ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΞΕΧΑΣΜΕΝΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΤΑΞΗ: Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ: ΜΑΡΑΒΙΤΣΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΠΕ06 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Τα ομαδικά παιχνίδια είχαν την πρώτη θέση στην αγωγή των παιδιών στην αρχαία Ελλάδα. Πρώτοι οι Έλληνες φιλόσοφοι Πλάτωνας, Αριστοτέλης, Αναξαγόρας, Πλούταρχος και Γαληνός κατανόησαν την μεγάλη αξία τους ως μέσω αγωγής, αυτογνωσίας και καλλιέργειας του παιδιού. Ιδιαίτερη κλίση και αγάπη είχαν οι αρχαίοι Έλληνες στα σφαιριστικά παιχνίδια, στις «σφαιρίσεις». Στα γυμνάσια και στις παλαίστρες διέθεταν ιδιαίτερο χώρο γι αυτά, το «σφαιριστήριον». Οι Έλληνες διέθεταν διαφόρων ειδών σφαίρες. Στην αρχή τις κατασκεύαζαν από νήμα, αργότερα από δέρμα και ήταν σε διάφορα μεγέθη. Τέλος χρησιμοποιούσαν και σφαίρες φουσκωμένες με αέρα. Ανάλογα με την κατασκευή, τη χρήση, το μέγεθος, το σχήμα και το χρώμα, τις ονόμαζαν «πάλα», «πίλος», «πορφυρή», «σφαίριον» και «αδρόσφαιρον». Στην αρχαία Σπάρτη, όταν οι νέοι περνούσαν από την εφηβική στην ανδρική ηλικία, τους ονόμαζαν «σφαιρείς», πιθανόν γιατί τότε έπαιρναν για πρώτη φορά μέρος σε κάποιο παιχνίδι σφαίρας. Αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα, οι παίκτες των σφαιριστικών παιχνιδιών είχαν χαρακτηριστικά επίθετα, όπως «σφαιριστής» ή «σφαιριστικός». Η ικανότητα στο παίξιμο της σφαίρας χαρακτηριζόταν «σφαιρική τέχνη». Κατά τον Πλούταρχο, ο φιλόσοφος Αναξαγόρας ζήτησε την μέρα που θα πεθάνει να μην τον κηδέψουν με τιμές αλλά να αφήσουν τα παιδιά να σχολάσουν από τα μαθήματά τους και να παίξουν.
Ο φιλόσοφος Πολυδεύκης μας περιγράφει αρκετά ομαδικά παιχνίδια που παίζονταν στις αρχαίες ελληνικές γειτονιές από ομάδες αγοριών. Μερικά από αυτά τα παιχνίδια ήταν: Οστρακίνδα Ήταν η αρχή για κάθε ομαδικό παιχνίδι. Με αυτόν τον τρόπο αποφάσιζαν ποια ομάδα θα παίξει πρώτη. Το κολλαβίζειν Ένας παίκτης στέκεται όρθιος και με το χέρι του σκεπάζει τα μάτια του. Ένας άλλος τον χτυπά και συγχρόνως τον ρωτά με ποιο χέρι τον χτύπησε. Ασκωλιασμός Παιχνίδι ακροβασίας στις γιορτές του θεού Διονύσου. Οι παίκτες ανέβαιναν με το ένα πόδι πάνω σε ένα φουσκωμένο ασκί αλειμμένο με λάδι και προσπαθούσαν να μην πέσουν Διελκυστίνδα Τραβούσε ο ένας παίκτης τον άλλον και όποιος κατόρθωνε και παράσερνε τον άλλον ήταν ο νικητής. Αστραγαλισμός Τυχερό παιχνίδι για μικρούς και μεγάλους με τους αστραγάλους από τα πίσω πόδια των αιγοπροβάτων και των βοδιών. Ψηλαφίνδα ή χαλκή μυϊα Ένας παίκτης έκλεινε τα μάτια του και οι υπόλοιποι γυρνούσαν γύρω του. Όποιον έπιανε και έβρισκε το όνομά του, έπρεπε εκείνος να κλείσει τα μάτια του και να συνεχίσει. Πεντάλιθα Παιχνίδι με πέντε λίθους που το έπαιζαν κυρίως τα κορίτσια μέσα στο σπίτι.
Βισιλίνδα Παιχνίδι με μιμήσεις όπου τα παιδιά αναπαριστούσαν βασιλιάδες και στρατιώτες. Κρυπτίνδα Από τα πιο αγαπημένα παιχνίδια στην αρχαία Ελλάδα ήταν το σημερινό κρυφτό Κρικηλασία Παιχνίδι με τον κρίκο, τροχό ή τσέρκουλα. Τα παιδιά προσπαθούσαν να πετύχουν έναν στόχο με τροχούς ή στεφάνια. Ακινητίνδα Το παιχνίδι αυτό παίζεται και σήμερα με το όνομα «αγαλματάκια». Απόρραξις Τα αγόρια πετώντας την μπάλα με τα χέρια, προσπαθούσαν να την περάσουν στο στόμιο ενός αγγείου, κάτι σαν την σημερινή καλαθοσφαίριση. Εφεδρισμός Τιμωρία. Ο νικητής του παιχνιδιού μεταφερόταν στους ώμους του νικημένου. ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ Πλαταγόνες ή πλαγγόνες Ήταν το αρχαίο ελληνικό όνομα για τις κούκλες οι οποίες ήταν φτιαγμένες από κερί, γύψο ή πηλό. Στη βυζαντινή εποχή λέγονταν νένοι, νινί Κούνια ή αιώρα Πλαταγή (πήλινη κουδουνίστρα)
Ίυγξ Σε ένα ξύλινο τροχίσκο ανοίγουν δύο τρύπες, περνούν διπλή κλωστή και αφού την περιστρέψουν, μια τραβούν και μια χαλαρώνουν. Ο ήχος που παράγεται θυμίζει ένα πουλί, την ίυγγα, δηλαδή τον μυρμηγκοφάγο. Γιο-γιο Κώνος σβούρα Άθυρμα Ήταν ένα πήλινο αλογάκι πάνω σε ρόδες που το έσερναν. Κύλιντρο Συνηθισμένο παιχνίδι ήταν ο «τροχός». ΤΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Μετά την κατάργηση των Ολυμπιακών Αγώνων από το Μεγάλο Θεοδόσιο το 394 μ.χ., τα παιχνίδια, η γυμναστική και η αγωνιστική έχασαν την παλιά δημοτικότητα και δόξα τους. Ο ασκητισμός, η Ρώμη, οι σταυροφόροι, οι Ενετοί και η Ανατολή δεν ήταν δυνατόν παρά να καταπολεμήσουν το πνεύμα της ισόρροπης και αρμονικής καλλιέργειας του σώματος και την ψυχής. Κι όμως στην Πελοπόννησο, στη Στερεά Ελλάδα, στη Θράκη, στα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου, στην Κρήτη, στην Κύπρο και ιδίως στο Βυζάντιο, το αρχαίο ελληνικό πνεύμα δεν έσβησε. Τα περισσότερα παιχνίδια και αγωνίσματα προσπαθούσαν να επιβιώσουν. Οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες Μιχαήλ Παλαιολόγος και Εμμανουήλ Κομνηνός ήταν διάσημοι παίκτες της αντισφαίρισης πάνω στα άλογα. ΟΜΑΔΙΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ Αστράγαλοι Χαλκή μυϊα
Διελκυστίνδα Αμπάριζα Σκριμίδα Τα αγόρια ασκούνταν με μικρά ακόντια και τόξα ή και με μικρά ξίφη. Πετροπόλεμος Τριάρα ή ντάμα Παίζονταν με πέτρες ψηφίδες. Το παιχνίδι του βασιλιά ή του ύπαρχου ή των αρχόντων με το οποίο όριζαν αρχηγό του παιχνιδιού. Εποστρακισμός Τα αγόρια στις παραλίες έριχναν πλατιές πέτρες προσπαθώντας προτού βυθιστούν να αγγίξουν όσο το δυνατόν περισσότερες φορές το νερό. Σφυρίχτρα ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ Πήλινα αλογάκια και αμάξια Αλογάκι Μια βέργα- καλάμι, την οποία τα παιδιά «καβαλίκευαν» παριστάνοντας το άλογο. Τσέρκι Τα παιδιά προσπαθούσαν να κυλήσουν έναν τροχό από ξύλο ή μέταλλο με τα χέρια ή χτυπώντας τον με ένα ξύλο. Σείστρο Πρόκειται για κρουστό όργανο από ξύλο, μέταλλο, πηλό ή συνδυασμό τους, με ποικίλο, διαπεραστικό και ακαθόριστο ήχο.
Νένοι ή νινί ΤΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΣΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ Μετά την επανάσταση του 1821, το ελληνικό κράτος δεν μπορούσε να ασχοληθεί ιδιαίτερα με την σωματική αγωγή των παιδιών. Από λαογραφικές μελέτες που έγιναν σχετικά με τα νεότερα ελληνικά παιχνίδια διαπιστώνεται ο ανεξάντλητος πλούτος των εμπνεύσεων του λαού μας, αλλά και η ιδιοσυγκρασία της ελληνικής φυλής. Οι νεότεροι Έλληνες δεν αρκέστηκαν μονάχα στις αρχαιοελληνικές παραδόσεις. Εμπλουτίζοντάς τες, δημιούργησαν και νέα παιχνίδια που τα ελληνόπουλα παίζουν στις γειτονιές των πόλεων αλλά και στις αλάνες, στις γιορτές και στα πανηγύρια των χωριών. Αγαλματάκια ΟΜΑΔΙΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ Γύρω γύρω όλοι Η μικρή Ελένη Πεντόβολα Τυφλόμυγα Μακριά γαϊδούρα Κρυφτό Κουτσό Σπασμένο τηλέφωνο Μήλα Που ντο που ντο το δαχτυλίδι
Κλέφτες και αστυνόμοι Κολοκυθιά Τσουβαλοδρομίες Πετάει πετάει ο γαϊδαρος Αμπάριζα Το ρολόι Αλάτι ψιλό αλάτι χοντρό Δεν περνάς κυρά Μαρία Περνά περνά η μέλισσα Ένα λεπτό κρεμμύδι Μπιζζ Η κυρά Πινακωτή Κυνηγητό Αγαπημένο παιχνίδι- αντικείμενο των αγοριών ανέκαθεν υπήρξε η σφεντόνα. ΤΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Λαχνίσματα ΜΑΣ ΦΘΙΩΤΙΔΑ Κλήρωση για το ποιος θα παίξει πρώτος στο παιχνίδι., Μπορούσε να γίνει με δύο ξυλάκια διαφορετικού μήκους που τα κρατούσε ένας στην χούφτα του. Όποιος τράβαγε το μεγάλο έκανε την αρχή. Άλλος τρόπος ήταν να έχει ο ένας στην μια χούφτα ένα μικρό πετραδάκι, να προτείνει και τις δυο χούφτες σφιχτές και όποιος υποδείξει αυτή με το πετραδάκι κέρδισε.
ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΑΓΟΡΙΑ (ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ!!!) Εκτός από τα γνωστά παιχνίδια (μακριά γαϊδούρα, πετροπόλεμο, κρυφτό, μπάλα κλπ.) ένα παλιό παιχνίδι που έπαιζαν τα αγόρια στην περιοχή μας είναι το Ζοπ- Ζοπ- Τιριζόπ. Από μια ομάδα παιδιών με κλήρο τα φυλάει ένας. Οι άλλοι πάνε πιο πέρα. Έχουν μια μπάλα σε μικρό μέγεθος. Ένας από όλους την κρύβει σε μέρος του σώματος πάνω από την μέση, κάτω από τα ρούχα του. Μετά όλοι με τα χέρια δεμένα στο στήθος και με κουνήματα προχωρούν λέγοντας και επαναλαμβάνοντας «Ζοπ-Ζοπ-Τιριζόπ». Πλησιάζουν, και αυτός που τα φυλάει προσπαθεί να βρει ποιος έχει πάνω του την μπάλα. Αν τον βρει τα φυλάει αυτός που έχει την μπάλα. Αν δεν την βρει τα ξαναφυλάει μέχρι να βρεθεί η μπάλα. Τσιλίκα Τσιλικόνι Παιζόταν από δυο παίκτες. Ο κάθε παίκτης κρατούσε μια βέργα, περίπου μισό μέτρο, την τσιλικόβεργα. Το τσιλίκι ήταν ένα μικρότερο κομμάτι ξύλου περίπου 25 εκατοστών. Το τσιλίκι ήταν πελεκημένο στις άκρες έτσι ώστε να είναι μυτερό και να εκτινάσσεται προς τα πάνω όταν το χτυπούσαν με την τσιλικόβεργα στις άκρες. Κάθε παίκτης έπαιζε με τη σειρά του. Στο παίξιμό του έμοιαζε με το αμερικάνικο παιχνίδι "μπεηζμπωλ". Ζωγράφιζαν ένα κύκλο μέσα από τον οποίο το παιδί που έπαιζε πρώτο προσπαθούσε να διώξει όσο μπορούσε μακρύτερα το "τσιλίκι" που κρατούσε με το ένα του χέρι χτυπώντας το με την τσιλικόβεργα που είχε στο άλλο. Αν το άλλο παιδί κατάφερνε να πιάσει το τσιλίκι στον αέρα τότε έχανε το πρώτο κι άλλαζαν ρόλους. Αν δεν τα κατάφερνε τότε είχε μια ακόμα ευκαιρία να "κάψει" τον αντίπαλό του αν πετύχαινε με το τσιλίκι που πετούσε από το σημείο στο οποίο είχε καταλήξει τον πρώτο παίκτη που καθόταν μέσα στον κύκλο. Ο πρώτος παίκτης τώρα δεν καθόταν να δεχτεί μοιρολατρικά το χτύπημα του αντίπαλου. Με την τσιλικόβεργα προσπαθούσε να χτυπήσει το τσιλίκι και να το επιστρέψει πίσω και μάλιστα όσο πιο μακριά γινόταν. Κι αυτό γιατί στη συνέχεια μετρούσαν πόσα βήματα μακριά από τον κύκλο είχε καταλήξει το τσιλίκι και για κάθε βήμα έπαιρνε πόντους. Νικητής ήταν αυτός που συγκέντρωνε τους περισσότερους πόντους.
ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ Ένα παλιό παιχνίδι είναι οι «γουρνίτσες». Στο χώμα σκάβουν στην σειρά μικρές γούρνες. Όσοι παίκτες τόσες γουρνίτσες. Όχι μεγάλες, αλλά να χωρούν μια μικρή τόπα (μπάλα). Οι παίκτες απομακρύνονται σε μια ορισμένη απόσταση, Ο πρώτος παίκτης ρίχνει την μπάλα (την κυλάει) προς τις τρύπες. Καθένας έχει πει ποια είναι η δική του γουρνίτσα. Σε όποιου την γούρνα πάει η μπάλα τρέχει, την αρπάζει και προσπαθεί να χτυπήσει έναν από τους παίκτες. Όποιος χτυπιέται θα πάρει να ρίξει την μπάλα. Τα κορίτσια επίσης έπαιζαν τα γνωστά «περνά περνά η μέλισσα», «η μικρή Ελένη», «δεν περνάς κυρά-μαρία», «η Βιολέτα» κλπ. Αγαπημένα παιχνίδια ήταν αυτά του «νοικοκυριού». Φτιάχναν με λάσπη «τραχανάδες» ή πηγαίναν δήθεν στο ρέμα να πλύνουν ή προσπαθούσαν με μικρά ξυλάκια και παλιά καρέλια να φτιάξουν αργαλειό. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΗΓΕΣ Ιnternet Wikipedia Συνεντεύξεις «Τα ξεχασμένα παιχνίδια» Άννα Λαουτάρη Γκριτζάλα «Λαογραφικά της Φθιώτιδας» Μαρία Τζεβελέκη - Πολυμεροπούλου