ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Η ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΑΝΑΜΕΤΑ ΟΣΗ ΤΗΣ ΙΚΗΣ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ (ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ) ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Η ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΑΝΑΜΕΤΑ ΟΣΗ ΤΗΣ ΙΚΗΣ Λεονταρίτη Ελένη Α.Μ. 1340200201051 Ακαδηµαϊκό Έτος 2007-2008

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ Α...4 I.ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΘΕΜΑΤΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ...4 1.ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΑΝΑΜΕΤΑ ΟΣΗ ΙΚΗΣ...4 2.TELEVISION BROADCAST OF THE TRIAL...4 ΙΙ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...5 ΙΙΙ. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ...5 IV. ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΑΛΛΩΝ ΧΩΡΩΝ...6 1. Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΚΑΙΟ...6 2.ΑΓΓΛΙΑ-ΣΚΩΤΙΑ...8 3. ΓΕΡΜΑΝΙΑ...9 4.ΓΑΛΛΙΑ...10 5. ΗΝΩΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ...11 ΜΕΡΟΣ Β... 14 I. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΤΗΣ ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑΣ...14 II. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ...16 III. ΘΕΜΕΛΙΩΝΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ Η ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΜΕΤΑ ΟΣΗ ΙΚΗΣ;...16 IV. ΘΕΜΕΛΙΩ Η ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΗΝ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΜΕΤΑ ΟΣΗ ΙΚΗΣ...17 ΜΕΡΟΣ Γ... 19 I. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ...19 II. ΙΣΧΥΩΝ ΝΟΜΟΣ 3090 ΤΗΣ 24.12.2002...22 2

ΜΕΡΟΣ...23 III. ΆΡΘΡΟ 8...23 I. ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗΣ ΤΗΣ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑ ΟΣΗΣ...23 II. ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑ ΟΣΗΣ...25 III. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ ΚΑΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ ΜΕΤΡΑ ΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ...26 ΜΕΡΟΣ Ε...27 I. ΙΚΕΣ ΜΕ ΜΕΓΑΛΟ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΟ ΕΝ ΙΑΦΕΡΟΝ...27 II. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΦΙΛΙΠΠΟΥ ΠΕΤΣΑΛΝΙΚΟΥ ΣΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ...30 III. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ...31 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ...33 ΛΗΜΜΑΤΑ...33 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...33 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ...34 ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ...34 3

ΜΕΡΟΣ Α I.Περίληψη Θέµατος Εργασίας 1.Τηλεοπτική Αναµετάδοση ίκης Θέµα της εργασίας είναι το ζήτηµα εάν επιτρέπεται η τηλεοπτική αναµετάδοση της δίκης, βάσει της αρχής της δηµοσιότητας (άρθρο 93 παρ. 2 του Συντάγµατος). Γίνεται ιστορική ανασκόπηση του ζητήµατος στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες χώρες, καταλήγοντας στη σύγχρονη ελληνική νοµοθεσία. Παρατίθενται επιχειρήµατα υπέρ αλλά και κατά της έµµεσης δηµοσιότητας και κανόνες δεοντολογικής φύσεως που είναι απαραίτητο να παρθούν. 2.Television broadcast of the trial Topic of the essay is the question whether the television broadcast of the trial is permitted, due to the principal of publicity (article 93 par. 2 of the Constitution). Historic review of the question is being developed both for Greece and for other countries concluding to Modern Greek legislation. Many arguments are mentioned both for and against of the indirect publicity and ideological rules that are necessary to be observed. 4

ΙΙ. Εισαγωγή Η τηλεοπτική αναµετάδοση της δίκης, που έχει ως νοµικό έρεισµα την συνταγµατική αρχή της δηµοσιότητας των συνεδριάσεων (άρθρο 93 παρ. 2 Συντάγµατος), είναι ένα ζήτηµα, που δηµιουργεί πάντα διχογνωµίες και αντιπαραθέσεις. Πρόκειται για ένα θέµα πολύ περίπλοκο που έχει πολλές παραµέτρους και εποµένως η εργασία, που πραγµατεύεται το ζήτηµα αυτό, δεν είναι εύκολο να καταλήξει σε αναµφισβήτητα συµπεράσµατα. Αφορµή των διαφορετικών αξιολογήσεων είναι ο προσδιορισµός της «δηµοσιότητας» των συνεδριάσεων των δικαστηρίων που κατοχυρώνεται στο Σύνταγµα και κατά πόσο είναι σύµφωνη µε την αρχή αυτή η τηλεοπτική κάλυψη της δίκης. Πολλά είναι τα επιχειρήµατα κατά της τηλεοπτικής µετάδοσης της δίκης, προτάσσοντας τις επιπτώσεις που µπορεί να έχει στην ορθή απονοµή της δικαιοσύνης αλλά και στην κοινωνία. Επίσης, σηµαντικά είναι και τα επιχειρήµατα υπέρ της τηλεοπτικής κάλυψης των δικαστικών συνεδριάσεων, τα οποία όµως θα πρέπει να συνδυαστούν µε τα κατάλληλα µέτρα δεοντολογικής φύσεως. ΙΙΙ. Ιστορική επισκόπηση Κατά τις περιόδους διακυβερνήσεως των διαφόρων χωρών από απολυταρχικά ή δικτατορικά καθεστώτα συχνά χρησιµοποιήθηκε η µυστική διεξαγωγή των δικών ως µέσο διατήρησης της εξουσίας, εξόντωσης των αντιπάλων και καταπίεσης των µαζών. Η φυσική αντίδραση των φιλελεύθερων πολιτευµάτων κατά το τέλος του 15 ου αιώνα στην κατάσταση αυτή, ιδίως στις πρακτικές της ισπανικής Ιεράς Εξέτασης και στις καταχρήσεις των ενσφράγιστων επιστολών της γαλλικής µοναρχίας, οδήγησε στην καθολική αναγνώριση της αρχής της δηµοσιότητας των συνεδριάσεων των 5

δικαστηρίων, ως µέσου διασφάλισης της αµερόληπτης και ανεπηρέαστης δικαστικής κρίσης. Θεωρήθηκε ότι µε τη δηµοσιότητα επιτυγχάνεται ο έλεγχος της ορθής διεξαγωγής της δίκης και της αντικειµενικότητας της απόφασης από το κοινό και αποτρέπονται υπόνοιες ξένων επιρροών και σκοτεινών επιδράσεων στη δικαιοσύνη. Υποστηρίχθηκε επίσης ότι έτσι κατοχυρώνεται και το κύρος των δικαστών και ενισχύεται η λειτουργική τους ανεξαρτησία, αφού η επίγνωση της δηµοσιότητας και του ελέγχου της κοινής γνώµης ενισχύει τη βούληση αντίστασης σε τυχόν πιέσεις 1. IV. ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΑΛΛΩΝ ΧΩΡΩΝ 1. Η αρχή της δηµοσιότητας στο ελληνικό δίκαιο Η αρχή της δηµοσιότητας των συνεδριάσεων και της δηµόσιας απαγγελίας των αποφάσεων περιελήφθη σε όλα σχεδόν τα ελληνικά συντάγµατα. Ήδη ο Ρήγας Φεραίος στο σχεδίασµα του πολιτεύµατός, που διατύπωσε µε την δηµοσιευθείσα τον Οκτώβριο του 1797 προκήρυξή του, προέβλεπε στο κεφάλαιο περί πολιτικής δικαιοσύνης, ότι οι δηµόσιοι κριτές (δηλ. οι δικαστές) «βουλεύονται και συντυχαίνουν δηµοσίως, λέγουν την γνώµην των µεγαλοφώνως». Το Πολιτικό Σύνταγµα της Ελλάδος, που ψήφισε η τρίτη Εθνική Συνέλευση στην Τροιζήνα το 1927 όρισε στο άρθρο 140 ότι «αι κρισιολογίαι γίνονται δηµοσίως, εκτός οσάκις η δηµοσιότητα είναι εναντίον στη σεµνότητα». Με το Σύνταγµα του 1843 η αρχή της δηµοσιότητας των δικαστικών συνεδριάσεων παίρνει τη διατύπωση που ακόµη και σήµερα κατά βάση έχει. Το άρθρο 90 του Συντάγµατος του 1843 όρισε ότι «Αι συνεδριάσεις των δικαστηρίων είναι δηµόσιαι, εκτός αν η δηµοσιότητα ήθελε είσθαι επιβλαβής εις τα χρηστά ήθη και την κοινήν ευταξίαν, αλλά τότε τα δικαστήρια οφείλουν να εκδίδουν περί τούτου απόφασιν». Στο 1 βλ. Κονδύλη., Εταιρία Νοµικών Βορείου Ελλάδος, Η δηµοσιότητα των συνεδριάσεων των δικαστηρίων και τα µαζικά µέσα ενηµέρωσης, Εκδόσεις Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη 1993, σελ 10 6

επόµενο άρθρο ορίζεται ότι η απαγγελία των αποφάσεων γίνεται δηµόσια και µάλιστα χωρίς καµία εξαίρεση. Η διατύπωση αυτή επαναλήφθηκε σχεδόν κατά λέξη στα άρθρα 92 και 93 των Συνταγµάτων των ετών 1864, 1911 και 1952, ενώ στο Σύνταγµα του 1927 η έκφραση «κοινή ευταξία» αντικαταστάθηκε µε τις λέξεις «δηµόσια τάξη». Το άρθρο 93 2 του ισχύοντος Συντάγµατος ορίζει ότι: «Αι συνεδριάσεις παντός δικαστηρίου είναι δηµόσιαι, εκτός αν δι αποφάσεως τούτου κριθεί ότι η δηµοσιότης πρόκειται να είναι επιβλαβής εις τα χρηστά ήθη ή ότι συντρέχουν ειδικοί λόγοι προς προστασίαν του ιδιωτικού ή οικογενειακού βίου των διαδίκων». Είναι χαρακτηριστικό ότι λόγοι, αναγόµενοι στη δηµόσια τάξη δεν µπορούν πλέον να δικαιολογήσουν τον αποκλεισµό της δηµοσιότητας. Αντίθετα θεσπίστηκε ως νέος λόγος αποκλεισµού της η προστασία του ιδιωτικού και οικογενειακού βίου. Η εγκατάλειψη, ύστερα από 150 περίπου χρόνια, ενός κριτηρίου το οποίο αναγόταν στο δηµόσιο συµφέρον, υπέρ της προστασίας του ατόµου, αντικατοπτρίζει, µαζί και µε αρκετές άλλες διατάξεις, τον κατ εξοχήν ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα του ισχύοντος Συντάγµατος. Η αρχή ότι ο κατηγορούµενος, αλλά και κάθε διάδικος, έχει ατοµικό δικαίωµα να αξιώνει µια «σωστή δίκη» δεν θεσπίζεται ρητά στο ελληνικό Σύνταγµα. Μπορεί να συναχθεί όµως από ολόκληρη σειρά συνταγµατικών διατάξεων, που όλες στοχεύουν ακριβώς στην κατοχύρωση της διεξαγωγής σωστής δίκης (δικαίωµα ακροάσεως-αρ.20 Σ., δικαίωµα στο φυσικό δικαστήαρ.8 1 Σ., οι διατάξεις για την προσωπική και λειτουργική ανεξαρτησία των δικαστών- αρ.87 Σ). Στις διατάξεις αυτές εντάσσεται και η διάταξη για την δηµοσιότητα των συνεδριάσεων. Σηµειωτέον ότι το αµερικάνικο Ανώτατο ικαστήριο ρητά χαρακτήρισε το δικαίωµα σε σωστή δίκη ως «την πλέον θεµελιώδη απ όλες τις ελευθερίες» (the most fundamental of all freedoms), υποστηρίζεται δε ότι η λειτουργική ανεξαρτησία των δικαστών, που κυρίως διασφαλίζει αυτό το δικαίωµα, αποτελεί την ειδοποιό διαφορά µεταξύ δηµοκρατίας και τυρρανίας 2. 2 βλ. Κονδύλη., Εταιρία Νοµικών Βορείου Ελλάδος, Η δηµοσιότητα των συνεδριάσεων των δικαστηρίων και τα µαζικά µέσα ενηµέρωσης, Εκδόσεις Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη 1993, σελ. 13 7

2.Αγγλία-Σκωτία Στην Αγγλία η εφηµερίδα «Daily Mirror» το έτος 1904 ήταν, όπως αναφέρεται, η πρώτη εφηµερίδα στον κόσµο που άρχισε να δηµοσιεύει φωτογραφίες από την ποινική διαδικασία στα δικαστήρια. Οι αντιδράσεις κατά της τακτικής αυτής οδήγησαν το έτος 1925 στη νοµοθετική απαγόρευση (στην Αγγλία και στην Ουαλία) λήψεως φωτογραφιών από την ποινική διαδικασία. Ειδικότερα µε την παράγραφο (section) 41 της Criminal Justice Act του 1925 απαγορεύτηκε όχι µόνο η λήψη φωτογραφιών από την ποινική διαδικασία, αλλά και η εντός του δικαστηρίου ιχνογράφηση µε το χέρι, προς τον σκοπό δηµοσιεύσεως δια του τύπου, εικόνων, προτραίτων ή σκίτσων των δικαστών, των ενόρκων, των κατηγορούµενων και των µαρτύρων. Οι απαγορεύσεις αυτές ισχύουν όχι µόνο για την αίθουσα των συνεδριάσεων του δικαστηρίου, αλλά και για ολόκληρο το δικαστικό κατάστηµα (κτήριο), όταν σ αυτό βρίσκονται και κυκλοφορούν οι δικαστές, οι ένορκοι, οι κατηγορούµενοι και οι µάρτυρες. Τα αγγλικά δικαστήρια επεξέτειναν ερµηνευτικώς τις ως άνω απαγορεύσεις και για τη ραδιοφωνική και για την τηλεοπτική µετάδοση των δικών. Θα πρέπει να τονιστεί ότι η απαγόρευση αυτή στην Αγγλία Ουαλία είναι η αυστηρότερη απ ότι ισχύει στη Γερµανία, αφού απαγορεύεται οποιαδήποτε τηλεοπτική λήψη εικόνας από την αίθουσα της συνεδριάσεως του δικαστηρίου, όχι µόνο κατά τη διάρκεια της κυρίας διαδικασίας, αλλά και πριν από την έναρξη και µετά τη λήξη της συνεδριάσεως του δικαστηρίου, επί πλέον δε και κατά τα διαλείµµατα των συνεδριάσεων του δικαστηρίου. Σύµφωνα µε την παράγραφο 9 της Contempt of Court Act του έτους 1981 το δικαστήριο µπορεί να επιτρέψει την εν όλω ή εν µέρει µαγνητοφώνηση της συζητήσεως στην ποινική διαδικασία, µόνο όµως προς διευκόλυνση της συντάξεως ενός δικαστικού «ρεπορτάζ», που θα δηµοσιευθεί στον έντυπο τύπο, απαγορεύοντας όµως την αυτούσια ραδιοφωνική µετάδοση της εν λόγω µαγνητοφωνηµένης συζητήσεως. Οι λόγοι που οδήγησαν στις ως άνω απαγορεύσεις αναφέρονται στην Αγγλία οι εξής: η διεξαγωγή δίκαιης δίκης, χωρίς επηρεασµό ή ενόχληση των 8

δικαστών, των µαρτύρων (διευκόλυνση της αυθόρµητης και ανεπηρέαστης καταθέσεως τους) και των κατηγορουµένων (διευκόλυνση της απρόσκοπτης υπερασπίσεώς τους). Σε µια απόφαση Άγγλου δικαστή του έτους 1977 αναφέρεται ότι «η νοµολογία των δικαστηρίων δεν µπορεί να λειτουργήσει οµαλώς, αν οι δικαστές ή οι µάρτυρες τελούν υπό την πίεση και την οδυνηρή ή δυσάρεστη αίσθηση ότι µπορεί να φωτογραφηθούν και αν ο εκάστοτε ρόλος τους στη διαδικασία θα πρέπει να τελεί σε αναµονή του ότι όλες οι χειρονοµίες τους, οι κινήσεις τους, η εκάστοτε ψυχική τους διάθεση, τα βλέµµατα και οι παρατηρήσεις τους θα µπορούν να αποτυπωθούν και να προβληθούν αργότερα δια των µέσων µαζικής ενηµέρωσης». Κατά των απαγορεύσεων αυτών και υπέρ της υπό ορισµένες προϋποθέσεις εν όλω ή εν µέρει ραδιοτηλεοπτικής µετάδοσης των δικών, κατόπιν αδείας του δικαστηρίου, εκτιµώντας τις περιστάσεις σε κάθε συγκεκριµένη περίπτωση, έχουν ταχθεί µερικοί Άγγλοι νοµοµαθείς, των οποίων όµως οι απόψεις θεωρούνται µεµονωµένες. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι ενώ η νοµολογία των δικαστηρίων στις ΗΠΑ επικαλείται την αγγλική περί δηµοσιότητας των συνεδριάσεων των δικαστηρίων παράδοση, η Αγγλία αρνείται να επιτρέψει, έστω και την εν µέρει τηλεοπτική µετάδοση των δικών, όπως ευρύτατα συµβαίνει για τις ενώπιον των δικαστηρίων των Πολιτειών των ΗΠΑ διεξαγόµενες δίκες 3. 3. Γερµανία Το άρθρο 169 του Οργανισµού των ικαστηρίων, που θεσπίζει την δηµοσιότητα των συνεδριάσεων, ορίζει στο δεύτερο εδάφιό του ότι δεν επιτρέπονται ηχοληψίες, ούτε κινηµατογραφικές ή τηλεοπτικές απεικονίσεις της διαδικασίας µε σκοπό τη δηµόσια προβολή τους ή τη δηµοσίευση του 3 βλ. Πλαγιαννάκο Γ., Η τηλεοπτική µετάδοση της δίκης, Νοµική Βιβλιοθήκη, Έκδοση 2002, σελ. 53 9

περιεχοµένου τους, αδιαφόρως αν πρόκειται για ποινικές ή πολιτικές δίκες. Υποστηρίζεται στη γερµανική επιστήµη, ότι η απαγόρευση υπηρετεί την ανεύρεση της αλήθειας και έχει ως σκοπό να προστατεύσει όχι µόνο τα συµφέροντα των διαδίκων, αλλά και το ίδιο το δικαστήριο από το να καταστεί θύµα διαδεδοµένων προκαταλήψεων και προσδοκιών. Η απαγόρευση ισχύει τόσο κατά τη διάρκεια της διαδικασίας όσο και κατά τη δηµοσίευση της αποφάσεως, δεν ισχύει όµως στα διαλείµµατα 4. 4.Γαλλία Η χρήση µέσων οπτικής ή ηχητικής αποτύπωσης της επ ακροατηρίου ποινικής διαδικασίας απαγορεύεται µε απειλή χρηµατικής ποινής. Ο πρόεδρος όµως του κακουργιοδικείου µπορεί να επιτρέψει τη µαγνητοφώνηση υπό τον έλεγχό του και µε µοναδικό σκοπό οι µαγνητοφωνήσεις να χρησιµοποιηθούν είτε από το ίδιο το κακουργιοδικείο, είτε από το αναιρετικό, είτε σε περίπτωση αναιρέσεως, από το δικαστήριο της παραποµπής, στην περίπτωση όµως αυτή µόνο για να ακουστούν οι καταθέσεις µαρτύρων που δεν µπορούν να εµφανισθούν στο δικαστήριο. Με νόµο της 11 Ιουλίου του 1985 ορίσθηκε ότι µπορεί υπό προϋποθέσεις να επιτραπεί η οπτικοακουστική αποτύπωση της δίκης για την ίδρυση ιστορικού αρχείου της δικαιοσύνης. Η αναµετάδοση των ταινιών αυτών είναι τελείως ελεύθερη µόνο µετά πάροδο 50 ετών. Προηγουµένως µπορεί να τις συµβουλεύονται, εν όλω ή εν µέρει, µόνο ύστερα από έγκριση όσοι ενδιαφέρονται για λόγους ιστορικούς ή επιστηµονικούς. Προκειµένου όµως για εγκλήµατα κατά της ανθρωπότητας µπορεί να επιτραπεί η µετάδοσή τους από τότε που η απόφαση θα καταστεί αµετάκλητη. Με βάση αυτή τη διάταξη µαγνητοσκοπήθηκες και µεταδόθηκε η δίκη του Klaus Barbie, του γνωστού χασάπη της Lyon, µετά την αµετάκλητη καταδίκη του. 4 βλ. Κονδύλη., Εταιρία Νοµικών Βορείου Ελλάδος, Η δηµοσιότητα των συνεδριάσεων των δικαστηρίων και τα µαζικά µέσα ενηµέρωσης, Εκδόσεις Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη 1993, σελ. 22 10

Πριν από το νόµο του 1985 και συγκεκριµένα το 1983, ο Υπουργός ικαιοσύνης είχε συστήσει επιτροπή για τη µελέτη του προβλήµατος. Η επιτροπή υπέβαλε την εισήγησή της στις 27 Φεβρουαρίου 1984. Πρότεινε να επιτραπεί µε νόµο και µε αυστηρές διαδικαστικές προϋποθέσεις και τεχνικές προδιαγραφές η δοκιµαστική µετάδοση των δικών για ορισµένη περίοδο, να αξιολογηθούν τα αποτελέσµατα και να ρυθµιστεί κατόπιν οριστικά το θέµα. Η πρόταση συνάντησε την αντίδραση της πλειοψηφίας των δικαστών και µεγάλης µερίδας δικηγόρων και εγκαταλείφθηκε. Αντί αυτής εισήχθη στη Βουλή που ψηφίστηκε ο νόµος για την ίδρυση ιστορικού αρχείου της ικαιοσύνης 5. 5. Ηνωµένες Πολιτείες Αµερικής Κατά τις τρεις πρώτες δεκαετίες του αιώνα µας, η παρουσία φωτορεπόρτερ, κινηµατογραφιστών και συνεργείων ζωντανής ραδιοφωνικής µετάδοσης της διαδικασίας ήταν αρκετά συχνό φαινόµενο στις αίθουσες των αµερικάνικων δικαστηρίων. Μάλιστα το έτος 1917 αναφέρεται και η πρώτη διαµαρτυρία σχετικώς, που όµως δεν αφορούσε τη καθ εαυτή χρήση κάµερας στις αίθουσες των δικαστηρίων, αλλά το γεγονός ότι δικαστής στο Illinois διέκοψε τη διαδικασία για να ληφθούν φωτογραφίες και κινηµατογραφική ταινία. Το 1925 ραδιοφωνικός σταθµός του Σικάγο µετέδωσε ολόκληρη την ακροαµατική διαδικασία σε µια δίκη που είχε προκαλέσει αίσθηση, αυτό δε επαναλήφθηκε το 1927 µε τον ίδιο πάλι δικηγόρο, ως υπερασπιστή. Στα µέσα της δεκαετίας του τριάντα η απαγωγή και δολοφονία του µικρού γιού του διάσηµου Αµερικανού αεροπόρου Lindberg προκαλεί βαθύτατη συγκίνηση στη παγκόσµια κοινή γνώµη. Η κάλυψη από τον Τύπο και το ραδιόφωνο της δίκης του φεροµένου ως απαγωγέα και δολοφόνου Bruno Hauptman πήρε διαστάσεις χωρίς προηγούµενο και θεωρήθηκε ότι συνέβαλε 5 βλ. Κονδύλη., Εταιρία Νοµικών Βορείου Ελλάδος, Η δηµοσιότητα των συνεδριάσεων των δικαστηρίων και τα µαζικά µέσα ενηµέρωσης, Εκδόσεις Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη 1993, σελ. 23 11

στην εκδήλωση φαινόµενων υστερίας στην αµερικάνικη κοινή γνώµη. Ο Hauptman καταδικάστηκε. Με την έφεσή του πρόβαλε κυρίως ότι ο Τύπος και το ραδιόφωνο προκατέλαβαν την κοινή γνώµη και τους ενόρκους και του στέρησαν το δικαίωµά του για σωστή δίκη. Η µοµφή στρεφόταν έµµεσα και κατά του δικαστηρίου που επέτρεψε τέτοια εκτενή κάλυψη. Το Εφετείο της Πολιτείας New Jersey απέρριψε µε συνοπτική αιτιολογία την έφεση. Εντούτοις ο νοµικός κόσµος των Ηνωµένων Πολιτειών διακατείχετο από την αντίληψη ότι είχε γίνει κατάχρηση της ελευθερίας του Τύπου και του ραδιόφωνου σε βάρος των δικαιωµάτων του κατηγορούµενου, η αντίληψη δε αυτή οδήγησε την ένωση των ικηγορικών Συλλόγων της Αµερικής (American Bar Association) να περιλάβει το 1937 στους κανόνες ικαστικών Ηθών και τον κανόνα αριθ. 35, που προέβλεπε ότι: «Η διαδικασία στα δικαστήρια πρέπει να διεξάγεται µε την αρµόζουσα αξιοπρέπεια και σεβασµό. Η λήψη φωτογραφιών στην αίθουσα του δικαστηρίου κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης θεωρείται ότι µειώνουν την αναγκαία σοβαρότητα της διαδικασίας, υποβαθµίζουν το δικαστήριο και δηµιουργούν εσφαλµένες εντυπώσεις στο κοινό, δεν θα πρέπει δε να επιτρέπονται». Παρά το τεράστιο κύρος της ένωσης των Αµερικανικών ικηγορικών Συλλόγων ο κανόνας αυτός δικαστικού ήθους δεν έγινε παντού αποδεκτός. Ορισµένες πολιτείες, µεταξύ των οποίων και το Τexas, εξακολουθούν να επιτρέπουν τη ραδιοφωνική και αργότερα την τηλεοπτική κάλυψη των δικών. Το 1964 το δικαστήριο του Texas καταδίκασε έµπορο για απάτη και η καταδίκη επικυρώθηκε από το εφετείο. Η δίκη, ιδίως κατά το προκαταρκτικό της στάδιο, έτυχε, παρά τις αντιρρήσεις του κατηγορουµένου, ευρύτατης τηλεοπτικής κάλυψης. Ο κατηγορούµενος προσέφυγε στο Ανώτατο Οµοσπονδιακό ικαστήριο, υποστηρίζοντας ότι στερήθηκε έτσι του δικαιώµατός του για σωστή δίκη (fair trial). Το δικαστήριο µε ψήφους 5 έναντι 4 δέχτηκε την αίτηση και ακύρωσε την καταδίκη. Τέσσερα µέλη του δικαστηρίου υποστήριξαν ότι η τηλεοπτική και ραδιοφωνική µετάδοση της δίκης προσβάλλει καθ εαυτή (per se) το δικαίωµα για σωστή δίκη, ένα µέλος υποστήριξε ότι το δικαίωµα αυτό προσβλήθηκε στη συγκεκριµένη περίπτωση και 4 τάχθηκαν υπέρ απορρίψεως της αίτησης. Το 1972 η Ένωση των Αµερικάνικων ικηγορικών Συλλόγων επανέλαβε τον κανόνα για τη µη ραδιοφωνική και τηλεοπτική κάλυψη των δικών. Παρά 12

ταύτα οι πολιτείες της Αµερικής, η µία µετά την άλλη, επέτρεπαν τις κάµερες στις αίθουσες των δικαστηρίων, βάσει κανόνων που διατύπωναν τα Ανώτατα Πολιτειακά ικαστήρια. Το ζήτηµα της συνταγµατικότητας της τηλεοπτικής κάλυψης των δικών επανήλθε στο Ανώτατο ικαστήριο, ύστερα από προσφυγή δύο αστυνοµικών του Μαϊάµι, που είχαν καταδικαστεί για σοβαρές κλοπές και υποστήριζαν ότι η παρουσία της τηλεόρασης στη δίκη τους ήταν αντίθετη µε το Σύνταγµα. Το δικαστήριο οµόφωνα απέρριψε την αίτηση, δέχτηκε ότι δεν αντίκειται στο Σύνταγµα η τηλεοπτική κάλυψη των δικών, έκτοτε δε δεν επέτρεψε τη συζήτηση άλλης αίτησης για το θέµα αυτό. To 1979 η πλειοψηφία των αντιπροσώπων των δικηγορικών συλλόγων απέρριψε πρόταση κατάργησης του κανόνα απαγόρευσης της τηλεόρασης στα δικαστήρια, το 1982 όµως, υπό την πίεση των πραγµάτων (38 πολιτείες ήδη επέτρεπαν την τηλεοπτική κάλυψη των δικών) αποφάσισε ότι έπρεπε να αφεθεί στα πολιτειακά δικαστήρια να θεσπίσουν κανόνες, βάσει των οποίων θα επιτρεπόταν αυτή η κάλυψη. Κατά το τέλος του 1990, 45 πολιτείες επέτρεπαν την τηλεόραση στα πολιτειακά δικαστήρια υπό διάφορους όρους ιδίως σύµφωνη γνώµη του κατηγορουµένου αρκετές επέτρεπαν µόνο στα εφετεία, όπου δεν γίνεται εξέταση µαρτύρων. Αντίθετα, στα οµοσπονδιακά δικαστήρια οι κανόνες της ποινικής διαδικασίας, του έτους 1944, απαγορεύουν τη φωτογράφηση κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, η δε σύνοδος των ικαστών του έτους 1962 υιοθέτησε απόφαση απαγόρευσης της τηλεόρασης τόσο στις αίθουσες των δικαστηρίων όσο και στο γύρω χώρο. Η απόφαση αυτή επαναλήφθηκε και κατά τη σύνοδο του έτους 1984, ήτοι σε µια εποχή που όλες σχεδόν οι πολιτείες επέτρεπαν την τηλεόραση στα πολιτειακά δικαστήρια, οι δικηγόροι είχαν άρει τις αντιρρήσεις τους και η συνταγµατικότητα της οπτικοακουστικής κάλυψης των δικών δεν αµφισβητείτο πλέον 6. 6 βλ. Κονδύλη., Εταιρία Νοµικών Βορείου Ελλάδος, Η δηµοσιότητα των συνεδριάσεων των δικαστηρίων και τα µαζικά µέσα ενηµέρωσης, Εκδόσεις Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη 1993, σελ. 19 13

ΜΕΡΟΣ Β I. Η έννοια της αρχής της δηµοσιότητας Η δηµοσιότητα των συνεδριάσεων, απόρροια της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας, αποτελεί θεµελιώδη δικονοµική αρχή και σηµαντική συνταγµατική εγγύηση για την αµερόληπτη απονοµή της δικαιοσύνης, ενισχύοντας το αίσθηµα της ευθύνης των δικαστών. Η αρχή της δηµοσιότητας των συνεδριάσεων των δικαστηρίων και της δηµόσιας απαγγελίας των αποφάσεων κατοχυρώνεται στο Σύνταγµα. Σύµφωνα µε το άρθρο 93 παρ. 2, οι συνεδριάσεις όλων των δικαστηρίων είναι δηµόσιες, εκτός αν µε απόφασή του το δικαστήριο κρίνει ότι η δηµοσιότητα πρόκειται να είναι επιβλαβής στα χρηστά ήθη ή ότι συντρέχουν ειδικοί λόγοι προστασίας της ιδιωτικής ή οικογενειακής ζωής των διαδίκων. Η δηµοσιότητα των συνεδριάσεων των δικαστηρίων συνίσταται στη δυνατότητα παρακολούθησης των συνεδριάσεών τους από κάθε πολίτη. Η «λαϊκή δηµοσιότητα» εποµένως δεν συνδέεται µε την παρουσία ολόκληρου του λαού, πράγµα άλλωστε αδιανόητο ιδίως ενόψει των σηµερινών συνθηκών και µεγεθών, αλλά απλώς «λαού», δηλαδή «κοινού» αορίστως, που µπαίνει στο χώρο της εκδίκασης αδιακρίτως και ακωλύτως. Η κοινή γνώµη δικαιούται να ενηµερώνεται για όσα διαδραµατίζονται κατά τη διάρκεια της δίκης και µε αυτόν τον τρόπο ελέγχεται η τήρηση του νόµου ως προς τις διαδικαστικές εγγυήσεις που τίθενται υπέρ των διαδίκων για την διεξαγωγή «δίκαιης δίκης». Ταυτόχρονα ελέγχεται η συµπεριφορά των δικαστικών λειτουργών έναντι των διαδίκων µε αποτέλεσµα να αυξάνεται η εµπιστοσύνη των πολιτών προς τη δικαστική εξουσία 7. Η αρχή της δηµοσιότητας εφαρµόζεται σε όλα τα δικαστήρια και σε όλες τις δίκες. Ο κοινός νοµοθέτης δεν µπορεί να περιορίσει την αρχή της 7 βλ. Ανδρουλάκη Ν., Θεµελιώδεις έννοιες της ποινικής δίκης, β έκδοση, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκουλα, 1994 14

δηµοσιότητας αλλά µόνο να την οργανώσει. 8 Όπως ορίζει ο Κώδικας Ποινικής ικονοµίας (άρθρο 329 παρ. 1 εδ. Α) η επ ακροατηρίου συζήτηση καθώς και η απαγγελία της απόφασης γίνεται δηµοσίως σε όλα τα ποινικά δικαστήρια και επιτρέπεται στον καθένα να παρακολουθεί ανεµπόδιστα τις συνεδριάσεις, απαγορευµένης όµως της παρουσίας στο ακροατήριο προσώπων που κατά την ελεύθερη κρίση εκείνου που διευθύνει τη συζήτηση δεν συµπλήρωσαν το 17 ο έτος της ηλικίας τους. Ο Κώδικας Πολιτικής ικονοµίας στο άρθρο 113 παρ.2 ορίζει ότι «όποιος διευθύνει τη διαδικασία ορίζει κατά την κρίση του τον αριθµό των προσώπων που µπορούν να µείνουν στην αίθουσα των συνεδριάσεων και έχει την εξουσία να διατάξει τον αποκλεισµό των ανηλίκων, εκείνων που οπλοφορούν, καθώς και εκείνων που εµφανίζονται µε τρόπο ανάρµοστο και αντίθετο προς την τάξη και την ευπρέπεια της συνεδρίασης». Αυτονόητο είναι ότι επιτρέπεται η είσοδος σε κάθε άτοµο χωρίς καµία διάκριση. Η αρχή της δηµοσιότητας, όµως, µπορεί να µην εφαρµόζεται στα ειδικά δικαστήρια για ανηλίκους και εφ όσον το προβλέπει ο νόµος, σύµφωνα µε την ρητή σχετική επιφύλαξη που περιέχει το άρθρο 96 παρ. 3 του Συντάγµατος. Σύµφωνα µε την παρ.2 του άρθρου 93 του Συντάγµατος οι συνεδριάσεις των δικαστηρίων δεν είναι δηµόσιες, αν µε απόφαση του δικαστηρίου κριθεί ότι η δηµοσιότητα πρόκειται να είναι επιβλαβής στα χρηστά ήθη ή ότι συντρέχουν ειδικοί λόγοι προστασίας της ιδιωτικής ή οικογενειακής ζωής των διαδίκων. Εποµένως, το δικαστήριο µπορεί να διατάξει τη διεξαγωγή της συζητήσεως ή ενός µέρους της «κεκλεισµένων των θυρών», δηλαδή χωρίς δηµοσιότητα και να αποµακρύνει για το λόγο αυτό τους ακροατές. Σε κάθε περίπτωση, όµως, ο αποκλεισµός αυτός της δηµοσιότητας οφείλει να αποτελέσει το αντικείµενο δηµόσιας συζήτησης, από την οποία να προκύπτει ότι είναι όντως επιβεβληµένος, ενώ είναι οπωσδήποτε απαραίτητη η δηµόσια απαγγελία τόσο της απόφασης µε την οποία αποκλείεται η δηµοσιότητα, όσο και εκείνης που εκδίδεται τελειωτικά επί της υποθέσεως. 8 βλ. ηµητρόπουλο Α., Οργάνωση και Λειτουργία του Κράτους, ί έκδοση 2003, σελ. 303 15

II. Ευρωπαϊκή Σύµβαση των ικαιωµάτων του Ανθρώπου Η αρχή της δηµοσιότητας κατοχυρώνεται και στο άρθρο 6 της Ευρωπαϊκής Συµβάσεως των ικαιωµάτων του Ανθρώπου, το οποίο ορίζει ότι: «πάν πρόσωπον έχει δικαίωµα όπως η υπόθεσίς του δικαστή δικαίως, δηµόσια και εντός λογικής προθεσµίας υπό ανεξαρτήτου και αµερολήπτου δικαστηρίου, νοµίµως λειτουργούντος, το οποίον θα αποφασίση είτε επί των αµφισβητήσεων επί των δικαιωµάτων και υποχρεώσεών του αστικής φύσεως, είτε επί του βασίµου πάσης εναντίον του κατηγορίας ποινικής φύσεως. Η απόφασις δέον να εκδοθή δηµοσία, η είσοδος όµως εις την αίθουσαν των συνεδριάσεων δύναται να απγορευθή εις τον τύπον και εις το κοινόν καθ όλην ή µέρος της διαρκείας της δίκης προς το συµφέρον της ηθικής, της δηµόσιας τάξεως ή της εθνικής ασφαλείας εν δηµοκρατική κοινωνία, όταν τούτο ενδείκνυται υό των συµφερόντων των ανηλίκων ή της ιδιωτικής ζωής των διαδίκων, ή εν τω κρινοµένω υπό του δικαστηρίου ως απολύτως αναγκαίου µέτρο, όταν υπό ειδικάς συνθήκας η δηµοσιότης θα ηδύνατο να παραβλάψη τα συµφέροντα της δικαιοσύνης». Στην ανωτέρω διάταξη της Ευρωπαϊκής Σύµβασης των ικαιωµάτων του Ανθρώπου, η οποία κατά το άρθρο 28 παρ. 1 του Συντάγµατος αποτελεί µετά την επικύρωσή της µε νόµο (ν.δ. 53/1974) αναπόσπαστο µέρος του εσωτερικού ελληνικού δικαίου και έχει ανώτερη ισχύ σε σχέση µε κάθε άλλη αντίθετη διάταξη νόµου, καθιερώνεται το δικαίωµα και η αξίωση του διαδίκου ή κατηγορουµένου για µια δίκαιη δίκη. III. Θεµελιώνεται από το Σύνταγµα η τηλεοπτική µετάδοση δίκης; Η αρχή της δηµοσιότητας των συνεδριάσεων των δικαστηρίων, ως θεµελιώδης εγγύηση της ορθής απονοµής της δικαιοσύνης, συνδέθηκε µε την αρχή του κράτους δικαίου. Ωστόσο, η εν λόγω αρχή εισάγοντας στη διεξαγωγή της δίκης τον κοινωνικό έλεγχο, ενέχει από τη φύση της, το στοιχείο της διαφάνειας απέναντι στο λαό και συνεπώς της ουσιαστικής δηµοκρατικής νοµιµοποίησης. Συναφώς µε αυτή τη βάση, τίθεται το ζήτηµα 16

ορίων παρουσίας στη δίκη εκπροσώπων του τύπου και των τεχνικών µε ηλεκτρονικά µέσα µετάδοσής της από αυτά προς το κοινό 9. Η παρακολούθηση των συνεδριάσεων των δικαστηρίων δεν αποτελεί δηµόσιο, ατοµικό, συνταγµατικά κατοχυρωµένο δικαίωµα του πολίτη. Ο πολίτης, που για έλλειψη χώρου δεν µπορεί να εισέλθει στην αίθουσα του δικαστηρίου, δεν θίγεται στα ατοµικά του δικαιώµατα. εν µπορεί συνεπώς να αξιώσει την ενηµέρωσή του για τα συµβαίνοντα στην αίθουσα του δικαστηρίου κατ άλλον τρόπο. Αλλά και όσοι βρίσκονται στην αίθουσα έχουν δικαίωµα απλά να παρακολουθούν την εξέλιξη της δίκης και όχι να συµµετέχουν σ αυτή. Η οπτικοακουστική αποτύπωση της δίκης δεν περιλαµβάνεται στην έννοια της δηµοσιότητας και άρα δεν κατοχυρώνεται συνταγµατικά αλλά βέβαια δεν απαγορεύεται κάτι τέτοιο. Ούτε η διάταξη περί δηµοσιότητας των συνεδριάσεων, ούτε καµιά άλλη διάταξη του Συντάγµατος απαγορεύει τη µαγνητοφώνηση της δίκης ή την µετάδοσή της από το ραδιόφωνο ή την τηλεόραση. Η παρουσία των µέσων µαζικής ενηµέρωσης στη δίκη (πολιτική, διοικητική και κυρίως ποινική) είναι θέµα περίπλοκο µε πολλές παραµέτρους 10. Στο θέµα αυτό που µας απασχολεί εµπλέκονται πολλές και βασικές αρχές της έννοµης τάξεώς µας πέρα από την βασική αρχή της δηµοσιότητας των συνεδριάσεων των δικαστηρίων, τις οποίες πρέπει να λάβουµε σοβαρά υπόψη. IV. Θεµελιώδη ατοµικά και κοινωνικά δικαιώµατα που αφορούν την τηλεοπτική µετάδοση δίκης α) Το δικαίωµα πληροφόρησης που κατοχυρώνεται µε τα άρθρα 14 του Συντάγµατος και 10 της Ευρωπαϊκής Σύµβασης των ικαιωµάτων του Ανθρώπου και που χαρακτηρίζεται από το Ευρωπαϊκό ικαστήριο των 9 βλ. Μαυριά Κ., Ερµηνεία του Συντάγµατος Ι, Εκδόσεις Σάκκουλα, σελ. 276 10 βλ. Κονδύλη., Εταιρία Νοµικών Βορείου Ελλάδος, Η δηµοσιότητα των συνεδριάσεων των δικαστηρίων και τα µαζικά µέσα ενηµέρωσης, Εκδόσεις Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη 1993, σελ. 14 17

ικαιωµάτων του Ανθρώπου παγίως ως µία από τις απαραίτητες βάσεις µιας δηµοκρατικής κοινωνίας. β) Το δικαίωµα πληροφορικής αυτοδιάθεσης (πληροφοριακού αυτοκαθορισµού ή αυτοπροσδιορισµού) που κατοχυρώνεται στο άρθρο 9Α του Συντάγµατος. Πρόκειται για ένα ατοµικό αµυντικό δικαίωµα και αποσκοπεί αφ ενός στην αποτροπή του κινδύνου να καταστεί το άτοµο απλό πληροφοριακό αντικείµενο και αφ ετέρου στη θωράκιση του ιδιωτικού και οικογενειακού βίου 11. γ) Το απαραβίαστο της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής που ρυθµίζεται στο άρθρο 9 παρ. 1 εδαφ. 2 του Συντάγµατος. Όρια και περιεχόµενο της ιδιωτικής του ζωής καθορίζει κατ αρχήν µόνο του κάθε άτοµο. Η διακήρυξη του απαραβίαστου της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής σηµαίνει την απαγόρευση της δηµοσιοποιήσεως της ζωής του ανθρώπου και της οικογένειάς του 12. δ) Το δικαίωµα σε χρηστή δίκη (άρθρο 6 της ΕΣ Α) που επιτάσσει κάθε δίκη να γίνεται δηµόσια και από ένα δικαστήριο ανεξάρτητο και αµερόληπτο. ε) Μία ακόµη βασική αρχή είναι ο σεβασµός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου, η οποία σύµφωνα µε το άρθρο 2 παρ. 1 του Συντάγµατος αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της πολιτείας. Το κράτος υποχρεούται όχι µόνο να σέβεται αυτό τον ίδιο αλλά και να προστατεύει έναντι άλλων την αξία του ανθρώπου. Η κατοχύρωση της αξίας του ανθρώπου είναι απαραβίαστη. εν υπόκειται σε κανένα περιορισµό και σε καµία επιφύλαξη νόµου, ούτε επιτρέπει εξαιρέσεις στο πλαίσιο ειδικών εξουσιαστικών σχέσεων 13. 11 βλ. Χρυσόγονο Χ., Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα, β έκδοση, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή 2002, σελ. 210 12 βλ. αγτόγλου Π., Ατοµικά ικαιώµατα, Τόµος Ά, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή 2005, σελ. 390 13 βλ. αγτόγλου Π., Ατοµικά ικαιώµατα, Τόµος Β, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή 2005, σελ. 1327 18

ΜΕΡΟΣ Γ I. Σύγχρονη νοµοθεσία Με το άρθρο 28 παρ. 1 του Ν. 2145/1993 είχε απαγορευθεί η εν όλω ή εν µέρει τηλεοπτική µετάδοση της δίκης, εκτός αν τούτο είχε επιτραπεί µε απόφαση του δικαστηρίου και εφόσον συµφωνούσαν ο εισαγγελέας και οι διάδικοι. Η διάταξη αυτή παρείχε ευχέρεια να επιτραπεί υπό προϋποθέσεις, η τηλεοπτική µετάδοση της δίκης, σε αντίθεση µε την επί του ιδίου θέµατος ισχύουσα παντελή απαγόρευση τηλεοπτικής µετάδοσης στην Αγγλία, στη Γαλλία, στη Γερµανία, στην Αυστρία κλπ. Και επίσης σε αντίθεση µε την ισχύουσα απαγόρευση τηλεοπτικής µετάδοσης της δίκης στα οµοσπονδιακά δικαστήρια των Η.Π.Α. Η µε την ως άνω διάταξη του άρθρου 28 παρ. 1 του Ν. 2145/1993 παρεχόµενη ευχέρεια τηλεοπτικής µετάδοσης της δίκης διευρύνθηκε σηµαντικά µε το άρθρο 35 παρ. 4 του Ν. 2172/1993, από το οποίο προκύπτει ότι επιτρέπεται κατ αρχήν η τηλεοπτική µετάδοση, εκτός αν το δικαστήριο µε ειδικώς αιτιολογηµένη απόφασή του απαγορεύσει την τηλεοπτική µετάδοση και «µόνο αν υποβληθεί σχετικό αίτηµα από κατηγορούµενο ή παθών και η δίκη δεν συνδέεται µε τη δηµόσια ζωή». Εποµένως κατά τη διάταξη αυτή : α) τίθεται ως κανόνας το κατ αρχήν επιτρεπτό της τηλεοπτικής µετάδοσης της δίκης και ως εξαίρεση η δυνατότητα της από το δικαστήριο απαγόρευσης της τηλεοπτικής µετάδοσης (και µόνο αν υποβληθεί αντίθετο αίτηµα κατηγορούµενου ή παθόντος). β) κατ εξαίρεση το δικαστήριο, µε ειδικώς αιτιολογηµένη απόφαση του, µπορεί (χωρίς να υποχρεούται) να απαγορεύσει την τηλεοπτική µετάδοση της δίκης, µόνο αν υποβληθεί σχετικό αίτηµα από τον κατηγορούµενο ή τον παθόντα και η δίκη δεν συνδέεται µε την δηµόσια ζωή. Εποµένως, το δικαστήριο δεν µπορεί αυτεπαγγέλτως να απαγορεύσει την τηλεοπτική µετάδοση της δίκης. γ) αν η δίκη συνδέεται µε τη δηµόσια ζωή ισχύει ο ως άνω υπό στοιχείο α κανόνας και είναι συνεπώς ελεύθερη η τηλεοπτική µετάδοση της δίκης. Στην περίπτωση αυτή, αν το δικαστήριο, αυτεπαγγέλτως ή µετά από σχετικό 19

αίτηµα, αποφανθεί ότι η δίκη συνδέεται µε τη δηµόσια ζωή, δεν µπορεί να απαγορεύσει την τηλεοπτική µετάδοση, έστω και αν υποβληθεί το ως άνω υπό στοιχείο β αίτηµα κατηγορούµενου ή παθόντος. Η ως άνω ευρύτητα του επιτρεπτού της τηλεοπτικής µετάδοσης της δίκης, την οποία καθιερώνει η διάταξη του άρθρου 35 παρ. 4 του Ν. 2172/1993, αποτελεί παγκόσµια πρωτοτυπία για το τι ισχύει σε άλλες χώρες του κόσµου. Παρά ταύτα στην Ελλάδα εµφανίζονται τάσεις ακόµη περαιτέρω διευρύνσεως (δηλαδή πέραν της ως άνω διατάξεως του άρθρ. 35 παρ.4 Ν. 2172/1993) του επιτρεπτού της τηλεοπτικής µετάδοσης της δίκης. Έτσι υποστηρίζεται από θεωρητικούς (υπό την επίδραση προφανώς της µειοψηφούσας στη γερµανική θεωρία και νοµολογία γνώµης) ότι η έννοια της κατά το άρθρο 93 παρ. 2 του Συντάγµατος θεσπιζόµενης «δηµοσιότητας» των συνεδριάσεων των δικαστηρίων δεν περιορίζεται απλώς στην άµεση δηµοσιότητα, ήτοι στη δυνατότητα εκάστου να εισέλθει στην αίθουσα του δικαστηρίου και να παρακολουθήσει τη συνεδρίαση (µε περαιτέρω δικαίωµα δικαστικού «ρεπορτάζ» στον έντυπο ή ηλεκτρονικό τύπο ), αλλά επεκτείνεται και στην ευρύτερη έµµεση δηµοσιότητα, δηλαδή περιλαµβάνει και την τηλεοπτική µετάδοση της δίκης. Εποµένως κατά την άποψη αυτή, η τηλεοπτική µετάδοση της δίκης επιτρέπεται ελευθέρως, µε µόνους περιορισµούς της δηµοσιότητας αυτής τις περιπτώσεις της παραγράφου 2 του άρθρου 93 του Συντάγµατος (δηλαδή αν το δικαστήριο κρίνει µε απόφαση του ότι η δηµοσιότητα πρόκειται να είναι επιβλαβής στα χρηστά ήθη ή ότι συντρέχουν ειδικοί λόγοι προστασίας της ιδιωτικής ή οικογενειακής ζωής των διαδίκων). Την άποψη αυτή, η τυχόν παραδοχή της οποίας θα καθιστούσε αντισυνταγµατική ακόµη και την ως άνω ευρεία διάταξη του άρθρου 35 παρ. 4 του Ν 2172/1993, υποστηρίζουν οι καθηγητές κ. Ι. Μανωλεδάκης και ηµ. Τσάτσος. Ανάλογη άποψη υποστηρίχθηκε από µερικούς θεωρητικούς και στη Γερµανία, ήδη από τις δεκαετίες του 70, του 80, αλλά και του 90, σχετικώς δε προσφάτως (το έτος 1999) η άποψη αυτή υποστηρίχθηκε στη Γερµανία σε ειδική εκτεταµένη (εκ 342 σελίδων) πραγµατεία του (διδακτορική διατριβή) από τον Guido Britz, όπου αναφέρονται και οι υπέρ της απόψεως αυτής (ήδη από τις δεκαετίες του 1970 και του 1980) παλαιότεροι Γερµανοί θεωρητικοί. Η άποψη όµως αυτή δε γίνεται δεκτή στη Γερµανία ούτε από την κρατούσα στη 20

γερµανική θεωρία γνώµη, ούτε από τη γερµανική νοµολογία, σχετικώς δε προσφάτως το Γερµανικό Οµοσπονδιακό Συνταγµατικό ικαστήριο µε την από 24-1-2001 απόφασή του (ληφθείσα κατά πλειοψηφία, µε ψήφους 5 κατά 3) ρητώς απέκρουσε την άποψη αυτή. Πρέπει να λεχθεί ότι και κατά την έννοια του άρθρου 6 παρ. 1 της Ευρωπαϊκής Συµβάσεως των δικαιωµάτων του ανθρώπου («κάθε πρόσωπο έχει δικαίωµα η υπόθεση του να δικασθεί δηµοσίως από ανεπηρέαστο και ανεξάρτητο δικαστήριο») η έννοια της «δηµοσιότητας» δεν περιλαµβάνει και την τηλεοπτική µετάδοση της δίκης. Υπό το πρίσµα της ως άνω (στον αριθµό 28) διευρυµένης έννοιας της «δηµοσιότητας» (που υποστηρίζουν οι καθηγητές κ. Ι. Μανωλεδάκης και ηµ. Τσάτσος και που περιλαµβάνει και την τηλεοπτική µετάδοση της δίκης, υπό µόνους τους περιορισµούς της παραγράφου 2 του άρθρου 93 του Συντάγµατος) είχε διαµορφωθεί και το άρθρο 35 παρ. 4 εδάφ. Β του Σχεδίου Κώδικα Ποινικής ικονοµίας της Επιτροπής Μανωλεδάκη κατά τα έτη 1993 1994. Στην Ελλάδα έχουν µεταδοθεί δίκες τηλεοπτικώς, εν όλω ή εν µέρει (ή ορισµένα στιγµιότυπα), επανειλληµένως. Η κατά το έτος 1975 δίκη των πρωταιτίων του πραξικοπήµατος της 21 ης Απριλίου 1967 βιντεοσκοπήθηκε ή κινηµατογραφήθηκε για λογαριασµό του Υπουργείου Τύπου (από όπου και τα προβαλλόµενα εκάστοτε αποσπάσµατα από τη δίκη), αλλά δεν µεταδιδόταν απ ευθείας τηλεοπτικώς. Η Ένωση ικαστών και Εισαγγελέων τάχθηκε προσφάτως (Νοέµβριος 2002) κατά της ελεύθερης και χωρίς προϋποθέσεις τηλεοπτικής µετάδοσης των δικών 14. 14 βλ. Κονδύλη., Εταιρία Νοµικών Βορείου Ελλάδος, Η δηµοσιότητα των συνεδριάσεων των δικαστηρίων και τα µαζικά µέσα ενηµέρωσης, Εκδόσεις Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη 1993, σελ. 19 21

II. Ισχύων Νόµος 3090 της 24.12.2002 Εισηγητική έκθεση Σύµφωνα µε τις προβλέψεις του άρθρου 8 απαγορεύεται η καθ οιονδήποτε τρόπο λήψη και µετάδοση των δικών, δεδοµένου ότι η δηµοσιότητα των συνεδριάσεων των δικαστηρίων, ως διασφάλιση της ορθότητας απονοµής της δικαιοσύνης, είναι άµεση και ακώλυτη, αφού η πρόσβαση στους χώρους διεξαγωγής των δικών είναι ελεύθερη (άρθρο 93 παρ. 2 του Συντάγµατος 1975/1986/2001). Συνακόλουθα, η έµµεση δηµοσιότητα, που φέρεται να συναρτάται µε την ραδιοτηλεοπτική µετάδοση ή την µε οποιονδήποτε άλλον τρόπο καταγραφή των δικών, όχι µόνο δεν αποτελεί πρόσθετη εισφορά στη βελτίωση του παρεχόµενου δικαιοδοτικού έργου, αλλά αντίθετα δηµιουργεί προβλήµατα στην οµαλή διεξαγωγή της δίκης, όπως η καταστρατήγηση της απαγόρευσης της επικοινωνίας των µαρτύρων (άρθρο 350 Κ.Π..), συντελεί στη ψυχική φόρτιση των διαδίκων και των µαρτύρων µε ότι αυτό συνεπάγεται και διαµορφώνει εικόνα που δεν συνάδει µε την αισθητική του χώρου και του επιτελούµενου έργου, κυρίως δε συνιστά προσβολή της προσωπικότητας του κατηγορουµένου, ενώ υποστηρίζεται ότι προσβάλλει και την αρχή της δίκαιης δίκης που κατοχυρώνεται µε το άρθρο 6 της ΕΣ Α (ν.δ. 53/1974). Κατ εξαίρεση, µε απόφαση του δικαστηρίου, µπορεί να επιτραπεί η µετάδοση κλπ. της δίκης, εφόσον όµως συναινούν ο εισαγγελέας και όλοι οι διάδικοι και κριθεί ότι συντρέχει ουσιώδες δηµόσιο συµφέρον, διαπίστωση που δικαιολογεί στη συγκεκριµένη περίπτωση την υποχώρηση του κανόνα της γενικής απαγόρευσης. Σηµειωτέον ότι, σε όλες σχεδόν τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν επιτρέπεται η τηλεοπτική ή ραδιοφωνική κάλυψη και µετάδοση δίκης, ενώ σε ορισµένες µπορεί να επιτραπεί κατ εξαίρεση και υπό προϋποθέσεις (άδεια δικαστηρίου, συναίνεση διαδίκων) 15. 15 Κώδικα Νοµικού Βήµατος, Τόµος 50, σελ 2635 22

III. Άρθρο 8 1.Η ολική ή µερική µετάδοση από την τηλεόραση ή το ραδιόφωνο, καθώς και η κινηµατογράφηση και µαγνητοσκόπηση της δίκης ενώπιον ποινικού, πολιτικού ή διοικητικού δικαστηρίου απαγορεύεται. Κατ εξαίρεση, το δικαστήριο µπορεί να επιτρέψει τις ενέργειες αυτές, εφόσον συναινούν ο εισαγγελέας και οι διάδικοι και συντρέχει ουσιώδες δηµόσιο συµφέρον. 2.Η µετάδοση από την τηλεόραση ή η κινηµατογράφηση ή µαγνητοσκόπηση ή φωτογράφηση των προσώπων που οδηγούνται ενώπιον των δικαστικών ή εισαγγελικών ή αστυνοµικών και λοιπών αρχών απαγορεύεται. 3.Όποιος παρεµβαίνει τις διατάξεις των παραγράφων 1 εδ. ά και 2 τιµωρείται µε φυλάκιση µέχρι και τριών ετών και χρηµατική ποινή είκοσι χιλιάδων (20.000) έως διακοσίων χιλιάδων (200.000) ευρώ 16. ΜΕΡΟΣ I. Επιχειρήµατα υπέρ της απαγόρευσης της τηλεοπτικής µετάδοσης Η τηλεοπτική µετάδοση των δικών είναι πολύ πιθανόν να επιδράσει ανεπίτρεπτα στη συνείδηση των δικαστών και ιδίως των ενόρκων. Υποστηρίζεται ότι σε δίκες µεγάλης διάρκειας η ζωντανή µετάδοση δηµιουργεί πολύ σύντοµα, πολύ πριν από το τέλος, σε µεγάλη µερίδα του κοινού πεποίθηση για την ενοχή ή αθωότητα του κατηγορουµένου. Αποσπάται η προσοχή των δικαστών, των µαρτύρων, και των υπολοίπων παραγόντων της δίκης και αυξάνει τις ευθύνες του προέδρου για την τήρηση 16 Κώδικα Νοµικού Βήµατος, Τόµος 50, σελ 2639 23

της τάξης και της ευπρέπειας στο ακροατήριο. Είναι δυνατόν να επηρεάζει την αντικειµενικότητα των µαρτύρων και το αµερόληπτο των καταθέσεών τους. Υποστηρίζεται ότι η επίγνωση των µαρτύρων, ότι τους παρακολουθεί ένα τεράστιο, αόρατο κοινό, οδηγεί ορισµένους µεν να υποβαθµίζουν τα γεγονότα, άλλους δε να τα δραµατοποιούν. Πολλοί δεν καταθέτουν για το δικαστήριο αλλά για τον τηλεοπτικό φακό. Και στην Ελλάδα υπάρχουν πολλοί που έχουν την εντύπωση αυτή για ορισµένους από τους µάρτυρες που εξετάσθηκαν στις δύο δίκες ενώπιον του Ανωτάτου Ειδικού ικαστηρίου. Άλλο ένα ενδεχόµενο είναι η περίπτωση επίδρασης στη συµπεριφορά των δικηγόρων. Είναι ανθρώπινο και συνεπώς πιθανόν να τείνουν να µετατρέψουν τη δίκη σε µέσο προσωπικής τους προβολής. Η επίγνωση ότι τη δίκη την παρακολουθεί ζωντανά όλη η κοινωνία είναι λογικό να επιδρά αρνητικά στην ψυχοσύνθεση του κατηγορουµένου και ενδεχοµένως να τον οδηγήσει, συνειδητά ή ασυνείδητα, σε εσφαλµένη υπεράσπιση. Ακόµη, η µέσω τηλεόρασης δηµοσιότητα συνεπάγεται βαρύτατη δηµόσια διαπόµπευσή του, που δεν αποκαθίσταται, αν αθωωθεί και δυσχεραίνει πιθανώς την κοινωνική του επανένταξη, αν καταδικασθεί. Πολλές είναι επίσης οι περιπτώσεις που το «δικαστικό ρεπορτάζ» διασπά τα όρια της αίθουσας του δικαστηρίου. Καθώς απευθύνεται στο «ευρύ κοινό» επεκτείνεται θετικά πια σε λεπτοµερειακές συνήθως περιγραφές, διεισδύοντας ακόµα και σε απόκρυφες πτυχές της προσωπικής ζωής των πρωταγωνιστών της δίκης, οι οποίες τις περισσότερες φορές είναι ανούσιες. Οι περιγραφές συνοδεύονται συχνά από µεγάλες φωτογραφίες τραβηγµένες από κοντά που σε συνδυασµό µε εντυπωσιακές λεζάντες, τίτλους και αµφίβολης βασιµότητας κρίσεις προδικάζουν το αποτέλεσµα. Με αυτόν τον τρόπο ο άνθρωπος του οποίου ο σεβασµός είναι πρωταρχική υποχρέωση µιας δηµοκρατικής κοινωνίας, γίνεται ένα απλό αντικείµενο εκµετάλλευσης µέσα σε έναν ανελέητο αγώνα επικράτησης στο χώρο του εµπορίου των ειδήσεων. Ασυναίσθητη ή και σκόπιµη εστίαση του φακού σε κάποια λεπτοµέρεια, που στερείται µεν σηµασίας, είναι όµως δυνατό να δηµιουργήσει την εντύπωση πληµµελούς λειτουργίας των δικαστηρίων και εσφαλµένης απονοµής της δικαιοσύνης (π.χ. στιγµή εκνευρισµού του προέδρου ή συµπτώµατα κόπωσης και άρα µειωµένης προσοχής κάποιου δικαστή κλπ.). Η κακή χρήση του τηλεοπτικού φακού µπορεί να µειώσει στα µάτια των 24

τηλεθεατών τη σοβαρότητα της δίκης και να τη µετατρέψει σε τερπνό θέαµα, «τσίρκο» όπως χαρακτηριστικά γράφτηκε, αφού µάλιστα το µέσο που τη µεταδίδει, δηλαδή η τηλεόραση, προσφέρεται κατά παράδοση περισσότερο για διασκέδαση παρά για διαπαιδαγώγηση. II. Επιχειρήµατα υπέρ της τηλεοπτικής µετάδοσης Πολλά είναι όµως και τα επιχειρήµατα των υποστηρικτών της τηλεοπτικής µετάδοσης των συνεδριάσεων των δικαστηρίων. Ο κ. Ι. Μανωλεδάκης, καθηγητής του Αριστοτέλειου Πανεπιστηµίου, πιστεύει πως το πρόβληµα της συµµετοχής των µέσων µαζικής ενηµέρωσης στη δίκη αποτελεί θέµα ερµηνείας και υπαγωγής στον όρο «δηµοσιότητα» (του άρθρου 93 παρ. 2 του Συντάγµατος) και των µέσων αυτών. Η συνταγµατική διάταξη επιβάλλει τη δηµοσιότητα των δικών. εν έχει πειστεί όµως ότι πρέπει να υπαχθούν στη «δηµοσιότητα» η παρουσία µόνο ακροατηρίου στη δίκη και ο τύπος και να αποκλειστούν το ραδιόφωνο και η τηλεόραση. Μέσα δηµοσιότητας είναι και τα ραδιοτηλεοπτικά. Κατά την άποψή του «το επιχείρηµα ότι η τηλεόραση µεταπλάθει την πραγµατικότητα δεν είναι σωστό, ιδίως όταν γίνεται δεκτός, ως υποχρεωτικό µέσο δηµοσιότητας στη δίκη, ο τύπος. Η τηλεόραση δείχνει ό,τι ακριβώς συµβαίνει: καλό ή κακό χωρίς παραποίηση. Βέβαια ορισµένα συµβάντα µπορεί να τονιστούν εντονότερα και µε επιµονή, και αυτό ανάγεται στη σκηνοθετική παρέµβαση του λήπτη. Αλλά το ίδιο συµβαίνει και µε τον τύπο, όπου τόσο ο τίτλος όσο και η επιλεκτική δηµοσίευση αποσπασµάτων µπορούν να δηµιουργήσουν τις επιθυµητές εντυπώσεις που µεταπλάθουν την πραγµατικότητα. Και τούτο ανάγεται στη δηµοσιογραφική παρεµβολή του συντάκτη». Συνοπτικά, ίδια είναι η βλάβη και µε την τηλεοπτική κάλυψη και µε τον τύπο. Στην εποχή µας θα ήταν εθελοτυφλία να αγνοήσουµε ότι η έννοια της δηµοσιότητας είναι προνοµιακά συνυφασµένη παρότι δεν ταυτίζεται µε τον ήχο και την εικόνα της ραδιοτηλεοπτικής µετάδοσης, η οποία, µε την ευχέρεια και την αµεσότητα της πρόσβασης που προσφέρει, διασφαλίζει κατά τον 25

καλύτερο τρόπο την πλήρη και αδιαµεσολάβητη ενηµέρωση, σύµφωνα µε την άποψη κ. Γ. Σωτηρέλη. Συνεχίζει δε, αναφέροντας πως µία τέτοια ενηµέρωση η οποία είναι σαφώς προτιµότερη από µία «άψυχη» και κατά κανόνα επιλεκτική αναπαραγωγή κειµένων, ακόµη δε περισσότερο από τα ευφάνταστα σενάρια και τις ανόητες µυθοπλασίες που εµφανίζονται σαν υποκατάστατα της τηλεοπτικής δηµοσιότητας είναι πρόδηλο ότι δεν πρέπει να αντιµετωπίζεται σαν αυτοσκοπός αλλά σαν αναγκαία προϋπόθεση για την άσκηση ενός δηµοσίου ελέγχου, τόσο από την κοινή γνώµη όσο και από την ευρεία κοινότητα των νοµικών, ο οποίος είναι εν προκειµένω η προσφορότερη δηµοκρατική εγγύηση της δίκαιης δίκης. Υποστηρίζεται, δηλαδή, ότι η τηλεόραση παρουσιάζει τη δίκη µε περισσότερη ακρίβεια, εποµένως και µε περισσότερη αντικειµενικότητα, παρότι ο τύπος. Συνεπώς αποτελεί άνιση και αδικαιολόγητη µεταχείριση, ο µεν τύπος να είναι ελεύθερος στην µετάδοση των δικών, ενώ η τηλεόραση όχι. Επιπλέον, όταν ο κόσµος βλέπει, πως οι δικαστές επιτελούν το έργο τους, αυξάνεται η εµπιστοσύνη του κοινού στην απονοµή της δικαιοσύνης. Πολύ σηµαντικό, ακόµη, είναι ότι η µετάδοση εντάσσεται στο πληροφοριακό, αλλά και µορφωτικό έργο της τηλεόρασης. Το 70 % περίπου του λαού στηρίζεται αποκλειστικά ή κατά κύριο λόγο στην τηλεόραση για να πληροφορηθεί τα συµβαίνοντα. Έτσι, η µετάδοση θα έχει ευνοϊκή επίδραση στην ηθική της κοινωνίας και θα ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώµη σε κρίσιµα για την οµαλή κοινωνική συµβίωση θέµατα. III. Προβλήµατα τηλεόρασης και απαραίτητα µέτρα δεοντολογίας Όποια και αν είναι η άποψη, το µόνο σίγουρο, είναι ότι καµία από τις αντικρουόµενες πλευρές δεν έχει τυφλή εµπιστοσύνη στις επιδιώξεις των τηλεοπτικών εκποµπών και κυρίως καναλιών. Οι περισσότεροι γνωρίζουν ότι πρόκειται για ιδιωτικές επιχειρήσεις και συνεπώς σκοπός τους είναι η µεγαλύτερη επίτευξη κέρδους. Συνεπώς είναι λογικό να υπάρχουν φόβοι για τυχόν κατάχρηση της δηµοσιότητας και εµπορικοποίηση της κάθε δίκης. 26

Πολλές φορές τα ιδιωτικά ηλεκτρονικά, τηλεοπτικά µέσα, τα οποία έχουν υποτάξει τα πάντα στη λογική της «show business», χρησιµοποιούν χωρίς κανέναν ενδοιασµό κάθε µέσο φθηνού εντυπωσιασµού και εµπορικής εκµετάλλευσης. Για τους λόγους αυτούς θα πρέπει να παρθούν µέτρα δεοντολογικής φύσεως για τη δηµοσιογραφική κυρίως τηλεοπτική - κάλυψη. Απαραίτητο, λοιπόν, προσόν των δηµοσιογράφων που καλύπτουν το δικαστικό ρεπορτάζ είναι να έχουν νοµική παιδεία, ώστε να είναι σε θέση αφενός µεν να αποµονώσουν το ουσιώδες από το επουσιώδες, αφετέρου δε να ασκήσουν, ενδεχοµένως, τη δέουσα κριτική στα αποφασιζόµενα. Βέβαια, η νοµική παιδεία θα τους εµφυσήσει την ανάγκη αποφυγής της λήψης οποιασδήποτε θέσης πριν από την τελική κρίση, προκειµένου να αποφευχθεί ο ανεπίτρεπτος επηρεασµός των δικαζόντων. Ακόµη, αναγκαία είναι η σχολαστική ακρίβεια και νηφαλιότητα στην µετάδοση των διαδραµατιζοµένων. Το σηµαντικότερο όµως όλων των µέτρων είναι, η σταθερή θέση της κάµερας στο χώρο διεξαγωγής της δίκης για την τηλεοπτική κάλυψή της. Θα πρέπει να απαγορεύεται η οποιαδήποτε λήψη κοντινών πλάνων και κάθε τι που θα έχει ως σκοπό των εντυπωσιασµό του κοινού και όχι την αµερόληπτη ενηµέρωσή του. ΜΕΡΟΣ Ε I. ίκες µε µεγάλο τηλεοπτικό ενδιαφέρον Η πρώτη τηλεοπτική µετάδοση δίκης ήταν εκείνης της επονοµαζόµενης «υπόθεσης του καλαµποκιού» που εκδικάστηκε στο Ειδικό ικαστήριο και µεταδόθηκε από το «Κανάλι 29». Το µεγαλύτερο µέρος της µετάδοσης ήταν µαγνητοσκοπηµένο. Η κάλυψη, όµως, της δίκης ήταν συνεχής και όχι µέσω αποσπασµάτων από τη διαδικασία, όπως είχε κατά καιρούς πράξει για διάφορες πολύκροτες δίκες η κρατική τηλεόραση, στα πλαίσια του δελτίου 27

ειδήσεων. Οι κυριότερες από αυτές ήταν η υπόθεση της «εταιρίας δολοφόνων» και η υπόθεση Νάσιουτζικ, που είχαν τραβήξει το ενδιαφέρον και την προσοχή του τηλεοπτικού και όχι µόνο κοινού. Απευθείας µετάδοση της δίκης είχαµε και στην περίπτωση της γνωστής υπόθεσης του «σκανδάλου Κοσκωτά». Από τα µεγαλύτερα πολιτικά σκάνδαλα, η υπόθεση της υπεξαίρεσης 32 δισεκατοµµυρίων δραχµών από την Τράπεζα Κρήτης, µε πρωταγωνιστή τον Γεώργιο Κοσκωτά, φόρτισε το πολιτικό κλίµα και επηρέασε τις γενικότερες πολιτικές εξελίξεις στη χώρα. Το ενδιαφέρον, βέβαια, ήταν άκρως δικαιολογηµένο, µιας και κατηγορούµενοι για τη συγκεκριµένη υπόθεση ήταν ο τότε Πρωθυπουργός της Ελλάδος Α. Παπανδρέου και κάποιοι από τους Υπουργούς της Κυβέρνησής του. Τη δίκη αυτή ως προς την τηλεοπτική της κάλυψη, υιοθετούν ως παράδειγµα εκείνοι που είναι υπέρ της τηλεοπτικής µετάδοσης της δικαστικής διαδικασίας. Ωστόσο, ακόµα και οι πολέµιοι της τηλεοπτικής µετάδοσης της τηλεοπτικής µετάδοσης δέχονται ότι, σε περιπτώσεις τέτοιων υποθέσεων, η τηλεοπτική κάµερα έχει λόγο ύπαρξης. Η ακροαµατική διαδικασία κράτησε 10 µήνες, έγιναν 142 συνεδριάσεις και µεταδόθηκαν απευθείας από την κρατική και ιδιωτική τηλεόραση. Μία άλλη δίκη µε µεγάλο τηλεοπτικό ενδιαφέρον ήταν η δίκη των «σατανιστών της Παλλήνης». Πρωτοφανείς για τα ελληνικά δεδοµένα ήταν οι αποκαλύψεις για τη δράση των νεαρών κατηγορούµενων. Στη δίκη αυτή (που διεξήχθη υπό το καθεστώς του ν.2172/93, άρ. 35 παρ. 4 ) τέθηκε θέµα ραδιοτηλεοπτικής κάλυψής της. Με την 170/8.6.1995 απόφαση του Μικτού Ορκωτού ικαστηρίου Αθηνών απορρίφθηκε αίτηµα κατηγορούµενου για απαγόρευση της τηλεοπτικής µετάδοσης της δίκης. Λίγο αργότερα µε την 175/13.6.1995 απόφασή του, το ίδιο δικαστήριο απαγόρευσε τη µαγνητοφώνηση και βιντεοσκόπηση της δίκης, καθώς και την τηλεοπτική και ραδιοφωνική µετάδοσή της. Αφού προσθέσουµε στις παραπάνω δίκες αυτές των διοικητών ΕΚΟ (1992), της ΑΓΕΤ και των Υποκλοπών, και του Εµµανουήλ ουρή, έχουµε µία εικόνα των δικών που παρουσίασαν το µεγαλύτερο ενδιαφέρον την τελευταία 15ετία. Τελευταίο παράδειγµα εκείνο τη «δίκης του αιώνα», όπως έχει χαρακτηριστεί, αυτής των φεροµένων ως µελών της τροµοκρατικής 28

οργάνωσης 17 Ν, η οποία διεξήχθη στη δικαστική αίθουσα των φυλακών Κορυδαλλού. Η υπόθεση αυτή τράβηξε το ενδιαφέρον του κοινού και των ραδιοτηλεοπτικών σταθµών από τη στιγµή των πρώτων κιόλας προσαγωγών, κατά τη διάρκεια των ακροαµατικών διαδικασιών. Πλήθος «τηλεοπτικών δικών» έλαβαν χώρα στα «παράθυρα» των τηλεοπτικών σταθµών, ήδη από το καλοκαίρι του 2002, σχεδόν έναν χρόνο πριν την έναρξη της ακροαµατικής διαδικασίας. Οι εικόνες και η απευθείας µετάδοση της προσαγωγής, σύλληψης των υπόπτων, έκαναν το γύρο της χώρα (αν όχι του κόσµου) και συνέστησαν µία άνευ προηγουµένου προσβολή του τεκµηρίου αθωότητας. Αναγκαίο επακόλουθο ήταν, λοιπόν, όταν ξεκίνησε η δίκη, υπό το νέο νοµοθετικό καθεστώς, εκείνο του ν. 3090/2002, άρ. 8 που απαγορεύει τη ραδιοτηλεοπτική κάλυψη της δίκης, ένα από τα πρώτα ζητήµατα που έπρεπε να λυθούν να είναι αυτό της τηλεοπτικής και ραδιοφωνικής αναµετάδοσης. Πλήθος αντιτιθεµένων απόψεων ακούστηκαν σχετικά µε την αναγκαιότητα της αναµετάδοσης αυτής, το συνταγµατικό της έρεισµα, καθώς και τη συνταγµατικότητα του νόµου 3090. Τελικά, το δικαστήριο µε απόφασή του απεφάνθη υπέρ της συνταγµατικότητας του νόµου 3090/2002 και απαγόρευσε τη ραδιοτηλεοπτική κάλυψη, από τη στιγµή που δεν υπήρξαν οι προϋποθέσεις που απαιτεί ο νόµος, δηλαδή συµφωνία όλων των µετεχόντων στη διαδικασία. Επιτράπηκε µόνο η λήψη φωτογραφιών και µάλιστα σε συγκεκριµένες φάσεις της διαδικασίας. Κατά τη διάρκεια, λοιπόν, αυτής της κατά τα άλλα απαράδεκτης, τροµολαγνείας και επιµονής στην προεξόφληση της έκβασης του δικαστικού αυτού αγώνα, δεν έλειψαν και οι µοµφές εναντίον της πολιτικής και νοµοθετικής επιλογής της Βουλής να εισάγει το ν.3090/2002. Υποστηρίχθηκε, δηλαδή, ότι ο νόµος αυτός εισήχθη ειδικά για τη δίκη αυτή και τις συναφείς της, ότι αντιστρατεύεται θεµελιώδη συνταγµατικά δικαιώµατα, ότι καταλύει τη δίκη κλπ. Από ότι φαίνεται, η ιστορία θα αποφασίσει για το ορθό και το σκόπιµο της επιλογής αυτής 17. 17 βλ. Σιµαµότο Ο., Η αρχή της δηµοσιότητας της δίκης, Αθήνα, Ιούνιος 2004 29

II. Συνέντευξη του Υπουργού ικαιοσύνης Φίλιππου Πετσάλνικου στο ΒΗΜΑ της Κυριακής 18 ηµοσιογράφος: Ιωάννα Μάνδρου Ερώτηση: Αύριο αρχίζει η δίκη της 17Ν. Έχετε την πατρότητα του νόµου που ουσιαστικά απαγορεύει την τηλεοπτική της κάλυψη. Τι θα λέγατε σήµερα; Ναι ή όχι για τις κάµερες στην δίκη; Απάντηση: Ο νόµος που εισηγήθηκα και ψηφίσθηκε µε µεγάλη πλειοψηφία από τη Βουλή, θεσπίζει όντως ως κανόνα την απαγόρευση της λήψης µε οποιονδήποτε τρόπο και της µετάδοσης των δικών και δίδει κατ εξαίρεση τη δυνατότητα στο δικαστήριο να επιτρέψει κάτι τέτοιο εφ όσον συναινούν ο εισαγγελέας και οι διάδικοι και συντρέχει ουσιώδες δηµόσιο συµφέρον. εν προβλέπει εποµένως την απόλυτη απαγόρευση, όπως ισχύει στις περισσότερες άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αλλά θέτει πολύ συγκεκριµένες προϋποθέσεις προκειµένου να επιτρέψει την παρουσία των ραδιοτηλεοπτικών µέσων και την µετάδοση. Ο κανόνας αυτός κ. Μάνδρου αφορά όλες τις δίκες και δεν τον εισηγήθηκα για καµία συγκεκριµένη δίκη. Αποτελεί πεποίθησή µου ότι η παρουσία της τηλεοπτικής κάµερας στις αίθουσες των δικαστηρίων δεν εισφέρει θετικά στο παρεχόµενο διακαιοδοτικό έργο αλλά αντίθετα προκαλεί αρνητικές συνέπειες στην οµαλή διεξαγωγή της δίκης που ως αποκλειστικό αντικειµενικό σκοπό έχει την απόδοση δικαιοσύνης. Η παρουσία της τηλεοπτικής κάµερας προκαλεί ψυχική φόρτιση των διαδίκων και των µαρτύρων που είναι φυσικό να νοιώθουν ότι βρίσκονται κάτω από τη συνεχή παρακολούθηση και την καταγραφή, επηρεάζει την συµπεριφορά των παραγόντων της δίκης, δικαστών και δικηγόρων, που έστω και ασυνείδητα θα µεριµνούν για την τηλεοπτική τους, για την προς τα έξω εικόνα τους. Η «θεατροποίηση» όµως της δίκης και η εµπορευµατοποίηση 18 βλ. Μάνδρουν Ι., Συνέντευξη Υπουργού Φίλιππου Πετσάλνικου, Βήµα της Κυριακής, 2003 30