Σεπτέμβρης - Οκτώβρης Αυτό το τεύχος είναι αφιερωμένο στο μέλλον και στα ψηφιακά νομίσματα τύπου Bitcoin

Σεπτέμβρης - Οκτώβρης 2017 Αυτό το τεύχος είναι αφιερωμένο στο μέλλον και στα ψηφιακά νομίσματα τύπου Bitcoin Το πρώτο άρθρο για το Bitcoin είναι σε επανάληψη, αλλά το κρίναμε απαραίτητο γιατί είναι το εισαγωγικό, προκειμένου να περάσουμε στα πιο βαθιά Πως θα μοιάζει ο κόσμος μας την επόμενη δεκαετία (σελίδα 2) Bitcoin: Γελάει καλύτερα όποιος γελάει τελευταίος (σελίδα 7) Το τέλος του χρήματος όπως το ξέρουμε (σελίδα 11) Γιατί επιτίθενται οι αρχές στο Bitcoin (σελίδα 14) Πόσο ασφαλή είναι τα ψηφιακά νομίσματα τύπου Bitcoin (σελίδα 17) Με την ευκαιρία να ευχαριστήσουμε τον Νικόλαο Καρατσόρη, επιχειρηματία, ειδικό επί νομισματικών θεμάτων για την βοήθεια του και να συστήσουμε το βιβλίο Mastering bitcoin, του Ανδρέα Αντωνόπουλου, για όποιον θέλει να ερευνήσει σε περισσότερο βάθος το θέμα (Οι απόψεις που δημοσιεύονται στο παρόν newsletter εκφράζουν τον συγγραφέα) 1

Πως θα μοιάζει ο κόσμος μας την επόμενη δεκαετία Η επιθυμία να μπορούμε να προβλέπουμε το μέλλον είναι τόσο παλιά, όσο και η ανθρώπινη φύση. Πάντοτε στην ιστορία υπήρξαν άνθρωποι που προσπαθούσαν να προβλέψουνε τα πάντα. Από τις καιρικές συνθήκες, μέχρι την άνοδο και την πτώση των βασιλιάδων. Ο κόσμος επιδίωκε να συμβουλευτεί τους μάντεις, αποδίδοντας τους αίγλη και μεγάλες τιμές. Όχι όλες τις εποχές βέβαια. Σε κάποιες περιόδους τους χαρακτηρίζανε ως μάγους ή μάγισσες και τους καίγανε στην πυρά. Οι αντιφατικές και ακραίες αντιδράσεις, προκαλούνται από μια κοινή αιτία. Πως η ικανότητα κάποιου να προβλέπει το μέλλον, συνυφαίνεται με την ύπαρξη υπεράνθρωπης δύναμης. Η επίδραση της επιστήμης Με την πάροδο των χρόνων, όταν οι άνθρωποι άρχισαν να θεωρούν έγκυρη την επιστημονική κοινότητα, εκφράστηκε η επιθυμία να χρησιμοποιηθεί η επιστήμη στην πρόγνωση του μέλλοντος. Ωστόσο οι επιστήμονες χρησιμοποιούν ένα διαφορετικό λεξιλόγιο από ότι οι μάντεις ή οι μάγοι. Μιλούν για μαθηματικούς υπολογισμούς αντί για οιωνούς, για φυσικούς νόμους αντί για μοίρα, για κατανομή πιθανοτήτων αντί για τύχη. Παραδόξως οι επιστήμονες συνήθως περιφρονούν τις απόψεις που ασχολούνται με την μελλοντολογία. Η αντίδραση τους δεν είναι δικαιολογημένη, καθώς η ίδια η επιστημονική μεθοδολογία περιστρέφεται γύρω από την πρόγνωση. Από την παρατήρηση περιστατικών του παρελθόντος συνάγουν νόμους. Αν επαληθευτούν τα αποτελέσματα, προσβλέπουν σε μελλοντικές εκτιμήσεις. 2

Μόλις μια δεκαετία πίσω Ένα μέρος των αλλαγών επιβάλλεται, ενώ ένα άλλο προκαλείται από τις τεχνολογικές κυρίως εξελίξεις. Οποιοσδήποτε και αν είναι ο λόγος, γεγονός παραμένει πως πολλά πράγματα έχουν αλλάξει δραματικά σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν. Αλλαγές που όχι μόνο έχουν παρασύρει τις καταναλωτικές μας συνήθειες, αλλά κυριολεκτικά έχουν ανατρέψει την καθημερινότητα μας Αν και είναι δύσκολο να το πιστέψει κανείς, έχουν περάσει μόλις 10 χρόνια, από τότε που το YouTube έκλεισε τα πρώτα του γενέθλια. Το Android ήταν μια μικρή startup, στην οποία μόλις είχε επενδύσει η Google. Το Twitter δεν είχε εμφανιστεί ακόμα, ενώ το Facebook μέτραγε δύο χρόνια ζωής και λίγες χιλιάδες μέλη που φάνταζαν τότε ως εντυπωσιακή επιτυχία. Σήμερα το YouTube έχει πάνω από ένα δισεκατομμύριο χρήστες. Ακόμα μεγαλύτερος είναι ο αριθμός εκείνων που χρησιμοποιούν Android στα κινητά τους, ενώ το Facebook πλησιάζει με γοργούς ρυθμούς τα 2 δισεκατομμύρια ενεργά μέλη. Το μέλλον την επόμενη δεκαετία Για να μαντέψουμε σωστά πως θα μοιάζει ο κόσμος μας σε 10 χρόνια από τώρα, σίγουρα χρειάζεται λίγη (ή πολύ) τύχη. Αλλά μόνο αυτό δεν αρκεί. Χρειάζεται να γνωρίζουμε καλά τις σημερινές συνθήκες. Είναι η βάση που θα καθορίσει τις εξελίξεις. Τα επιστημονικά πειράματα και τις πειραματικές εφαρμογές που βρίσκονται σε διαδικασία ανάπτυξης. Είμαστε στο στάδιο της ραγδαίας ανάπτυξης της τεχνολογίας. Όσο η υπολογιστική δύναμη θα μεγαλώνει, τόσο πιο γρήγορες αλλαγές θα βλέπουμε, μέχρι η επιστήμη να φτάσει σε ένα σημείο κορεσμού. Ήδη πολλά δισεκατομμύρια επενδύονται από τεχνολογικούς γίγαντες, με σκοπό την δημιουργία της νέας γενιάς συσκευών που θα αντικαταστήσουν τους υπολογιστές, τα κινητά τηλέφωνα, τις οθόνες. Το επόμενο στάδιο είναι όλα αυτά να τα φοράμε. Μια ιδέα έχουμε πάρει από τα Google Glass, αλλά αναμένεται να είναι πολύ πιο κομψά και χρηστικά. Ζούμε σε μια συναρπαστική εποχή, ραγδαίων τεχνολογικών εξελίξεων. Η εκμετάλλευση της άφθονης ηλιακής ενέργειας, η εξέλιξη της 3D εκτύπωσης, οι ρομποτικές εφαρμογές, αυτοκίνητα που δεν θα χρειάζονται οδηγό, οι ταχύτατοι σιδηρόδρομοι, οι συναλλαγές αποκλειστικά με ψηφιακό χρήμα, νέες πολύ πιο αποδοτικές καλλιέργειες. Όλα αυτά είναι πλέον τόσο κοντά. Παραδείγματα επιτυχημένων προβλέψεων Όποιος αφουγκράζεται και διαισθάνεται σωστά τα μηνύματα, απολαμβάνει ένα επενδυτικό πλεονέκτημα. Πριν μια δεκαετία ακριβώς η Apple έβγαζε στην αγορά το ipod, δύο χρόνια πριν δημιουργήσει το iphone. Όποιος είχε προβλέψει από τότε την επιτυχή είσοδο της στην αγορά των κινητών τηλεφώνων και είχε αγοράσει μετοχές της, θα είχε 15πλασιάσει τα χρήματα του. 3

Την ίδια περίοδο η Priceline μόλις αποκτούσε το booking.com. Κατάφερε να είναι εδώ και καιρό ο μεγαλύτερος on-line ταξιδιωτικός πράκτορας παγκόσμια, μεγεθύνοντας την χρηματιστηριακή της αξία 45 φορές! Δέκα χρόνια έκλεισαν από τότε που η Amazon εφάρμοσε για πρώτη φορά το Prime membership. Από ετήσιες πωλήσεις της τάξεως των 7 δισεκατομμυρίων, σκαρφάλωσε στα 100 εκατομμύρια. Η κεφαλαιοποίηση της ; 15 φορές επάνω! Κοιτώντας μια δεκαετία πίσω θα δούμε την Netflix να ξεπερνάει για πρώτη φορά τους 4 εκατομμύρια συνδρομητές. Σήμερα έχει πάνω από 50 εκατομμύρια, με χρηματιστηριακή αξία 25 φορές μεγαλύτερη! Το αναψυκτικό Monster έκλεινε μόλις 3 χρόνια ζωής και για πρώτη φορά η αύξηση των πωλήσεων έδειχνε πως θα ήταν ο βασικός ανταγωνιστής του Red Bull. Η μετοχή της 12πλασιάστηκε σε σχέση με την αξία που είχε πριν 10 χρόνια. Internet of Things Ένα από τα δεδομένα που είμαστε σίγουροι, είναι πως έχει ξεκινήσει η επόμενη φιλόδοξη τεχνολογική πραγματικότητα, με την ονομασία Internet of Things. Δηλαδή την διασύνδεση κάθε αντικειμένου που χρησιμοποιεί ηλεκτρικό ρεύμα, ανθρώπων και δεδομένων. Δεκάδες δισεκατομμύρια συσκευές θα διαθέτουν τσιπάκια και αισθητήρες. Με άλλα λόγια θα κοινωνικοποιηθούν με το να συνδεθούν στο Ίντερνετ συλλέγοντας και ανταλλάσσοντας δεδομένα. Η αυτοματοποιημένη παροχή της πληροφορίας από τα ίδια τα αντικείμενα, που καθιστά περιττή την ανθρώπινη παρέμβαση. Η ιδέα είναι εφικτή, γιατί στηρίζεται σε δύο μείζονες τεχνολογικές εξελίξεις: την ψηφιοποίηση όλο και περισσότερων μηχανών και την επεξεργασία μεγάλου όγκου δεδομένων. Θα υπάρξει 4

ένα γιγάντιο δίκτυο που θα συνδέει ανθρώπους, ηλεκτρονικές συσκευές και δεδομένα, ένα σύστημα ενός τρισεκατομμυρίου αισθητήρων. Η διαχείριση των δεδομένων θα γίνεται από υπολογιστές όπου θα έχουν την δυνατότητα υπολογισμού με ταχύτητα ισοδύναμη ενός ανθρώπινου εγκεφάλου. Το μόνο σίγουρο είναι η ανατροπή της καθημερινότητας μας, όπως την ξέρουμε και την ζούμε σήμερα. Η νέα επανάσταση στην υγεία Ο πρωταγωνιστικός ρόλος που θα παίξουν στον χώρο της υγείας οι μεγάλες τεχνολογικές εταιρίες, όπως η Google, η Apple, η Facebook, η Microsoft, είναι δεδομένος. Θα παραμεριστεί ή θα μεταμορφωθεί ο ρόλος των παραδοσιακών φαρμακοβιομηχανιών και των υφιστάμενων ιδρυμάτων υγειονομικής περίθαλψης. Νέες εξελιγμένες συσκευές θα κάνουν διαγνώσεις, με πρόδρομο να αποτελούν τα σημερινά έξυπνα ρολόγια. Βιομετρικοί αισθητήρες θα φοριούνται, ανιχνεύοντας και κυρίως προλαμβάνοντας ασθένειες πριν καν εκδηλωθούν. Επίσης η επιστημονική εξέλιξη θα μας επιτρέψει να κατανοήσουμε την αιτία του καρκίνου, των καρδιακών παθήσεων και άλλων σοβαρών ασθενειών. Η ρομποτική χειρουργική, θα μπορεί να διεξάγει επεμβάσεις τέλεια και οικονομικά. Ακόμα και μέρη που δεν θα υπάρχουν γιατροί, όπως τα πεδία μάχης ή τα μικρά απομακρυσμένα νησιά. Πιθανότατα θα υπάρχει η δυνατότητα κλωνοποίησης οργάνων από το δικό μας dna. Καινούργια καρδιά ή νέο συκώτι, θα μπορούν να αντικαταστήσουν τα προβληματικά. Συμπέρασμα Ακούμε συχνά πως το μέλλον δεν μπορεί να προβλεφθεί. Και όμως κανείς δεν βάζει στην βαλίτσα του παλτό, γάντια και κασκόλ όταν επισκέπτεται το καλοκαίρι την Ελλάδα. Επίσης 5

μπορούμε να προβλέψουμε με ακρίβεια λίγων λεπτών ή και δευτερολέπτων, τον χρόνο άφιξης ενός αεροπλάνου από την Νέα Υόρκη στην Αθήνα. Ο σωστός ισχυρισμός είναι πως το μέλλον δεν μπορεί να προβλεφτεί με ακρίβεια. Ακαδημαϊκοί, αστρονόμοι, οικονομολόγοι, μαθηματικοί, κοινωνιολόγοι, έχουν συμβάλει στην επιστήμη και την τέχνη της πρόβλεψης. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι αναλυτές έχουν στην διάθεση τους αρκετά δεδομένα που εξασφαλίζουν επιπλέον αξιοπιστία στην πρόβλεψη. Σε άλλες περιπτώσεις, είναι περισσότερο θέμα τέχνης, παρά ανάλυσης επιστημονικών δεδομένων. Σε όλες τις περιπτώσεις, ακολουθούν ένα ίχνος από τα τρέχοντα δεδομένα, με την φιλοδοξία να συνδέσουν τις τελείες και οδηγηθούν στις προβλέψεις των επόμενων καινοτομιών. Για να προβλέψουμε το μέλλον, πρέπει πρώτα να ανακαλύψουμε τους περιορισμούς που πρέπει να ικανοποιηθούν. Κατόπιν τους νόμους που έχουν επηρεάσει το παρελθόν και που κατά πάσα πιθανότητα θα κάνουν το ίδιο και στο μέλλον. Το πιο δύσκολο δεν είναι πάντα να βρούμε τις ποιοτικότερες και πιο χρηστικές καινοτομίες. Η εμπειρία έχει δείξει πως οι εφαρμογές που επικρατούν τελικά, είναι αυτές που ταίριαζαν περισσότερο στην εποχή. Ο συγχρονισμός με τις ανάγκες αποδεικνύεται ο βασικότερος παράγοντας. Αν μια καινοτομία βγει πιο γρήγορα ή πιο αργά ξεκινάει με μειονέκτημα. Έστω και αν είναι καλύτερη από μία άλλη που μπορεί ευκολότερα να αφομοιώσει ο κόσμος. Είναι δύσκολο να κάνεις προβλέψεις. Ειδικά για το μέλλον, είχε πει ο Mark Twain. 6

Γελάει καλύτερα όποιος γελάει τελευταίος Όταν ρωτήθηκε ο πρώην διοικητή της Fed, Alan Greenspan, αν το bitcoin πρόκειται να αντικαταστήσει το χρυσό, αυτός όχι μόνο το αρνήθηκε, αλλά έβαλε και τα γέλια. Και βέβαια δεν ήταν ο μόνος που δεν το πίστεψε. Ωστόσο γελάει καλύτερα όποιος γελάει τελευταίος. Την Πέμπτη 2 Μαρτίου 2017 η αξία ενός ψηφιακού bitcoin, ξεπέρασε για πρώτη φορά την τιμή μιας ολόκληρης ουγκιάς χρυσού, αξίας 1250 δολαρίων. Κι όμως δεν έχουν περάσει ούτε 7 χρόνια από τότε που πραγματοποιήθηκε η πρώτη συναλλαγή σε bitcoin εκτός ψηφιακού χώρου. Ήταν όταν ένας προγραμματιστής από την Φλόριντα, διέθεσε 10.000 bitcoins - που σήμερα αξίζουν πάνω από 12 εκατομμύρια - για να αγοράσει 2 πίτσες!! Τι είναι αυτό το περίφημο Bitcoin Τι στην ευχή είναι αυτό το Bitcoin, που μέσα σε λίγα χρόνια έκανε εκατομμυριούχο όποιον είχε προνοήσει να επενδύσει πάνω του μόλις λίγες εκατοντάδες δολάρια ; Πρόκειται για ένα νόμισμα αποκλειστικά ψηφιακό. Δεν θα το συναντήσετε σε μορφή χαρτονομίσματος ή σε κέρματα, αν και διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά του χρήματος. Είναι εύκολα ανταλλάξιμο, αναγνωρίσιμο, σπάνιο, διαιρείται σε μικρότερα μέρη και δύσκολα παραχαράσσεται. 7

Με το bitcoin μπορείς να στέλνεις χρήματα σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη, σχεδόν δωρεάν. Χωρίς ενδιάμεσους, ταχύτερα, ασφαλέστερα και μάλιστα ανώνυμα, αν το επιθυμείς. Μόνο μια bitcoin διεύθυνση είναι απαραίτητη, αλλά οι διευθύνσεις αυτές δεν συνδέονται απαραίτητα με το ποιός είσαι, όπως τα e-mails. Η διεύθυνση έχει 34 χαρακτήρες που ξεκινάνε με τον αριθμό 1 ή 3. Για παράδειγμα: 1JnDxSc7kGsnkFs7aBWgo2AQkT67AKL3Vn Μοιάζει με τις πληρωμές μέσω Διαδικτύου, όπως οι πιστωτικές κάρτες ή το PayPal. Έχει όμως σημαντικές διαφορές: Καταρχήν, πραγματοποιεί τις συναλλαγές αποκλειστικά σε bitcoins. Όχι σε δολάρια ή ευρώ ή κάποιο άλλο καθιερωμένο νόμισμα. Δεύτερον, οι πιστωτικές κάρτες ανήκουν σε συγκεκριμένες εταιρείες, ενώ στο δίκτυο του Bitcoin δεν υπάρχουν ιδιοκτήτες. Όπως ακριβώς κανείς δεν είναι ιδιοκτήτης των emails. Η δημιουργία των Bitcoin Μία από τις βασικές προκλήσεις του σχεδιασμού ενός ψηφιακού νομίσματος είναι πως πρόκειται απλά για ψηφιακές πληροφορίες. Συνεπώς θα πρέπει να υπάρχει ένας μηχανισμός που να αποτρέπει τους ανθρώπους από την απλή αντιγραφή και επικόλληση. Έτσι ώστε να τους εμποδίζει από το να το ξοδεύουν όσες φορές θέλουν. Το Νοέμβρη του 2008 κάποιος με το ψευδώνυμο Satoshi Nakamoto, έκανε μια δημοσίευση για μια ιδέα ψηφιακού νομίσματος που έλυνε αξιόπιστα όλα αυτά τα ζητήματα. Η πραγματική ταυτότητά του Nakamoto παραμένει μυστήριο μέχρι και σήμερα. Η ανωνυμία ήταν απαραίτητη, καθώς η αμερικάνικη νομοθεσία απαγορεύει στους ιδιώτες να τυπώνουν το δικό τους νόμισμα και να ανταγωνίζονται το δολάριο. 8

Κάθε νέο bitcoin δημιουργείται από μια διαδικασία που ονομάζεται εξόρυξη (mining). Οι εξορύκτες Bitcoin μπορούν να βρίσκονται οπουδήποτε στον κόσμο. Είναι δομημένο με τέτοιο τρόπο, ώστε όσοι περισσότεροι συμμετέχουν τόσο πιο δύσκολο γίνεται να κερδίσουν. Τα bitcoins παράγονται με προβλέψιμο ρυθμό. Ο αριθμός νέων νομισμάτων κάθε 4 χρόνια μειώνεται στο μισό. Η έκδοση τους θα σταματήσει όταν φτάσουν το προαποφασισμένο όριο των 21 εκατομμυρίων bitcoins, περίπου το 2140. Η εγκυρότητα των συναλλαγών, εξασφαλίζεται μέσω μιας εξελιγμένης μεθόδου κρυπτογραφίας. Επιπλέον παρέχει ελεύθερη πρόσβαση σε ολόκληρο τον κώδικα, στον οποιονδήποτε και ανά πάσα στιγμή. Για αυτό δεν γίνεται να πλαστογραφηθεί, ούτε να ελεγχθεί κεντρικά. «Δεν πρόκειται απλά για χρήματα, αλλά για ένα αποκεντρωμένο δίκτυο εμπιστοσύνης», όπως αναφέρει ένας από τους πιο ενημερωμένους ειδικούς στον κόσμο, ο Ανδρέας Αντωνόπουλος Δεν υπάρχει κάποιο νομισματοκοπείο που να τα παράγει, ούτε ελέγχονται από κάποια Κεντρική Τράπεζα ή κυβέρνηση. Η δημιουργία τους δεν εξαρτάται από τη βούληση κανενός για δημιουργία περισσότερων ή λιγότερων νομισμάτων. Έτσι αποτρέπονται φαινόμενα όπως ο πληθωρισμός. Αυτό το πλεονέκτημα είναι μοναδικό, αν σκεφτούμε πως οι Κεντρικές Τράπεζες επιδιώκουν κάθε χρόνο να υπάρχει πληθωρισμός κοντά στο 2%. Δηλαδή αν δεν τους ξεφύγει ο στόχος, σε 100 χρόνια μόνο και μόνο λόγω του επιδιωκόμενου πληθωρισμού, το νόμισμα που ελέγχουν θα έχει χάσει το 96% της αγοραστικής του δύναμης. Μήπως πρόκειται για σύστημα Ponzi; Το σύστημα Ponzi είναι μια μέθοδος απάτης που υπόσχεται υψηλές αποδόσεις σε ελάχιστο χρόνο. Σχεδιάζεται και συντονίζεται από έναν κεντρικό φορέα, ο οποίος χρησιμοποιεί τα χρήματα από νέους, εισερχόμενους επενδυτές για την αποπληρωμή των υποσχόμενων αποδόσεων προς στους παλαιότερους. Πληρώνει τους επενδυτές από τα δικά τους χρήματα ή από τα χρήματα που δόθηκαν από επακόλουθους επενδυτές, αντί από το κέρδος που έβγαλαν τα άτομα που λειτουργούν την επιχείρηση. Αυτό καθιστά το εγχείρημα να φαίνεται κερδοφόρο, παρόλο που δεν δημιουργείται πραγματικό κέρδος. Τα συστήματα Ponzi είναι σχεδιασμένα να καταρρέουν εις βάρος των τελευταίων επενδυτών όταν δεν υπάρχουν αρκετοί νέοι συμμετέχοντες. Στην περίπτωση του Bitcoin δεν υπάρχει κανείς που να το ελέγχει ή να ωφελείται απευθείας από την ανάπτυξη του, πέρα από το γεγονός ότι όσοι έχουν επενδύσει κερδίσουν όσο αυτό γίνεται περισσότερο δημοφιλές. Οι προοπτικές του Όπως συμβαίνει με όλα τα νομίσματα, η αξία του bitcoin συνδέεται άμεσα από την τιμή που είναι διατεθειμένοι οι ενδιαφερόμενοι να αποδεχτούν ως δίκαια και εύλογη. Η ισοτιμία του 9

κυμαίνεται ελεύθερα και καθορίζεται από την προσφορά και τη ζήτηση στις αγορές συναλλάγματος. Δεν υπάρχει η εγγύηση ενός κράτους ή μιας Κεντρικής Τράπεζας, ούτε αντίκρισμα σε χρυσό. Η αξία του βασίζεται σε κάποιο μαθηματικό αλγόριθμο. Και όμως τα χαρακτηριστικά του είναι τόσο αξιόπιστα, έτσι ώστε να έχουν οι κάτοχοι του να δείχνουν μεγαλύτερη εμπιστοσύνη σε αυτό, παρά σε παραδοσιακές μορφές νομισμάτων. Σήμερα υπάρχουν 2,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι χωρίς τραπεζικό λογαριασμό. Μέσω του bitcoin, αρκεί να διαθέτουν ένα κινητό τηλέφωνο και σύνδεση στο Ιντερνέτ. Είναι σαν να χρησιμοποιούν μια τράπεζα με πρόσβαση σε όλο τον κόσμο. Η Goldman Sachs σε μια μελέτη της παραδέχεται πως αν όλες οι διατραπεζικές συναλλαγές αντικατασταθούν με το πρωτόκολλο του Bitcoin, ακόμα και αν χρεώνονται με 1%, θα γλίτωναν οι συναλλασσόμενοι 200 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως Το Bitcoin έχει αποδειχτεί ιδιαίτερα αξιόπιστο. Οι πιθανότητες είναι υπέρ του για να συνεχίσει να αναπτύσσεται. Ωστόσο κανένα νόμισμα δεν θεωρείται απόλυτα ασφαλές. Η ιστορία είναι γεμάτη από νομίσματα που κάποια στιγμή έπαψαν να χρησιμοποιούνται. Παρόλο που οι προηγούμενες αποσύρσεις οφείλονταν κυρίως στον υπερπληθωρισμό, κάτι που στο Bitcoin είναι αδύνατον να υπάρξει, ελλοχεύει πάντοτε ο κίνδυνος της απώλειας της εμπιστοσύνης. Μόνο για όσο διάστημα υπάρχει εμπιστοσύνη γίνεται αποδεκτό στις συναλλαγές Σε 20 χρόνια από τώρα, ο όγκος διακίνησης σε Bitcoin ή θα είναι τεράστιος ή καθόλου, όπως διορατικά ανάφερε ο ιδρυτής του, ο Satoshi Nakamoto. Τα 5 έχουν ήδη περάσει. 10

Το τέλος του χρήματος όπως το ξέρουμε Οι μεγάλες κρίσεις συνήθως γίνονται αφορμή για την ανάδειξη νέων, ανατρεπτικών θεωριών. Στην βιομηχανική επανάσταση, εμφανίστηκε ο Adam Smith. Οι Ευρωπαϊκές Επαναστάσεις του 1848, ενέπνευσαν τον Marx. Η ύφεση του 1929, έγινε η αιτία να εφαρμοστούν οι ιδέες του Keynes. Με αφορμή την πρόσφατη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, αναδύθηκε η η τεχνολογία του blockchain. Ψηφιακά νομίσματα όπως το Bitcoin, δεν ελέγχονται από καμία κεντρική εξουσία και αρχίζουν να αποτελούν δομικό συστατικό της χρηματοοικονομικής αγοράς, κάνοντας ις τεκτονικές πλάκες της οικονομίας να σείονται Δύο είναι οι κυριότεροι λόγοι που αναπτύχθηκαν με επιτυχία: Ο πρώτος και αυτονόητος είναι η τεχνολογική εξέλιξη. Η εξάπλωση του Internet κάνει εύκολη την συνεργασία μεταξύ των υπολογιστών σε όλο τον κόσμο. Ο δεύτερος έχει να κάνει με το γεγονός ότι πλέον τα νομίσματα δεν αντικατοπτρίζουν τόσο την οικονομική κατάσταση μιας χώρας και δεν έχουν αντίκρισμα σε χρυσό. Τι είναι η τεχνολογία του blockchain Το πιο γνωστό ψηφιακό νόμισμα είναι βέβαια το Bitcoin (1). Το δίκτυο Bitcoin μοιράζεται ένα δημόσιο λογιστικό βιβλίο που ονομάζεται "block chain" (αλυσίδα των μπλοκ). Αυτό το βιβλίο περιέχει κάθε συναλλαγή που έχει ποτέ επεξεργαστεί από το δίκτυο, επιτρέποντας την εξακρίβωση της εγκυρότητας κάθε συναλλαγής. Η αλυσίδα των μπλοκ είναι σαν επίπεδα ενός τεράστιου παγόβουνου. Η επιφάνεια μπορεί να αλλάζει ανάλογα με τις εποχές. Λίγα εκατοστά πιο κάτω, τα γεωλογικά επίπεδα γίνονται όλο και περισσότερο σταθερά. Λίγα μέτρα κάτω από την επιφάνεια, βρίσκεται μια απεικόνιση του παρελθόντος που έχει μείνει ανεπηρέαστη για εκατομμύρια χρόνια. Έτσι και στο block chain τα πιο πρόσφατα μπλοκ μπορεί να αναθεωρηθούν. Τα έξι μπλοκ στην κορυφή είναι όπως μερικά εκατοστά επιφανειακού εδάφους. Πιο βαθειά, μέσα στην αλυσίδα των μπλοκ, κάτω από τα έξι μπλοκ, γίνεται ολοένα και λιγότερο πιθανή κάποια αλλαγή. Μερικά χιλιάδες μπλοκ πίσω (ένα μήνα) η αλυσίδα των μπλοκ είναι παγιοποιημένη. Μείωση του κόστους για τις εμπορικές τράπεζες Ο φόρτος εργασίας στη διαπραγμάτευση μεταξύ τραπεζών και ιδρυμάτων απαιτεί μεγάλα back offices. Το συνολικό κόστος των συναλλαγών εκκαθάρισης και διακανονισμού φτάνει τα 80 δις δολάρια ετησίως. Το πρωτόκολλο τύπου Bitcoin μπορεί να ελαττώσει την πολυπλοκότητα και το χρόνο που χρειάζεται ο διακανονισμός συναλλαγών, μειώνοντας τους κινδύνους και βελτιώνοντας την αποδοτικότητα των κεφαλαίων. Μεγάλες και διεθνείς τράπεζες δεν έχουν αφήσει την ευκαιρία ανεκμετάλλευτη. Οι BNY Mellon, Deutsche Bank και Santander, ενώνουν τις δυνάμεις τους με την UBS ώστε να 11

αναπτύξουν το USC (Utility Settlement Coin). Οι Barclays, Credit Suisse, Canadian Imperial Bank, HSBC, MUFG και State Street συνεργάζονται σε ένα παρόμοιο σχέδιο. Η Goldman Sachs έχει καταθέσει δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για ένα "SETLcoin" που υπόσχεται την τακτοποίηση των συναλλαγών σε μηδενικό χρόνο. Η Citigroup ήδη σχεδιάζει κάτι παρόμοιο με την ονομασία "Citicoin". Η JPMorgan αποκάλυψε πως εργάζεται σε αυτό το σχέδιο από το 2015. Δεν ετοιμάζουν δικό τους ψηφιακό νόμισμα. Υιοθετώντας την τεχνολογία, φιλοδοξούν να επιτύχουν μεγαλύτερη ταχύτητα, περισσότερη ασφάλεια και μειωμένο κόστος. Αυτό που δεν έχουν αναφέρει όμως δημόσια, είναι πως με αυτόν τον τρόπο ελπίζουν να πάρουν σημαντικό κομμάτι από την πίτα του «μαύρου» χρήματος, η οποία είναι μυθικών διαστάσεων! Και οι Κεντρικές Τράπεζες στο κόλπο Αντίθετα, δικό της ψηφιακό νόμισμα που στηρίζεται στην τεχνολογία blockchain, ετοιμάζει η Κεντρική Τράπεζα της Αγγλίας (BoE). Αν και βρίσκεται ακόμα στο στάδιο της επεξεργασίας έχει ήδη όνομα: RSCoin. Η θεμελιώδης διαφορά με τα νομίσματα τύπου Bitcoin, είναι πως η προσφορά χρήματος θα ελέγχεται από την BoE. Θα μπορεί δηλαδή να «τυπώνει» χρήμα όποτε το επιθυμεί. Να εφαρμόζει προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης ή να μπορεί να αυξάνει την ποσότητα μαζί με την οικονομία. Έχει δηλαδή τελείως διαφορετική φιλοσοφία. Τα υφιστάμενα ψηφιακά νομίσματα, έχουν το χαρακτηριστικό της αυστηρά περιορισμένης δημιουργίας νομισμάτων, που αποκλείει την περίπτωση πληθωρισμού. Αυτή η σπανιότητα, επενδυτικά είναι ίσως πλεονέκτημα. 12

Ωστόσο για μια Κεντρική Τράπεζα είναι μειονέκτημα ο αποπληθωριστικό χαρακτήρα του. Η αποπληθωριστική οικονομία έχει αρνητικές επιπτώσεις. Οι άνθρωποι τείνουν να αποταμιεύουν αντί να καταναλώνουν. Η συνεχής υποχώρηση των τιμών αποτελεί βασικό λόγο να αναβάλλουν τις επενδύσεις, καθώς προκειμένου να αγοράσουν ένα κτίριο ή ένα μηχάνημα, περιμένουν να φτηνύνει. Όταν η εκδοτική αρχή έχει τη δυνατότητα δημιουργίας νέου χρήματος, είναι πολύ δύσκολη η είσοδος σε αποπληθωριστική σπείρα. Εκτός αν υπάρχει κατάρρευση στη ζήτηση ή απροθυμία για «εκτύπωση» χρήματος. Επενδυτικές σκέψεις Το μονοπώλιο των εθνικών νομισμάτων έφτασε στο τέλος του. Ήδη κυκλοφορούν αρκετά ψηφιακά νομίσματα που δεν θα ελέγχονται από τράπεζες. Η BoE και οι μεγάλες εμπορικές τράπεζες έχοντας αφουγκραστεί τα μηνύματα και τις απαιτήσεις των καιρών, ενεργούν ανάλογα. Όσο πιο πολύ εμπλακούν σε τέτοιας φιλοσοφίας συστήματα, τόσο πιο εύκολα θα εξοικειωθεί πολύς κόσμος με αυτά. Το πάντρεμα της τεχνολογίας των ψηφιακών νομισμάτων με το υφιστάμενο χρηματοπιστωτικό σύστημα θα τα κάνει αποδεκτά από όλους. Σήμερα υπάρχουν πάνω από 100 ψηφιακά νομισματικά συστήματα που φιλοδοξούν να μοιάσουν ή και να ξεπεράσουν σε δημοφιλία το Bitcoin, έχοντας αναπτύξει τα δικά τους ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Αναφορά σε αυτό το μεγάλο θέμα θα κάνουμε σε ξεχωριστό άρθρο 13

Γιατί επιτίθενται οι αρχές στο Bitcoin Το τελευταίο διάστημα τα ψηφιακά νομίσματα τύπου Bitcoin, έχει μπει στο στόχαστρο των αρχών της Κίνας. Στην αρχή απαγόρευσαν την δημόσια διάθεση νέων ψηφιακών νομισμάτων. Κατόπιν έκλεισαν τα τοπικά ανταλλακτήρια Bitcoins Τι συμβαίνει ; Τι λόγους έχουν να παρέμβουν; Θα ακολουθήσουν και άλλες κυβερνήσεις; Και κυρίως, ποιες πιθανότητες έχουν να επιτύχουν τον σκοπό τους; Υπάρχει φόβος για τα ψηφιακά νομίσματα να αποδειχθούν φωτοβολίδα; Οι νομοθετικές ρυθμίσεις Ο προφανής λόγος που στέκονται ενάντια στα νομίσματα τύπου Bitcoin, είναι πως ανταγωνίζονται τα δικά τους. Απειλούν το μονοπώλιό της έκδοσης, δημιουργίας και διακίνησης χρήματος. Την αρχή δεν την έκαναν οι κινέζοι, αλλά οι αμερικάνοι! Πριν δύο μήνες η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς των ΗΠΑ (SEC) αποφάσισε να θέσει ορισμένους περιορισμούς. Θεώρησαν πως οι νέες δημόσιες εγγραφές κρυπτονομισμάτων (ICOs) είναι επενδύσεις, όχι έκδοση νομίσματος. Για αυτό θα πρέπει να έχουν τους ίδιους κανόνες, όπου υπόκεινται οι μετοχές. Ακολούθησε η Βενεζουέλα, που έβγαλε παράνομη την «εξόρυξη», δηλαδή την δημιουργία Bitcoinς ως μέσο πλουτισμού. Ακολούθησαν οι κινέζοι, αλλά με μεγάλο ειδικό βάρος. Τα ανταλλακτήρια της Κίνας κατέχουν το 13% του ημερησίου όγκου συναλλαγών Bitcoin, αν και είναι σαφώς μικρότερο από αυτό που είχαν πριν ένα χρόνο. Πλέον το μεγαλύτερο μερίδιο κατέχει η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα. Τελικά αυτές οι ενέργειες μπορούν να αποβούν εξυγιαντικές για τον χώρο και να τον ενδυναμώσουν, παρά τις προθέσεις των κυβερνήσεων να τον συρρικνώσουν. Δεν υπάρχουν μόνο αξιόπιστα και αξιόλογα νομίσματα που βασίζονται στην τεχνολογία block chain. Έχουν παρεισφρήσει πολλοί επιτήδειοι και μάλλον ήρθε η ώρα να ξεκαθαρίσει το τοπίο. Ο ρόλος των Κεντρικών Τραπεζών Η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (BIS) έχει δημοσιεύσει μια μελέτη για τα ψηφιακά νομίσματα: Θεωρεί πως έχουν κάποια νομισματικά χαρακτηριστικά, όπως το να χρησιμοποιούνται ως μέσα πληρωμής, αλλά δεν εκδίδονται τυπικά ή δεν είναι συνδεδεμένα με ένα κυρίαρχο νόμισμα και δεν καλύπτονται από καμία αρχή. Από αυτό συμπεραίνουν πως έχουν μηδενική εσωτερική αξία. Η αξία τους βασίζεται αποκλειστικά και μόνο στην πίστη των συναλλασσόμενων ότι μπορούν να ανταλλαχθούν με αγαθά ή με κάποιο άλλο νόμισμα. 14

Η παλαιότερη όμως των Κεντρικών Τραπεζών, η Τράπεζα της Αγγλίας, έχει δώσει αυτόν ακριβώς τον ορισμό για το χρήμα : «Έχει την μορφή υπόσχεσης πληρωμής (IOU)». Η ειδική του φύση στηρίζεται στο ότι «όλοι στην οικονομία εμπιστεύονται ότι θα γίνει αποδεκτό από άλλους ανθρώπους στις συναλλαγές» Με άλλα λόγια, η BIS θεωρεί πως το IOU συμβατικό νόμισμα (ευρώ, δολάριο κλπ) είναι υπέρτερο από το IOU των ψηφιακών νομισμάτων. Τελικά όμως, όλα είναι θέμα εμπιστοσύνης. Οι Κεντρικές Τράπεζες ήδη εκδίδουν ψηφιακά. «Τα αποθεματικά υπάρχουν μόνο σε ψηφιακή μορφή και θεωρούνται παθητικό της Κεντρικής Τράπεζας». Η έκθεση αναφέρει πως τα συμβατικά νομίσματα, σε αντίθεση με τα ψηφιακά, έχουν το κακό ότι δεν αποτελούν παθητικό. Δεν είναι χρέος καμίας οντότητας. Αυτό γιατί είναι κακό; Γιατί το σύνολο της κυκλοφορίας οποιουδήποτε νομίσματος ως νόμιμο μέσο πληρωμής θα ήταν εντελώς άχρηστο, εάν δεν υπήρχαν φόροι που θα έπρεπε να εξοφληθούν αποκλειστικά από αυτό. Ένα νόμισμα αποτελεί μία υπόσχεση πληρωμής των Κεντρικών Τραπεζών στους καταναλωτές. Πώς εξοφλείται αυτή η υπόσχεση πληρωμής; Με φόρους. Το σύνολο της νομισματικής κυκλοφορίας δεν είναι παρά φορολογική πίστωση. Τι πειράζει τις Κεντρικές Τράπεζες η κυκλοφορία ψηφιακών νομισμάτων; Τα χαρτονομίσματα που εκδίδει μία Κεντρική Τράπεζα, οι μέτοχοι δηλαδή της BIS, για παράδειγμα των 100 ευρώ, έχουν κόστος παραγωγής μόλις κάποια σεντς. Η διαφορά αποτελεί κέρδη της εκάστοτε Κεντρικής Τράπεζας, τα κέρδη εκδοτικού προνομίου. Το αποτέλεσμα της κυκλοφορίας ψηφιακών νομισμάτων θα ήταν «πτώση στα κέρδη των κεντρικών τραπεζών» από το «εκδοτικό προνόμιο». 15

Πόσο πιο καθαρά να ομολογήσει κάποιος ότι κινδυνεύουν τα συμφέροντα του; Επενδυτικά Όταν επενδύεις οφείλεις να εξετάζεις πολλούς παράγοντες. Τα θεμελιώδη μεγέθη, το διεθνές περιβάλλον, το διάγραμμα, τι γνώμη των ειδικών. Για παράδειγμα, δεν μπορούμε να μην λάβουμε υπόψη τι δήλωσε ο διευθύνων σύμβουλος της JPMorgan Chase, Jamie Dimon: αν ανακάλυπτε πως κάποιος από τους traders της τράπεζας του έκανε συναλλαγές με το κρυπτονόμισμα, θα τον απέλυε αμέσως. Πρώτον γιατί είναι ενάντια στους κανόνες τους και δεύτερον γιατί είναι ανόητος, θεωρώντας και τους δύο λόγους εξίσου σοβαρούς. Για το συγκεκριμένο θέμα ωστόσο, θα δώσω μεγαλύτερη βαρύτητα στο πως λειτουργεί το νομισματικό σύστημα, παρά στις δηλώσεις του φίλτατου Dimon. Εξάλλου για την σημαντική πτώση των τελευταίων ημερών, ο σημαντικότερος λόγος δεν ήταν οι νομοθετικές αλλαγές στην Κίνα. Περισσότερο αφορμή μοιάζει. Τον Μάρτη, όταν είχαμε αναφερθεί στο Bitcoin, ξεπέρασε για πρώτη φορά την αξία του χρυσού. Ακολούθησε ξέφρενο ράλι που τετραπλασίασε την τιμή του! Χωρίς φυσικά να παραβλέπω τις ευκαιρίες που δίνουν τα ψηφιακά νομίσματα, από την στιγμή που θα αρχίσει να τα αποδέχεται ένα κράτος για πληρωμή φόρων, θα είναι το σημείο που πλέον δεν θα υπάρχει επιστροφή. 16

Πόσο ασφαλή είναι τα ψηφιακά νομίσματα τύπου Bitcoin Είναι αλήθεια πως ότι δεν γνωρίζουμε, μας φοβίζει. Αυτή η φράση έχει εφαρμογή σε πολλά θέματα, αλλά για την ώρα ας περιοριστούμε στα ψηφιακά νομίσματα. Τα ψηφιακά νομίσματα τύπου Bitcoin δεν είναι τίποτα άλλο από κανονικό χρήμα. Για αυτό η ασφάλεια τους αποτελεί καθοριστικό ζητούμενο, όσο αφορά στην αποδοχή τους από το ευρύ κοινό. Κάθε ιδιοκτήτης τους αποδεικνύει την κυριότητα τους από την κατοχή κάποιων «κλειδιών», τα οποία είναι μια μεγάλη σειρά από αριθμούς. Τα κλειδιά μπορεί να τα χάσετε, να σας τα κλέψουν ή να δώσετε λάθος ποσότητα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, δεν υπάρχει τρόπος ανάκτησης. Είναι σαν να σας πέφτουν χρήματα κατά λάθος από την τσέπη. Φύλαξη σε φυσική μορφή Ωστόσο παρέχουν δυνατότητες τις οποίες δεν έχουν ούτε τα μετρητά, ούτε ο χρυσός, ούτε οι τραπεζικοί λογαριασμοί. Ένα πορτοφόλι bitcoin, που περιέχει τα κλειδιά, μπορεί να αντιγραφεί σαν ένα οποιοσδήποτε αρχείο του υπολογιστή. Μπορεί να αποθηκευτεί σε αντίγραφα, ακόμα και να εκτυπωθεί. Αντίθετα, δεν μπορείτε να δημιουργήσετε «αντίγραφα ασφαλείας» στα μετρητά ή τον τραπεζικό λογαριασμό σας. Έχουν ειπωθεί αρκετές παρανοήσεις σχετικά με τις κλοπές. Παρόλο που τα περιστατικά είναι ατυχή για τον χρήστη, δεν τίθεται ζήτημα ασφαλείας για το ίδιο το Bitcoin. Όπως μια ληστεία τράπεζας, δεν σημαίνει ότι το ευρώ ως νόμισμα κινδυνεύει ή υποβαθμίζεται. 17

Επειδή ορισμένοι νοιώθουν πιο άνετα με τη φυσική αποθήκευση έναντι της πληροφοριακής ασφάλειας, μία αποτελεσματική μέθοδος είναι η μετατροπή τους σε φυσική μορφή. Τα κλειδιά μπορούν να αποθηκευθούν σε εκτυπωμένο χαρτί ή χαραγμένα σε μέταλλο, σαν ένα συμβατικό νόμισμα. Ένα σετ κλειδιών εκτυπωμένα σε χαρτί ονομάζονται «χάρτινο πορτοφόλι» (paper wallet) και υπάρχουν πολλά δωρεάν εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία τους. Μια νέα φιλοσοφία Σε ένα παραδοσιακό σύστημα πληρωμών, όπως ένα σύστημα με πιστωτικές κάρτες, η πληρωμή περιέχει τα προσωπικά στοιχεία του χρήστη. Μετά την αρχική χρέωση, οποιοσδήποτε με πρόσβαση στο σωστό σημείο μπορεί να τον ξαναχρεώσει. Μία συναλλαγή με ψηφιακά νομίσματα της block chain τεχνολογίας δεν μπορεί να πλαστογραφηθεί. Δεν αποκαλύπτει καμία προσωπική πληροφορία και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να εξουσιοδοτήσει επιπλέον πληρωμές. Πιο παλιά, τα πρώιμα ψηφιακά νομίσματα ήταν κεντρικά σχεδιασμένα. Άρα λοιπόν ήταν εύκολο να δεχθούν επίθεση από χάκερς. Αυτή τους η αδυναμία τα εμπόδισε να αναδειχθούν. Σήμερα μπορείτε ακόμα και να προβείτε σε συναλλαγές μέσω ενός μηασφαλούς WiFi. Χωρίς κανένα απολύτως κίνδυνο. Το Bitcoin αποτελεί το αποκορύφωμα δεκαετιών έρευνας στην κρυπτογραφία. Έχει εντελώς διαφορετική φιλοσοφία, καθώς πρόκειται για μια νέα τεχνολογία. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να αποδείξει την εντιμότητα σε εκλογές, λαχειοφόρες αγορές, μητρώα περιουσιακών στοιχείων, ψηφιακές συμβολαιογραφικές πράξεις και πολλά άλλα. Ο όρος peer-to-peer, ή P2P, σημαίνει ότι οι υπολογιστές που συμμετέχουν στο δίκτυο είναι ομότιμοι «peer» μεταξύ τους, ισάξιοι. Δεν υπάρχει καμία κεντρικά σχεδιασμένη υπηρεσία ή ιεραρχία μέσα στο δίκτυο. Έχει την αρχιτεκτονική του Διαδικτύου στην πρώιμη του μορφή. Οι πληρωμές χρειάζονται χρόνο για να επαληθευτούν. Όταν πραγματοποιείς μια πληρωμή, ο παραλήπτης θα τα δει άμεσα. Απλά πρέπει να περιμένεις να γίνει αυτή η συναλλαγή αποδεκτή από τους άλλους χρήστες του δικτύου, για να επιβεβαιωθεί. Αυτό σημαίνει μια καθυστέρηση περίπου 10 λεπτών. Ο κάθε χρήστης είναι ελεύθερος να καθορίσει σε ποιο σημείο θεωρεί μια συναλλαγή επιβεβαιωμένη, αλλά 6 επιβεβαιώσεις θεωρούνται ένα ασφαλές όριο. Όπως η αναμονή 6 μηνών σε μια συναλλαγή με πιστωτική κάρτα 18