Γράφει ο Κος: Αλέξανδρος Μεσημέρης, υπεύθυνος μελισσοκομίας του τμήματος Ζωικής Παραγωγής, Διεύθυνσης Αγροτικής Ανάπτυξης Λάρισας Η προετοιμασία των μελισσιών για το χειμώνα και η σωστή διαχείμαση, είναι το κλειδί για την επιτυχή ανάπτυξη και εκμετάλλευση των μελισσιών την καινούργια χρονιά. Από αυτή εξαρτάται σε πολύ μεγάλο ποσοστό, ο αριθμός των μελισσιών που θα χαθούν στη διάρκεια του χειμώνα και σε ποια κατάσταση θα βρεθούν την άνοιξη τα μελίσσια που θα επιβιώσουν. Η προετοιμασία αυτή περιλαμβάνει μια σειρά ενεργειών οι οποίες αποσκοπούν και συνίστανται στα παρακάτω: 1 / 8
Παρουσία νέας και παραγωγικής βασίλισσας Η εξασφάλιση νέας και παραγωγικής βασίλισσας στο μελίσσι είναι μια από τις βασικότερες υποχρεώσεις του μελισσοκόμου. Είναι αυτή που διασφαλίζει τη καλή ανάπτυξη του μελισσιού και τη υψηλή παραγωγή. Μειώνει επίσης σημαντικά τις πιθανότητες απώλειας του στη διάρκεια του χειμώνα. Μελίσσι που ετοιμάζεται να διαχειμάσει με γερασμένη βασίλισσα διατρέχει το κίνδυνο: - Να αντικατασταθεί η γερασμένη βασίλισσα του αργά το φθινόπωρο ή μέσα στο χειμώνα, με αποτέλεσμα η νέα βασίλισσα να μείνει αγονιμοποίητη και να καταλήξει αρρενοτόκος. - Να πεθάνει η βασίλισσα στη διάρκεια του χειμώνα και να μείνει το μελίσσι ορφανό. - Να βρεθεί το μελίσσι στην αρχή της άνοιξης με γερασμένη και εξασθενημένη βασίλισσα. Δυνατά και υγιή μελίσσια στην αρχή του χειμώνα 2 / 8
Το μεγαλύτερο ποσοστό των απωλειών του χειμώνα οφείλεται στην αδυναμία των μελισσοκόμων να έχουν δυνατά και υγιή μελίσσια στη αρχή του χειμώνα. Γι αυτό η ανανέωση του πληθυσμού το φθινόπωρο είναι αναγκαία για τη καλή διαχείμαση των μελισσιών και τη γρήγορη ανάπτυξη τους την άνοιξη. Επισημαίνουμε ότι η εκτροφή γόνου το φθινόπωρο και τις αρχές του χειμώνα έχει ως αποτέλεσμα την αντικατάσταση των βραχύβιων «καλοκαιρινών μελισσιών» με τις λεγόμενες «χειμερινές μέλισσες». Οι χειμερινές μέλισσες είναι μακρόβιες, επιβιώνουν μέχρι την άνοιξη και κρατούν το μελίσσι δυνατό μέχρι να αρχίσει η αντικατάστασή τους από τις νέες «καλοκαιρινές μέλισσες». Η μείωση του πληθυσμού στη διάρκεια του χειμώνα είναι στενά συνδεδεμένη με τη δυναμικότητα του πληθυσμού στις αρχές του Δεκεμβρίου. Δεδομένου ότι ένα μελίσσι που έχει 15.000 μέλισσες στις αρχές Δεκεμβρίου θα βρεθεί στις αρχές Μαρτίου με 10.000(-33%), αν έχει 10.000 θα μείνει με 5.000 μέλισσες (-50%) και αν έχει 5.000 θα μείνει με 1.000 μέλισσες (-80%). Το τελευταίο αυτό μελίσσι είναι καταδικασμένο με τις πρώτες παγωνιές του Μαρτίου να πεθάνει. Ακόμη και το μελίσσι με τις 5.000 μέλισσες διατρέχει κίνδυνο να χαθεί αν οι καιρικές συνθήκες του Μαρτίου δεν είναι ευνοϊκές. Αδύνατα μελίσσια, που αδυνατούν να διαχειμάσουν, πρέπει να ενώνονται με δυνατότερα ή μεταξύ τους. Πολλοί μελισσοκόμοι όμως, αποφεύγουν τις συνενώσεις, επειδή επιθυμούν να ξεκινήσουν την άνοιξη με το δυνατό μεγαλύτερο αριθμό μελισσιών. Στη προσπάθεια τους αυτή όμως ζημιώνουν διπλά, επειδή παρά τις προσπάθειες και τα έξοδα, ο μεγαλύτερος αριθμός από τα αδύνατα μελίσσια δεν καταφέρνει να επιβιώσει. Αλλά και από αυτά που επιβιώνουν ένα μεγάλο ποσοστό είναι τόσο αδύνατα την άνοιξη, που απαιτείται σημαντική επένδυση σε εργασία και τροφοδότηση για να αποδώσουν. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται επίσης, στην διαχείμαση των μελισσών που είναι εγκατεστημένα και συλλέγουν μελιτώματα στα πεύκα, δεδομένου ότι ο ρυθμός συλλογής μελιτωμάτων στις περιπτώσεις αυτές είναι εξαντλητικός, επιφέρει το γρήγορο θάνατο των μελισσιών και αυτό σε συνδυασμό με το ραγδαίο περιορισμό του γόνου και την αδυναμία ανανέωσης των μελισσιών, έχει ως αποτέλεσμα τη δραματική μείωση του 3 / 8
πληθυσμού. Η κατάσταση επιβαρύνεται ακόμη περισσότερο αν έχουμε προσβολή των μελισσών και από νοζεμίαση. Προκειμένου λοιπόν να περιορίσουμε τις επιπτώσεις θα πρέπει να απομακρύνουμε πριν τον χειμώνα έγκαιρα τα μελίσσια μας από τα πευκοδάση και να τα μεταφέρουμε σε γυρεοδοτικές ανθοφορίες (Ερείκη-κουμαριά). Φαίνεται δε ότι η ασφαλέστερη διαχείμαση για τα μελίσσια αυτά είναι η μεταφορά τους σε περιοχές με πολύ ήπιο χειμώνα και η τροφοδοσία τους για άμεση έναρξη ωοτοκίας. Επάρκεια αποθεμάτων τροφών Οι ποσότητες τροφών που χρειάζονται τα μελίσσια για διαχείμαση διαφέρει από περιοχή σε περιοχή, ανάλογα με τις κλιματικές συνθήκες. Όσο μακρύτερος ο χειμώνας, τόσο μεγαλύτερες οι ανάγκες σε αποθέματα. Τα αδύνατα μελίσσια καταναλώνουν αναλογικά μεγαλύτερες ποσότητες από τα δυνατά, εκτός από τη περίπτωση που αυτά εκτρέφουν γόνο όλο το χειμώνα. Τα μελίσσια καταναλώνουν ανάλογα με τη δυναμικότητα τους περίπου την ίδια ποσότητα μελιού ανεξάρτητα από το πόσο δριμύς είναι ο χειμώνας. Αντίθετα η κατανάλωση επηρεάζεται σημαντικά από το μήκος του χειμώνα. Παρατεταμένος σε μήκος χειμώνας, ιδιαίτερα τη περίοδο της άνοιξης μετά την επέκταση του γόνου, έχει ως αποτέλεσμα την εξάντληση των αποθεμάτων και το θάνατο δυνατών μελισσιών από λιμοκτονία. 4 / 8
Η ποσότητα μελιού που χρειάζεται το μελίσσι για διαχείμαση σε μια περιοχή υπολογίζεται με βάση τη πείρα των προηγούμενων χρόνων. Σημαντικό ρόλο παίζει επίσης η ποιότητα μελιού. Το καλύτερο μέλι για διαχείμαση είναι το ανθόμελο, ενώ το μέλι από μελιτώματα είναι δυνατό να δημιουργήσει προβλήματα δυσεντερίας σε μελίσσια που παραμένουν κλεισμένα στις κυψέλες τους για μακρύ χρονικό διάστημα. Ξινισμένα η ασφράγιστα μέλια είναι ακατάλληλα για διαχείμαση, επειδή προκαλούν έντονες δυσεντερίες. Μελίσσια που διαχειμάζουν μόνο με διάφορες τροφές από ζάχαρη, εκτρέφουν την επόμενη άνοιξη λιγότερο γόνο, έχουν μικρότερους πληθυσμούς και φυσικά μικρότερες αποδόσεις. Αναγκαία είναι επίσης η παρουσία σημαντικών ποσοτήτων γύρης. Η γύρη είναι απαραίτητη για την διατήρηση της ωοτοκίας όσο το δυνατό περισσότερο μέσα στο χειμώνα, αλλά και για την έναρξη της νωρίς την άνοιξη. Προετοιμασία της κυψέλης Σημαντικό ρόλο για τη διαχείμαση παίζει και η κατάλληλη προετοιμασία της κυψέλης. Η προετοιμασία αυτή αποσκοπεί: 5 / 8
α) Στη σωστή οργάνωση της λειτουργίας της μελισσόσφαιρας. β) Στη διατήρηση της θερμοκρασίας στο χώρο της μελισσόσφαιρας. γ) Στην δυνατότητα αδιατάρακτης προσπέλασης των μελισσιών στη τροφή. δ) Στην απομάκρυνση της περίσσειας της εσωτερικής υγρασίας. Οι στόχοι αυτοί επιτυγχάνονται με τις παρακάτω ενέργειες: - Απομάκρυνση περιττών ορόφων. Μ αυτό τον τρόπο μειώνουμε το μέγεθος της κυψέλης ανάλογα με τη δυναμικότητα του πληθυσμού και των τροφών που αφήνουμε στο μελίσσι. - Ορθή διάταξη των πλαισίων με τις προμήθειες στη κυψέλη. Τις ψυχρές ημέρες του έτους οι μέλισσες σχηματίζουν τη μελισσόσφαιρα για παρεμπόδιση απώλειας της θερμότητας. Η σωστή οργάνωση της μελισσόσφαιρας έχει σχέση με τις προμήθειες του μελισσιού και τη διάταξή τους μέσα στη κυψέλη. 6 / 8
Μελίσσια που ξεχειμωνιάζουν πρέπει να έχουν στο κέντρο παλιές μαύρες κηρήθρες με γόνο ή άδεια κελιά στο κάτω τμήμα τους και μέλι στην περιφέρεια τους. Σε επαφή με τις κηρήθρες αυτές βρίσκονται κηρήθρες με μέλι και γύρη, σκεπασμένη από σφραγισμένο μέλι και στη συνέχεια κηρήθρες με μέλι. Η μελισσόσφαιρα πρέπει να περιβάλει ή το λιγότερο να βρίσκεται σε σταθερή επαφή με το μέλι σ όλη τη διάρκεια του χειμώνα. -Τοποθέτηση κηρόπανου(κουβέρτα) Στα μελίσσια που διαχειμάζουν με καπάκι τύπου Αυστραλίας είναι αναγκαία η τοποθέτηση του κηρόπανου (χονδρού βαμβακερού η μάλλινου υφάσματος) η μικρού μαξιλαριού με μονωτικό υλικό πάνω από τους κηρηθροφορείς. Το κηρόπανο συγκρατεί τη θερμοκρασία που διαχέεται από τη μελισσόσφαιρα με αποτέλεσμα οι μέλισσες κάτω από αυτό να βρίσκονται σε κατάσταση σχετικά χαλαρής μελισσόσφαιρας να μετακινούνται και να φτάνουν μέχρι το μέλι που υπάρχει στα υψηλότερα σημεία των κηρηθρών ή τη ζαχαρόπιτα. Δυο γωνίες του κηρόπανου διαγώνια εμπρός και πίσω διπλώνονται ώστε να είναι δυνατός ο αερισμός των κηρηθρών και η διαφυγή της εσωτερικής υγρασίας. - Χορήγηση μαλακής ζαχαρόπιτας Στις περιοχές με μακρύ και ψυχρό χειμώνα η τοποθέτηση ζαχαρόπιτας βάρους 2 κιλών επάνω στους κηρηθροφορείς (κάτω από το κηρόπανο) εξασφαλίζει το μελίσσι από πιθανή έλλειψη τροφής και ταυτόχρονα δρα ως μονωτικό έναντι του ψύχους. Το ίδιο ισχύει και για τα αδύνατα μελίσσια που δεν έχουν εξασφαλίσει επαρκή αποθέματα μελιού. 7 / 8
-Τοποθέτηση της πόρτας του χειμώνα Η τοποθέτηση της πόρτας του χειμώνα είναι απόλυτα αναγκαία για να προφυλάξει το μελίσσι από ποντικούς και από την είσοδο των ψυχρών ανέμων. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ Για την βαρροϊκή ακαρίαση ο Δεκέμβριος είναι ο κατάλληλος μήνας να γίνει θεραπεία με τα εγκεκριμένα φάρμακα, με τη προϋπόθεση ότι η θερμοκρασία του αέρα διατηρείται πάνω από τους 12 βαθμούς κελσίου και δεν υπάρχει ωοτοκία της βασίλισσας. ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΕΙΟΥ Ο χώρος εγκατάστασης του μελισσοκομείου παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη διαχείμαση. Επιλέγουμε πάντα τοποθεσίες προφυλαγμένες από ψυχρούς ανέμους με έκθεση στον ήλιο αρκετές ώρες την ημέρα και προπαντός προσπελάσιμες δηλαδή κοντά σε δρόμους που δεν διακόπτεται η κυκλοφορία από βροχή, χιόνι η παγετό. Για τα μελίσσια που έχουν συλλέξει μελιτώματα πεύκου, η ασφαλέστερη διαχείμαση όπως προαναφέραμε είναι η μεταφορά τους σε περιοχές με πολύ ήπιο χειμώνα. 8 / 8