Η μάχη ι ο υ Μαραθώνα υπήρξε μ 'α από ος κ ρ ί ο ι μ ό ι ε ρ ε ς ; μάχες του αρχαίου κόσμου. Γαυτόχρονα όμως, καθίστα ται και σημείο αναφοράς τ ό σ ο vie ιην αρχαιότητα, ό ο ο και γ:α ι η νεότερη και σύγχρονη εποχή. Η σημασία ιης έγκειται πολύ περισσότερο ο ι ο πολιτικό και ιδεολογικό της πλαίσιο,παρά στη σύγκρουση αυτή καθαυτή. Πα τους αρχαίους Έλληνες σηματο δοτέ την έναρξη των νικηφόρων Περσικών πολέμων, τις ποώ τες προσπάθειες συνεργασίας μεταξύ τους, τ η μετάβαση ο ι η ν κλασική εποχή και ιην εδραίωση ιων δημοκρατικών θεσμών -πρώτα στην Αθήνα, στη συνέχε,σ και οε άλλες πόλεις. Για ιούς νεότερους -Έλληνες και Ευρωπαίους- η υάχπ θα καταστεί πρότυπο για ιούς αγώνες για ελευθερία ή ανεξαρτησία αλλά και έμιινευογ] για δ η μ ο κ ρ α ι κ έ ς διεκδικήσεις. Στις παραμονές ιης μάχης ιου Μαραθώνα, η Περσική α υ ι ο κ ρ α ιορία βρίσκεται ο ι ο απόγειο ιης δύναμης της. Με τους πρώιους Μεγάλους Βασιλείς της. τον Κύρο, ιον Καμβύση και το Δαρείο είχε ήδη κατακτήσει σε ε λ ά χ ι ο ι ο χρόνο όλα τα παλιά μεγάλα 1. Χρυσός δαρεικός, τέλη 5ου αι. - 375 ΤΤ.Χ. Αθήνα, Νομισματικό Μουσείο, αρ. ευρ. 64645 ΥΠΠΟ-ΤΑΠ βασίλεια της Ανατολής,δημιουργώνιας ι ο μεγαλύτερο πολυεθνι κό κ ρ ά ι ο ς ιου αρχα'ου κόσμου. Σε αυτό το πλούσιο κ ρ ά ι ο ς ια πάντα υποτάσσονιαι στις αποφάσεις ιου μονάρχη, ως ε κ φ ρ α σ ι ή της βούλησης ιου υι ιέρτατου θεού Αχούρα-Μάζντα για εξάπλω ση της ειρήνης και της αλήθειας στον κόσμο. Καθώς η Περσική αυτοκοατοοία επεκτείνεται ο ι η ν f-υρώπη,θα ου ναντηθεί με τον ελληνκό κόσμο - έ ν α ν κόσμο εκ διαμέτρου αντίοειο Β'ναι κατακερματισμένος οε εκατοντάδες ;ιικρά ανεξόριηια κράιη,τις πόλεις. Παρά ιην ποικιλία ιων πολίτευμαιων ιούς, έχουν ως κοινό χαρακιηριστκό την υπο ταγή ο ί ο υ ς νόμους ιούς και ιην αγάι ιη ν α ιην ελευθερία. Κύριο μέσο για ιην προάσπιση αυ- g της ιης ελευθερίας είναι η πειθαρχημένη και πυκνή φάλαγγα των 3αρ,ά οπλι σμένων πεζών, των οπλιτών. Το περαικό εκοιραιευτικό οώμα το οι ιοίο. υπό ι ο Δ ά ι η και τον Α ρ τ α φ έ ρ ν η, διέπλευ σε ι ο Αιγαίο ι ο καλοκαίρι ι ο υ 2. Αθηναϊκό αργυρό τετράδραχμο, 520/10-480 ΤΤ.Χ. Αθήνα, Νομισματικό Μουσείο, 1910/11 Ν 105. ΥΠΠΟ-ΤΑΠ
4 9 0 π.χ., είχε ως στόχους την Ερέτρια και την Αθήνα, τις δύο ελλαδικές πόλεις που είχαν βοηθήσει ιους Ίωνες στην αποτυχη μένη επανάσταση τους εναντίον των Περσών (499-494 π.χ.). Η πρώτη θα καταστραφεί. Η Αθήνα όμως είναι ένας πολύ διαφορετι κός αντίπαλος. Μετρά ήδη 18 χρόνια λειτουργίας ενός "επαναο ια τικού" πολιτεύματος, αυίού της ισονομίας, που μερικές δεκαετίες αργότερα, στην πλήρη εφαρμογή του, θα ονομαστεί δημοκρατία. Α υ ι ή η πόλη - ό π ο υ όλοι οι πολίτες συμμετέχουν στα όργανα ιου κράτους και στη λήψη των αποφάσεων- θα αντιμετωπίσει και θα νικήσει για ι ιρώτη φορά ιην ασιατική απολυταρχία. Η μεγάλη μάχη πραγμσιοποιήθηκε τ ο πρωί ιης 16ης Βοηδρομιώνος (μέσα Σεπτεμβρίου) ιου 490 π.χ. Η απρόσμενη νίκη των 9.000 Αθηναίων και των 1.000 Πλαταιέων μπορεί να αποδοθεί στην πειθαρχία και την αποτελεσματικότητα της οπλιτικής φάλαγγας, στο υψηλό φρόνημα των Αθηναίων πολιτών - χ ά ρ η στο νέο δη μοκρατικό τους πολίτευμα, αλλά και ο ι η στρατηγική ευφυΐα του Μιλτιάδη. Ο τελευταίος εξουδετέρωσε την αριθμητική υπεροχή των Περσών με την ενίσχυση των άκρων ιης αθηναϊκής φάλαγγας και την επακόλουθη περικύκλωση του αντίπαλου κέντρου. Η σημασία της νίκης για τους Αθηναίους αλλά και τον ελληνικό κόσμο ήταν τεράστια; ο φόβος που προκαλούσαν οι περσικές δυνάμεις ξεπεράστηκε οριστικά, ενώ η Αθήνα κέρδισε πολύτιμο χρόνο για να προετοιμαστεί για την επόμενη σύγκρουση. Τέλος, ενισχύθηκε η ίδια η δημοκρατία. Ο Μαρα θώνας, και η Σαλαμίνα αργότερα, μειαιράπηκαν σε σύμβολα τόσο της υπεράσπισης από ιους Αθηναίους όλων των Ελλήνων έναντι του κοινού εχθρού, όσο και της δύναμης της δημοκρατίας -στέλνοντας ένα σαφές μήνυμα στη Σπάρτη. Στο πλαίσιο αυτό, αμέσως μετά τη μάχη, οι Α θ η ναίοι τίμησαν τους 192 πεσόντες με ταφικά μνημεία στο πεδίο της μάχης αλλά και στην πόλη, με λατρεία ηρώων και αγώνες. Ταυτόχρονα, ευχαρίστησαν τους θε ούς και τους ήρωες για την "επιφάνεια" και την αρωγή τους στη μάχη με αναθήματα ο ι α πανελλήνια ιερά, αγάλματα και εισαγωγή νέων λατρειών και εορτών Τέλος, το «καλόν Τρόπαιον» στο πεδίο της μάχης θα θυμίζει για αιώνες στους μεταγενέστερους εκείνη ιη μεγάλη μέρα. 3. Ερυθρόμορφος αμφορέας με παράσταση Έλληνα πολεμιστή να επιτίθεται σε Πέρση, λεπτομέρεια, περ. 480-470 π.χ. Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο, αρ. κατ. ΜΕ07527 The Metropolitan Museum of Art/ Art Resource/Scala, Florence
Ο Μαραθώνας, ως παράδειγμα αντίστασης στην απολυταρχία και ως σύμβολο των αγώνων για ελευθερία και δημοκρατικά δικαιώμα τα, θα αναδειχθεί ξανά κατά την περίοδο του Διαφωτισμού και των υεγάλων κοινωνικών και εθνικών επαναστάσεων που ακολούθησαν. Από τους Γάλλους επαναστάτες και τον Αδαμάντιο Κοραή μέχρι το λόρδο Βύρωνα και τους αγωνιστές του 1821, όλοι θα ανσζητή- 4. Σκηνή "αναχώρησης πολεμιστών", από αττικό ερυθρόμορφο κωδωνόσχημο κρατήρα του Ζωγράφου της Altamura, 470-460 π.χ. London, The British Museum, αρ. κατ. 1961,0710.1 οοι ι; στο I Ισραθω α ι αι τους Περσικούς πολέμους το πρότυπο της θυσίας για ένα ανώτερο ιδανικό. Παράλληλα, και σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα, περιηγητές, αρχαιοδιοες και ρομαντικοί ζωγράφοι θα επισκέπτονται τ ο χώρο της μάχης, θα τον απαθανα τίζουν στους πίνακες τους ή θα τον περιγράφουν στα κείμενα τους. C θμυ ος του ί Ιας J0u, α πα είχε μείνει ζωντα ός στις τοπιι c r παραδόσεις θα αναβιώσει με τον πλέον εμφατικό τρόπο με τους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1891 ι η ίκη του 5. Τμήμα της Ζωφόρου των Τοξοτών στο παλάτι του Δαρείου Α στα Σούσα, πίνακας από εφυαλωμένες πλίνθους, περ. 510 π.χ. Paris, Musee du Louvre, αρ. κατ. 97-024173 RMN/Apeiron Photos
6. Carl Rottmann, Ο Μαραθώνας, 1848, ελαιογραφία, 161,5 χ 205 εκ. Miinchen, Bayerischen Staatsgemaldesammlungen, Neu Pinakothek, Inv. Nr. 860 7. Τμήμα του Τροπαίου της μάχης. Μαραθώνας, Αρχαιολογικό Μουσείο ΥΠΠΟ-ΤΑΠ Εξώφυλλο: Μονομαχία Αθηναίου και Πέρση, από ερυθρόμορφη αττική κύλικα του Γραφέα του Τριπτολέμου, 480 π.χ. Edinburgh, The Royal Scottish Museum, inv. no. 1887.213 The Trustees of the National Museum of Scotland Σπύρου Λ ο ύ η και την κεντρική θέση που έκτοτε θα κατέχει τ ο αγώνισμα τ ο υ Μαραθωνίου δρόμου σε ό λ ο τον κόσμο, Με τις ανασκαφές του 1890 που πραγματοποιήθηκαν στον Τύμβο των Αθηναίων, τεκμηριώθηκε οριστικά η ταυτότητα του τελευταίου, ενώ με αυτές του 1970 επιχειρήθηκε ο εντοπισμός του αντίστοιχου των πεσόντων Πλαταιέων. Εκτός από αυτά, η περιοχή του αρχαίου Μαραθώνα, κατοικημένη συνεχώς από τ η νεολιθική εποχή, έχει να προσφέρει πλήθος αρχαιολογικών καταλοίπων και ευρημάτων. Η έκθεση του Ιδρύματος της Βουλής επιχειρεί να καλύψει όλες αυτές τις ποικίλες πτυχές της μάχης ι ο υ Μαραθώνα, παρουσι άζοντας τες σε πέντε αντίστοιχες ενότητες: Ο ι δύο κόσμοι, Η μάχη, Τιμώντας θεούς και ήρωες, Ο Μαραθώνας ως ιδεώδες, Ο ι ανασκαφές στο Μαραθώνα. Τα εκθέματα περιλαμβάνουν φωτογραφικό υλικό από ελληνικά και ξένα μουσεία, βιβλιοθή κες και ιδρύματα, πιστά αντίγραφα αγγείων και χάλκινων όπλων, έντυπο υλικό, ψηφιακές, διαδραστικές εφαρμογές και οπτικο ακουστικό υλικό. Απευθύνεται στο φιλομαθή, όχι αναγκαστικά ειδικό, Έλληνα ή γνώστη της αγγλικής γλώσσας, επισκέπτη. Ιδιαίτερη έμφαση έχει δ ο θ ε ί σ ι η ν εκπαιδευτική διάσταση του θέματος και στα σχετικά εκπαιδευτικά προγράμματα που θα τη συνοδεύσουν.
ΙΔΡΥΜΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΚΘΕΣΙΑΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Λεωφόρος Αμαλι'ας Ι4,Σύνιαγμα τηλ. 210 3735109 Ώρες λειτουργίας: καθημερινά 10:00-18:00 Σάββατο - Κυριακή 10:00-15:00