Προγραμματική Κατοίκηση. Σχεδιασμός Kοινότητας Kοινωνικών Kατοικιών με αρχές Oικολογικού Σχεδιασμού στο δήμο Αξιού, Νομού Θεσσαλονίκης Στολίδου Ρ., Κεχρινιώτη Μ., Ψυχογιός Δ. & Ψυχογιός Σ. Αρχιτεκτονικό Γραφείο LABA 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ To έργο αποτελεί συμμετοχή σε πανευρωπαϊκό αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, με θέμα τον σχεδιασμό κοινότητας κοινωνικών κατοικιών με αρχές οικολογικού σχεδιασμού. Διοργανώθηκε από το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής (Ε.Ι.Α.), τον Οργανισμό Εργατική Κατοικίας (Ο.Ε.Κ.) και την εταιρία SIKA Hellas, σε περιοχή του δήμου Αξιού, στον Νομό Θεσσαλονίκης. 2.ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ Η κοινωνική διάσταση της κατοίκησης, η λειτουργικότητα, η ενέργεια και η οικονομία, αποτέλεσαν τις βασικές παραμέτρους τις οποίες διαχειρίζεται ο προγραμματικός σχεδιασμός που αποτελεί και την κεντρική ιδέα του σχεδιασμού. Αναλυτικότερα ο προγραμματικός σχεδιασμός αφορά την παραμετροποίηση των απαιτήσεων του έργου ώστε να μπορούν να καταστούν διαχειρίσιμες οι πολλαπλές και αντιφατικές ανάγκες του έργου. Ο προγραμματικός σχεδιασμός δεν οδηγεί σε μια και μοναδική λύση στο πρόβλημα, αλλά σε μια μόνιμη διαπραγμάτευση των προβλημάτων. Ο χώρος είτε αποτελεί ένα σχεδόν «ουδέτερο» πεδίο διαπραγματεύσεων, είτε μια δυναμική «μηχανή», είτε και μια ενδιάμεση κατάσταση. Η πρόταση παρέμεινε συνειδητά περισσότερο στον χώρο ως «ουδέτερο» πεδίο με πρωτογενής «μηχανικές» ιδιότητες μόνο ως προς τα παθητικά ενεργειακά συστήματα.
Εικ.1 Νότιο-Ανατολική Άποψη του Κτιριακού Συγκροτήματος Βόρειο-Ανατολική Άποψη 3.ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ 3.1.Συνθετικές Αρχές στην κλίμακα του Αστικού Σχεδιασμού Η πρόταση περιλαμβάνει συγκρότημα τριάντα (30) συνολικά αυτόνομων κατοικιών, με οργάνωση μεζονέτας. Η διάταξη τους στο οικόπεδο έγινε πάνω σε ένα κάνναβο αυστηρά προσανατολισμένο κατά την διεύθυνση βορρά-νότου. Πρόκειται για δυο τύπους κατοικιών: οι δέκα (10) με επιφάνεια 90τ.μ. και οι υπόλοιπες είκοσι (20) επιφάνειας 115τ.μ. Στο επίπεδο +1 βρίσκονται οι είσοδοι των κατοικιών που ενοποιούνται με μια ενιαία πλατφόρμα κίνησης και στάσης πεζών, που έχει τον ρόλο του δημόσιου χώρου του συγκροτήματος.
Εικ.2 Σχηματική Διάταξη με τους Τύπους Σε επίπεδο αστικού σχεδιασμού οι συνθετικές αρχές ήταν οι εξής: 1. η εξάντληση του συντελεστή δόμησης. Αν και η δόμηση για την περιοχή είναι αρκετά πυκνή, εν τούτης ο σχεδιασμός εξάντλησε τον συντελεστή δόμησης. 2. αυτόνομες μονάδες κατοικίας 3. δημόσιες χρήσεις σε εξωτερικά σημεία του οικοπέδου σε συνδιασμό με τους όμορους δημόσιους χώρους 4. κάθετη κίνηση πεζών στον άξονα βορρά νότου 5. φύτευση φυλλοβόλλων δέντρων ως φυσικό φίλτρο σκίασης τους θερινούς μήνες και φυσικός αγωγός ήλιου τους χειμερινούς 6. ενιαία κεντρική πλατφόρμα που εξυπηρετεί την κίνηση των πεζών και των ΑμΕΑ στο ύψος των εισόδων των κατοικιών 7. στάθμευση των αυτοκινήτων στα όρια της πλατφόρμας κίνησης 8. πέργκολα για σκίαση της κίνησης των πεζών στους δημόσιους χώρους
Εικ.3 Κάτοψη Γενικής Διάταξης
3.2.Συνθετικές Αρχές στην κλίμακα της Κατοικίας Ο σχεδιασμός των κατοικιών έχει γίνει σε δύο επίπεδα με σαφή διαχωρισμό των δημόσιων και των ιδιωτικών χώρων. Οι χώροι είναι αναπτυγμένοι με βάση ένα κεντρικό κλιμακοστάσιο με δυνατότητα πρόσβασης στον ημιυπαίθριο χώρο στο επίπεδο του ισογείου. Εικ.4 Κατόψεις και Όψεις των δυο τύπων Σε επίπεδο σχεδιασμού των κατοικιών οι συνθετικές αρχές ήταν οι εξής: 1. γενικό σχήμα ευπροσάρμοστο σε οργανωμένα οικιστικά σύνολα 2. φυσική προστασία από τις καιρικές συνθήκες με το σχεδιασμό σχήματος κλειστού στο βορρά και ανοιχτού στη μεσημβρία 3. ενοποίηση εσωτερικού εξωτερικού χώρου στους ημιυπαίθριους χώρους και στο χώρο αιθρίου για την μεγένθυση των ορίων κατοίκησης Εικ.5 Ανάπτυγμα Νότιων Όψεων Συγκροτήματος
Εικ.6 Ανάπτυγμα Βόρειων Όψεων Συγκροτήματος 4.ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 4.1.Στρατηγική Βιοκλιματικού Σχεδιασμού Ο βιοκλιματικός σχεδιασμός των κτιρίων στοχεύει : 1. στην επίτευξη θερμικής άνεσης 2. στην επίτευξη οπτικής άνεσης και βελτιστοποίησης του φυσικού φωτισμού στα κτίρια 3. στην ελαχιστοποίηση της ενεργειακής κατανάλωσης των κτιρίων τόσο κατά την χειμερινή όσο και κατά την θερινή περίοδο 21/3 12:00 21/6 12:00 21/9 12:00 21/12 12:00 Εικ.7 Διάγραμμα Σκιασμού του Κτιριακού Συγκροτήματος Ο σχεδιασμός των κτιρίων σε συνδυασμό με την θερμική αδράνεια τους, την εφαρμογή τεχνικών νυκτερινού αερισμού και τον κατάλληλο σκιασμό επιτρέπει την επίτευξη θερμικής άνεσης κατά την διάρκεια της θερινής περιόδου με την ελάχιστη δυνατή ενεργειακή κατανάλωση για κλιματισμό. Ο τελικός σχεδιαμός του κελύφους επιτρέπει την βέλτιστη χρήση των ηλιακών κερδών κατά την χειμερινή περίοδο παράλληλα με την ελαχιστοποίηση των θερμικών απωλειών, ώστε να μειωθεί στο μέγιστο δυνατό η ενεργειακή κατανάλωση για θέρμανση.
Διάγραμμα Κάτοψης Προοπτικό Διάγραμμα Daylight Factor τύπος 90τ.μ. Θερινό Ηλιοστάσιο 21/06 Θερινό Ηλιοστάσιο 21/06 Επίπεδο Ισογείου Χρονικό Διάστημα 09:00-17:00 Χρονικό Διάστημα 09:00-17:00 Στάθμη Υπολογισμού +1μ. Διάγραμμα Κάτοψης Προοπτικό Διάγραμμα Daylight Factor τύπος 115τ.μ. Θερινό Ηλιοστάσιο 21/06 Θερινό Ηλιοστάσιο 21/06 Επίπεδο Ισογείου Χρονικό Διάστημα 09:00-17:00 Χρονικό Διάστημα 09:00-17:00 Στάθμη Υπολογισμού +1μ. Εικ. 8 Διαγράμματα Διακύμανσης Σκιασμού και Φυσικού Φωτισμού ανά τύπο κατοικίας 4.2.Βασικά Βιοκλιματικά Στοιχεία Κυβικός τύπος με υμι-υπαίθριους χώρους προσανατολισμένο στην μεσημβρία και κλειστό στο βορρά. Φυσικός φωτισμός αερισμός με διαμπερείς ζώνες. Παθητικό σύστημα αερισμού δροσισμού. Εξοικονόμηση ενέργειας με συλλογή βρόχινου νερού σε δεξαμενή. Έλεγχος φωτισμού θερμοκρασιακών μεταβολών με εξωτερικές περσίδες σκίασης. Χρήση υλικών απορροφητικών και όχι ανακλαστικών. Φυσικός κλιματισμός δροσισμός, όταν το περίβλημα κλείνει, με την ανακυκλοφορία του φρέσκου αέρα, που ψύχεται από τη δεξαμενή νερού (νυχτερινός δροσισμός), μέσα από στόμια προσαγωγής φρέσκου αέρα στο επίπεδο του ισογείου.
Φυσική διαχείριση των λειτουργιών και επικουρική χρήση της τεχνολογίας, όταν και όπου κριθεί απαραίτητο. Χρήση ανεμιστήρων οροφής για την ανάκτηση θερμότητας ώστε εκτός από τη μείωση των φορτίων θέρμανσης να επιτυγχάνεται και η καλή ποιότητα εσωτερικού αέρα. Χρήση του κεντρικού κλιμακοστασίου ως μέσου απαγωγής ζεστού αέρα ΘΕΡΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΑΡΙΝΗ-ΦΘΙΝΟΠΩΡΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΘΕΡΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Εικ. 9 Ημερήσιος/νυχτερινός αερισμός και ηλιασμός των κατοικιών 4.3.Περιγραφή Κατασκευής 1. φέροντας οργανισμός από οπλισμένο σκυρόδεμα 2. ελαχιστοποίηση των απωλειών με αυξημένη θερμομόνωση στο εξωτερικό των τοίχων 3. υλικά και τρόπος κατασκευής σύμφωνα με τις τοπικές αντιλήψεις 4. χρήση διπλών υαλοστασίων ενός εκ των οποίων είναι χαμηλής εκπομπής (LowE)
Εικ.10 Απόψεις του Κτιριακού Συγκροτήματος