ΤΑΚΗΣ ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ Η ΕΛΛΑΔΑ ΩΣ ΠΡΟΤΕΚΤΟΡΆΤΟ ΤΗΣ ΥΠΕΡΕΘΝΙΚΗΣ ΕΛΙΤ Η αvάγκη για άμεση έξοδο από τηv ΕΕ και για μια αυτοδύναμη Οικονομία Γόρδιος
2010 Τάκης Φωτόπουλος h ttp:/ /www.inclusived emocracy. org!fo topoulos/ Εκδόσεις Γόρδιος Μακεδονίας 17-104 33 Αθήνα Τηλ.: 210 8252279 - Fax: 210 8210506 e-rnail: gordiosbooks@yahoo.gr ISBN 978-960-6826-18-4
Για αυτούς που μάχονται για μια Περιεκτική Δημοκρατία
EINAI ΕΛΕΥθΕΡΗ Η ΗΙ\ΕΚfΡΟΝΙΚΗΑΝΑΠΑΡ.ΑΓΩΓΗ: Η ΑΝΑΠΑΡΑrΩΓΗ, ΔΙΑΝΟΜΗ ΚΑΙ ΠΑΡΟΥΣΙι\ΣΗ ΣτΟ ΚΟΙΝΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΕΦΟΣΟΝ ΓΙΝΕτΑΙ ΣΕ ΗιΙΕΚfΡΟΝΙΚΑ ΜΕΣΑ, OXI ΓΙΑ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΦΕΡΕτΑΙ Η ΠΗΓΗ Το περιεχόμε\ιό του ηλεκτρcν ικού βιβλίου αυτού αιcολουθεί το πρ)τlο1ο: Αvαφοράπροέλει.σης-Μη Εμπορική Χρήοη-ΌχιΠαpάγωγα'Ερ)α3.0 Ελλάδα
Στηρίξτε το Δίκτυο ΠΔ Α ν Βρίσκετε χρnσιμn τnν προσπάθεια του Δικτύου Περιεκτικnς Δnμοκρατίας [ΠΔ] και έχετε πειστεί ότι n κοινωνία που χρειαζόμαστε σnμερα είναι μια κοινωνία που Βασίζεται σε μια Περιεκτικn Δnμοκρατία, Βοnθnστε μας να διαδώσουμε το πρόταγμα τnς ΠΔ. Η προσπάθεια μας στnρίζεται αποκλειστικά στnν εθελοντικn δουλειά των μελών του Δικτύου μας και στnν έμπρακτn Βοnθεια των φίλων τnς ΠΔ. Δεν έχουμε καμία χρnματοδότnσn από κρατικούς n υπερκρατικούς οργανισμούς, καθώς και από ιδιωτικούς οργανισμούς, ΜΚΟ κ.λπ. Οι τρόποι που μπορείτε να Βοnθnσετε είναι 1. Με τn συμμετοχn σας στο Δίκτυο τnς Περιεκτικnς Δnμοκρατίας που είναι Βέβαια και n σnμαντικότερn ενεργn στnριξn που μπορείτε να προσφέρετε στο πρόταγμα τnς ΠΔ. Άμεσος στόχος του Δικτύου είναι n δnμιουργία οριζόντια οργανωμένων αμεσοδnμοκρατικών ομάδων που δρουν σε τοπικό αλλά και σε κεντρικό πολιτικό επίπεδο, με παρεμβάσεις σε εκδnλώσεις, κινnτοποιnσεις, διαδnλώσεις, σωματεία, συνελεύσεις γειτονιάς κ.λπ. και το κυριότερο, το χτίσιμο νέων θεσμών ΠΔ, αρχίζοντας εδώ και τώρα. 2. Με τnν εγγραφn σας ως συνδρομnτn/συνδρομnτριας στο περιοδικό «Περιεκτικn Δnμοκρατία». Και ένα επ ιπλέον σnμαντικό Βnμα είναι n διάδοσn του περιοδικού σε όσο το δυνατό περισσότερους ανθρώπους, γι' αυτό και αν μπορείτε γράψτε συνδρομnτές κάποιους φίλους/φίλες σας. 3. Με τnν προσφορά κάποιου ποσού μέσω διαδικτύου [PayPaι] n με κατάθεσn στον παρακάτω λογαριασμό. Κάθε συμβολfi Βοnθάει. Όλες οι οικονομικές προσφορές πnγαίνουν στn συντn ρnσn και επέκτασn του Δικτύου μας και συμβάλλουν στις προσπάθειες μας για τn διάδοσn του προτάγματος τnς ΠΔ. Ευχαριστούμε για τn Βοnθεια σας! PayPaι [πιστώνεται στο editors incιusiνedemocracy.org]: www.incιusiνedemocracv.org/pd/stiriksi.htm τραπεζικός λογαριασμός: Εθνικn Τράπεζα Τnς Ελλάδος Αριθ. Λογαριασμού: 211/636454-31 IBAN Λογαριασμού: GR95011 02110000021163645431 ΚΩΔ. SWΙFΤΤράπεζας [BIC]: ETHNGRAA
ΤΟΥΙΔΙΟΥ Εξαρτημένη Ανάπτυξη: Η Ελληνική Περίπτωση (Εξάντας, Αθήνα, 1985 και 1987) Ο Πόλεμος σrον Κόλπο (Εξάντας, Αθήνα, 1991) Η Νεοφιλελεύθερη Συναίνεση και η Κρίση της Οικονομίας Ανάπτυξης (Γόρδιος, Αθήνα, 1993) Η Νέα Διεθνής Τάξη και η Ελλάδα (Καστανιώτης, Αθήνα, 1997) Towards an InclusiveDemocracy (Cassell, London & New York, 1997 & 1998) Περιεκτική Δημοκρατία (Καστανιώτης, Αθήνα, 1999) Per Una Democrazia Globale (Eleuthera, Milano, 1999) Ναρκωτικά: Πέρα από την δαιμόνολογία της ποινικοποίησης και την «Προοδευτική» μυθολογία της φιλελευθεροποίησης (Ελεύθερος Τύπος, Αθήνα, 1999) Η Νέα Τάξη στα Βαλκάνια, ο Πόλεμος και η Διεθνοποιημένη Οικονομία της Αγοράς (Στάχυ, Αθήνα, 1999) Θρησκεία, Αυτονομία, Δημοκρατία: Η άνοδος του νέου aνορθολογισμού (Ελεύθερος Τύπος, Αθήνα, 2000) Η Δημοκρατία χθες και σήμερα - Από την κλασική στην περιεκτική δημοκρατία (Ελεύθερος Τύπος, Αθήνα, 2000) Παγκοσμιοποίηση, Αριστερά και Περιεκτική Δημοκρατία (Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2002) Vers une Democratie Generale: Une Democratie Directe, Economique, Ecologique et Sociale (Seuil, Paris, 2002) Hacia una Democracia Inclusiva (Nordan, Montevideo, 2002) Umfassende Demokratie (τrotzdem Verlag, Grafenau, 2003) Ο Πόλεμος κατά της «Τρομοκρατίας» - Η γενικευμένη επίθεση των ελίτ (Γόρδιος, Αθήνα, 2003) Ο Καπιταλισμός του Τσόμσκι, ο Μετακαπιταλισμός του Άλμπερτ και η Περιεκτική Δημοκρατία (Γόρδιος, Αθήνα, 2004) Η Πολυδιάστατη Κρίση και η Περιεκτική Δημοκρατία (Γόρδιος, Αθήνα, 2005)
The Multidimensional Crisis and Inclusive Democracy ( IJID, 2005- electronic edition)!h't.btfιtf\. 81!E:Eς::E. (Κινέζικη έκδοση Περιεκτικής Δημοκρατίας - Jinan, 2008) Περιεκτική Δημοκρατία -10 Χρόνια Μετά (Ελεύθερος Τύπος, Αθήνα, 2008) The Pink Revolution in Iran and the "Left" (IJID, 2009-electronic edition) Η Παγκόσμια Κρίση, η Ελλάδα και το Αντισυοτημικό Κίνημα (Κουκκίδα, Αθήνα, 2009)
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος του συγγραφέα... 17 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟΝ Η ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΉ ΕΝΣΩΜΆΤΩΣΗ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΩΣ Η ΑΠΩΤΕΡΗ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΣΗΜΕΡΙΝΗΣ ΧΡΕΟΚΟΠΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΣΥΣΤΗΜΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ... 23 Η οικονομική κρίση... 23 Η κρίση πολιτικής... 26 Η κοινωνική κρίση... 29 Η οικολογική κρίση... 31 Η κρίση αξιών... 33
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΟΎ ΜΟΝΤΕΛΟΥ «ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ»...35 Η αναπτυξιακή «φούσκα» της μεταπολεμικής περιόδου... 35 Ο ρόλος της ξένης αγοράς στην ελληνική «ανάπτυξη»... 39 Ο ρόλος του ξένου κεφαλαίου και η «Βιομηχανική Άνοιξη» της περιόδου 1965-73... 40 Ο ρόλος του ελληνικού κεφαλαίου στην «ανάπτυξη»... 44 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΔΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ... 49 Εξωστρέφεια, η απώτερη αιτία της δομικής κρίσης... 49 Μια εξωστρεφής καταναλωτική κοινωνία... 50 Οι συνέπειες της απουσίας ισχυρού μεταποιητικού τομέα.. 54 1. Η Οικονομία των υπηρεσιών... 2. Το τρίπτυχο μετανάστευση- ανεργία- υποαπασχόληση... 3. Χαμηλή παραγωγικότητα και ανταγωνιστικότητα... 4. Το χρόνιο και διευρυνόμενο έλλειμμα στο Ισοζύγιο Πληρωμών... 5. Η τεράστια παραοικονομία... 54 56 57 63 65 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Η ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΉ ΚΡΙΣΗ ΩΣ ΗΑΛΛΗ ΟΨΗ ΤΗΣ ΔΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ... 67 Το τέλος της «Βιομηχανικής Άνοιξης» στη μεταπολίτευση... 67
Το δίλημμα της μεταπολίτευσης και η έκρηξη του Δημοσίου Χρέους: δημόσιες δαπάνες... 69 Το δίλημμα της μεταπολίτευσης και η έκρηξη του Δημοσίου Χρέους: δημόσια έσοδα... 76 Ο μύθος για το δημόσιο τομέα ως τον «μεγάλο ασθενή» που ευθύνεται για τη σημερινή χρεοκοπία... 79 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΤΑΞΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑ Ϊ ΚΗ ΕΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΠΛΟΚ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ ΣΉΜΕΡΑ... 89 Μητροπολιτικά κέντρα και περιφέρεια στο οικονομικό μπλοκ... 89 Η σημασία της «εθνικής οικονομίας» σήμερα... 94 Η έννοια της υπερεθνικής ελίτ... 99 Τα στοιχεία «εξάρτησης» και «εθνικής οικονομίας» πριν και μετά την ένταξη... 103
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Η ΣΥΝΘΉΚΗ ΜΑΑΣΤΡΙΧΤ ΚΑΙ Η ΕΝΤΑΞΗ ΣΤΗΝ ΕΝΙΑΙΑ ΑΓΟ Ρ Α... 107 Η σημασία της ένταξης στην «Ενιαία Αγορά» και η Συνθήκη του Μάαστριχτ... 107 Η νεοφιλελεύθερη «αναπτυξιακή αντεπανάσταση» μέσα στην ΕΕ... 115 Το πετσόκομμα των κοινωνικών δαπανών και το τέλος του «κράτους-πρόνοιας»... 124 Η «αριστερή» μυθολογία για το Μάαστριχτ... 128 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΗΝ ΟΝΕ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ... 135 Γιατί έγινε το ευρώ;... 135 Ο «εξισορροπητικός» μηχανισμός στην πράξη... 138 Η ση μα σία της προσχώρησή ς μας στο ΕΝΣ, τον προθάλαμο της ΟΝΕ... 142 Ποιος ωφελείται τελικά από το ευρώ;... 146 Γιατί οι ελίτ μας αποφάσισαν την ένταξη στην Ευρωζώνη;... 149 Τα «Πλεονεκτήματα» της ένταξής μας στην Ευρωζώνη: μύθοι και πραγματικότητα... 156
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ ΜΑΣ ΣΤΗΝ ΕΟΚ/ΕΕ... 167 Τα δήθεν πολιτικά πλεονεκτήματα από την ένταξή μας στην ΕΟΚ/ΕΕ... 167 Οι γενικές οικονομικές συνέπειες της ένταξής μας στην ΕΕ....171 Οι Κοινοτικές «διαρθρωτικές αλλαγές» για την αγοραιοποίηση της οικονομίας μας... 178 1. Η καταστροφή της γεωργίας μας μετά την ένταξη στην ΕΟΚ/ΕΕ... 180 2. Η αγοραιοποίηση των εργασιακών σχέσεων... 187 3. Η Κοινοτική επίθεση στην Κοινωνική Ασφάλιση... 198 4. Η αγοραιοποίηση της Παιδείας και η επίθεση στην Τοπική Αυτοδιοίκηση... 207 5. Το ξεπούλημα του κοινωνικού πλούτου... 223 6. Η έξαρση της ανισότητας από τις «διαρθρωτικές αλλαγές»... 231 ΜΕΡΟΣ TPITO Η ΜΕΤΑΤΡΟΠΉ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΣΕ ΠΡΟΤΕΚΤΟΡΆΤΟ ΤΗΣ ΥΠΕΡΕΘΝΙΚΗΣ ΕΛΙΤ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ΠΩΣ ΦΘΑΣΑΜΕ ΣΤΗ ΧΡΕΟΚΟΠΙΑ... 241 Πρώτο βήμα: η εξαπάτηση του εκλογικού σώματος στις εκλογές του 2009... 241 Δεύτερο βήμα: η «κρίση κερδοσκοπίας»
κατά των κρατικών ομολόγων... 245 Οι ιστορικές καταβολές της χρεοκοπίας... 247 Οι στόχοι των ληστρικών μέτρων της τρόικας... 251 Η επικοινωνιακή μυθολογία για την κρίση... 255 Η Λατιναμερικανοποίηση της Ελλάδος μέσα στην ΕΕ και ο μεταπολεμικός κύκλος ενός προτεκτοράτου... 260 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 Ο ΜΟΝΟΔΡΟΜΟΣ ΚΑΙ Η ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΉ Λ ΥΣΗ... 269 Ο «μονόδρομος» της κοινοβουλευτικής Χούντας... 269 Η Ελλάδα κάτω από την Τρόικα... 272 Η κατ' εξακολούθηση εξαπάτηση της Χούντας και οι δύο κόσμοι στη σημερινή Ελλάδα... 276 Μια πραγματική εναλλακτική λύση στον ψευτο-«μονόδρομο»... 283 Πώς μπορούμε να επιβάλλουμε την εναλλακτική λύση στις ελίτ;... 289 Τα μαθήματα της Αργεντινέζικης εξέγερσης... 292 ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ Η ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 Ο «ΜΟΝΟΔΡΟΜΟΣ», Η ΑΡΙΣΤΕΡΆ ΚΑΙ Η ΕΥΡΩΠΑ Ϊ ΚΗ ΕΝ ΩΣΗ... 299 Η κρίση και η Αριστερά... 302
Πώς εξηγείται η υποτονικότητα των λα'ίκών αντιδράσεων μπροστά στην καταστροφή;... 304 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 Η ΑΠΑΡΆΔΕΚΤΗ ΣΤ ΑΣΗ ΤΗΣ ΡΕΦΟΡΜΙΣΤΙΚΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ ΚΑΙ Η ΔΙΦΟΡΟΥΜΕΝΗ ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΝΤΙΣΥΣΤΗΜΙΚΗΣ... 311 Η μυθολογία της Κεϋνσιανο-Μαρξιστικής ρεφορμιστικής Αριστεράς... 313 Η μεταμοντέρνα ρεφορμιστική Αριστερά... 321 Η Αντισυστημική Αριστερά και η ΕΕ... 323 Α) Κομμουνιστογενής αντισυστημική Αριστερά... 324 Β) Ελευθεριακή αντισυστημική Αριστερά... 329 Η στάση των μετωπικών οργανώσεων της Αριστεράς («Πρωτοβουλία»,«Αριστερό Βήμα») για την ΕΕ... 332 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13 ΟΙΚΟΛΟΓΟΙ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΩΤΙΚΉ «ΑΡΙΣΤΕΡΆ»... 339 Οικολόγοι-Πράσινοι, Πράσινη Ανάπτυξη και... Πράσινα λλογα... 340 Η Πατριωτική «Αριστερά» και η ΕΕ... 344 1. Διεθνισμός έναντι «πατριωτισμού»... 2. Η ανάδυση της Πατριωτικής «Αριστεράς»... 345 347 3. Πατριωτική «Αριστερά» και η ένταξη στην Ευρωζώνη... 351 4. Ο μύθος της εθνικής συρρίκνωσης... 356 5. Η στάση της Πατριωτικής «Αριστεράς» σε σχέση με τον «Μονόδρομο»... 361
ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΥΤΟΔΥΝΑΜΙΑ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14 ΕΙΝΑΙ Δ ΥΝΑΤΗ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Α ΥΤΟΔ ΥΝΑΜΙΑ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ;... 373 Γιατί οικονομική αυτοδυναμία;... 373 Είναι δυνατή η οικονομική αυτοδυναμία σήμερα;... 381 Οι προϋποθέσεις της οικονομικής αυτοδυναμίας... 385 1. Αυτοδύναμη καταναλωτική δομή... 2. Αυτοδύναμη παραγωγική δομή... 386 387 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15 Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Α ΥΤΟΔ ΥΝΑΜΙΑ ΩΣ ΘΕΜΕΛΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΆΒΑΣΗ ΣΕ ΜΙΑ ΠΔ... 395 Η οικονομική αυτοδυναμία ως βάση για ένα νέο διεθνισμό... 395 Για μια νέα Ευρώπη των λαών και των περιφερειών... 397 Η Περιεκτική Δημοκρατία ως η βάση μιας νέας παγκόσμιας δημοκρατικής τάξης... 400 ΕΠΙΛΟΓΟΣ... 409
Πρόλογος του συγγραφέα Τη στιγμή που τα λα ίκά στρώματα αντιμετωπίζουν τη μεγαλύτερη επίθεση από τις ξένες και ντόπιες ελίτ όχι απλώς στη μεταπολίτευση αλλά, κατά τη γνώμη μου, γενικότερα στη μεταπολεμική περίοδο -αυτή τη φορά μάλιστα χωρίς καν να έχει προηγηθεί στρατιωτική ήττα της Αριστεράς! θεώρησα χρέος μου να προσπαθήσω να συμβάλω, «κατά δύναμιν», στην απομυθοποίηση για τα πραγματικά αίτια της κρίσης και στη διατύπωση της συνακόλουθης πρότασης για μια πραγματικά εναλλακτική λύση. Εναλλακτική, τόσο στον δήθεν «Μονόδρομο» των ελίτ και των παρακεντέδων τους επαγγελματιών πολιτικών, όσο και στις ανερμάτιστες ή ουτοπικές προτάσεις μιας Αριστεράς, η οποία, κατά τη γνώμη μου, αποδείχθηκε ότι βρισκόταν πολύ κάτω των δραματικών περιστάσεων. Και αυτό, τη στιγμή που δημιουργήθηκε κυριολεκτικά μια πανστρατιά από τα παπαγαλάκια των ελίτ στα ΜΜΕ, τα οποία, σε αγαστή σύμπνοια με τους επαγγελματίες πολιτικούς των κομμάτων εξουσίας και των παραφυάδων τους, που αποτελούν τα προφανή «δεξιά» και «αριστερά» δεκανίκια τους, καθώς και τους κομματικούς εγκάθετους στα συνδικάτα, καταφέραν να δημιουργήσουν τέτοια σύγχυση στα λα ίκά στρώματα για τη δήθεν ανυπαρξία εναλλακτικής λύσης στα ληστρικά μέτρα, όμοια των οποίων καμιά άλλη ελίτ στον ευρωπα ίκό χώρο δεν τόλμησε να περάσει, ώστε να οδηγηθούν σε μοιρολατρική αδράνεια, η οποία γεμίζει σήμερα με ενθουσιασμό τις ξένες ελίτ και τα ντόπια παρακλάδια τους. Η θέση που αναπτύσσεται στο βιβλίο αυτό διαφέρει ριζικά τόσο από τις σοσιαλφιλελεύθερες εξηγήσεις της κρίσης, όσο και από αυτές της παραδοσιακ ής Αριστεράς. Οι πρώτες αποδίδουν τα αίτια της στην απουσία των «διαρθρωτικών αλλαγών» που χρειαζόταν η ελληνική οικονομία, με τις οποίες εννοούν τη μη πλήρη ενσωμάτωση της στην διεθνοποιημένη οικονομία της αγοράς στη νεοφιλελεύθερη φάση της νεωτερικότητας. Με άλλα λόγια, τα αίτια της κρίσης ανάγονται στη μη ολοκλήρωση ακόμη του ανοίγματος και της aπορρύθμισης όλων των αγορών (τις γνωστές «4 ελευθερίες) που επιβάλλουν οι συμβατικές μας υποχρεώσεις μετά την
18 ΤΑΚΗΣ ΦΩΤΟΠΟΥΛ.ΟΣ ένταξη μας σrην ΕΕ του Μάαστριχτ. Τα επιβαλλόμενα μέτρα έχουν ακριβώς σrόχο την πλήρη ενσωμάτωση της οικονομίας μας σrη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση. Απο την άλλη μεριά, οι εξηγήσεις της παραδοσιακής Αρισrεράς συνήθως αποδίδουν τα αίτια της σrον «κακό» σχεδιασμό της ΟΝΕ που εγγενώς ευνοούσε τα μητροπολιτικά κέντρα και κυρίως τη Γερμανία, η οποία αύξανε την ανταγωνισrικότητα της σε βάρος των χωρών του ευρωπα ίκού Ν ότου. Δεν είναι, λοιπόν, περίεργο ότι για τις προσεγγίσεις αυτές η εναλλακτική λύση επικεντρώνεται σrην έξοδο μας από την ΟΝΕ (αλλά όχι και την ΕΕ!) Αντίθετα, σύμφωνα με τη θέση του βιβλίου αυτού, τα αίτια της κρίσης είναι πράγματι διαρθρωτικά, όχι βέβαια με τη σοσιαλφιλελεύθερη έννοια, αλλά με την έννοια της μεταπολεμικής υιοθέτησης ενός εξωστρεφούς μοντέλου «ανάπτυξης» από τις ελίτ μας για την ενσωμάτωση της οικονομίας στην παγκόσμια καπιταλιστική αγορά. Η εξωστρέφεια αυτή, όπως δείχνει το ανά χείρας βιβλίο, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία ενός διαστρεβλωμένου παραγωγικού προτύπου και ενός αντίστοιχου καταναλωτικού που οδήγησε σε ένα χρόνιο και συνεχώς διευρυνόμενο άνοιγμα μεταξύ του τι παράγουμε και τι καταναλώνουμε. Το άνοιγμα αυτό, στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, συγκαλυπτόταν από την «ευλογία» της μετανάστευσης και κάποιες ξένες επενδύσεις στη διάρκεια της «Βιομηχανικής Άνοιξης», η οποία άρχισε λίγο πριν τη Χούντα και έληξε με τη μεταπολίτευση. Στην περίοδο που ακολούθησε, όμως, ήταν η επέκταση του τουρισμού, και λιγότερο της ναυτιλίας, που ανέλαβαν τη συνέχιση της συγκάλυψης αυτής και, κυρίως, ο μαζικός και αυξανόμενος δανεισμός που δημιούργησε την αναπτυξιακή «φούσκα» της μεταπολίτευσης. Η «φούσκα» αυτή, με την ένταξη μας στην Ευρωζώνη και την έμμεση στήριξη του Ευρώ, πήρε πρωτόγνωρες διαστάσεις, μέχρις ότου το ξέσπασμα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης να λειτουργήσει σαν καταλύτης για να σκάσει ορισrικά. Είναι λοιπόν φανερό ότι σε όλη αυτή τη διαδικασία αυξανόμενης εξωστρέφειας που δεν στηριζόταν σε μια ανταγωνισrική παραγωγική δομή (όπως ήταν η διαδικασία που ισrορικά ακολούθησαν τα μητροπολιτικά κέντρα) η είσοδός μας σrην ΕΕ και σrη συνέχεια στην Ευρωζώνη έπαιξε καταλυτικό και, σήμερα, καταστροφικό ρόλο. Εάν όμως δεχθούμε την παραπάνω ανάλυση των αιτίων της σημερινής συστημικής κρίσης στην Ελλάδα, η οποία στην πραγματικότητα δεν είναι μόνο οικονομική αλλά επεκτείνεται επίσης στο πολιτικό, το κοι-
ΠΡΟΑΟΓΟΣ 19 νωνικό και το οικολογικό επίπεδο, τότε η αυτονόητη συνέπεια είναι ότι εάν δε δημιουργήσουμε τις βάσεις οικονομικής αυτοδυναμίας, η οποία μόνο έξω από την ΕΕ και την ΟΝΕ μπορεί να θεμελιωθεί, όχι μόνο δεν πρόκειται να βγούμε ποτέ από την χρόνια κρίση, αλλά και δεν θα γίνει ποτέ εφικτή η δημιουργία των προϋποθέσεων για μια οικονομική δημοκρατία, έξω από την καπιταλιστική οικονομία της αγοράς, που θα βασίζεται στην ισοκατανομή της οικονομικής δύναμης μεταξύ όλων των πολιτών. Σήμερα, όμως, η οικονομική αυτοδυναμία (που δεν έχει σχέση με την αυτάρκεια, το «κλείσιμο των συνόρων» και άλλες παρόμοιες aνοησίες της συστημικής αλλά και κάποιας «αρισrερής» προπαγάνδας) είναι όχι μόνο επιθυμητή αλλά και εφικτή. Και αυτό, διότι το νέο μοντέλο ανάπτυξης που υιοθέτησε η υπερεθνική ελίτ για τον 21ο αιώνα δε στηρίζεται πια στη μαζική κατανάλωση Βορρά και Νότου, όπως στο δεύτερο μισό του περασμένου αιώνα, αλλά σrην πολυτελή κατανάλωση του «νέου Βορρά» (δηλαδή των προνομιούχων σrρωμάτων σε Βορρά και Νότο που εισπράττουν τα οφέλη της παγκοσμιοποίησης), και την «κατανάλωση επιβίωσης» του «νέου Ν ότου» (δηλαδή των λα"ίκών στρωμάτων σε Βορρά και Νότο που αποτελούν τα θύματα της παγκοσμιοποίησης). Ο νέος διεθνισμός, επομένως, που προτείνουμε εδώ, υιοθετεί μεν τις βασικές αρχές του παραδοσιακού διεθνισμού της Αρισrεράς, αλλά και τον υπερβαίνει, διότι θεμελιώνεται σε αυτοδύναμες οικονομίες, στο πλαίσιο μιας διεθνοποιημένης οικονομίας που δεν καθορίζεται ούτε από την καπιταλιστική οικονομία της αγοράς, ούτε από το κεντρικό Πλάνο. Έτσι, ο μακροπρόθεσμος στόχος του νέου αυτού διεθνισμού είναι η συλλογική και ατομική αυτονομία, στο οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο. Και η αυτονομία αυτή μπορεί να επιτευχθεί μόνο στα πλαίσια μιας αυτοκαθοριζόμενης aποκεντρωτικής κοινωνίας, όπου οι κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές λειτουργίες ελέγχονται μέσω αμεσοδημοκρατικών διαδικασιών και συλλογικών μορφών ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής από τους ίδιους τους πολίτες. Με άλλα λόγια, ο νέος αυτός διεθνισμός στοχεύει σε μια ευρύτερη κοινωνική μεταβολή που προϋποθέτει ενα νέο «όραμα», μια νέα αντίληψη της ζωής, πέρα τόσο από τον σοσιαλ/νεοφιλελεύθερο εκσυγχρονισμό της καπιταλιστικής ολοκλήρωσης της Ευρώπης, αλλά και πέρα από τον παραδοσιακό σοσιαλιστικό εκσυγχρονισμό. Το όραμα της «Ευρώπης των λαών και των περιφερειών», σύμφωνα με τον νέο αυτό διεθνισμό, προϋποθέτει μια Ευρώπη αυτοδύναμων (όχι αυτάρκων) περιφερειών, και έχει στόχο να δώσει τη δυνα-
20 ΤΑΚΗΣ ΦΩΤΟΠΟΥΛ.ΟΣ τότητα σrους Ευρωπαίους πολίτες όχι μόνο να ικανοποιούν, αλλά και να ορίζουν οι ίδιοι τις ανάγκες τους, ασκώντας αποφασιστικό έλεγχο πάνω στην οικονομική ζωή τους. Τάκης Φωτόπουλος Λονδίνο, Οκτώβρης, 2010
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟΝ Η ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΉ ΕΝΣΩΜΆΤΩΣΗ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΩΣ Η ΑΠΩΤΕΡΗ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΣΗΜΕΡΙΝΗΣ ΧΡΕΟΚΟΠΙΑΣ
wννvv.inι:lusive,detηocra,cy www.inclusivedemocracy.org/fotopoulos.org/fotoρoulos
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΣΥΣΤΗΜΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ Η κρίση στην Ελλάδα, όπως άλλωστε και σε κάθε χώρα ενσωματωμένη στη διεθνοποιημένη οικονομία της αγοράς, που συμπληρώνεται στο πολιτικό επίπεδο από την αντιπροσωπευτική «δημοκρατία», είναι πολυδιάστατη. Οι κοινωνικές μάλιστα εκρήξεις που εκδηλώνονται όλο και συχνότερα τα τελευταία χρόνια, είτε με αφορμή γεγονότα στο πολιτικό επίπεδο (η εν ψυχρώ δολοφονία ενός 15ετούς μαθητή το 2008) είτε, όπως σήμερα, με αφορμή γεγονότα στο οικονομικό επίπεδο (η επιβαλλόμενη από την υπερεθνική ελίτ, σε συνεργασία με την εγχώρια ελίτ, μακροπρόθεσμη ριζική αλλαγή των εργασιακών και συνταξιοδοτικών σχέσεων, η συρρίκνωση του δημοσίου τομέα και το συνακόλουθο ξεπούλημα του κοινωνικού πλούτου, το πετσόκομμα των εισοδημάτων κ.λπ.) έχουν κάνει κατάφωρη τη συνεχή χειροτέρευση της πολυδιάστατης κρίσης. Η κρίση επομένως είναι οικονομική αλλά και πολιτική, κοινωνική αλλά και οικολογική και τέλος είναι πολιτισμική κρίση με την ευρύτερη έννοια, δηλαδή κρίση αξιών. Η Οικονομική κρίση Η κρίση είναι πρωταρχικά οικονομική, όπως άλλωστε και σε κάθε άλλη χώρα που έχει περάσει από τη διαδικασία του ανοίγματος και της απελευθέρωσης των αγορών της, και είναι συνέπεια της ενσωμάτωσής της στη διεθνοποιημένη οικονομία της αγοράς, αλλά και των ειδικών συνθηκών που επικρατούν στην Ελλάδα σήμερα με την ουσιαστική χρεοκοπία της. Έχει όμως υπάρξει τέτοια σύγχυση (είτε κατευθυνόμενη από τις ελίτ και τα «παπαγαλάκια» τους, είτε όχι), για τα αίτια της σημερινής κρίσης, ώστε θα άξιζε ν' aρχίζαμε την εξέταση του θέματος με το τι ΔΕΝ είναι η σημερινή κρίση. Περιληπτικά, η σημερινή ουσιαστική, μολονότι όχι (ακόμη!) και τυπική, χρεοκοπία της ελληνικής οικονομίας:
24 ΤΑΚΗΣ ΦΩΤΟΠΟΥΛ.ΟΣ ΔΕΝ είναι ούτε ξαφνική, ούτε απλό αποτέλεσμα των «κακών» πολιτικών που εφάρμοσε η προηγούμενη Ν εοδημοκρατική κυβέρνηση, όπως ισχυρίζονται οι εξειδικευμένοι στην εξαπάτηση του ελληνικού λαού επαγγελματίες πολιτικοί του ΠΑΣΟΚ ή, αντίστροφα, των κακών χειρισμών της Πασοκικής κυβέρνησης, όπως ισχυρίζονται οι συνάδελφοι τους (και στην εξαπάτηση, μολονότι όχι με την ίδια δεξιοτεχνία) επαγγελματίες πολιτικοί της ΝΔ. ΔΕΝ είναι αποτέλεσμα του «μεταπολιτευτικού μοντέλου ανάπτυξης» και των δήθεν «διαρθρωτικών προβλημάτων» με την έννοια της μαζικής επέκτασης του δημοσίου τομέα, των κλειστών επαγγελμάτων, των ανελαστικών εργατικών σχέσεων, της αδιαφάνειας και της διαφθοράς κ.λπ., όπως ισχυρίζεται σήμερα η σοσιαλφιλελεύθερη κοινοβουλευτική Χούντα, με την υποστήριξη νεοφιλελεύθερων κ.ά. Όλα αυτά είναι «διαρθρωτικά» προβλήματα μόνο στο πλαίσιο της λογικής της ανταγωνιστικότητας και της νεοφιλελεύθερης διεθνοποίησης της οικονομίας της αγοράς, δηλαδή στο πλαίσιο ενός «μοντέλου» ανάπτυξης που έχει οδηγήσει σε μια πρωτόγνωρη ανισότητα και ανισομερή κατανομή της οικονομικής και συνακόλουθα της πολιτικής και κοινωνικής δύναμης, τόσο σrο εσωτερικό της κάθε ενσωματωμένης χώρας όσο και μεταξύ κρατώνεθνών. ΔΕΝ είναι καν μόνο αποτέλεσμα της παγκόσμιας καπιταλισrικής κρίσης, και των «κακών» πολιτικών της Ευρωζώνης και κυρίως της Γερμανίας, όπως ισχυρίζονται aνιστόρητοι οικονομολόγοι της αντισυσrημικής ή της ρεφορμισrικής Αρισrεράς1. Στην πραγματικότητα, όπως θα δούμε στη συνέχεια, η παγκόσμια κρίση, αλλά και οι πολιτικές της Ευρωζώνης, λειτούργησαν απλώς ως καταλύτες για την τωρινή κρίση και όχι ως αιτία της. ΔΕΝ είναι το απλό αποτέλεσμα της κλοπής δημοσίου χρήματος από τους φοροφυγάδες, μιζαδόρους κ.λπ. σrα προνομιούχα κοινωνικά στρώματα, όπως υποστηρίζει η κατεστημένη άποψη προς αποπροσανατολισμό από τον συστημικό χαρακτήρα της κρίσης - μολονότι βέβαια συνέβαλαν και αυτοί το κατά δύναμη στην έκρηξή της. Και, φυσικά, η κρίση. 1. Βλ. π.χ., Γ. Μηλιός, Κ. Λαπαβίτσας, Κ. Βεργόπουλος κ.ά. (βλ. κεφ. 13).
Ο ΣΥΣΤΗΜΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ 25 ΔΕΝ οφείλεται στην ηθική του Νεοέλληνα, που δεχόταν (αλλά και ήταν πρόθυμος να πληρώσει) το «φακελάκι», κοίταζε πώς να κλέψει ο ένας τον άλλο και όλοι μαζί το δημόσιο «για την πάρτη τους» κ.λπ., όπως υποστηρίζουν πολλοί στην ανανεωτική «Αριστερά» αλλά και Καστοριαδικοί κ.ά. Οι ηθικές συμπεριφορές των κοινωνικών ατόμων δεν δημιουργούνται στο κενό, όπως έμμεσα υποστηρίζουν παρόμοιες aποπροσανατολιστικές απόψεις, οι οποίες προσπαθούν να ξεπεράσουν τον αντικειμενικό ορθολογισμό καταφεύγοντας σε ένα υποκειμενικό ορθολογισμό που βασίζεται στον ψευτο-αντικειμενισμό της ψυχανάλυσης2 Οι ηθικές συμπεριφορές διαμορφώνονται πάντοτε στο πλαίσιο κοινωνικών θεσμών και συνακόλουθων αξιών, οι οποίες δεν γεννώνται γενικά και αόριστα από κάποιο «κοινωνικό» φαντασιακό αλλά από τα φαντασιακά των ελίτ και των προνομιούχων κοινωνικών στρωμάτων που έχουν την πραγματική δύναμη να διαμορφώνουν θεσμούς και συνακόλουθες αξίες. Η σημερινή οικονομική κρίση ΕΙΝΑΙ, όπως θα προσπαθήσω να δείξω, απώτερη συνέπεια του εξωστρεφούς μεταπολεμικού μοντέλου ανάπτυξης που εισάχθηκε στην Ελλάδα στην μεταπολεμική περίοδο, σε συνέπεια με τις γενικότερες φάσεις της διαδικασίας αγοραιοποίησης της καπιταλιστικής οικονομίας της αγοράς που περιέγραψα αλλού3. Με άλλα λόγια, το σκάσιμο της «φούσκας», που αποτελούσε το μεταπολιτευτικό μοντέλο ανάπτυξης, μπορεί να εξηγηθεί επαρκώς μόνο εάν αναχθούμε σε ολόκληρο το μεταπολεμικό μοντέλο ανάπτυξης που θεμελιώθηκε στο πλαίσιο της ενσωμάτωσης της ελληνικής οικονομίας στην (συνεχώς διεθνοποιούμενη κατά την περίοδο αυτή) παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία της αγοράς, και τη συνακόλουθη εξωστρέφεια, η οποία έφθασε στο αποκορύφωμά της με την ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ/ΕΕ και αργότερα την Ευρωζώνη. Η σημερινή, επομένως, δραματική επιδείνωση της ελληνικής οικονομικής κρίσης δεν αποτελεί παρά το επιστέγασμα της μόνιμης κρίσης της 2. Βλ. Τ. Φωτόπουλος, «Πρόσφατες θεωρητικές εξελίξεις στο πρόταγμα της Περιεκτικής Δημοκρατίας» στο βιβλίο Παγκοσμιοποιημένος Καπιταλισμός, Έκλειψη της Αριστεράς και Περιεκτική Δημοκρατία, επιμ. Steven Best (Κουκκίδα, 2008). 3. Βλ. Τάκης Φωτόπουλος, Περιεκτική Δημοκρατία - 10 Χ'ρόvια Μετά (Ελεύθερος Τύπος, 2008).
26 ΤΑΚΗΣ ΦΩΤΟΠΟΥΛ.ΟΣ οικονομίας μας, σαν αποτέλεσμα των δομών που δημιούργησε ο μη «aυτοδύναμος» χαρακτήρας της μεταπολεμικής οικονομικής ανάπτυξης. Σε τελική ανάλυση, η σημερινή κρίση είναι σαφώς συστημική και ανάγεται στις δομές, οικονομικές αλλά και πολιτικές και κοινωνικές, που δημιούργησε στη χώρα μας το σημεριν6 σύστημα της διεθνοποιημένης οικονομίας της αγοράς και το πολιτικ6 συμπλήρωμά του στην αντιπροσωπευτική «δημοκρατία» 4 που εγγενώς αποκλείουν την οικονομική αυτοδυναμία - η οποία θα πρέπει να διακρίνεται σαφώς απ6 την οικονομική αυτάρκεια που δεν είναι ούτε εφικτή αλλά ούτε και επιθυμητή. Η Κρίση Πολιτικής Όμως, η σημερινή κρίση δεν αφορά μ6νο τους οικονομικούς θεσμούς, δηλαδή, την καπιταλιστική οικονομία της αγοράς στην τωρινή της φάση της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, αλλά και σε 6,τι περνά σήμερα ως «δημοκρατία» και «πολιτική», δηλαδή, την αντιπροσωπευτική «δημοκρατία» και την «πολιτική», 6πως αυτές υλοποιούνται απ6 τους επαγγελματίες πολιτικούς. Το γεγον6ς άλλωσrε 6τι δεν είναι πια μ6νο οι συνήθεις «γνωστοί άγνωστοι» των ΜΜΕ, αλλά χιλιάδες διαδηλωτές που σήμερα φωνάζουν έξω απ6 το υποτιθέμενο ιερ6 της δημοκρατίας «να κάψουμε την Βουλή», είναι ενδεικτικ6. Τέτοια γεγον6τα έβλεπαν τρομοκρατημένες οι ξένες ελίτ τον Μάη του 2010 -τα οποία τους έβαλαν σε αμφιβολίες για το εαν η κυβέρνηση των «σοσιαλισrών», παρά τον έλεγχο που ασκεί στα κομματοκρατούμενα συνδικάτα, έχει τη δύναμη να επιβάλλει τελικά τα ληστρικά μέτρα- και αντέδρασαν ανάλογα σrις αγορές. Και 6χι γιατί, 6πως έλεγαν οι δικοί μας Γκεμπελίσκοι και τα κανάλια τους, επειδή ήθελαν απ6 «κακία» οι κερδοσκ6ποι να κτυπήσουν το Ευρώ και άλλα παραμύθια, τα οποία ξεκινούν απ6 τον αρχιπαραμυθά πρωθυπουργ6 (ή σωστ6τερα τους πολυπληθείς συμβουλάτορές του). Φυσικά και 6που βρουν «ψητ6» οι κερδοσκ6ποι θα κτυπήσουν, και εκείνη τη στιγμή το «ψητ6» ήταν οι χώρες της Ευρωζώνης στον Ν6το για τις οποίες 4. Βλ. Τάκης Φωτόπουλος, Η Παγκόσμια Κρίση, η Ελλάδα και το Αvτισυστημικό Κίνημα (Κουκκίδα, 2009).
Ο ΣΥΣΤΗΜΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ 27 η ένταξη -αναπόφευκτα κατά τη γνώμη μου για λόγους που θα εξηγήσω στη συνέχεια- σήμαινε συνεχή απόκλιση αντί για σύγκλιση, ανεξάρτητα από τους χειρισμούς των ελίτ που απλώς ανέβαλλαν τη συνέχιση της κρίσης (μέσω του Μηχανισμού Στήριξης) αλλά δεν τη ματαίωσαν, ενόσο διαιωνίζονται οι δομικές αποκλίσεις. Δεν είναι άλλωστε περίεργο ότι οι αγορές και οι κερδοσκόποι δεν ησυχάσαν, όπως υποστηρίζει η προπαγάνδα των ελίτ, εξαιτίας της συμφωνίας για τον Μηχανισμό Στήριξης, αλλά, σε σημαντικό βαθμό, εξαιτίας ενός «εξωγενούς» γεγονότος, μετά από το οποίο το λα ίκό κίνημα κατά των μέτρων έχασε τη δυναμική του και περιορίστηκε σε συνεχώς φθίνουσες απεργίες και κινητοποιήσεις, οι οποίες βέβαια κάθε άλλο παρά aνησυχούσαν τις ελίτ: της σαφώς ύποπτης, σήμερα, δολοφονίας τριών υπάλληλων της Marfin ως προ ίόντος παρακρατικής προβοκάτσιας, όπως προκύπτει από το γεγονός ότι ουδεμιά αντιεξουσιαστική κίνηση ή μπλοκ ανέλαβε την ευθύνη γι' αυτήν (αντίθετα οι περισσότερες την καταδίκασαν), αλλά και από το γεγονός ότι ενώ το περιστατικό συνέβη στο κέντρο της Αθήνας που είναι περικυκλωμένο από κάμερες ποτέ δεν αναγνωρίστηκε κανένας από τους ενόχους, ούτε συνελήφθη κανείς από τον σοσιαλφασίστα Υπουργό «Προστασίας του Πολίτη» που ειδικεύεται στην σύλληψη «τρομοκρατών». Η κρίση αυτή της Πολιτικής εκδηλώνεται σήμερα με την απαξίωση της πολιτικής γενικά και όχι με την απαξίωση της μικροπολιτικής του ενός ή του άλλου κόμματος, ή του Α σε σχέση με τον Β επαγγελματία πολιτικό. Ούτε η κρίση αφορά μόνο στη διαφθορά και στα σκάνδαλα, που το ένα κόμμα εξουσίας τα ρίχνει στο άλλο προσπαθώντας να μετατρέψουν μια σαφή κρίση του πολιτικού συστήματος σε κρίση του ενός ή του άλλου κόμματος, ή το πολύ, του όλου «πολιτικού συστήματος» - με το οποίο όμως απλά εννοούν το πελατειακό σύστημα και όχι το ίδιο βέβαια το σύστημα της αντιπροσωπευτικής «δημοκρατίας». Όμως, το πελατειακό σύστημα είναι απλό σύμπτωμα του είδους «ανάπτυξης» μιας χώρας στην ημιπεριφέρεια όπως η Ελλάδα και είναι κοινό χαρακτηριστικό, σε διάφορους βέβαια βαθμούς, όλων των χωρών σε αυτή. Δεν προκαλεί επομένως έκπληξη το γεγονός ότι, πιθανώς, το κύριο χαρακτηριστικό της πρόσφατης κοινωνικής έκρηξης στην Ελλάδα είναι η επιβεβαίωση του γεγονότος ότι ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού, ιδιαίτερα των νέων που δεν έχουν ακόμη ενσωματωθεί στο πολιτικό και οικονομικό σύστημα -και οι πιθανότητες των περισσοτέρων από τους οποίους να ενσωματω-
28 ΤΑΚΗΣ ΦΩΤΟΠΟΥΛ.ΟΣ θούν σrο μέλλον είναι σχεδόν ανύπαρκτες!- είναι ανεξέλεγκτο από τις πολιτικές ελίτ. Η απαξίωση, όμως, αυτού που περνά για «πολιτική» και «δημοκρατία» δεν σημαίνει και γενικότερη απαξίωση της Πολιτικής, με την κλασική έννοια του όρου που εκφράζει την ατομική και συλλογική αυτονομία. Αυτό φανερώνει όχι μόνο η σημαντικά μεγαλύτερη ένταση της Κοινωνικής Πάλης σrη χώρα μας σε σχέση με τις περισσότερες ευρωπα"ίκές χώρες, αλλά ακόμη και μια σχετικά πρόσφατη έρευνα του ΕΚΚΕ5. που δείχνει ότι σχεδόν το 60% του λαού θεωρεί την πολιτική ως σημαντική αξία στη ζωή (από μέτρια σημαντική, μέχρι πάρα πολύ), έναντι μόνο 42% στην Αγγλία. Από την άλλη, όμως, μεριά, είναι προφανές ότι για κάθε επαγγελματία πολιτικό που έχει επενδυμένα συμφέροντα στην σημερινή «Πολιτική», είναι αδιανόητη η διάκριση μεταξύ αυτού που περνά για πολιτική σήμερα (δηλαδή της μικροπολιτικής του ενός κόμματος ή επαγγελματία πολιτικού έναντι του άλλου), και της Πολιτικής με την κλασική έννοια, ως της έκφρασης της ατομικής και συλλογικής αυτονομίας (δηλαδή του καθορισμού των νόμων που τους κυβερνούν από τους ίδιους τους πολίτες, εφόσον η πολιτική βούληση δεν μπορεί να εκπροσωπηθεί, παρά να είναι μόνο αντικείμενο ειδικής εξουσιοδότησης). Είναι εξίσου, όμως, πιθανό ότι οι πολίτες, ακόμη και αν δεν έχουν συνειδητοποιήσει αυτή τη διάκριση, αντιλαμβάνονται, έστω υποσυνείδητα, την ασημαντότητα αυτού που θεωρείται πολιτική σήμερα, γι' αυτό και το aπαξιώνουν γενικά, και όχι γιατί... προτιμούν τα τανκς, όπως κάποιοι πολιτικοί της «Αριστεράς» δυσφημούν και διαστρεβλώνουν την κοινή συνείδηση6. Και είναι αυτή ακριβώς η κοινή συνείδηση για την ασημαντότητα της «πολιτικής» που αποτελεί το θεμέλιο της πολιτικής κρίσης, δεδομένου ότι αυτοί που δεν ασχολούνται με την ασήμαντη μικρο-πολιτική, συνήθως, είναι οι ίδιοι που μετέχουν πρώτοι σε κοινωνικές εκρήξεις, όπως αυτές στην Ελλάδα, ή αντίσrοιχες στην Ευρώπη και αλλού! Όtαν όμως ο μέσος πολίτης βλέπει την περιφρόνηση με την οποία αντιμετωπίζεται η δική του 5. ΕΚΚΕ, Έuropean Social Survey-ESS' (Νοέμβριος 2003). 6. Βλ. π.χ., Π. Κοροβέση, «Η απαξίωση της πολιτικής», Ελευθεροwπία (21/4/2009) & «Απαξίωση της πολιτικής ή του πολίτη», Ελευθεροwπία (29/5/2010).