ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 16.12.2013 SWD(2013) 534 final ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ που συνοδεύει το έγγραφο Πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου για τη σύσταση της κοινής επιχείρησης Shift2Rail {COM(2013) 922 final} {SWD(2013) 535 final} EL EL
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. Εισαγωγή... 3 2. Ορισμός του προβλήματος... 3 2.1. Κύριες προκλήσεις στον τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών της ΕΕ... 3 2.2. Βασικά προβλήματα για τα οποία απαιτείται η ανάληψη δράσης... 4 2.3. Παράγοντες πρόκλησης προβλημάτων... 4 2.3.1. Κατακερματισμός των προσπαθειών στην έρευνα και την καινοτομία... 4 2.3.2. Χαμηλή μόχλευση των επενδύσεων έρευνας και ανάπτυξης στον τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών της ΕΕ... 5 2.3.3. Περιορισμένη και μη συντονισμένη συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών στην αλυσίδα αξίας των σιδηροδρομικών μεταφορών... 5 2.3.4. Υψηλό κόστος, μεγάλοι κίνδυνοι και μακρά περίοδος θέσης σε εφαρμογή των επενδύσεων σε έρευνα και καινοτομία... 5 2.4. Ποιους ενδιαφερόμενους αφορά περισσότερο η πρωτοβουλία και αξιολόγηση αναγκών... 5 2.5. Επικουρικότητα... 6 2.5.1. Νομική βάση... 6 2.5.2. Αναγκαιότητα και προστιθέμενη αξία για την ΕΕ... 6 3. Στόχοι... 6 4. Επιλογές πολιτικής... 7 5. Εκτίμηση επιπτώσεων... 7 5.1. Γενική προσέγγιση στην εκτίμηση επιπτώσεων... 7 5.2. Σύνοψη επιπτώσεων... 7 6. Σύγκριση των επιλογών... 9 6.1.1. Δομή διακυβέρνησης... 10 6.1.2. Προϋπολογισμός... 10 7. Παρακολούθηση και αξιολόγηση... 10 EL 2 EL
ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ που συνοδεύει το έγγραφο Πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου για τη σύσταση της κοινής επιχείρησης Shift2Rail 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην παρούσα περίληψη σκιαγραφούνται τα κύρια ευρήματα και συμπεράσματα της έκθεσης εκτίμησης επιπτώσεων που συνοδεύει την πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου για τη σύσταση της κοινής επιχείρησης Shift2Rail που κατέθεσε η Επιτροπή στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων 2020» (Η2020) για συντονισμένη προσέγγιση της ΕΕ στην έρευνα και την καινοτομία στον τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών προς υποστήριξη της ολοκλήρωσης του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Σιδηροδρομικού Χώρου (SERA). Η πρόταση υποβάλλεται μετά τη Λευκή Βίβλο «Χάρτης πορείας για έναν Ενιαίο Ευρωπαϊκό Χώρο Μεταφορών» 1, στην οποία τονίζεται η αναγκαιότητα δημιουργίας του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Σιδηροδρομικού Χώρου για την επίτευξη ανταγωνιστικότερου και ενεργειακά αποδοτικότερου ευρωπαϊκού συστήματος μεταφορών και την αντιμετώπιση σημαντικών κοινωνικών προκλήσεων που συνδέονται με την αυξανόμενη κυκλοφοριακή ζήτηση, την κυκλοφοριακή συμφόρηση, τον ενεργειακό εφοδιασμό και την κλιματική αλλαγή. Στην ανακοίνωση της Επιτροπής «Συμπράξεις για την έρευνα και την καινοτομία» υπογραμμίζεται περαιτέρω ότι οι συμπράξεις δημοσίου-ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ) μπορούν να συνδράμουν στην αντιμετώπιση των προκλήσεων αυτών και στην ενίσχυση της ανταγωνιστικής θέσης της Ευρώπης. 2. ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ 2.1. Κύριες προκλήσεις στον τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών της ΕΕ Οι φιλόδοξοι στόχοι της ΕΕ για την κλιματική αλλαγή, τη χρήση της ενέργειας και την προστασία του περιβάλλοντος συνεπάγονται ότι ο τομέας των σιδηροδρομικών μεταφορών πρέπει να αποκτήσει μεγαλύτερο μερίδιο της ζήτησης μεταφορών τις επόμενες δεκαετίες. Ωστόσο, το ευρωπαϊκό σιδηροδρομικό δίκτυο εξακολουθεί να μην μπορεί να ανταγωνισθεί τις οδικές μεταφορές που κυριαρχούν. Παρά τις μεγάλες επιχορηγήσεις του δημοσίου και τις σημαντικές επενδύσεις σε υποδομές και προϊόντα υψηλής τεχνολογίας, το ποσοστό των εμπορευματικών σιδηροδρομικών μεταφορών μειώθηκε στην πραγματικότητα την προηγούμενη δεκαετία, ενώ το ποσοστό των επιβατικών σιδηροδρομικών μεταφορών παρέμεινε σταθερό. Επίσης, παρόλο που ο ευρωπαϊκός κλάδος προμήθειας σιδηροδρομικού εξοπλισμού εξακολουθεί να κατέχει ηγετική θέση παγκοσμίως, η κυριαρχία του αμφισβητείται όλο και περισσότερο από προμηθευτές του εξωτερικού, κυρίως από την Ασία, οι οποίοι πραγματοποιούν μαζικές επενδύσεις στην έρευνα και την καινοτομία. Η μακροπρόθεσμη ανταγωνιστική επιτυχία του ευρωπαϊκού τομέα σιδηροδρομικών μεταφορών έναντι τόσο των άλλων τρόπων μεταφοράς όσο και των ξένων ανταγωνιστών 1 COM/2011/0144 τελικό EL 3 EL
εξαρτάται, επομένως, από τη συνεχή καινοτομία στα προϊόντα, τις υπηρεσίες και τις διαδικασίες, γεγονός που, αντιστοίχως, απαιτεί μεγάλης κλίμακας και συντονισμένες επενδύσεις στην έρευνα και την καινοτομία. 2.2. Βασικά προβλήματα για τα οποία απαιτείται η ανάληψη δράσης Η καινοτομία σε ολόκληρη την αλυσίδα αξίας του τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών είναι στρατηγικός παράγοντας για την ολοκλήρωση του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Σιδηροδρομικού Χώρου και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών. Ωστόσο, οι προσπάθειες του παρελθόντος για έρευνα και καινοτομία στον τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών δεν στόχευαν επαρκώς στον ευρύτερο πολιτικό στόχο της ολοκλήρωσης του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Σιδηροδρομικού Χώρου, ενώ η διείσδυση στην αγορά και ο αντίκτυπος των έργων έρευνας και καινοτομίας στον τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών της ΕΕ χαρακτηρίζονταν από χαμηλό επίπεδο και βραδείς ρυθμούς. 2.3. Παράγοντες πρόκλησης προβλημάτων Διαπιστώθηκαν τέσσερις σημαντικοί παράγοντες που συμβάλλουν στα προβλήματα αυτά. 2.3.1. Κατακερματισμός των προσπαθειών στην έρευνα και την καινοτομία Πέραν του κατακερματισμού των προϋπολογισμών έρευνας και καινοτομίας μεταξύ των κρατών μελών, ο συντονισμός των προσπαθειών στην έρευνα και την καινοτομία στον τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών συναντά επίσης δυσκολίες εξαιτίας των ακόλουθων μορφών κατακερματισμού: Κατακερματισμός μεταξύ των σιδηροδρομικών «οικοσυστημάτων», με την ύπαρξη ενός συνονθυλεύματος διαφορετικών περιφερειακών και εθνικών συστημάτων, δικτύων και τεχνικών προτύπων λειτουργίας. Επομένως, η βιομηχανία έπρεπε να κατασκευάσει οχήματα προσαρμοσμένα στις εκάστοτε ανάγκες, σχεδιασμένα να πληρούν τους μοναδικούς περιορισμούς σχετικά μικρών εθνικών αγορών. Αυτό το υψηλό επίπεδο προσαρμογής των προϊόντων και έλλειψης ευρωπαϊκής τυποποίησης όχι μόνο συνιστά φραγμό στη δημιουργία του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Σιδηροδρομικού Χώρου αλλά οδηγεί και σε αυξημένες δαπάνες παραγωγής και χαμηλά επιχειρησιακά περιθώρια που δεν επιτρέπουν σημαντικές επενδύσεις σε θεωρητική έρευνα προσανατολισμένη στην τεχνολογία και περιορίζουν ταυτόχρονα τη διείσδυση καινοτομιών στην αγορά. Κατακερματισμός μεταξύ των υποσυστημάτων του τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών. Οι πολύπλοκες αλληλεπιδράσεις μεταξύ των υποσυστημάτων (κατασκευαστές υποδομών, τροχαίου υλικού και εξοπλισμού σηματοδότησης, σιδηροδρομικές επιχειρήσεις και διαχειριστές υποδομών) περιορίζουν τις δυνατότητες βελτίωσης ενός συγκεκριμένου μέρους του συστήματος ή διατύπωσης προτάσεων για πρωτοποριακές λύσεις που έχουν αντίκτυπο σε ολόκληρο το σύστημα και μπορούν να αναπτυχθούν στον ολοκληρωμένο Ενιαίο Ευρωπαϊκό Σιδηροδρομικό Χώρο. Κατακερματισμός κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής της καινοτομίας. Οι ερευνητικές προσπάθειες της ΕΕ εστιάζονται κυρίως στην προανταγωνιστική καινοτομία σε χαμηλά επίπεδα τεχνολογικής ετοιμότητας επομένως, υπάρχουν λίγα μεγάλης κλίμακας έργα επίδειξης, ενώ σημαντικό μέρος της γνώσης που παράγεται από τα ευρωπαϊκά έργα έρευνας και καινοτομίας δεν διοχετεύεται ποτέ στην αγορά. EL 4 EL
2.3.2. Χαμηλή μόχλευση των επενδύσεων έρευνας και ανάπτυξης στον τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών της ΕΕ Η υφιστάμενη οργάνωση της έρευνας και της καινοτομίας στον τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών της ΕΕ περιορίζει την άμεση μόχλευση της ενωσιακής χρηματοδότησης. Στα έργα σιδηροδρομικών μεταφορών, το μέσο μερίδιο ιδιωτικής χρηματοδότησης ήταν μόλις 34%. Τα σχετικά χαμηλά ποσοστά συμμετοχής ιδιωτικών εταιρειών στα έργα υποδηλώνουν επίσης ότι πολλά έργα στοχεύουν σε σχετικά χαμηλά τεχνολογικά επίπεδα, με αποτέλεσμα να περιορίζονται τα έμμεσα αποτελέσματα μόχλευσης που συνδέονται με συμπληρωματικές ιδιωτικές επενδύσεις μετά την ολοκλήρωση των έργων. 2.3.3. Περιορισμένη και μη συντονισμένη συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών στην αλυσίδα αξίας των σιδηροδρομικών μεταφορών Η τρέχουσα προσέγγιση «εκ των κάτω προς τα άνω» στην έναρξη έργων έρευνας και καινοτομίας στον τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών δεν επιτρέπει την υιοθέτηση ολοκληρωμένης προγραμματικής προσέγγισης και συνεπάγεται ότι τα επιμέρους έργα δεν συμβαδίζουν απαραίτητα μεταξύ τους και με τους γενικούς στόχους πολιτικής της ΕΕ. Ο ad hoc σχηματισμός κοινοπραξιών υποδηλώνει ότι δεν εκπροσωπείται απαραιτήτως ολόκληρη η αλυσίδα αξίας και ότι παρεμποδίζεται η συνέχιση της συνεργασίας των εταίρων πέραν των ορίων των μεμονωμένων έργων, γεγονός που οδηγεί σε μειωμένη εμπιστοσύνη μεταξύ των εταίρων. 2.3.4. Υψηλό κόστος, μεγάλοι κίνδυνοι και μακρά περίοδος θέσης σε εφαρμογή των επενδύσεων σε έρευνα και καινοτομία Οι γενικοί κίνδυνοι καινοτομίας εντείνονται στον τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών λόγω: των πολύπλοκων αλληλεπιδράσεων μεταξύ των διαφόρων τμημάτων του τομέα και της αναγκαιότητας συγχρονισμού μεταξύ των καινοτομιών της μεγάλης διάρκειας ζωής των προϊόντων, η οποία εμποδίζει την ταχεία εγκατάσταση νέων τεχνολογιών στον τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών της άνισης κατανομής των οφελών της καινοτομίας μεταξύ των ενδιαφερόμενων, γεγονός που μειώνει τα κίνητρα επένδυσης σε νέες τεχνολογίες της έλλειψης συνεργιών με άλλους βιομηχανικούς τομείς, ιδίως στις αναδυόμενες τεχνολογίες. EL 5 EL
2.4. Ποιους ενδιαφερόμενους αφορά περισσότερο η πρωτοβουλία και αξιολόγηση αναγκών Η προτεινόμενη πρωτοβουλία θα αφορά όλους τους φορείς του τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών, βοηθώντας τους να ενισχύσουν τα ανταγωνιστικά τους πλεονεκτήματα και να μειώσουν τις δαπάνες τους. Ενδέχεται να επηρεαστούν επίσης και άλλοι βιομηχανικοί κλάδοι, μεταξύ των οποίων οι προμηθευτών και των φορέων που δραστηριοποιούνται σε άλλες βαθμίδες επιμέρους οικονομικών τομέων που χρησιμοποιούν τα αγαθά και τις υπηρεσίες που παρέχει ο τομέας των σιδηροδρομικών μεταφορών. Συμβάλλοντας στη μείωση του κόστους των υποδομών και των δαπανών λειτουργίας, η πρωτοβουλία θα συμβάλει στην περιστολή της κλίμακας των επιχορηγήσεων που καταβάλλουν οι εθνικές κυβερνήσεις. Διατηρώντας την ηγετική θέση της Ευρώπης στον τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών, θα συμβάλει επίσης στη δημιουργία νέων ευρωπαϊκών θέσεων εργασίας υψηλής ποιότητας. Οι επιβάτες και οι χρήστες των εμπορευματικών υπηρεσιών θα επηρεαστούν εμμέσως, διότι θα βελτιωθεί η αξιοπιστία και η ποιότητα εξυπηρέτησης. Η βελτιωμένη ανταγωνιστικότητα του τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών, σε συνδυασμό με την αυξημένη μεταφορική ικανότητα, θα τον βοηθήσουν να αποκτήσει μεγαλύτερο μερίδιο της ζήτησης μεταφορών, συμβάλλοντας έτσι στη μείωση της κυκλοφοριακής συμφόρησης και των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Η υγεία και η ευημερία των πολιτών θα επηρεαστούν επίσης θετικά χάρη στη μειωμένη ηχορρύπανση από τις σιδηροδρομικές μεταφορές. 2.5. Επικουρικότητα 2.5.1. Νομική βάση Το δικαίωμα της ΕΕ να αναλαμβάνει δράση στον συγκεκριμένο τομέα προβλέπεται στο άρθρο 187 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο επιτρέπει τη σύσταση κοινών επιχειρήσεων ή οποιασδήποτε άλλης αναγκαίας δομής για την αποτελεσματική εκτέλεση των προγραμμάτων έρευνας, τεχνολογικής ανάπτυξης και επίδειξης της Ένωσης. 2.5.2. Αναγκαιότητα και προστιθέμενη αξία για την ΕΕ Το ύψος χρηματοδότησης της έρευνας και της καινοτομίας στον τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών ιστορικά ήταν χαμηλό, οι δε επενδύσεις πάσχουν από κατακερματισμό και ανεπάρκειες λόγω των διαφορών μεταξύ των εθνικών προγραμμάτων. Εξαιτίας του υπερεθνικού χαρακτήρα των υποδομών και των τεχνολογιών που θα αναπτυχθούν προς υποστήριξη του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Σιδηροδρομικού Χώρου και της αναγκαιότητας συγκέντρωσης επαρκών πόρων, η συνένωση και ο συντονισμός των προσπαθειών έρευνας και ανάπτυξης σε επίπεδο ΕΕ προσφέρουν μεγαλύτερες εγγυήσεις επιτυχίας. Η δράση σε επίπεδο ΕΕ θα συμβάλει στον εξορθολογισμό των ερευνητικών προγραμμάτων και την εξασφάλιση της διαλειτουργικότητας των αναπτυσσόμενων συστημάτων. Η τυποποίηση αυτή θα δημιουργήσει ευρύτερη αγορά και θα προωθήσει τον ανταγωνισμό. 3. ΣΤΟΧΟΙ Γενικός στόχος είναι η καλύτερη ευθυγράμμιση των προσπαθειών έρευνας και καινοτομίας στον τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών στην ΕΕ για τη υποστήριξη της ολοκλήρωσης του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Σιδηροδρομικού Χώρου, με παράλληλη επιτάχυνση της διείσδυσης καινοτόμων λύσεων στην αγορά και, συνεπώς, αύξηση της ανταγωνιστικότητας των EL 6 EL
σιδηροδρομικών μεταφορών της ΕΕ έναντι των άλλων τρόπων μεταφοράς και των ξένων ανταγωνιστών. Συγκεκριμένα, με την πρωτοβουλία θα επιδιωχθεί: η προώθηση στοχευμένων, συντονισμένων και μακροπρόθεσμων επενδύσεων στην έρευνα και την καινοτομία στον τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών της ΕΕ η αύξηση του αποτελέσματος μόχλευσης της χρηματοδότησης της έρευνας και της καινοτομίας στον τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών της ΕΕ η δημιουργία βιώσιμων δικτύων και η καθιέρωση ανταλλαγής γνώσεων μεταξύ των διαφόρων ενδιαφερόμενων μερών ο μετριασμός των κινδύνων που συνδέονται με την καινοτομία η αύξηση των επιχειρησιακών επιδόσεων και της οικονομικής αποδοτικότητας της έρευνας και της καινοτομίας στον τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών. 4. ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Δεδομένου ότι στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων 2020» προβλέπονται δραστηριότητες έρευνας και καινοτομίας για την υποστήριξη του τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών, οι επιλογές που εξετάζονται για την εκτέλεση δραστηριοτήτων έρευνας και καινοτομίας στον τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών είναι οι εξής: Συνέχιση του μοντέλου της συνεργατικής έρευνας (ΣΕ) που εφαρμόζεται στο πλαίσιο του 7ου προγράμματος-πλαισίου και εμπεριέχει βελτιώσεις του προγράμματος «Ορίζων 2020», όπως απλοποιημένες ρυθμίσεις παρακολούθησης και περισσότερη έμφαση στην επίδειξη (επιλογή αρχικής κατάστασης). Σύσταση συμβατικής ΣΔΙΤ (σσδιτ), η οποία θα περιλαμβάνει ευέλικτη συμβατική συμφωνία μεταξύ της Επιτροπής και ιδιωτικών εταίρων για τη διαμόρφωση κοινού προγράμματος βάσει ενός οδικού χάρτη που καταρτίσουν, με τη χρήση συνήθων συνεργατικών σχεδίων έρευνας και καινοτομίας. Σύσταση θεσμικής ΣΔΙΤ (θσδιτ), η οποία θα περιλαμβάνει τη δημιουργία ειδικής διοικητικής δομής για τον συντονισμό της έρευνας και της καινοτομίας στον τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών, υπό μορφή ενωσιακού οργανισμού σύμφωνα με το άρθρο EL 7 EL
187 της ΣΛΕΕ, η οποία θα παρέχει πλαίσιο για την από κοινού εργασία και λήψη αποφάσεων των παραγόντων του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα. Συντονισμός των δραστηριοτήτων έρευνας και καινοτομίας από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Σιδηροδρόμων (ΕΟΣ), διαδικασία που συνεπάγεται τροποποίηση του ιδρυτικού κανονισμού του Οργανισμού ώστε να μπορέσει να αναλάβει δραστηριότητες έρευνας και καινοτομίας επιπροσθέτως του ρόλου του ως ρυθμιστική αρχή. 5. ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ 5.1. Γενική προσέγγιση στην εκτίμηση επιπτώσεων Η ανάλυση καλύπτει αποκλειστικά τον αντίκτυπο του είδους της δομής που συστήνεται για την εκτέλεση δραστηριοτήτων έρευνας και καινοτομίας στον τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών και, επομένως, εστιάζεται κυρίως στις ακόλουθες επιπτώσεις στα υπάρχοντα δεδομένα: Εστίαση και συντονισμός των ερευνητικών προσπαθειών Μόχλευση της χρηματοδότησης της έρευνας και της καινοτομίας στον τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών Ευρύτερη συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών και βιώσιμα δίκτυα Μετριασμός των κινδύνων που ενέχει η καινοτομία Επιχειρησιακές επιδόσεις και οικονομική αποδοτικότητα 5.2. Σύνοψη επιπτώσεων Βάσει της επιλογής ΣΕ, οι αλλαγές που προβλέπονται στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων 2020» θα οδηγήσουν σε απλούστερους και πιο συνεκτικούς κανόνες συμμετοχής, αυξάνοντας την προσβασιμότητα και την ελκυστικότητα των προγραμμάτων, διευκολύνοντας την πρόσβαση σε εξειδικευμένη εμπειρογνωμοσύνη και επιτρέποντας στους επιτυχόντες υποψηφίους να αρχίσουν να εργάζονται ταχύτερα. Μεγαλύτερη έμφαση θα δοθεί στην καινοτομία και σε δραστηριότητες που άπτονται της αγοράς, ενώ η στροφή προς διετή προγράμματα εργασιών θα εξασφαλίσει βελτιωμένη συνέχεια. Ωστόσο, τα χρηματοδοτούμενα έργα είναι πιθανό να παραμείνουν σε χαμηλότερα επίπεδα τεχνολογικής ετοιμότητας, ενώ οι μεμονωμένες προσκλήσεις υποβολής προτάσεων θα εμποδίσουν τον συγχρονισμό και τη συνοχή των έργων. Η ad hoc συμμετοχή σε επίπεδο έργου θα περιορίσει τη δυνατότητα συμμετοχής ολόκληρης της αλυσίδας αξίας των ενδιαφερομένων και ανάπτυξης βιώσιμων δικτύων συνεργασίας. Η έλλειψη σαφούς πλαισίου δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας για πολλαπλά έργα και η απουσία σθεναρής δέσμευσης από την πλευρά της βιομηχανίας συνεπάγονται ότι η μόχλευση των χρηματοδοτικών πόρων της ΕΕ θα παραμείνει σε επίπεδα παρόμοια με τα υφιστάμενα. Η επιλογή σσδιτ θα διευκόλυνε τον καθορισμό σαφών στόχων, την εστίαση σε περιορισμένο αριθμό ερευνητικών τομέων και τον συντονισμό των διάφορων ερευνητικών αντικειμένων. Το πρόγραμμα εργασιών θα ευθυγραμμιζόταν με τις ανάγκες του κλάδου και θα περιείχε αναλυτικούς κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας και δραστηριότητες επίδειξης που θα ωφελούσαν την έντονη διείσδυση στην αγορά. Ωστόσο, δεδομένης της προσέγγισης «εκ των κάτω προς τα άνω» και της απουσίας ρυθμίσεων συνδιοίκησης με την Επιτροπή, οι προτεραιότητες έρευνας και καινοτομίας θα ήταν λιγότερο προσανατολισμένες προς τους στόχους πολιτικής της ΕΕ. Οι προκαθορισμένες δεσμεύσεις του κλάδου ενδέχεται να εξασφαλίσουν αυξημένη μόχλευση, μη εγγυημένη όμως, διότι οι νομικές δεσμεύσεις EL 8 EL
αφορούν μόνον μεμονωμένα έργα. Το σύστημα των μεμονωμένων προσκλήσεων υποβολής προτάσεων ενδεχομένως να παρεμποδίσει τον συγχρονισμό των έργων και τη συμμετοχή φορέων από ολόκληρη την αλυσίδα αξίας του τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών. Στο πλαίσιο της επιλογής θσδιτ, ο συντονισμός, ο προγραμματισμός και η εκτέλεση δραστηριοτήτων έρευνας και καινοτομίας στον τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών θα αποτελούν ευθύνη μιας ενιαίας, ειδικής διοικητικής δομής, γεγονός που εξασφαλίζει περισσότερη συνέχεια και μικρότερο κατακερματισμό των προσπαθειών έρευνας και καινοτομίας. Η κατάστρωση μακροπρόθεσμης στρατηγικής, σε στενή συνεργασία με όλους τους παράγοντες της αγοράς, θα εξασφαλίσει ότι τα έργα έρευνας και καινοτομίας θα υποστηρίζουν την ανταγωνιστικότητα του τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών, ενώ ο ηγετικός ρόλος της Επιτροπής θα εξασφαλίσει την ευθυγράμμιση των αντικειμένων της έρευνας και της καινοτομίας με τους στόχους του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Σιδηροδρομικού Χώρου. Ο σταθερός χαρακτήρας της θσδιτ, ο σαφής καθορισμός κανόνων πνευματικής ιδιοκτησίας και η σθεναρή δέσμευση της ΕΕ θα εξασφαλίσουν την εμπιστοσύνη των δημόσιων και ιδιωτικών εταίρων, προωθώντας έτσι υψηλότερα επίπεδα επενδύσεων. Οι νομικά δεσμευτικές αναλήψεις υποχρεώσεων από τη βιομηχανία να παράσχει χρηματοδοτικούς πόρους ισόποσους των χρηματοδοτικών πόρων της ΕΕ θα εξασφαλίσουν άμεσο αποτέλεσμα μόχλευσης τουλάχιστον 30% υψηλότερο σε σύγκριση με τις άλλες επιλογές. Επειδή ο χειρισμός των όρων συμμετοχής μπορεί να πραγματοποιηθεί κατά τρόπο ευέλικτο και διαφανή, η θσδιτ θα μπορέσει να εξασφαλίσει ευρεία συμμετοχή των ενδιαφερομένων και στοχευμένη προσέγγιση προς τις ΜΜΕ. Η ανάθεση του συντονισμού της έρευνας και της καινοτομίας στον ΕΟΣ θα εξασφαλίσει ότι η μακροπρόθεσμη στρατηγική συμβαδίζει με τους στόχους πολιτικής της ΕΕ, παρόλο που θα μπορούσε να την περιορίσει υπερβολικά σε ζητήματα τυποποίησης και διαλειτουργικότητας, δεδομένων των βασικών αρμοδιοτήτων του ΕΟΣ και της έλλειψης εμπορικής εμπειρογνωμοσύνης. Η ύπαρξη εξειδικευμένης δομής με ισχυρή τεχνική εμπειρογνωμοσύνη και καθιερωμένα δίκτυα θα εξασφάλιζε ισχυρή ηγετική θέση και συντονισμό. Μολαταύτα, δεδομένης της απουσίας επίσημων δεσμεύσεων από πλευράς της βιομηχανίας, το άμεσο αποτέλεσμα μόχλευσης ενδέχεται να είναι σχετικά χαμηλό. Σημαντικότερο είναι ότι ο συνδυασμός του ρόλου του ΕΟΣ ως ρυθμιστικής αρχής με τον ρόλο συντονιστή και διαχειριστή της έρευνας και της καινοτομίας θα μπορούσε να προκαλέσει σοβαρή σύγκρουση συμφερόντων. Επίσης, δεν είναι βέβαιο ότι ο ΕΟΣ θα έχει επαρκείς πόρους να διαχειριστεί τον σημαντικό προϋπολογισμό για τις δραστηριότητες έρευνας και καινοτομίας στον τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών. Από άποψη οικονομικής αποδοτικότητας, παρόλο που μια θσδιτ θα κόστιζε οριακά περισσότερο από τις άλλες επιλογές συνολικά, το γεγονός ότι η βιομηχανία δεσμεύεται να καλύψει το ήμισυ των διοικητικών δαπανών σημαίνει ότι η εφαρμογή μιας θσδιτ συνεπάγεται στην πραγματικότητα 17% έως 35% μικρότερο κόστος για την Επιτροπή σε σύγκριση με τις άλλες επιλογές. 6. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΛΟΓΩΝ Στον ακόλουθο πίνακα συνοψίζεται η αξιολόγηση των διαφόρων επιλογών πολιτικής. Εστίαση και συντονισμός Παράμετροι Μακροπρόθεσμη στρατηγική Αρχική κατάσταση σσδιτ θσδιτ ΕΟΣ = + + + Συνάφεια με την = = + = EL 9 EL
Μόχλευση της χρηματοδότησης της έρευνας και της καινοτομίας στον τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών Ευρεία συμμετοχή και βιώσιμα δίκτυα Μετριασμός των κινδύνων που ενέχει η καινοτομία Επιχειρησιακές επιδόσεις Οικονομική αποδοτικότητα πολιτική της ΕΕ Συντονισμός = + ++ ++ Άμεση μόχλευση (ιδιωτική συγχρηματοδότηση) 1,5 =/+ 1,5 έως 2 ++ τουλάχιστον 2 Σθεναρή δέσμευση = + ++ = Εκπροσώπηση ολόκληρης της αλυσίδας αξίας Βιώσιμες συμπράξεις Συνάφεια με τη βιομηχανία και τα επίπεδα τεχνολογικής ετοιμότητας Προστασία πνευματικής ιδιοκτησίας Χρόνος για τη σύσταση = = + = = + ++ = = ++ + - = + ++ - Μηδενική καθυστέρηση έναρξης Ποσοστά επιτυχίας 20% Μέσος χρόνος έως την επιχορήγηση Ετήσιο ισοδύναμο κόστος για την Επιτροπή 250 4,7 εκατ. ευρώ - 9-12 μήνες + 20-30% + 210 + 4,9 εκατ. ευρώ -- 2 έτη συμπεριλαμβανομ ένης της νομοθετικής διαδικασίας ++ 30-40% + 160-240 ++ 3,2 εκατ. ευρώ 1,5 -- 3 έτη συμπεριλαμβανομένης της νομοθετικής διαδικασίας = 20% = 250 ++/-- 3,8 εκατ. ευρώ Οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά = + ++ = αποτελέσματα Υπόμνημα: = αρχική κατάσταση ή ισοδύναμο της αρχικής κατάστασης + έως ++ : μικρή έως μεγάλη βελτίωση σε σύγκριση με την αρχική κατάσταση - έως - - : μικρή έως μεγάλη επιδείνωση σε σύγκριση με την αρχική κατάσταση Βάσει της αξιολόγησης και των αποτελεσμάτων της δημόσιας διαβούλευσης, η επιλογή της θσδιτ αναδεικνύεται ως η καταλληλότερη επιλογή για την επίτευξη των στόχων που έχουν αναφερθεί, παρά το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα που απαιτείται για τη δημιουργία της δομής της. 6.1.1. Δομή διακυβέρνησης Οι ακόλουθες αρχές θα ληφθούν υπόψη κατά την ανάπτυξη της δομής διακυβέρνησης της μελλοντικής θσδιτ: Ισχυρή σύνδεση με την πολιτική της ΕΕ: Η ΕΕ θα πρέπει να διατηρήσει σημαντικό ρόλο στη θσδιτ ώστε να εξασφαλιστεί η ευθυγράμμιση των δραστηριοτήτων έρευνας και καινοτομίας με τους στόχους πολιτικής της ΕΕ. Ευρεία συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών: Θα πρέπει να δοθεί δυνατότητα συμμετοχής σε όλους τους παράγοντες του τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών EL 10 EL
ώστε να εξασφαλιστεί συστημική προσέγγιση στην καινοτομία που να περιλαμβάνει όλα τα μέρη της αλυσίδας αξίας του τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών. Εμπειρογνωμοσύνη: Θα πρέπει να συσταθούν επιστημονικοί και συμβουλευτικοί φορείς για την παροχή της σχετικής τεχνικής εμπειρογνωμοσύνης στη θσδιτ. Επίσης, δεδομένης της εκτεταμένης τεχνογνωσίας του σε ζητήματα διαλειτουργικότητας και στην ενοποίηση του συστήματος των σιδηροδρομικών μεταφορών, ο ΕΟΣ θα πρέπει να συμμετάσχει στο έργο της θσδιτ. 6.1.2. Προϋπολογισμός Οι τρέχουσες εκτιμήσεις της βιομηχανίας για τις ανάγκες έρευνας και καινοτομίας στον τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών κυμαίνονται από 800 εκατομμύρια έως 1 δισεκατομμύριο ευρώ. Η ΕΕ θα καλύψει το 50% του κόστους αυτού, με συνεισφορά που θα ανέλθει σε περίπου 450 εκατομμύρια ευρώ και θα προέλθει από τον προϋπολογισμό του προγράμματος «Ορίζων 2020». Οι βιομηχανικοί εταίροι θα συμβάλουν με το υπόλοιπο 50%, με χρηματικές συνεισφορές σε ρευστό και σε είδος. Επίσης θα συμβάλουν εξ ημίσεως σε όλες τις διοικητικές δαπάνες. Για τη μελλοντική δομή εκτιμάται ότι θα απαιτηθεί προσωπικό χονδρικά 20 ατόμων με πλήρη απασχόληση και ότι οι διοικητικές δαπάνες θα ανέλθουν χονδρικά στο 3% των λειτουργικών δαπανών. 7. ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Το μελλοντικό σύστημα παρακολούθησης και αξιολόγησης θα καλύπτει τη νομιμότητα και την κανονικότητα των συναλλαγών που θα διενεργεί η νέα δομή, καθώς και την εκτέλεση δραστηριοτήτων έρευνας και καινοτομίας, ώστε να εξασφαλισθεί ότι θα συμβάλουν στο στρατηγικό πρόγραμμα εργασίας. Σε αυτά περιλαμβάνονται: Παρακολούθηση και υποβολή εκθέσεων σε επίπεδο έργου και δέσμης εργασιών σε τριμηνιαία βάση, βάσει συγκεκριμένου συνόλου αξιόπιστων βασικών δεικτών επιδόσεων που θα ορίζει ο εκτελεστικός διευθυντής και θα επικυρώνονται από το διοικητικό συμβούλιο. Παρακολούθηση και υποβολή εκθέσεων σε επίπεδο προγράμματος, βάσει δεδομένων σχετικών με το έργο και τις δέσμες εργασιών, συμπεριλαμβανομένης της παρακολούθησης της ποιότητας των παραδοτέων βάσει συνόλου κριτηρίων εκπλήρωσης παρακολούθηση της διαχείρισης του έργου για την εξακρίβωση της συνολικής ποιότητάς του και της συμμόρφωσης με το στρατηγικό πρόγραμμα εργασίας. Αξιολογήσεις της εφαρμογής του κανονισμού που θα διενεργούνται από την Επιτροπή ανά τριετία από την έναρξη των δραστηριοτήτων της θσδιτ και τουλάχιστον ένα έτος πριν από τη λήξη της διάρκειας της θσδιτ, με στόχο να αξιολογείται εάν η εταιρική σχέση, υπό την τρέχουσα οργάνωσή της, είναι αποδοτική και αποτελεσματική. EL 11 EL