίας. Η θερμοκρασία του ψαριού δεν πρέπει να υπερβαίνει τους 7 C, κατά την διάρκεια προετοιμασίας και συσκευασίας. Ο πάγος πρέπει να προέρχεται από πόσιμο νερό ή καθαρό θαλασσινό νερό και να αποθηκεύεται σε ψυγείο πάγου ή σε ειδικές ανοξείδωτες ή πλαστικές λεκάνες οι οποίες πρέπει να απολυμαίνονται τακτικά. Όταν τα ψάρια συσκευάζονται με πάγο αυτός θα πρέπει να έρχεται σε άμεση ή έμμεση επαφή με τα ψάρια μέσω κατάλληλου πλαστικού φιλμ ή κλειστών παγοκύστεων. Η ποσότητα του πάγου πρέπει να είναι τέτοια ώστε όταν τα εμπορεύματα παραλαμβάνονται μετά από την μεταφορά τους, η εσωτερική θερμοκρασία του ψαριού να είναι μεταξύ 0 C και 4 C. Πρακτικά αυτό επιτυγχάνεται με αναλογία ψαριών προς πάγο 3/1. Τα κυτία πρέπει να κλείνονται σωστά και με ασφαλή τρόπο. Αν πρόκειται να παραμείνουν στο συσκευαστήριο τότε πρέπει να τοποθετούνται σε ψυκτικούς θαλάμους με κατάλληλα καταγραφικά θερμόμετρα. Η θερμοκρασία του ψαριού πρέπει να διατηρείται από 0 C έως 4 C. Εξωτερικά των κυτίων πρέπει να επικολλάται ετικέτα στοιχείων. Η ετικέτα στοιχείων, περιέχει τα ακόλουθα στοιχεία: α. Χώρα προέλευσης β. Κωδικός αριθμός του συσκευαστηρίου γ. Ημερομηνία συσκευασίας δ. Ένα ειδικό αριθμό ο οποίος αναφέρεται κωδικοποιημένα στην μονάδα, στην παρτίδα και στο κλωβό των συσκευασμένων ψαριών. 2.7.9.2 Παρασκευασμένα Ψάρια Ειδικότερα για τα παρασκευασμένα προϊόντα, οι ενέργειες πρέπει να γίνουν με προσοχή και όσο το δυνατόν συντομότερα μετά την θανάτωση. Η κοιλιακή κοιλότητα πρέπει να ανοιχθεί με μία και μόνο τομή και όλα τα εσωτερικά όργανα, συμπεριλαμβανόμενου και του νεφρού πρέπει να αφαιρεθούν. Τα εκσπλαχνισμένα ψάρια πρέπει να πλένονται με άφθονο κρύο, πόσιμο νερό ή καθαρό θαλασσινό νερό. Τα εκσπλαχνισμένα ψάρια πρέπει να συσκευάζονται με τον ίδιο τρόπο όπως τα ολόκληρα, με την διαφορά ότι τοποθετούνται στα κυτία με την κοιλιακή χώρα προς τα κάτω. Τα εκσπλαχνισμένα ψάρια πρέπει να είναι καθαρά και απαλλαγμένα από αίμα ή ξένα σώματα. Τα λέπια και τα βράγχια μπορεί να αφαιρούνται εάν αυτό έχει ζητηθεί από τον παραλήπτη.
Δεν γίνονται αποδεκτά εκσπλαχνισμένα ψάρια τα οποία έχουν: α) Τομές στα κοιλιακά τοιχώματα β) Τομές στους μυς γ) Σημαντικές αποθέσεις αίματος η νεφρικά υπολείμματα τα οποία παραμένουν στην κοιλιακή κοιλότητα Όλες οι εργασίες γίνονται στον μικρότερο δυνατό χρόνο, σε θερμοκρασία χώρου έως 15 C. Τα φιλέτα ψαριών πρέπει να είναι καθαρά, απαλλαγμένα από αίμα, παράσιτα και ξένα σώματα καθώς και από κάθε ανεπιθύμητη οσμή. H θερμοκρασία του προς κατάψυξη φιλέτου πρέπει να είναι έως 7 C. 2.7.10 Εγκαταστάσεις Συσκευαστηρίων 2.7.10.1 Γενικές αρχές Όλες οι εγκαταστάσεις πρέπει να είναι καθαρές και λειτουργικές και να είναι κατασκευασμένες με τέτοιο τρόπο και υλικά ώστε να καθαρίζονται και να απολυμαίνονται εύκολα. Θα πρέπει επίσης να προστατεύονται αποτελεσματικά από την είσοδο σε αυτές οικιακών ζώων, πτηνών, τρωκτικών και εντόμων. Όλα τα εργαλεία παραγωγής και όλος ο εξοπλισμός πρέπει να είναι κατασκευασμένα από υλικά που δεν οξειδώνονται, δεν διαβρώνονται, καθαρίζονται, συντηρούνται και απολυμαίνονται τακτικά. 2.7.10.2 Ειδικά θέματα Ο σχεδιασμός των εγκαταστάσεων πρέπει να διακρίνει τις καθαρές και μη καθαρές περιοχές ενώ οι διαδικασίες συσκευασίας και παρασκευής των προϊόντων πρέπει να αναπτύσσονται σε γραμμές παραγωγής, χωρίς διασταυρώσεις. Οι τοίχοι και τα δάπεδα των εγκαταστάσεων πρέπει να είναι αδιάβροχα, να καθαρίζονται και να απολυμαίνονται εύκολα. Ο χρωματισμός τους πρέπει να είναι ανοιχτόχρωμος. Τα παράθυρα πρέπει να φέρουν περβάζια με κλίση (45 ο προς τα μέσα) και ειδικό πλέγμα για την προστασία από την είσοδο των εντόμων. Όλες οι γωνίες στα δάπεδα των χώρων παραγωγής και αποθήκευσης των εγκαταστάσεων συσκευασίας πρέπει να είναι στρογγυλεμένες. Οι εγκαταστάσεις πρέπει να διαθέτουν επαρκή φωτισμό και αερισμό. Η θερμοκρασία των χώρων, ιδιαίτερα τους θερινούς μήνες, δεν πρέπει να υπερβαίνει τους 20 ο C. Τα ψυγεία των μονάδων πρέπει να φέρουν καταγραφικά θερμόμετρα. Oι εργαζόμενοι πρέπει να έχουν στη διάθεσή τους αρκετούς ποδοκίνητους νιπτήρες για το πλύσιμο των χεριών τους. Να υπάρχει κατάλληλο απορρυπαντικό και ειδική βούρτσα για το πλύσιμο των χεριών (διπλό πλύσιμο), ενώ κάθε συσκευαστήριο πρέπει να έχει άμεσα διαθέσιμο και ικανοποιητικό σε ποσότητα υλικό πρώτων βοηθειών. Κάθε συσκευαστήριο πρέπει να διαθέτει επαρκείς αποθηκευτικούς χώρους (αποθήκη υλικών συσκευασίας, αποθήκη ή χώρο υλικών καθαρισμού κλπ) οι οποίοι να βρίσκονται σε λειτουργική σχέση με τους χώρους παραγωγής. Οι εγκαταστάσεις πρέπει να διαθέτουν σύστημα διάθεσης υγρών αποβλήτων μέσω υγειονομικών φρεατίων με λεποσυλλέκτη, εγκεκριμένο από τις αρμόδιες αρχές, και σύστημα αποχέτευσης. Κάθε συσκευαστήριο πρέπει να έχει στην διάθεση του αρκετό πόσιμο νερό ή καθαρό θαλασσινό νερό(ζεστό και κρύο) το οποίο πρέπει να ελέγχεται συστηματικά. Επίσης θα πρέπει να έχει στην διάθεσή της ικανοποιητικό απόθεμα πάγου, από πόσιμο νερό, αρκετό για την εξασφάλιση της συντήρησης και