Δίκτυο Μελισσοκομικών Κέντρων Ιούλιος 2004

Transcript

1 ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΟΡΘΗΣ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ Οι επόπτες μελισσοκομίας του Δικτύου των Μελισσοκομικών Κέντρων, παρουσιάζουν με ιδιαίτερη ικανοποίηση το εγχειρίδιο αυτό και το αφιερώνουν σε όλους τους Έλληνες μελισσοκόμους. Σκοπός του είναι να εφοδιάσει τον νέο αλλά και παλαιότερο μελισσοκόμο με μια εποχιακή περιγραφή των ορθών μελισσοκομικών πρακτικών, ώστε αφενός να μεταχειρίζεται το ζωϊκό του κεφάλαιο και τους φυσικούς πόρους σύμφωνα με τις φιλοπεριβαλλοντικές δεσμεύσεις και τις αρχές της αειφορίας, και αφετέρου να παράγει ποιοτικά, υγιεινά και ασφαλή μελισσοκομικά προϊόντα, ανταποκρινόμενος προς τις απαιτήσεις και ανησυχίες του σύγχρονου καταναλωτή. Η παραγωγή και διάθεση στην αγορά φυσικών αγροτικών προϊόντων αποκτά ιδιαίτερη σημασία στη σημερινή εποχή, όπου δυστυχώς έχει επικρατήσει παγκοσμίως η τάση για κατανάλωση επεξεργασμένων, τυποποιημένων και προμαγειρεμένων τροφών. Στη χώρα μας, αυτή η τάση εκδηλώνεται κυρίως στα μεγάλα αστικά κέντρα, όπου παρατηρείται σταδιακή απομάκρυνση ενός συνεχώς αυξανόμενου τμήματος του ελληνικού πληθυσμού από την παραδοσιακή μεσογειακή διατροφή. Επί πλέον, τα διατροφικά σκάνδαλα όπως οι διοξίνες στα πουλερικά και η νόσος των τρελών αγελάδων, τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα, το σκάνδαλο με την ασπαρτάμη (συνθετική γλυκαντική ουσία), τα κατάλοιπα φυτοφαρμάκων σε διάφορα γεωργικά προϊόντα, έχουν ευαισθητοποιήσει τους πολίτες για την ποιότητα των τροφίμων που καταναλώνουν και τον τρόπο που αυτά παράγονται και μεταποιούνται, με αποτέλεσμα να απαιτούν και να επιλέγουν με ολοένα και περισσότερο οργανωμένο τρόπο τρόφιμα τα οποία, θα προάγουν την ψυχική, πνευματική και σωματική υγεία ενώ ταυτόχρονα θα παράγονται με τέτοιες μεθόδους ώστε να συμβάλλουν στην αειφορική χρήση των φυσικών πόρων και στη διατήρηση της ισορροπίας του περιβάλλοντος. Η ορθή μεταχείριση των μελισσιών στη διάρκεια του έτους, η κατά το δυνατόν μικρότερη ανθρώπινη επέμβαση κατά τη συλλογή του μελιού και των λοιπών μελισσοκομικών προϊόντων αλλά και οι συνθήκες διατήρησης τους μέχρι να φτάσουν στον καταναλωτή, αποτελούν τους σημαντικότερους παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η παραγωγή ποιοτικών μελισσοκομικών προϊόντων. Το ελληνικό μέλι, το κυριότερο προϊόν της μελισσοκομίας στην Ελλάδα, διακρίνεται διεθνώς για την εξαιρετική ποιότητά του, τη θρεπτική του αξία και τις άριστες οργανοληπτικές του ιδιότητες που οφείλονται κυρίως στην πλούσια μελισσοκομική χλωρίδα της χώρας μας αλλά και στην μεγάλη αφοσίωση του έλληνα μελισσοκόμου σε ένα επάγγελμα ιδιαίτερα απαιτητικό αλλά ταυτόχρονα συναρπαστικό. Ευχόμαστε ο μελισσοκόμος να βρεί στο έντυπο αυτό αρκετά στοιχεία ώστε να παράγει προϊόντα αντάξια της Ελληνικής διατροφικής παράδοσης, αποδεικνύοντας πως γνωρίζει καλά το ρητό του Ιπποκράτη <<το φάρμακό σου να είναι η τροφή σου και η τροφή σου να είναι το φάρμακό σου>> όπως και το επίσης πολύ γνωστό γνωμικό των αρχαίων Ελλήνων <<νους υγιής εν σώματι υγιεί>> το οποίο και αποτυπώνει το επίπεδο της γνώσης που είχαν οι πρόγονοί μας σχετικά με την επίδραση της διατροφής στην σωματική αλλά και την πνευματική υγεία και ισορροπία του ανθρώπου. ΔΙΚΤΥΟ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΩΝ ΚΕΝΤΡΩΝ ΙΟΥΛΙΟΣ

2 Α. ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΟΡΘΗ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ Περιλαμβάνει γενικές αρχές ορθής μελισσοκομικής πρακτικής που θα πρέπει να αποτελούν κύριο μέλημα του μελισσοκόμου. Ι. Επιθεώρηση της κυψέλης Η επιθεώρηση κυψέλης αποτελεί βασική μελισσοκομική εργασία απαραίτητη για την εξακρίβωση της γενικότερης κατάστασης κάθε μελισσιού. Με τις επιθεωρήσεις, ανάλογα με τον χρόνο που διαθέτουμε και την εποχή ελέγχουμε: 1.Την ύπαρξη της βασίλισσας Η πρώτη παρατήρηση στην επιθεώρηση αφορά την ύπαρξη της βασίλισσας. Συνήθως ο εντοπισμός της είναι δύσκολος λόγω κάλυψής της από τις μέλισσες. Έτσι η ύπαρξή της μπορεί να διαπιστωθεί έμμεσα από την παρουσία αυγών, από την ποιότητα και την ποσότητα του γόνου και την γενική εικόνα του μελισσιού. Μετά από μακρόχρονη απουσία της βασίλισσας το μελίσσι γίνεται επιθετικό, θορυβώδες και αποδιοργανώνεται. Επίσης αρχίζουν και παρουσιάζονται ωοτόκες εργάτριες (ύπαρξη μόνο κηφηνογόνου, ύπαρξη άνω του ενός αυγού σε κάθε κελί). Ο γόνος είναι ο καθρέπτης της ποιότητας της βασίλισσας και της υγιεινής κατάστασης του μελισσιού. Θα πρέπει να είναι συμπαγής, ομοιόμορφος χωρίς ίχνη ασθενειών όπως σηψιγονίες, ασκοσφαίρωση κ.λ.π. 2. Τον πληθυσμό Ανάλογα με τον πληθυσμό του σμήνους και την εποχή του χρόνου, συνενώνουμε αδύνατα μελίσσια και προσθέτουμε ή αφαιρούμε πλαίσια Επιπλέον αξιολογώντας την δυναμικότητα των μελισσιών μας προγραμματίζουμε τις μετακινήσεις μας και τις μελιτοφορίες που θα εκμεταλλευτούμε. 3. Την παρουσία εχθρών και ασθενειών Ελέγχουμε την υγιεινή κατάσταση του μελισσοσμήνους όπως : έλεγχος για βαρρόα και λοιπές ασθένειες, ύπαρξη ανησυχητικών συμπτωμάτων ( νεκρές μέλισσες, περιττώματα κλπ). 4. Την επάρκεια τροφών Ελέγχουμε εάν οι ποσότητες μελιού και γύρης είναι επαρκείς ανάλογα και με την εποχή που διανύουμε. ΙI. Αντιμετώπιση εχθρών και ασθενειών των μελισσών Η έγκαιρη και σωστή εφαρμογή υγειονομικών μέτρων αποτελεί βασική προϋπόθεση για την πρόληψη των ασθενειών και την αντιμετώπιση των εχθρών. Δεδομένου ότι όπως γνωρίζει ο κάθε μελισσοκόμος, τα αδύνατα και κουρασμένα μελίσσια δεν μπορούν να αντισταθούν σε εχθρούς και ασθένειες, μεριμνούμε ώστε: να έχουμε δυνατά μελίσσια σε όλη τη διάρκεια του έτους. να έχουν άφθονη τροφή είτε με τις κατάλληλες μετακινήσεις είτε με τροφοδοσία αν δεν υπάρχει ανθοφορία. να αντικαθιστούμε τακτικά τις παλιές μαύρες κηρήθρες, και να απολυμαίνουμε τουλάχιστον μία φορά το χρόνο με το φλόγιστρο το εσωτερικό των θαλάμων ή 2

3 ορόφων ώστε να μειώνουμε το μικροβιακό και παρασιτικό φορτίο, αλλά και να απομακρύνονται τυχόν κατάλοιπα παρασιτοκτόνων. να αερίζονται οι κυψέλες καλά, να παραμένουν στεγνές και να μην κρατούν νερά λόγω κακής κλίσης. Αποφεύγουμε την εγκατάστασή τους σε τοποθεσίες που εκ πείρας ξέρουμε ότι ευνοούν την εκδήλωση ορισμένων ασθενειών (νοζεμίαση, ασκοσφαίρωση). να θεραπεύουμε άμεσα τα μελίσσια που εμφανίζουν συμπτώματα οποιασδήποτε μορφής και έντασης. να μην αφήνουμε τον πληθυσμό του ακάρεος βαρρόα να αυξηθεί υπερβολικά. Ο έλεγχος του πληθυσμού του βαρρόα είναι αναγκαία προϋπόθεση για να έχουμε δυνατά μελίσσια. Πρόληψη δε σημαίνει <<προληπτική>> χορήγηση φαρμάκων. Αυτού του είδους η χρήση φαρμάκων μόνο προβλήματα δημιουργεί μια και : 1. επιβαρύνει τον οργανισμό των μελισσών 2. μπορεί να μολύνει το μέλι και το κερί με κατάλοιπα φαρμάκων 3. διαταράσσει την ισορροπία της μικροβιακής χλωρίδας μειώνοντας τον πληθυσμό που είναι ευαίσθητος στο φάρμακο με παράλληλη αύξηση των ανθεκτικών οργανισμών [οι περισσότεροι μελισσοκόμοι που παραπονιούνται για ασκοσφαίρωση κάνουν <<προληπτική>> χρήση ή κατάχρηση τεραμυκίνης ] 4. δημιουργεί ανθεκτικά στελέχη με αποτέλεσμα όταν πραγματικά χρειαστούμε το φάρμακο να μην είναι αποτελεσματικό. 5. επιβαρύνει οικονομικά τον μελισσοκόμο Βασικές αρχές θεραπευτικής επέμβασης Η βάση για κάθε αποτελεσματική θεραπεία είναι η σωστή διάγνωση. Απαραίτητη προϋπόθεση της σωστής διάγνωσης είναι η κλινική εξέταση των πασχόντων μελισσιών και ο εργαστηριακός έλεγχος των δειγμάτων μελισσών και γόνου από εξειδικευμένους επιστήμονες. Στις περιπτώσεις που παρόλα τα προληπτικά μέτρα εκδηλωθεί ασθένεια,προτείνονται τα εξής: απομόνωση ασθενών μελισσιών από το υπόλοιπο μελισσοκομείο απολύμανση του μελισσοκομικού υλικού η οποία συμβάλλει στον περιορισμό των μολυσματικών ασθενειών. Προκειμένου να ελέγξουμε τον πληθυσμό του βαρρόα δεν σημαίνει ότι κάνουμε συχνά θεραπευτικές επεμβάσεις. Αρκεί μία μόνο θεραπεία το χρόνο, την εποχή που τα μελίσσια έχουν ελάχιστο ή καθόλου γόνο. Αν η εφαρμογή γίνει συντονισμένα την ίδια χρονική περίοδο σε μια περιοχή από όλους τους μελισσοκόμους της περιοχής, αποφεύγονται και οι επαναμολύνσεις. Περισσότερες από μία θεραπευτικές επεμβάσεις το χρόνο έχουν σαν αποτέλεσμα: μικρή μόνο μείωση του πληθυσμού του βαρρόα αφού κανένα χημειοθεραπευτικό δε δρα μέσα στο σφραγισμένο γόνο όπου βρίσκεται το 90% του βαρρόα. την αναπόφευκτη ρύπανση του μελιού κεριού με κατάλοιπα ακαρεοκτόνων καθώς δεν υπάρχει αρκετός χρόνος για αποδόμηση του φαρμάκου μέχρι την έναρξη της μελιτοφορίας την ανάπτυξη ανθεκτικότητας στα φάρμακα από τα βαρρόα, ανθεκτικότητα που ήδη υφίσταται σε ποικίλο βαθμό στις διάφορες περιοχές της Ελλάδας. 3

4 Φροντίζουμε να ενημερωνόμαστε τακτικά για ό,τι νεότερο σχετικά με τις ασθένειες και ειδικότερα για τα εναλλακτικά φάρμακα και τις μεθόδους καταπολέμησης του βαρρόα. ΙΙΙ. Τρύγος Τρύγος είναι η διαδικασία αφαίρεσης του μελιού από σφραγισμένες κηρήθρες Γίνεται με την βοήθεια του μελιτοεξαγωγέα, μηχάνημα που βασίζεται στη φυγοκέντρηση ώστε να μην καταστρέφονται οι κηρήθρες. Τρυγιούνται οι κηρήθρες που έχουν ώριμο μέλι δηλαδή όταν οι μέλισσες έχουν σφραγίσει τουλάχιστον τα ¾ των κελιών της κηρήθρας. Φροντίζουμε να τρυγάμε με καιρό ευνοϊκό, (χωρίς βροχές, δυνατούς ανέμους κ.λ.π) και πάντα πριν τη λήξη της ανθοφορίας ή μελιττοφορίας, ώστε οι μέλισσες να συνεχίσουν την συλλογή νέκταρος και να μην στραφούν στην λεηλασία του μελιού των κηρηθρών, μόλις αισθανθούν την προσπάθεια απομάκρυνσής του. Ο τρύγος θα πρέπει να γίνεται σε κλειστό και κατάλληλο χώρο του μελισσοκομείου εφοδιασμένο με ηλεκτρικό ρεύμα, νερό, απαλλαγμένο από έντονες οσμές και ο οποίος να πληρεί τις συνθήκες υγιεινής. Ασκώντας ωστόσο μελισσοκομία νομαδικής μορφής, δεν είναι πάντα εφικτός ο τρύγος σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο, κυρίως όταν τα μελίσσια βρίσκονται αρκετά μακριά από τον τόπο κατοικίας του μελισσοκόμου. Σε αυτή την περίπτωση ο μελισσοκόμος εφοδιάζεται με σκηνή τρυγητού ή με δίχτυ το οποίο θα τοποθετήσει στη καρότσα του φορτηγού του. Βασική προϋπόθεση αποτελεί η τήρηση των κανόνων υγιεινής όπως η καθαριότητα του χώρου και των σκευών που θα χρησιμοποιηθούν τα οποία και πρέπει να πλένονται σχολαστικά. Μετά την φυγοκέντρηση των κηρηθρών, το μέλι φιλτράρεται με απλά φίλτρα και διοχετεύεται σε καθαρά ανοξείδωτα δοχεία οπότε τα ξένα σώματα και ο αφρός ανεβαίνουν στην επιφάνεια και στη συνέχεια απομακρύνονται. Τα άδεια πλαίσια τοποθετούνται και πάλι στην κυψέλη ώστε οι μέλισσες να τραφούν με τα υπολείμματα του μελιού για μερικές μέρες. Στην συνέχεια και εφόσον δεν ακολουθεί άλλος τρύγος, τα αποθηκεύουμε. ΙV. Βασιλοτροφία Επαγγελματική μελισσοκομία χωρίς επιλογή και σχεδιασμένη αντικατάσταση των βασιλισσών δεν εννοείται. Το ελληνικό γενετικό υλικό που έχουμε στη διάθεσή μας είναι άριστο και δεν συνιστάται ούτε υπάρχει ανάγκη να καταφεύγουμε σε εισαγωγή βασιλισσών. Οι εισαγόμενες βασίλισσες ανήκουν σε ξένες φυλές, προσαρμοσμένες σε άλλες περιβαλλοντικές συνθήκες και οικοσυστήματα, δεν αποδίδουν ανάλογα στις δικές μας συνθήκες και προκαλούν εκφυλισμό του γενετικού μας υλικού. Μέθοδος παραγωγής γενετικά βελτιωμένων βασιλισσών 4

5 Το πρώτο βήμα που πρέπει να κάνουμε είναι η αρίθμηση των μελισσοσμηνών και η διατήρηση αρχείου προκειμένου να εντοπισθούν αυτά τα οποία θα χρησιμοποιήσουμε για αναπαραγωγή. Κριτήρια για την επιλογή των μελισσιών είναι: Η αυξημένη παραγωγή μελιού Η ανθεκτικότητα σε ασθένειες Η επιθετικότητα Η καλή ανάπτυξη του σμήνους Η μειωμένη τάση σμηνουργίας Προετοιμασία μελισσιών Επιλέγουμε δυνατά μελίσσια και τα χωρίζουμε σε 2 ομάδες, έναρξης αποπεράτωσης ( συνήθως ένα μελίσσι έναρξης τροφοδοτεί με βασιλοκελιά 2-4 μελίσσια αποπεράτωσης ) Μελίσσι έναρξης Είναι ένα διώροφο μελίσσι από το οποίο αφαιρούμε τον επάνω όροφο. Επίσης αφαιρούμε τη βασίλισσα (την ορφανεύουμε) δυο μέρες πριν, καταστρέφουμε τα βασιλικά κελιά που έχει δημιουργήσει, αφήνουμε μόνο σφραγισμένο γόνο και τροφοδοτούμε συνέχεια. Εμβολιασμός Πριν τον πρώτο εμβολιασμό βάζουμε για λίγες ώρες τις βέργες με τα βασιλικά κελιά στο μελίσσι έναρξης ώστε να τα «περπατήσουν» οι μέλισσες. Η προνύμφη μεταφέρεται με το εμβολιαστήρι από το κυρτό μέρος και τοποθετείται στο τεχνητό βασιλικό κελί. Επιλέγουμε προνύμφες ηλικίας έως 36 ωρών ώστε να ταϊστούν περισσότερες μέρες με βασιλικό πολτό. Κατά τη διάρκεια του εμβολιασμού μεριμνούμε ώστε να αποφεύγεται εντελώς η απευθείας έκθεση των προνυμφών στον ήλιο. Τα εμβολιασμένα βασιλικά κελιά μεταφέρονται αμέσως στο μελίσσι έναρξης ή καλύπτονται με υγρή πετσέτα ώστε να αποφευχθεί η ξήρανσή τους Μελίσσι αποπεράτωσης Φιλοξενεί την εκτροφή των βασιλικών κελιών από την δεύτερη μέρα και μετά. Είναι ένα διώροφο μελίσσι στο οποίο χωρίζουμε τον εμβρυοθάλαμο από τον όροφο με ένα βασιλικό διάφραγμα. Στον εμβρυοθάλαμο απομονώνουμε τη βασίλισσα και στον όροφο δίπλα στα βασιλικά κελιά μεταφέρουμε πλαίσια ανοιχτού γόνου ώστε να προσελκύσουμε παραμάνες μέλισσες. Μεταφέρουμε τα βασιλικά κελιά στα μελίσσια αποπεράτωσης την επόμενη μέρα του εμβολιασμού τους. Στην περίπτωση που θέλουμε να συλλέξουμε βασιλικό πολτό τα κελιά παραμένουν εδώ για δύο μέρες. Τροφοδοτούμε συνεχώς με σιρόπι 1:1, φροντίζουμε οι χειρισμοί στα βασιλικά κελιά να είναι προσεκτικοί και απομακρύνουμε τις μέλισσες με τη βούρτσα. Α)Συλλογή του βασιλικού πολτού Στο τέλος της τρίτης μέρας από τον εμβολιασμό και με τη βοήθεια ηλεκτρικής αντίστασης κόβουμε τις προεκτάσεις των βασιλικών κελιών. Αφαιρούμε την προνύμφη και απορροφούμε με αντλία τον βασιλικό πολτό. Εμβολιάζουμε και πάλι τα κελιά και τα τοποθετούμε στο μελίσσι έναρξης. Τέσσερα βασιλικά κελιά δίνουν περίπου ένα γραμμάριο πολτού. 5

6 Β)Δημιουργία κυψελιδίων σύζευξης - παραφυάδων Τα κυψελίδια σύζευξης είναι μικρές κυψέλες με περιορισμένο αριθμό πλαισίων, λίγο πληθυσμό και γόνο. Τα κυψελίδια των 3 πλαισίων θεωρούνται ιδανικά για τις ελληνικές συνθήκες Δημιουργούμε τα κυψελίδια σύζευξης την 8 η μέρα από τον εμβολιασμό, την 10 η μέρα καταστρέφουμε τα βασιλικά κελιά που τυχόν υπήρχαν και τοποθετούμε ένα σφραγισμένο βασιλικό κελί από το μελίσσι αποπεράτωσης. Στη συνέχεια τα κυψελίδια μεταφέρονται 4-5 χιλιόμετρα μακριά ώστε οι μέλισσες να μην επιστρέψουν στην μητρική τους κυψέλη. Δεν ενοχλούμε το μελισσοσμήνος μέχρι να αρχίσει η ωοτοκία της νέας βασίλισσας. Μετά από μέρες ελέγχουμε την ύπαρξη και την ποιότητα του γόνου. Στα μελίσσια έναρξης μεταφέρουμε κάθε βδομάδα δύο πλαίσια με σφραγισμένο γόνο και απομακρύνουμε αυτά που εκκολάφθηκαν. Στα μελίσσια αποπεράτωσης κάθε βδομάδα ανεβάζουμε στον επάνω όροφο δύο πλαίσια με ανοικτό γόνο από τον εμβρυοθάλαμο. Ημέρες Βιολογικός κύκλος βασίλισσας Χειρισμοί βασιλοτρόφου Αυγό Ιδανική ηλικία προνύμφης για παραγωγή βασιλισσών - 5 Εμβολιασμός Προνύμφη Νύμφη Δημιουργία παραφυάδων Το κελί σφραγίζεται Μεταφορά ώριμων βασιλικών κελιών Έξοδος βασίλισσας V. Διατήρηση μελισσοκομικών προϊόντων Μέλι Το μέλι είναι ένα προϊόν με υψηλή βακτηριοστατική ικανότητα που δεν ευνοεί την ανάπτυξη μικροοργανισμών εκτός των ωσμώφιλων ζυμών οι οποίες και προκαλούν το ξύνισμά του σε περίπτωση που έχει τρυγηθεί ανώριμο. Τα δοχεία αποθήκευσής του θα πρέπει να είναι, ανοξείδωτα και καλά γεμάτα ώστε να μην υπάρχει κενό, διότι ο αέρας έχει υγρασία και μύκητες που ευνοούν το ξύνισμα. 6

7 Τα ανοξείδωτα δοχεία, τα οποία πρέπει να είναι κατάλληλα για τρόφιμα, αποθηκεύονται σε σκοτεινό, δροσερό, στεγνό, χωρίς οσμές και διακυμάνσεις της θερμοκρασίας χώρο ώστε να μην επηρεάζεται σημαντικά η βακτηριοστατική ικανότητα του μελιού και να διατηρηθεί όσο το δυνατόν περισσότερο το αρχικό χρώμα, το άρωμα, η γεύση και η υψηλή βιολογική του αξία. Βασιλικός πολτός Μετά τη συλλογή ο βασιλικός πολτός φιλτράρεται και τοποθετείται στο ψυγείο. Για να διατηρήσει ο βασιλικός πολτός τη θρεπτική του αξία και τις βιολογικές ιδιότητες πρέπει να προστατεύεται από το φως και να μην έρχεται σε επαφή με το οξυγόνο. Συνιστάται να αποφεύγεται η επαφή του με μέταλλα (κουτάλι, δοχείο ) Ο βασιλικός πολτός παραμένει αναλλοίωτος σε συνήθη θερμοκρασία περιβάλλοντος ( C) για 20 περίπου ώρες,ενώ εάν αναμιχθεί με μέλι διατηρείται περίπου ένα μήνα. Σε συνθήκες ψύξης ( C ) διατηρείται περίπου 6 μήνες και σε κατάψυξη ( C) μέχρι και δύο χρόνια. Γύρη Συλλέγεται καθημερινά από γυρεοπαγίδες οι οποίες τοποθετούνται στην είσοδο των κυψελών σε δυνατά και υγιή μελίσσια. Η γυρεοπαγίδα μπορεί να παραμείνει στην κυψέλη για 5-7 μέρες και όχι πάνω από 10 ημέρες. Εν συνεχεία αφαιρείται για μερικές μέρες ( μία εβδομάδα περίπου) και αν υπάρχει άφθονη παραγωγή γύρης επανατοποθετείται. Η νωπή γύρη διατηρεί άριστα τη θρεπτική της αξία για πολλούς μήνες αν τοποθετηθεί στην κατάψυξη. Η αποξηραμένη γύρη μπορεί να αποθηκευτεί σε θερμοκρασία δωματίου για περίπου ένα χρόνο χάνοντας σταδιακά τη θρεπτική της αξία. Β. ΕΠΟΧΙΚΕΣ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ Ι. Φθινόπωρο Από τους χειρισμούς του μελισσοκόμου αυτήν την περίοδο επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό η απόδοση των μελισσοσμηνών την επόμενη περίοδο μελιττοφορίας Βασική επιδίωξη είναι η καλή προετοιμασία των μελισσιών για ξεχειμώνιασμα καθώς η επόμενη παραγωγή εξαρτάται από την καλή και σωστή διαχείμαση. Τα μελίσσια θα πρέπει να εισέλθουν για διαχείμαση με ικανοποιητικό και ανανεωμένο πληθυσμό, με νέες και γόνιμες βασίλισσες, να είναι υγιή και να έχουν άφθονα και καλής ποιότητας αποθέματα γύρης και μελιού για τροφή. Επιθεώρηση Οι κύριες παρατηρήσεις την περίοδο αυτή αφορούν, την κατάσταση του μελισσιού, την αξιολόγηση της καταλληλότητας των βασιλισσών ώστε να προχωρήσουμε στην αντικατάστασή τους στις περιπτώσεις που απαιτείται, την ύπαρξη αποθεμάτων τροφής, καθώς και τον εξονυχιστικό έλεγχο εχθρών και ασθενειών. Βασίλισσα:. Φροντίζουμε να υπάρχει καλή βασίλισσα και να αντικαταστήσουμε τις γέρικες ή ελαττωματικές από τις εφεδρικές βασίλισσες του μελισσοκομείου. Η νέα βασίλισσα γεννά πολλά αυγά και διατηρεί την ωοτοκία έως τις αρχές του χειμώνα, ενώ ξεκινά νωρίς την άνοιξη. Η παλιά βασίλισσα καθυστερεί την έναρξη της ωοτοκίας, γεννά λίγα αυγά και σταματά νωρίτερα. Επίσης υπάρχει κίνδυνος να 7

8 πεθάνει σε χρονική στιγμή που αν δεν υπάρχουν εφεδρικές βασίλισσες θα είναι δύσκολη η εκτροφή και η γονιμοποίηση νέας. Πληθυσμός: Είναι σημαντικό να υπάρχει ικανός αριθμός από παραμάνες μέλισσες. Πληθυσμός 2-3 πλαισίων απαιτεί συνένωση. Είναι απαραίτητη η συνένωση των μικρών μελισσιών που πολλοί αποφεύγουν ή καθυστερούν ελπίζοντας στην περαιτέρω ανάπτυξή τους σε περιπτώσεις όψιμης καλοκαιρίας ή ήπιου χειμώνα. Τα μικρά μελίσσια το χειμώνα κινδυνεύουν σοβαρά να χαθούν και είναι απαραίτητη η ένωσή τους για να αποφύγουμε το κίνδυνο αυτό. Ακόμη και σε περίπτωση που κατορθώσουν να επιζήσουν θα είναι πολύ δύσκολο να ανταπεξέλθουν την άνοιξη που αρχίζει η εντατική εργασία των μελισσών. Δυνατά μελίσσια με νεαρή και καλή βασίλισσα μπαίνουν δυναμικά σε παραγωγή την άνοιξη ενώ περιορίζεται ο κίνδυνος των χειμερινών απωλειών Εχθροί και ασθένειες: Η συγκέντρωση μεγάλου αριθμού μελισσιών σε περιορισμένο χώρο (πεύκα) διευκολύνει την μετάδοση ασθενειών. Μετά την απομάκρυνση των μελισσών από τα πευκοδάση, τα ελέγχουμε εξονυχιστικά για ασθένειες του γόνου και των μελισσών. Αποθέματα τροφής: Φροντίζουμε πάντα να υπάρχουν άφθονα και καλής ποιότητας αποθέματα γύρης και μελιού για τροφή. Προτιμάμε μέλια χαρουπιάς, ή ερείκης διότι είναι ευκολοχώνευτα, με υψηλό ενεργειακό φορτίο, και δεν δημιουργούν πολλά κόπρανα. Η ανάπτυξη και η απόδοση του μελισσιού την άνοιξη εξαρτάται και από την επαρκή και σωστή ποιοτικά διατροφή του τον χειμώνα. Σημειώνεται πως το μελίσσι δεν τρώει παραπάνω από τις ανάγκες του. Η διάταξη των αποθεμάτων πρέπει να είναι τέτοια που να ευνοεί το σχηματισμό της μελισσόσφαιρας σε άμεση γειτονία με τα αποθέματα Μελισσοκομικός εξοπλισμός: Μετά τον τελευταίο τρύγο αποθηκεύουμε τις κηρήθρες που περισσεύουν εξασφαλίζοντας την προστασία τους από τον κηρόσκωρο και τα ποντίκια. Η παραμονή άδειων κηρηθρών στις κυψέλες επηρεάζει αρνητικά την ανάπτυξη της μελισσόσφαιρας το χειμώνα και την προφύλαξη του μελισσιού από το κρύο. Ανθοφορίες - μελιττοφορίες-: α) από δέντρα, εκείνες της λεμονιάς, της μουσμουλιάς, του ευκάλυπτου και της χαρουπιάς β) από ετήσιες καλλιέργειες και αυτοφυή φυτά, εκείνες από ρείκι, κουμαριά, δενδρολίβανο και κισσό. Στο πεύκο, την εποχή αυτή υπάρχει πλούσια έκκριση μελιττωμάτων αλλά έλλειψη γύρης οπότε το μελίσσι φθίνει, μπλοκάρεται ο γόνος και μειώνεται η ωοτοκία της βασίλισσας. Στα πευκοδάση μεταφέρουμε μόνο δυνατά μελίσσια με σημαντικά αποθέματα γύρης. Πριν την μεταφορά στο πεύκο: Μεταφέρουμε τα μελισσοσμήνη σε πλούσιες σε γύρη ανθοφορίες, όπως καστανιά, πολύκομπο, ρείκι τις λεγόμενες πικρές ανθοφορίες προκειμένου να ευνοηθεί η παραγωγή του γόνου. Συνενώνουμε τα αδύνατα και αυτά με γηρασμένες βασίλισσες. 8

9 Προσθέτουμε σφραγισμένο γόνο ή δίνουμε πλαίσια με γύρη ή τροφοδοτούμε με υποκατάστατα γύρης. Πριν τη μεταφορά στο πεύκο τρυγούμε τα μελισσοσμήνη ώστε να είναι νηστικά και να πάρουμε καθαρό πευκόμελο Προσθέτουμε άδειες σκουρόχρωμες κηρήθρες. Δεν πραγματοποιούμε την μεταφορά εάν δεν επιβεβαιώσουμε ότι ξεκίνησε η μελιττοέκκριση (με μελίσσια δείκτες). Ο ρόλος της θέσης του μελισσοκομείου στο ξεχειμώνιασμα Επιλέγουμε το κατάλληλο μέρος για ξεχειμώνιασμα το οποίο πρέπει να είναι απάνεμο, χωρίς υγρασία και ηλιόλουστο. Απαραίτητη είναι επίσης η διαμόρφωση του χώρου για απορροή των βρόχινων υδάτων και η τοποθέτηση των κυψελών πάνω σε βάθρα (τελάρα, τσιμεντόλιθους, πλίνθους) ώστε να αποφεύγεται η υγρασία και να προλαμβάνονται οι σχετικές ασθένειες (νοζεμίαση). Επίσης προτείνεται η τοποθέτηση πετρών ή άλλων βαρών πάνω στα καπάκια για προστασία από τον άνεμο. ΙΙ. ΧΕΙΜΩΝΑΣ Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα την εποχή αυτή υπάρχει λίγη δουλειά στο μελισσοκομείο και πολύ δουλειά στην αποθήκη. Επιθεώρηση : Το χειμώνα ελέγχουμε το μελισσοκομείο για πιθανές καταστροφές λόγω άσχημων καιρικών συνθηκών, ενώ σύντομες επιθεωρήσεις μπορεί να γίνουν όταν η θερμοκρασία είναι μεγαλύτερη (ζεστή και ηλιόλουστη μέρα) από 12 βαθμούς. Στις επιθεωρήσεις αυτές εξετάζουμε τις διαθέσιμες εφεδρείες τροφής την ύπαρξη ή όχι της βασίλισσας, την κατάσταση του γόνου και του πληθυσμού (πόσα πλαίσια καταλαμβάνει). Δεν ανοίγουμε τα μελίσσια σε θερμοκρασίες κάτω από 12 βαθμούς Βασίλισσα - πληθυσμός: Όσα μελίσσια βρίσκονται κατά την επιθεώρηση ορφανά ή πολύ αδύνατα συνενώνονται με άλλα δυνατά Εχθροί και ασθένειες Νωρίς το χειμώνα, όταν τα μελίσσια δεν έχουν γόνο είναι κατάλληλη εποχή για την αντιμετώπιση της βαρροϊκής ακαρίασης. Περιορίζουμε το ύψος των εισόδων των κυψελών προκειμένου να εμποδιστεί η είσοδος ποντικιών και άλλων ζώων, αφήνουμε όμως ανοίγματα διότι η καλή κυκλοφορία του αέρα είναι βασική προϋπόθεση ώστε να διατηρηθούν τα μελίσσια υγιή όλες τις εποχές. 9

10 Χρησιμοποιούμε μόνο εγκεκριμένα φάρμακα Ακολουθούμε πιστά τις οδηγίες χρήσης Αποθέματα τροφής: Σε περίπτωση που τα αποθέματα δεν επαρκούν προστίθενται πλαίσια με μέλι που έχουν ήδη αποθηκευτεί. Επισημαίνεται ότι η τροφοδότηση με μελιτοκηρήθρες παρουσιάζει πολλά πλεονεκτήματα και θα πρέπει να προτιμάται αρκεί να γνωρίζουμε την προέλευσή του μελιού γιατί υπάρχει μεγάλος κίνδυνος μεταφοράς ασθενειών. Το χειμώνα όταν ο καιρός είναι κρύος δεν τροφοδοτούμε με σιρόπι γιατί αυξάνουμε την υγρασία στην κυψέλη και ευνοούμε την ανάπτυξη ασθενειών. Επίσης οι μέλισσες αδυνατούν να το καταναλώσουν επειδή βρίσκονται σε κατάσταση σφαίρας. Στις περιπτώσεις αυτές προτιμάται το ζαχαροζύμαρο, ζυμωμένο με ζάχαρη άχνη και μέλι το οποίο τοποθετείται στους κηρηθροφορείς πάνω από τη μελισσόσφαιρα. Βασικό συστατικό της διατροφής του μελισσιού εκτός από τους υδατάνθρακες είναι και οι πρωτεΐνες. Η φυσική πηγή των πρωτεϊνών είναι η γύρη. Σε περίπτωση έλλειψης τροφοδοτούμε τα μελίσσια με φυσική γύρη, με υποκατάστατα ή και αντικατάστατα αυτής. Μελισσοκομικός εξοπλισμός: Την περίοδο αυτή η δουλειά του μελισσοκόμου εστιάζεται στην αποθήκη όπου γίνεται το βάψιμο- απολύμανση - συντήρηση κυψελών, συρμάτωση πλαισίων και προετοιμασία για το πέρασμα των κηρηθρών, λιώσιμο κεριών κ.λ.π. Είναι η κατάλληλη εποχή για την καταγραφή τυχόν ελλείψεων και την έγκαιρη παραγγελία καινούργιου υλικού. Η απολύμανση του μελισσοκομικού εξοπλισμού συμβάλει στη μείωση της διασποράς των μολυσματικών ασθενειών και στον περιορισμό της χρήσης φαρμάκων στην κυψέλη. Η πιο εύκολη και φυσική μέθοδος απολύμανσης των ξύλινων μερών της κυψέλης είναι το κάψιμο. Αφού καθαριστούν από το κερί και την πρόπολη, καίγονται με το φλόγιστρο μέχρι το ξύλο να πάρει ομοιόμορφο καστανό χρώμα. Για τα μελισσοκομικά εργαλεία και τα σκεύη μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε βραστό νερό μέσα στο οποίο μπορούν να προστεθούν διάφορες ουσίες όπως καυστική σόδα ή χλωρίνη για να αυξηθεί η απολυμαντική ικανότητά του. Τα υλικά ή εργαλεία θα πρέπει να βράσουν για τουλάχιστον 10 λεπτά. Ανθοφορίες- μελιττοφορίες: α) από δέντρα, εκείνες της αμυγδαλιάς, της φουντουκιάς και της μουσμουλιάς β) από ετήσιες καλλιέργειες και αυτοφυή φυτά, εκείνες της ασφάκας, του χειμερινού ρεικιού, της οξαλίδας (ξινήθρας) και της βρούβας. ΙΙΙ. ΑΝΟΙΞΗ Επιθεώρηση Αρχές άνοιξης επιθεωρούμε λεπτομερώς τα μελίσσια με κύριο αντικείμενο την ύπαρξη της βασίλισσας και την ποιοτική αξιολόγησή της. Βασικό μέλημα την περίοδο την περίοδο αυτή είναι η καλή ανάπτυξη των μελισσιών ώστε ο αριθμός των συλλεκτριών μελισσών να είναι μεγάλος και να μπορέσουμε να εκμεταλλευτούμε όλες τις διαθέσιμες ανθοφορίες. 10

11 Βασίλισσα: Εντοπίζουμε τα μελίσσια των οποίων οι βασίλισσες θα αντικατασταθούν. Καλό είναι να έχουμε αριθμημένες τις κυψέλες και να διατηρούμε αρχείο για την καθεμιά ώστε να μπορέσουμε να επιλέξουμε τις κυψέλες που θα χρησιμοποιήσουμε για παραγωγή βασιλισσών Είναι η κατάλληλη εποχή για να αυξήσουμε το μελισσοκομείο μας αλλά και να αναπληρώσουμε τις απώλειες του χειμώνα.. Πριν χωρίσουμε τα μελίσσια για την δημιουργία παραφυάδων φροντίζουμε να έχουμε ήδη εφαρμόσει ένα πρόγραμμα βασιλοτροφίας ώστε να τα εφοδιάσουμε με έτοιμες ποιοτικές βασίλισσες. Επίσης αντικαθιστούμε όσες βασίλισσες είναι γηρασμένες ή ελαττωματικές. Είναι χρήσιμο να εφαρμόζουμε κάποιο σύστημα σήμανσης της ηλικίας της βασίλισσας (πχ βαφή του θώρακα της με κατάλληλο χρώμα) ώστε να μην έχουμε στο μελισσοκομείο βασίλισσες άνω των δύο ετών. Τα χρώματα που χρησιμοποιούνται διεθνώς για κάθε έτος είναι: χρώμα αριθμός λήξης του έτους γαλάζιο 0-5 άσπρο 1-6 κίτρινο 2-7 κόκκινο 3-8 πράσινο 4-9 Πληθυσμός : 1. Διεύρυνση του εμβρυοθαλάμου με προσθήκη κηρηθρών- εφοδιασμός με πρόσθετα πατώματα Την άνοιξη αυξάνεται ταχύτατα ο πληθυσμός των μελισσιών. Τροφοδοτούμε με σιρόπι με σκοπό να διεγείρουμε την γέννα της βασίλισσας και να επιταχύνουμε τους ρυθμούς ανάπτυξης. Όταν αρχίζει ο πληθυσμός να περισσεύει προσθέτουμε χτισμένες κηρήθρες για να μην χτίσει το μελίσσι ακανόνιστα προκειμένου να καλύψει τις ανάγκες του. Κάθε χρόνο πρέπει να αντικαθιστούμε τουλάχιστον το ένα τέταρτο των κηρηθρών δίνοντας στα μελίσσια νέα φύλλα κηρήθρας να χτίζουν. Τα μειονεκτήματα της χρήσης πολύ παλιών κηρηθρών είναι πολλά. Αποτελούν εστία μόλυνσης καθώς φιλοξενούν σπόρια παθογόνων μικροοργανισμών. Επηρεάζουν την ποιότητα του μελιού (γίνεται πιο σκουρόχρωμο) Αυξάνεται η ποσότητα των κηφηνοκελιών και έμμεσα και ο πληθυσμός του βαρρόα Τα υπολείμματα φαρμάκων παραμένουν αδιάσπαστα στις κηρήθρες, αυξάνονται με την πάροδο των ετών και τελικά μεταφέρονται και στο μέλι Μετά από κάθε εκκόλαψη, επειδή παραμένει το κουκούλι της προνύμφης τα κελιά γίνονται μικρότερα με αποτέλεσμα οι εργάτριες που παράγονται να είναι μικρόσωμες και ασθενικές. 2. Σμηνουργία Κύριοι παράγοντες που συντελούν στην εμφάνιση του φαινομένου της σμηνουργίας είναι ο συνωστισμός στην κυψέλη σε συνδυασμό με την ταυτόχρονη αφθονία 11

12 τροφών στο περιβάλλον. Επίσης άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν σημαντικά είναι η φυλή των μελισσών, η ηλικία της βασίλισσας και η κληρονομική προδιάθεσή της. Υπάρχουν αρκετές μέθοδοι αντιμετώπισης της σμηνουργίας και ο μελισσοκόμος μπορεί να εφαρμόσει αυτή που του ταιριάζει καλύτερα, ανάλογα με τον αριθμό κυψελών που έχει και τον χρόνο που μπορεί να διαθέσει. Βασικά μέτρα πρόληψής της όμως παραμένουν πάντα η διατήρηση νεαρών βασιλισσών που έχουν επιλεγεί και αναπαραχθεί με βασιλοτροφία και η επάρκεια χώρου στο μελίσσι Εχθροί και ασθένειες : Έλεγχος για παρουσία αμερικανικής σηψιγονίας, ασκοσφαίρωση και λοιπών ασθενειών του γόνου. Συνεχής έλεγχος του κηφηνόγονου για παρουσία βαρρόας. Αποθέματα τροφής: Ένδειξη έναρξης της μελιττοέκκρισης είναι η τοποθέτηση μελιού στα κελιά αμέσως μόλις ελευθερώνονται από τον εκκολαπτόμενο γόνο. Κατά το στάδιο της έντονης συλλογής μελιού το μελίσσι μπλοκάρει την ωοτοκία της βασίλισσας, χτίζει κηρήθρες και αποθηκεύει ποσότητες μελιού. Μελισσοκομικός εξοπλισμός: Είναι η κατάλληλη εποχή για συλλογή γύρης. Τοποθετούμε γυρεοπαγίδες σε δυνατά και υγιή μελίσσια. Βάζουμε παγίδες σε όλες τις κυψέλες μιας σειράς για να μην ενταθεί η παραπλάνηση των μελισσών. Ανθοφορίες- μελιττοφορίες: α) από δέντρα, εκείνες των εσπεριδοειδών, των μηλοειδών, της αμυγδαλιάς, της βερικοκιάς, της βυσινιάς, της δαμασκηνιάς, της κερασιάς, της ροδακινιάς, της καρυδιάς, του ανοιξιάτικου πεύκου, της ακακίας και της ιτιάς β) από ετήσιες καλλιέργειες και αυτοφυή φυτά, εκείνες από ανοιξιάτικο ρείκι, θρούμπι, τριφύλλια, τσάι του βουνού, χαμομήλι, φασκόμηλο, σφένδαμο και καλέντουλα. IV. ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ Οι μήνες του καλοκαιριού θεωρούνται πολύ παραγωγικοί για τη μελισσοκομία. Κύριο μέλημα την εποχή αυτή είναι η αξιοποίηση της καλοκαιρινής πλούσιας ανθοφορίας και η εξασφάλιση αρκετού χώρου για την αποθήκευση του μελιού. Βασίλισσα: Φροντίζουμε ώστε αν υπάρχουν γερασμένες και μη γόνιμες βασίλισσες να αντικατασταθούν άμεσα με εφεδρικές. Επειδή η βασίλισσα κατά την διάρκεια του καλοκαιριού έχει την τάση να ωοτοκεί στον μελιτοθάλαμο τοποθετούνται βασιλικά διαφράγματα μεταξύ γονοθαλάμων και μελιτοθαλάμων για τον περιορισμό της στον εμβρυοθάλαμο. Πληθυσμός: Ενώνονται τα πολύ αδύνατα μελίσσια με δυνατά και προσθέτουμε ορόφους για εξασφάλιση χώρου αποθήκευσης μελιού. Εχθροί και ασθένειες: Προστατεύουμε τα μελίσσια από τις σφήκες όταν το πρόβλημα είναι μεγάλο. Δεν γίνεται καμία επέμβαση από το μελισσοκόμο εναντίον εχθρών ή ασθενειών όταν τα μελίσσια αποθηκεύουν μέλι, διότι αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα τη ρύπανση του μελιού από τα κατάλοιπα των φαρμάκων. Ανθοφορίες- μελιττοφορίες: α) από δέντρα, εκείνες της λεμονιάς, της καστανιάς, του ελάτου, του ευκάλυπτου, της φλαμουριάς, της δρυός και της μυρτιάς β) από 12

13 ετήσιες καλλιέργειες και αυτοφυή φυτά, εκείνες από θυμάρι, ρίγανη, βαμβάκι, καλαμπόκι, ηλίανθο, βάτο, λυγαριά, μέντα, και ζαμπούκο. Για αυξημένη συλλογή μελιού τα μελίσσια πρέπει να μετακινούνται διαδοχικά από περιοχές με φυτά πλούσια σε γύρη και νέκταρ σε περιοχές πλούσιες σε μελιτώματα και το αντίστροφο. Δυνατά μελίσσια (10-12 πλαίσια γόνο και 20 πλαίσια πληθυσμό) μεταφέρονται στο πεύκο, έλατο, δρυ κυρίως για συλλογή μελιτώματος. Τα αδύνατα μελίσσια πρέπει να μεταφερθούν σε περιοχές αυξημένης ανθοφορίας πλούσιας σε γύρη (καστανιά, σουσούρα) ώστενα αυξήσουν τον πληθυσμό τους και να μπορέσουν να ξεχειμωνιάσουν χωρίς πρόβλημα. Όταν τελειώσει ο τρύγος του ελάτου τα μελίσσια μεταφέρονται σε γυρεοφόρες περιοχές ώστε να ευνοηθεί η ωοτοκία, να αυξηθεί ο πληθυσμός και να ετοιμαστούν για την παραγωγή του πεύκου. Η μεταφορά πραγματοποιείται αφού πρώτα συγκεντρωθούν πληροφορίες για την πορεία της νεκταροέκκρισης προς αποφυγή άσκοπων μετακινήσεων. Φροντίζουμε επίσης η εγκατάσταση του μελισσοκομείου να γίνεται σε ικανοποιητική απόσταση από ήδη εγκατεστημένα μελισσοκομεία Οι μελισσοκόμοι που μεταφέρουν τα μελίσσια τους σε ορεινές περιοχές όπου ζει η αρκούδα είναι χρήσιμο να διαθέτουν ηλεκτροφόρα σύρματα τα οποία τοποθετούνται ταυτόχρονα με την εγκατάσταση των κυψελών. Κατά την μεταφορά των κυψελών τους θερινούς μήνες με φορτηγά αυτοκίνητα θα πρέπει να υπάρχει καλός αερισμός ώστε να μην χάνονται μελίσσια από ασφυξία. Περιβαλλοντική ρύπανση: Ο μελισσοκόμος θα πρέπει να επαγρυπνεί σε περιοχές με βαμβάκι ή οπωροφόρα όπου γίνονται αιφνιδιαστικοί ψεκασμοί για την καταπολέμηση εχθρών και ασθενειών (ρόδινο και πράσινο σκουλήκι κ.λ.π.), ώστε να μπορεί να απομακρύνει τα μελίσσια του ανά πάσα στιγμή. Χρήσιμο είναι επίσης να γράφει τα στοιχεία του (όνομα, τηλέφωνο, διεύθυνση) σε εμφανές μέρος του μελισσοκομείου προκειμένου να μπορεί να ειδοποιηθεί σε περίπτωση ψεκασμού. Κλιματολογικές συνθήκες: Απαραίτητη προϋπόθεση για να μην εμφανιστούν προβλήματα στο μελισσοκομείο λόγω υψηλών θερμοκρασιών (πάνω από 36 0 C) είναι η ύπαρξη άφθονου νερού, τοποθέτηση των μελισσοσμηνών σε μέρος ανήλιο, σκίαση με κλαδιά, χόρτα κ.λ.π. Προσοχή στους ψεκασμούς και τις πυρκαγιές Βιβλιογραφία 1. Θρασυβούλου Α., 2001: Πρακτική μελισσοκομία 2. Λιάκος Β: Παθολογία των μελισσών 3. Μελισσοκομικό Βήμα α) 7-8, β) 3-4, Μελισσοκομική επιθεώρηση τεύχη α) β) 2& γ) 2& Μπίκος Θ., 1991: Όλα για το μέλι 6. Μπίκος Θ., 1999: Γύρω από τη γύρη 7. Νικολαϊδης Ν., 1994: Μελισσοκομία. - Σύγχρονες μέθοδοι εντατικής εκμετάλλευσης (8 η έκδοση) 8. Prost Jean Pierre, 1991: Μελισσοκομία 9. Σαντάς Λ., 1990: Μαθήματα μελισσοκομίας 10. Υφαντίδης. Μ., 1987: Μελισσοκομία επιστήμη και εφαρμογή 11. Χαριζάνης Π., 1996: Μέλισσα και μελισσοκομική τεχνική 13

14 Για τη συγγραφή του κειμένου συνεργάστηκαν : οι επόπτες του Δικτύου Μελισσοκομικών Κέντρων που απαρτίζεται από τα Κέντρα Μελισσοκομίας : ΠΑΣΕΓΕΣ, Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, Χαλκιδικής, Βορείου Αιγαίου, Κεντρικής Μακεδονίας, Δυτικής Μακεδονίας, Θεσσαλίας, Δυτικής Ελλάδας, Ηπείρου Αιτωλοακαρνανίας, Στερεάς Ελλάδας, Αττικής Κυκλάδων, Πελοποννήσου, Δωδεκανήσου και Κρήτης. Τα μέλη της Ομάδας μελισσοκομίας της ΠΑΣΕΓΕΣ και ο Πρόεδρος της ΟΜΣΕ Οι υπεύθυνοι λειτουργίας των Μελισσοκομικών Κέντρων Το εγχειρίδιο αυτό εκδόθηκε μέσω του Εθνικού Προγράμματος Μελισσοκομίας 2004 με χρηματοδότηση που καλύπτεται κατά 50% από Εθνικά και 50% από Κοινοτικά κονδύλια, σύμφωνα με τον Κανονισμό 1221/97 της Ευρωπαϊκής Ένωσης. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστούμε θερμά όλους όσους συμμετείχαν στην δημιουργία αυτού του εντύπου και ιδιαίτερα τους επόπτες Αποστολούδη Νικήτα, Βαρτάνη Σοφία, Γεροχύμου Συεργιανή, Γκουλιαδίτη Φρειδερίκη, Ευθυμίου Ευαγγελή, Ισαακίδης Δημοσθένης, Καλαϊτζίδου Κατερίνα, Καρατάσου Κατερίνα, Κλήμης Σακελάρης, Λαμπρινάκος Σταύρος, Οικονόμου Μαγδαληνή, Παπαθανασίου Άννα, Παπαθανασίου Γεώργιος, Παρασκευά Σοφία, Πετρόπουλος Παναγιώτης, Σαμαράς Γεώργιος, Σιώζου Ευαγγελία, Τσιάμπας Γεώργιος για την εμπεριστατωμένη συμβολή τους στη συγγραφή του κειμένου Επίσης ευχαριστούμε τον κο Π. Χαριζάνη Αναπληρωτή Καθηγητή Εργαστηρίου Σηροτροφίας και Μελισσοκομίας στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών για την σημαντική βοήθειά του στην επιστημονική επεξεργασία του κειμένου. ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΑΣΕΓΕΣ Υπεύθυνη λειτουργίας: Μπίστη Μαρία Επόπτριες: Γκουλιαδίτη Φρειδερίκη, Μπιρρή Παρασκευή 14