ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2015-2016 ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ (ΠΤΔΕ) ΑΘΗΝΩΝ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ: To λεξιλόγιο

ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2015-2016 ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ (ΠΤΔΕ) ΑΘΗΝΩΝ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ: To λεξιλόγιο ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑΣ: 40 ΩΡΕΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Κα ΒΡΑΪΛΑ ΟΡΓΑΝΟΓΡΑΜΜΑ 1 η Συνάντηση Θαν. Νάκας, Γλωσσοφιλολογικά [εκδόσεις Πατάκη], σελίδες / τόμ. Α : 28-35, 44-50, 125, 136-174, 289-290, 302-308, 316-322 2 η Συνάντηση Θαν. Νάκας, Γλωσσοφιλολογικά [εκδόσεις Πατάκη], σελίδες / τόμ. Β : 20-23, 27-31, 96-106, 114-124, 125-176 3 η Συνάντηση Θαν. Νάκας, Γλωσσοφιλολογικά [εκδόσεις Πατάκη], σελίδες / τόμ. Γ : 219-261 Αχ. Τζάρτζανος, Νεοελληνική Σύνταξις (της Κοινής Δημοτικής), 2η έκδ., τόμ. Α : σσ. 329-346 4 η Συνάντηση Θαν. Νάκας, Γλωσσοφιλολογικά [εκδόσεις Πατάκη], σελίδες /τόμ. Δ : 18-20, 23-34, 35-38, 47-60, 133-140, 234-239, 514-521, 554-573 5 η Συνάντηση Αχ. Τζάρτζανος, Νεοελληνική Σύνταξις (της Κοινής Δημοτικής), 2η έκδ., τόμ. Β : σσ. 9-102. 6 η Συνάντηση Θαν. Νάκας, Σχήματα Λεξικής και Φραστικής Επανάληψης, α [εκδόσεις Πατάκη], κεφάλαια: σσ. 19-52, 75-82. 7 η Συνάντηση Θανάσης Νάκας & Ζωή Γαβριηλίδου, Δημοσιογραφία και Νεολογία (Τίτλοι- ευρήματα για θέματαεκπλήξεις) [εκδόσεις Πατάκη], [ολόκληρο το Α Μέρος ]. 8 η Συνάντηση Γεωργία Κατσούδα, Θανάσης Νάκας, Όψεις της Νεολογίας: Σύμφυρση και Επανε-τυμολόγηση (Ολικοί και Μερικοί λεξικοί συμφυρμοί στη δημοσιογραφία, τη διαφήμιση, τα ιστολόγια και τη λογοτεχνία για παιδιά) [εκδόσεις Πατάκη], σσ. 24-181. 9 η Συνάντηση Τζίνα Καλογήρου, Τέρψεις και Ημέρες, Α Τόμος, [εκδόσεις της Σχολής Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου], σσ. 43-81. Τζίνα Καλογήρου, Τέρψεις και Ημέρες Ανάγνωσης, Β Τόμος, [εκδόσεις της Σχολής Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου], κεφάλαια: 4, 10. Μ.Ζ. Κοπιδάκης, Γ.Α. Χριστοδούλου, Θαν. Νάκας και Ν.Α.Ε. Καλοσπύρος, Ρητορικός Παπαδιαμάντης [εκδ. Πατάκη], σσ. 17-26, 106-111, 216-242. 10 η Συνάντηση ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ!!! 1

ΓΛΩΣΣΟΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ Α (δείγμα σημειώσεων) Θανάσης Νάκας (Μελετήματα για τη Γλώσσα και τη Λογοτεχνία) ΛΑΪΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ (Ενότητα, δημιουργικότητα και πλαστικότητα του λαϊκού λόγου. Με κάποια παραδείγματα από τη γλώσσα του δημοτικού τραγουδιού και την καθημερινή ομιλία των λαϊκών ανθρώπων). «Ο ποιητής δε μεταχειρίζεται τη γλώσσα όπως οι λεξικογράφοι και οι γραμματικοί, αλλ όπως το παιδί και ο λαός». Δεν πρέπει να ταυτίζεται η ποιητική έκφραση με κάποιο συσχετισμό των πραγμάτων με βάση την εξωτερική τους ομοιότητα, όπως συνηθίζεται από τα παιδιά και τον λαό. Ο προικισμένος λαϊκός άνθρωπος αντιλαμβάνεται τα πράγματα καθημερινά, εμπειρικά, βιωματικά, τα ζει/ξέρει/ονομάζει/περιγράφει με ακρίβεια και παραστατικότητα => δημοτικό τραγούδι. Ακρίβεια + ποιητικότητα = (Σεφέρης) η ταύτιση της ποιητικής λέξης με το αντικείμενο ή ο «συντονισμός» της ευαισθησίας με το ποιητικό ρήμα. σαφείς λέξεις και εικόνες, που μπορούν να μεταδώσουν την «ειδική» συγκίνηση που θέλει κάθε φορά ο ποιητής να εκφράσει. Ακρίβεια λαϊκότητα ποιητικότητα παραστατικότητα Παρομοιώσεις (τετριμμένων μοτίβων) (καλαμιά στον κάμπο, χώρα κουρσεμένη, εκκλησιά αλειτούργητη ). Δίστιχα ή παροιμίες ή καθημερινός λόγος 2

- «παθήματα» αντί μαθήματα (Κρήτη) - Ένας γέρος σα γεράσει είναι σαν ένα δέντρο που δεν έχει ρίζες (Στ. Ελλάδα, Δωρίδα) - Γέροι και γριές (Αιτωλία και αλλού) - ιγώ τώρα είμι βασίλιμα ηλιού, πιδάκι μ Οργή Θεού: έχει πολλά ποδάρια Ζήλεια: ανάθεμα τη ζήλεια που έχει χίλια μάτια Καταρροή: τρέχει η μύτη του σαν αρχοντικό ροΐ, τρέχουνε τα μύξουρά του αυλός (Μάνη), σα φουντούκια έτρεχαν τα δάκρυά του τ (Θράκη) Προστάτης: χαμωθεό ή παραθεό. Με επιτατική(=πάρα πολύ) ή μεγεθυντική(=τεράστια) χρήση: θεόκουφος, θεονήστικος, θεοβούβαλο, θεογυναίκα κτλ. Τριπλά σύνθετα: διπλοκαλομοίρα, πικρολεβεντομάνα δισαριστοτόκεια. Αριθμητικά ως α συνθετικό: τρισκατάρατος, τετράξανθα,πενταπλουμισμένη, πεντάρφανη, πεντανόστιμος(επιτατική χρήση) αλλά εκατό-(με προσδιοριστική): εκατοσπορίτης (= ο γιος της πόρνης). Σμικρυντικά ή υποκοριστικά με το λειανο- ως α συνθετικό: λειανοτράγουδο, λειανόψαρο, λειανοβρέχει κ.ά. Προσδιοριστικό λειψο- : λειψοκρέατος (άνθρωπος), λειψοπήγουνος κ.ά. Περιγραφή αντικειμένων ή διαδικασιών που αποτελούν την επαγγελματική ασχολία του λαϊκού ανθρώπου: ασβεστοκάμινο, γλωσσίζει η φωτιά, βαροκοπάει, δακρύζει το βαρέλι, ξυλοφέγγισε τ αντί (στον αργαλειό- Μάνη), πετρομάχι (=μπάλωμα κάτω από το παπούτσι Αμοργός), βραχομάχοι (=χοντρό καουτσούκ κάτω από τα παπούτσια για τα βράχια, σπίτι με σκούφια (=με στέγη και κεραμίδια), αγκάλη (=απάνεμο μέρος κοντά σε ακρωτήρι), βουβοθάλασσα (=κύμα χωρίς ν αφρίζει) βουβοπόταμο το σιγανό ποτάμι. 3

Ουράνια σώματα και μετεωρολογικά ή καιρικά φαινόμενα: 50 συνώνυμα για το ουράνιο τόξο, τσίμπησε ή λάβωσε το φεγγάρι(=αρχίζει να χάνεται), γέμιση και λίγεψη του φεγγαριού, χασοφεγγαριά, ο ήλιος έκανε μουστάκια=(«ψήλωσε»), ο ήλιος πάει με καπότο (=κάπα, επανοφώρι), ηλιογυρίσματα, (η)λιόγερμα, (η)λιοκάθισμα, (η)ηλιοπέσιμο, (η)λιοβούτηγμα, λιόβγαλμα, λιοβάρεμα, λιοπύρι, ηλιόκρουση κ.ά. Ονομασία ζώων (ανάλογα με το χρώμα, το σχήμα των κεράτων ή του στήθους και της θηλής): Τσιμπουροβύζα(=μικρές ρώγες), καλαμοβύζα(=μεγάλες ρώγες), κολοκυθομάσταρη,σακουλομάσταρη, με κάπα(=άλλο χρώμα στην πλάτη), βρακάτη(=τρίχωμα άλλου χρώματος στα πόδια)κ.ά. Ομοιότητα ανθρώπων και ζώων: (ως προς ορισμένα εξωτερικά χαρακτηριστικά): κορακόφρυδη, περδικόστηθη, (άλλες πλευρές του βίου): ταυρόχηρα, καβουροδείπνης, (σύνθετα, όπου α συνθετικό: καρπός, άνθος, πολύτιμος λίθος, μάρμαρο,μέταλλο, φυσικό στοιχείο, ενώ β συνθετικό: αναφέρεται σε μέλος του σώματος : δαμασκηνόχειλη, μερτσανόχειλη (μερτσάνι=κοράλλι), νερατζομάγουλη,λαμπαδοχυτή, φεγγαροπρόσωπη κ.ά. ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΠΟΙΗΤΗ - λεξιπλασία και σύνθετες λέξεις: πρωτότυπες, παράγωγες, φαντασμαγορικές, άγνωστες ακόμη στο κοινό - υπεράσπιση λαϊκής γλώσσας - άσκοπη υιοθέτηση ξένων λέξεων - διάλεκτοι και ιδιώματα - διαλεκτικός κόσμος: ιδιαίτερος, ανεξερεύνητος, πλούσιος - Παλαμάς: αγάπησε το δημοτικό τραγούδι και τη λαϊκή γλώσσα. 4

Γ. Θεματική, δομή,γλώσσα Δ Ο Κ Ι Μ Ι Ο Η έννοια του δοκιμίου Ορισμός: Το δοκίμιο είναι ένα ιδιαίτερο γραμματειακό είδος που προσεγγίζει έναν προβληματισμό κοινωνικό, πολιτικό, φιλοσοφικό, επιστημονικό ή άλλο με τρόπο απλό και κατανοητό. Πρόκειται για κείμενο που επιδιώκει να πείσει, ενώ συγχρόνως συνδέεται και με τη λογοτεχνία, λόγω της αισθητικής απόλαυσης που συχνά προσφέρει. Χαρακτηριστικά του δοκιμίου - Ευσύνοπτο (μικρή έως μέση έκταση). - Εύληπτο και καλογραμμένο. - Στοιχεία κριτικής. - Δεν στέκεται στο επίκαιρο και το προσωρινό, αλλά ανάγεται στο μόνιμο και το ριζικό, στην γενική θεώρηση και την «εποπτεία». - Παραδείγματα,, μικρές αφηγήσεις, ανέκδοτα, ξένα παραθέματα («τσιτάτα»), ξένη «γνώμη», απόφθεγμα. - Εκλαϊκεύει ιδέες, επιστημονικά και φιλοσοφικά πορίσματα. - Παρακινεί σε συμμετοχή τον αναγνώστη με τη σκέψη και τη φαντασία. - Απευθύνεται στη νόηση, όταν επιζητεί να πληροφορήσει, και στο συναισθηματικό κόσμο, όταν επιδιώκει να συγκινήσει και να τέρψει. - Η πραγματικότητα παρουσιάζεται φιλτραρισμένη μέσα από τις εμπειρίες και τα προσωπικά βιώματα του συγγραφέα. - Εκφράζει τις παρατηρήσεις του, τις σκέψεις, τα συναισθήματα για τη ζωή ή περιπλανιέται στο χώρο των ιδεών. - Κινείται ανάμεσα στην επιστήμη, στη φιλοσοφία και στη λογοτεχνία. - Προσπαθεί να αναλύσει και να ερμηνεύσει, εκλαϊκεύοντας θέματα αισθητικής, ηθικής, κοινωνικής, πολιτικής τάξης, να διδάξει, να τέρψει και να πείσει. Στο δοκίμιο η προσωπικότητα του συγγραφέα: - διαθέτει γερά πνευματικά εφόδια 5

- διανοητική και αισθητική καλλιέργεια - εντελή γνώση της γλώσσας όχι απλώς βιβλιακή, αλλά να συνδυάζεται με μια «βίωση, πείρα της ζωής» - κύρος στα λεγόμενα - δύναμη στοχασμού - ικανότητα φαντασίας - διαίσθηση - ορισμένη θερμότητα και συγκίνηση - επιστημονική ακρίβεια πληροφοριών - ατομική και συλλογική συνείδηση - επαγγελματική επάρκεια - ρόλος «μέσου διανοούμενου» - συλλογικές σκέψεις, πρωτότυπες συλλήψεις και ιδέες - εξομολόγηση και απολογία, προσωπικό ύφος Τα είδη του δοκιμίου Το δοκίμιο αποτελεί γραμματειακό είδος που προσεγγίζει άλλοτε τη λογοτεχνία και άλλοτε την επιστήμη ή τη φιλοσοφία, με συνέπεια να χρησιμοποιείται άλλοτε το χαλαρό δομικά και εκφραστικά ύφος των λογοτεχνικών ειδών (στοχαστικό ή υποκειμενικό δοκίμιο) κι άλλοτε το αυστηρό ύφος των επιστημονικών κειμένων (αποδεικτικό ή αντικειμενικό δοκίμιο). Το αποδεικτικό δοκίμιο ονομάζεται αλλιώς δοκίμιο πειθούς, αφού αυτός είναι ο βασικός σκοπός του, ενώ το στοχαστικό δοκίμιο έμμεσα μόνο πείθει. Πάντως και τα δύο εκφράζουν έναν προβληματισμό, κάτι που συνιστά τον κοινωνικό χαρακτήρα τους. Τα κριτήρια βάσει των οποίων γίνεται η διάκριση σε στοχαστικό και αποδεικτικό δοκίμιο είναι η δομή, ο σκοπός, η σκοπιά, η γλώσσα και ο τρόπος πειθούς του κειμένου. Η πειθώ στο δοκίμιο Ο συγγραφέας στο δοκίμιο καταθέτει τις απόψεις του και προσπαθεί περισσότερο ή λιγότερο να πείσει. Με το δοκίμιο: - προσεγγίζει ένα θέμα - εκθέτει, διασαφηνίζει και υποστηρίζει τις ιδέες του με: επιχειρήματα, τεκμήρια, παραδείγματα - καταλήγει σε προτάσεις αντιμετώπισης ενός προβλήματος 6

- δεν επιδιώκει τον άμεσο και εύκολο επηρεασμό αλλά τη διεύρυνση του προβληματισμού - διδάσκει - ενημερώνει - πληροφορεί - πλουτίζει τις γνώσεις - οξύνει την κρίση - καλλιεργεί την ευαισθησία - δε δογματίζει, θεωρεί τα πάντα σε εξέλιξη - δεν εξαντλεί το θέμα ούτε εξάγει οριστικά συμπεράσματα. Δομή/οργάνωση του λόγου: - το στοχαστικό δοκίμιο έχει συνειρμική δομή, με παρεκβάσεις και ασαφές ή ανύπαρκτο σχέδιο ανάπτυξης των θέσεων, ελεύθερη πραγμάτευση του θέματος - το αποδεικτικό δοκίμιο έχει λογική δομή, με ευδιάκριτα μέρη (πρόλογο, κύριο μέρος και επίλογο), νοηματικές ενότητες, ύπαρξη συνοχής Σκοπός: - το στοχαστικό δοκίμιο σκοπό έχει τον ελεύθερο στοχασμό, την περιδιάβαση στο χώρο των ιδεών με συνέπεια συχνά να χαρακτηρίζεται από εξομολογητικό ύφος, την καλλιέργεια του προβληματισμού και την προσφορά τέρψης - το αποδεικτικό δοκίμιο σκοπό έχει την απόδειξη μιας θέσης, τη διερεύνηση ενός θέματος, την υπεράσπιση ή ανασκευή μιας θέσης Σκοπιά: - το στοχαστικό δοκίμιο έχει υποκειμενική σκοπιά, καθώς η παράθεση των ιδεών έχει προσωπικό χαρακτήρα, χωρίς προσπάθεια τεκμηρίωσης - το αποδεικτικό δοκίμιο έχει αντικειμενική σκοπιά, αφού όσα γράφει ο δοκιμιογράφος γίνεται προσπάθεια να τεκμηριωθούν και να αποδειχθούν ως ορθά (ανεξάρτητα από το αν είναι πραγματικά). Γλώσσα: - το στοχαστικό δοκίμιο διαθέτει γλώσσα συγκινησιακή, συνυποδηλωτική ή ποιητική (χρήση συμβόλων, 7

σχήματα λόγου, μεταφορές, προφορικότητα στην έκφραση, εικονοπλαστικός λόγος. - το αποδεικτικό δοκίμιο διαθέτει γλώσσα λογική, κυριολεκτική (δήλωση) ή αναφορική. Ανεξάρτητα από τη διάκριση σε στοχαστικό και αποδεικτικό δοκίμιο, η γλώσσα του κειμένου εξετάζεται από την άποψη της ακριβολογίας, της σαφήνειας, του λεκτικού πλούτου και της καταλληλότητας του ύφους. Ειδικότερα ελέγχουμε: - Ακριβολογία: αν ο πομπός χρησιμοποιεί αοριστίες και γενικότητες με συνέπεια όσα λέει να δημιουργούν ασάφεια και παρερμηνείες ή αν, αντίθετα, διατυπώνει όσα θέλει με την πληρέστερη (ακριβέστερη) δυνατή απόδοση. - Σαφήνεια: αν ο πομπός εκφράζεται με τρόπο απόλυτα κατανοητό, με ξεκάθαρα επιχειρήματα που δε χρειάζονται διευκρίνιση και επεξηγήσεις. - Λεκτικός πλούτος: αν χρησιμοποιείται ποικιλία εκφράσεων και εννοιών, σε σημείο ώστε να μιλάμε για επεξεργασμένο και διευρυμένο ή αντίθετα για φτωχό και περιορισμένο λεξιλόγιο. - Σύνταξη: υποτακτική σύνδεση των προτάσεων. - Ύφος: καταλληλότητα, συχνότητα γνωμολογικών ή αποφθεγματικών ρήσεων, προφορικότητα, οικειότητα. Τρόπος πειθούς: - το στοχαστικό δοκίμιο χρησιμοποιεί την επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη - το αποδεικτικό την επίκληση στη λογική. Είδη δημοσιογραφικού λόγου Τα δημοσιογραφικά κείμενα, στον καθημερινό προφορικό λόγο, χαρακτηρίζονται συλλήβδην ως «άρθρα». Παρ όλα αυτά, χρειάζεται να γίνει η διάκριση ανάμεσά τους στα κατεξοχήν άρθρα που παρουσιάζουν ειδήσεις της επικαιρότητας και στα άλλα δημοσιογραφικά κείμενα, τις επιφυλλίδες και τα χρονογραφήματα στα οποία καταγράφονται κυρίως οι προβληματισμοί του δημοσιογράφου συγγραφέα, που συνήθως λαμβάνουν αφόρμηση μόνο από κάποιο γεγονός της επικαιρότητας. Δοκίμιο και δημοσιογραφικά κείμενα Η διάκριση ανάμεσα στο δοκίμιο και στα δημοσιογραφικά είδη υφίσταται: 8

- το άρθρο έχει επικαιρικό χαρακτήρα και δομικά αναπτύσσεται με τη μέθοδο της ανεστραμμένης πυραμίδας, αντίθετα το δοκίμιο έχει διαχρονικό χαρακτήρα και η δομή του θα είναι λογική ή συνειρμική, ανάλογα με το είδος του (αποδεικτικό, στοχαστικό). Κοινό στοιχείο ανάμεσα στο δοκίμιο και στο άρθρο είναι ο κοινωνικός τους χαρακτήρας, καθώς εκφράζεται άμεσα ή έμμεσα προβληματισμός. Σε ό, τι έχει να κάνει με τα άλλα είδη του δημοσιογραφικού λόγου, δεν είναι δυνατό να επιχειρηθεί με ασφάλεια η διάκριση τους σε σχέση με το δοκίμιο. - η επιφυλλίδα έχει ευδιάκριτα δομικά μέρη, αποσκοπεί στην απόδειξη, διαθέτει αντικειμενική οπτική, λογική γλώσσα και αποδεικτικό τρόπο πειθούς, όπως και το αποδεικτικό δοκίμιο, γράφεται από ειδικά καταρτισμένο πρόσωπο στο θέμα που πραγματεύεται, δημοσιεύεται σε ορισμένη θέση της εφημερίδας και προεκτείνεται σε παρατηρήσεις και σκέψεις διαχρονικές - στο χρονογράφημα υπάρχουν συνειρμικές μεταβάσεις, χαλαρή σύνδεση των νοημάτων και υποκειμενισμός με σκοπό να καταγραφούν απλώς οι προσωπικές σκέψεις του δημοσιογράφου. Πρόκειται για ένα δημοσιογραφικό κείμενο με επίκαιρο χαρακτήρα που σχολιάζει με εύθυμο και παιγνιώδη τρόπο ποικίλα θέματα. Δ. Επιλογικό Παιδευτική αξία δοκιμίου - μπορεί να βοηθήσει το μάθημα της Έκθεσης (Μέσης Εκπαίδευσης) - όχι λογοτεχνικό κείμενο αλλά κείμενο που προβάλλει άμεσα ιδέες - όχι αλόγιστη μεταφορά στο μαθητικό κείμενο - απαιτείται ψυχοδιανοητική ωριμότητα - απόπειρες μίμησης από τους μαθητές - αντιδιδακτισμός δοκιμίου - διαλεκτικός προβληματισμός - τεχνική-τέχνη - κοινωνικός χαρακτήρας - καλλιέργεια μαθητών Τα Essais του Montaigne H ενασχόληση με τη μετάφραση και τη μελέτη του έργου του Montaigne. 9

Οφέλη μετάφρασης εμβάθυνση γνώσεων γύρω από τη νεοελληνική γλώσσα μία γλώσσα μπορεί να επιδέχεται μεταφορική χρήση, ενώ μια άλλη, για τα ίδια συμφραζόμενα, να μην έχει αυτή τη δυνατότητα άφθονα «ετυμολογικά σημασιολογικά ζεύγη» στη νεοελληνική, όπου έχουμε έναν τύπο λόγιο (της καθαρεύουσας) π.χ. «η Λάρισα είναι συγκοινωνιακός κόμβος» και έναν λαϊκό (της δημοτικής) π.χ. «ο κόμπος έφτασε στο χτένι», όπου το ένα δεν μπορεί να υποκαταστήσει το άλλο. Μετάφραση Montaigne από Θ. Νάκα «Δεν πρέπει κανείς να προσηλώνεται τόσο πολύ στις διαθέσεις και το ταπεραμέντο του» και όχι όπως ο Παράσχος «Δεν πρέπει να καρφωνόμαστε τόσο πολύ στα γούστα και στα φυσικά(!) μας» Μετάφραση Montaigne από Θ. Νάκα «προσκολλημένος... σ έναν τρόπο ζωής» και όχι όπως ο Παράσχος «κολλημένος σ ένα μόνον είδος ζωής» ΙΧ. ΜΕΤΟΧΙΚΑ Α. Προβλήματα ορθότητας, γραμματικότητας και αντιγραμματικότητας κατά την εξέταση της σημασιοσυντακτικής λειτουργίας της μετοχής. Προβλήματα σχέσεων «δομής» (= σχηματισμοί και εκτός νόρμας) - «νόρμας» («ή κανόνας» = διατήρηση ή απόρριψη τύπων ομιλίας - «χρήσης» (= πραγματώσεις της γλώσσας )της μετοχής. Ορθή Μετοχή (Μ1) σε όντας (-ώντας) στη Νεοελληνική Κοινή (ΝΚ) νόρμα θεωρείται η επιρρηματική της χρήση : τροπική (ήρθε τρέχοντας), συνοδευτική (μαγείρευε τραγουδώντας), χρονική (Πηγαίνοντας στη Θεσσαλονίκη συνάντησε τον Νίκο), αιτιολογική (Μη μπορώντας να ζήσει στην πόλη, γύρισε στο χωριό). Τα άλλα είδη επιρρηματικής Μ1 (υποθετική, ενδοτική, τελική και κατηγορηματική ) χαρακτηρίζονται ως κανονικές (= σύμφωνες με τον κανόνα, συνημμένες). Κατηγορηματική μετοχή: εξαρτάται από ρήματα αισθήσεως, μιμείται ακόμα την αρχαία σύνταξη, η μόνη που μπορεί να αναφέρεται σε Υ και Α. Επιθετική ή αναφορική χρήση της Μ1 (= που, ο οποίος.) => επίδραση καθαρεύουσας (ν αποφεύγεται). 10

Κανονική μετοχή: συνημμένη και απόλυτη (αντιγραμματική συνίσταται η αποφυγή της ΕΞΑΙΡΕΣΗ: Μ1 απροσώπων ρημάτων). Προσπάθεια καθορισμού της νόρμας της Μ1 της ΝΚ Να περιοριστεί η επίδραση της καθαρεύουσας και να ξαναπλησιάσει η Μ1 την παλιά της δομή. Σε ορισμένα νεότερα Συντακτικά η κατηγορηματική και η τελική Μ1 χαρακτηρίζονται ως τελείως αντιγραμματικές, ενώ η συνοδευτική συνδέεται με την τροπική. Σε παραδοσιακά Συντακτικά παραβλέπονται «μεικτές» σημασιοσυντακτικές λειτουργίες της Μ1, ενώ δεν εξετάζονται λογικές σχέσεις (αίτιο αποτέλεσμα, μέσον σκοπός κτλ.) ενιαία και συστηματικά. Η νόρμα της ΝΚ (Μ1) δεν είναι «αντικειμενική» αλλά «αξιολογική» και «ρυθμιστική» με βάση τι θεωρεί γραμματικώς ορθό ο συντάκτης μιας γραμματικής ή ενός συντακτικού. Β. Έργο Σεφέρη (αντικανονική χρήση της Μ1) Γενικότερα η αναλογία σε κανονικές και μη κανονικές χρήσης της Μ1 στο έργο του είναι περίπου 2:1. Συχνή χρήση επιθετικής Μ1, κατηγορηματικής και απόλυτης. Επιθετική/ αναφορική Μ1 αντί: επιθετικού προσδιορισμού. Μπορεί να συνδυάζεται ασύνδετα ή με συμπλεκτικό ή διαζευκτικό σύνδεσμο κτλ. Η επιθετική Μ1 στον Σεφέρη πάντοτε επιτάσσεται (αλλά ποτέ μέσα στο σύμπλεγμα: ΑΡΘΡΟ + + ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ). Η επιθετική Μ1 ως επιθετικός ή κατηγορηματικός προσδιορισμός αποδίδει άλλοτε μόνιμη και 11

άλλοτε παροδική αντίστοιχα ιδιότητα στο ουσιαστικό που αναφέρεται. Περιοριστική χρήση (1 επιλογή είδους Μ1) και μη περιοριστική ( με εναλλακτικά είδη). (Τζάρτζανος): To επίθετο ως κατηγορηματικός προσδιορισμός πολλές φορές έχει ανεξάρτητη θέση μέσα στην πρόταση και μπορεί να αναλυθεί σε ολόκληρη πρόταση αιτιολογική ή σπανιότερα χρονική, εναντιωματική ή υποθετική. Οι περισσότερες επιθετικές Μ1 του Σεφέρη έχουν τη λειτουργία του «κατηγορηματικού προσδιορισμού», όπου το εννοούμενο ρήμα είναι ένα είμαι ή βρίσκομαι, το οποίο παραλείπεται γιατί το κύριο νόημα εκφράζεται από τη Μ1, ενώ ο ρόλος του ρήματος είναι δευτερεύων. Η επιρρηματική Μ1 (ως συνοδευτική) προσδιορίζει ολόκληρη τη ρηματική έκφραση μαζί με το άμεσο συμπλήρωμά της, ενώ η επιθετική Μ1 ακολουθεί ομοιότροπα και το ουσιαστικό ή την ονοματική φράση που προσδιορίζει, κάτι που δε δηλώνεται μορφολογικά, αφού η Μ1 είναι άκλιτη. Στην ακλισία οφείλεται η ηθελημένη ή αθέλητη ασάφεια ή σκοτεινότητα ως προς τον όρο στον οποίο αναφέρεται η Μ1. Η κατηγορηματική Μ1 Στον Σεφέρη ακολουθεί τους κανόνες της αρχαίας ελληνικής και της καθαρεύουσας: (εξάρτηση) Ρ «αισθήσεως» ή «ψυχικού πάθους», συνημμένη άλλοτε στο υ και άλλοτε στο Α του Ρ και ισοδυναμεί με βουλητική πρόταση που εισάγεται με το να. Κατηγορηματικοί προσδιορισμοί (=> προαιρετικά στοιχεία/συστατικά) Κατηγορηματικά συμπληρώματα (=> στοιχεία απαραίτητα στη σύνταξη του ρήματος και της πρότασης, που η παράλειψή τους επηρεάζει τη γραμματική της ορθότητα.) Ως προς το Υ, όταν η Μ1 στον Σεφέρη αποκλίνει από την κανονική χρήση, τότε είναι απόλυτη ή συνημμένη στο Α. Ο Σεφέρης εισάγει στα πεζά του ένα είδος απόλυτης Μ1 από επίδραση ξένης γλώσσας (αγγλικής), «αυτονομημένης» κατά τον Ε.Καψωμένο. Όσο μεγαλώνει η απόσταση της Μ1 από τον πυρήνα της πρότασης, τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος της ασάφειας ως προς το Υ στο οποίο αναφέρεται. 12

Μη κανονική χρήση της Μ1 στα Ποιήματα του Σεφέρη, συντακτικές ιδιοτυπίες της Σεφερικής γλώσσας, σπάνιες φόρμες της παράδοσης και εισαγωγή νέων που πλουτίζουν τη γλώσσα με καινούρια εκφραστικότητα, «συνταγματικές παρεκκλίσεις». Σχετικά με το δημοτικό τραγούδι, η Μ1 γενικά δεν εμφανίζεται. Όπου όμως εμφανίζεται, οι κανονικές χρήσεις υπερτερούν, ενώ στις μη κανονικές περιλαμβάνονται παραδείγματα κυρίως Μ1 αποθετικών Ρ ή τύποι ενεργητικής Μ1 με σημασία μεσοπαθητική. Παρόμοια και Μακρυγιάννης. Άλλες αποκλίνουσες χρήσεις του δημοτικού τραγουδιού αφορούν στο Υ της Μ1 ή σπανιότερα για περιπτώσεις κατηγορηματικής Μ1. Σ ό,τι αφορά την απόλυτη ή «ψευδο-απόλυτη» (= συνημμένη σε άλλον, εκτός από το Υ, όρο της πρότασης) σύνταξη της Μ1, ο Σεφέρης ακολουθεί την παράδοση της λαϊκής γλώσσας, αλλά εισάγει από επίδραση της αγγλικής γλώσσας ένα είδος απόλυτης Μ1 που χαρακτηρίζει τον διανοούμενο ή στοχαστικό ή επιστημονικό λόγο. Π.χ. μιλώντας γενικά (generally speaking). Επίρρημα (κ.α.) + απαρέμφατο π.χ. γενικώς ειπείν => μίμηση αρχαίας ελληνικής και καθαρεύουσας στη δημοτική. Επίρρημα + Μ1 π.χ. αστρολογικά μιλώντας => αγγλική μίμηση. Η επίδραση της Αγγλικής στη γλώσσα του Σεφέρη εντοπίζεται στη χρήση της Μ1 ως επιθετικής και κατηγορηματικής, η οποία εμφανίζεται αρκετά νωρίς και αργότερα εντείνεται, γεγονός που οφείλεται εκτός από το διάβασμα αγγλικών βιβλίων και στην επίδραση μέσα από τις μεταφράσεις ποιητών της αγγλικής γλώσσας που έκανε κατά καιρούς ο Σεφέρης. Γ. Έργο Μακρυγιάννη Μη κανονικές χρήσης Μ1 (28%), απόλυτες ή «ψευδο-απόλυτες», σχηματισμένες από αποθετικά Ρ ή καθαρώς ενεργητικά με μεσοπαθητική σημασία. Χρήση Μ1 (κανονική) μέσα σε φράσεις-κλισέ. Επικρατέστερος τύπος Μ1 στα Απομνημονεύματα σε οντας και όχι ο διαλεκτικός σε οντα. 13

Δ. Έργο Γιάννη Σκαρίμπα (υπερδημοτικισμός και υπερκαθαρευουσιανισμός) Ο Τζάρτζανος παρατηρεί (καταδικάζει) πως για το προτερόχρονο οι δημοτικιστές χρησιμοποιούν μτχ ΠΡΚ, κατασκευασμένη από τη μτχ του Ρ έχω (έχοντας) + το αοριστικό (ΑΟΡ) απαρέμφατο του σχετικού ρήματος, π.χ. έχοντας τελειώσει => νέο κατασκεύασμα, ξένο προς τη γνήσια δημοτική που για την περίπτωση του προτερόχρονου χρησιμοποιούσε μτχ ΕΝΕΣΤ. σε οντας. Λύση: χρονική πρόταση εισαγόμενη με το άμα, αφού, σαν κτλ. Ομοίως, τύποι ενεργητικοί δήθεν ΑΟΡ σε αντας (π.χ. λύσαντας) και σε όντας (π.χ. μαθόντας), κατασκευάσματα δημοτικιστών με πρότυπο τον τύπο σε οντας του ενεργητικού ΕΝΕΣΤ. (Μπαμπουλίδης) Δεν ανήκουν μεν στη λαϊκή γλώσσα, αλλά είναι αναγκαίοι και εύχεται η χρήση τους να γενικευθεί => δεν επικράτησαν τέτοιοι υπερδημοτικισμοί. Γιάννης Σκαρίμπας, Η Μαθητευομένη των Τακουνιών, μτχ σε αντας, -όντας, -έντας => υπερδημοτικισμός και υπερκαθαρευουσιανισμός, ταραγμένη χρήση μτχ, «αναστάτωση» στη γλώσσα του Σκαρίμπα. (Μ.Μ.Παπαϊωάννου) Ο Σκαρίμπας αναμειγνύει τύπους της καθαρεύουσας με τύπους τους οποίους δανείζεται δήθεν από κάποιο τοπικό ιδίωμα => αβάσιμη ερμηνεία (οι Νεοελληνικές διάλεκτοι έχουν δύο τύπους μτχ, σε οντα(ς) και σε μένος και σώζονται ορισμένοι τύποι μτχ ενεργητικού ΑΟΡ σε (σ)οντα στα ελληνικά ιδιώματα της Κάτω Ιταλίας π.χ. περασόντα, ιδόντα. E. Έργο Οδυσσέα Ελύτη ( διφυΐα /διυφία/ διμορφία μετοχής ) Παρατηρήσεις στη μελέτη του Το Άξιον Εστί του Ελύτη από τον Τάσο Λιγνάδη: 1) μτχ σε οντας, πάνω σε λόγιους τύπους με την αλλαγή της κατάληξης (π.χ. αδημονώντας) 14

=> όχι παραβιάσεις αλλά ιδιάζουσες ή αξιοπρόσεκτες περιπτώσεις (Λιγνάδης) 2) επίθετα κατά τον δημοτικό τύπο εις -ούμενο (π.χ. καιούμενο κατά το πλεούμενο) και εις άμενος (π.χ. γινάμενος) => διττή παραβίαση της νόρμας: ως προς τη μορφή και ως προς τη χρήση/λειτουργία. Παρατηρήσεις Θ. Νάκα: αποκλίσεις από την κανονική χρήση, διότι: 1) οι τύποι σε οντας και σε μενος χαρακτηρίζονται έντονα λαϊκοί ή δημοτικοί, σε αντίθεση με τους τύπους του μεσοπαθητικού ενεστώτα (εκτός από ελάχιστους σε ούμενος και σε άμενος). Απόδειξη: σε πολλά καθαρώς νεοελληνικά Ρ, ενώ σχηματίζουν κανονικά μτχ σε οντας και σε μενος, δε σχηματίζουν καθόλου μτχ μεσοπαθητικού ενεστώτα σε όμενος (π.χ. λαβωνόμενος, σερβιρόμενος.. δε λέγονται(!) 2) Στον Ελύτη έχουμε ένα λόγιο ρηματικό θέμα + μια λαϊκή (δημοτική) κατάληξη. 3) Ορισμένα Ρ, στον ενεστώτα δίπλα στον λόγιο τύπο, έχουν αναπτύξει και τον καθαρά νεοελληνικό (δημοτικό) π.χ. λύω-λύνω, φέρω-φέρνω, σύρω-σέρνω κ.ά. Παρατηρούμε όμως: α) η μτχ σε οντας σχηματίζεται από τον λόγιο τύπο του Ρ, όταν αυτός είναι συνήθης στην κοινή χρήση, δηλαδή διαλύω και όχι διαλύνω, συνεπώς διαλύοντας και όχι διαλύνοντας. β) Τύποι όπως το εορτάζοντας (αντί γιορτάζοντας) σ ένα κείμενο της δημοτικής είναι ό,τι και οι τύποι σερβίρων σ ένα κείμενο της καθαρεύουσας. 4) Η διφυΐα ή διυφία/διμορφία (= διάκριση δημοτικής και καθαρεύουσας) της ΝΕ μας γλώσσας πουθενά αλλού δεν είναι τόσο αισθητή όσο στο σύστημα της μτχ. 5) Επομένως οι μτχ της δημοτικής (-οντας/-ώντας) μπορούν να χρωματίσουν μπορούν να χρωματίσουν τη ΝΕ γλώσσα ακόμα κι αν προέρχονται από λόγια Ρ, ενώ η καθαρεύουσα θα πρέπει να αποφεύγεται ή εάν χρησιμοποιηθεί, σίγουρα ν αποφύγει τύπους όπως σερβίρων, διαβάζων κτλ. 6) Ως προς τη λειτουργία: η επιθετική χρήση «η χρυσίζοντας» (= η (εκείνη) που χρυσίζει) συνδυάζεται στον Ελύτη με τη χρήση οριστικού άρθρου μπροστά από αναφορικές προτάσεις, ενώ στο Άξιον Εστί συναντούμε 15

ορισμένες επιθετικές, κατηγορηματικές (συμπληρωματικές) και απόλυτες χρήσεις της μτχ σε οντας, όπως και στον Σεφέρη. ΣΤ. Ο «σεφερικός» Τάκης Σινόπουλος Η μη κανονική σύνταξη της Μ1 τείνει ν αποτελέσει παράδοση στη γλώσσα της νεότερης ΝΕ ποίησης (μετά το 1930). Η ποσοστιαία δε αναλογία μεταξύ κανονικών και μη κανονικών χρήσεων στη Συλλογή II του Σινόπουλου φτάνει το 48%, «ο μαθητής να ξεπερνά και τον δάσκαλο». Ζ. Συμπερασματικά Στον Σεφέρη η παραβίαση της νόρμας της Κοινής είναι ασυνείδητη και συμπτωματική, βάζοντάς μας σε σκέψεις για το αν θα πρέπει να τη χαρακτηρίσουμε ως παραβίαση ή όχι. Άλλωστε η παρέκκλιση περιορίζεται στη σύνταξη, χωρίς να επεκτείνεται στη μορφολογία κτλ. Στον Σκαρίμπα είναι όχι μόνο φανερή αλλά και ηθελημένη και συνειδητή, επιδίωξη ως ορισμένου ύφους. Ομοίως και για τον Μακρυγιάννη. Σεφέρης: - συνεπής δημοτικιστής - αποκαλεί τον Μακρυγιάννη δάσκαλό του στη γλώσσα - επιδράσεις αγγλικής και γαλλικής γλώσσας που τις κατείχε στην εντέλεια - λογοτεχνικό ανάστημα - επηρέασε τη νόρμα της σημερινής ΝΕ γλώσσας - επιρροή του ποιητικού ιδιώματός του στη γλώσσα της νεότερης ελληνικής ποίησης - δεν μπορούμε να πούμε με σιγουριά πού οφείλεται η αντικανονική χρήση της Μ1. 16

H ρητορική του διαφημιστικού μηνύματος Πλούτος «σχημάτων λόγου» που συναντά κανείς στα δημοτικά τραγούδια (Τζάρτζανος) «Σχήματα λόγου» στη ρητορική του διαφημιστικού μηνύματος του τύπου: «απ έξω εμφάνιση κι από μέσα άνεση» : => ίδιος αριθμός συλλαβών, ομοιοκάταρκτον και ομοιοτέλευτον, => ταυτόχρονη παρωνυμική παρήχηση (άνιση-άνεση), =>τονικός δάκτυλος (νάνανα-νάνανα-νάνανα), => συντακτικός παραλληλισμός (εμπρόθ. + ΟΥΣ, εμπρ. + ΟΥΣ) =>βασικό σχήμα «αντίθεση» (μέσα έξω) Πρότυπο αποτέλεσε μια έμμετρη λαϊκή παροιμία: απ έξω κούκλα κι από μέσα πανούκλα => πιο επεξεργασμένη, διπλή αντίθεση (κούκλα, πανούκλα). H διαφημιστική ρητορική χρησιμοποιεί την προτασιακή άρνηση συνήθως με το γνωστό σχήμα «κατ άρσιν και θέσιν», π.χ. δεν τα πουλάμε (Α), τα χαρίζουμε (Θ). Το επίρρημα «Σήμερα με κοίταζε περίεργα» (= με περίεργο τρόπο). Αλλά «περιέργως, σήμερα με κοίταζε» ή «σήμερα, περιέργως, με κοίταζε» (= είναι περίεργο που,το θεωρώ περίεργο = όχι τρόπο, σχόλιο του ομιλητή γι αυτό που δηλώνει η πρόταση, προσδιορισμός πρότασης, «προτασιακό επίρρημα» (δεν είναι τροπικό!!!) Παράφραση παραδοσιακής γραμματικής. Ίδια σημασιοσυντακτική λειτουργία με το περιέργως : ευτυχώς, δυστυχώς, παραδόξως, αναμφιβόλως, βεβαίως, ίσως, πιθανώς, ενδεχομένως κ.ά. Σκοπός δεν είναι να χρησιμοποιήσει ο δάσκαλος τη μεταγλώσσα (=ειδική ορολογία) αλλά να καθοδηγεί τους μαθητές να ερμηνεύουν, να παραφράζουν, να συσχετίζουν τα ισοδύναμα, να μετασχηματίζουν φράσεις και να κατανοούν την ουσία του κάθε φαινομένου. 17

Γ. Τα λεξικά της νέας ελληνικής: ελλείψεις και αδυναμίες Προβληματισμοί σχετικά με τη σύνταξη του ν.ε. Ρ + Α (εμπρόθετο) «τελειώνω με / σε κάτι» (εμπρ. Α, (αρχ.)λήγω σε κάτι) - α σημασία «φέρω εις πέρας, περατώνω», π.χ. τελειώνω το γράψιμο (λεξικό της «Πρωίας» και «Σταματάκου»). - β σημασία «εξαντλώ, ξοδεύω εξ ολοκλήρου», π.χ. τελειώνω το ψωμί. - ως αμετάβατο και με τις 2 σημασίες, π.χ. το μάθημά τελειώνει, το ψωμί τελειώνει. - μτφρ. «τελείωσε = πέθανε). Μεταξύ συνώνυμων Ρ η σύνταξη πολλές φορές ρυθμίζεται αναλογικά. «αντιθέτω» - (Λεξικό Κριαράς) Δεν υπάρχει αντιθέτω ή αντιτίθημι/αντιτίθεμαι (= εναντιώνομαι(!) - (Λεξικό Τεγόπουλου-Φυτράκη) το έχει το αντιθέτω αλλά χωρίς χρηστικό παράδειγμα. - «αντίθετος» = ο αντιτιθέμενος σε κάτι, π.χ. είμαι αντίθετος προς αυτή την τακτική (!!!) Με έμψυχο Υ και με τη σημασία του «αντιτάσσομαι, αντιδρώ» (άρα κάτι που γίνεται με πρόθεση) έχω αντιτίθεμαι σε κάτι, π.χ. ο διευθυντής αντιτίθεται στην προαγωγή του τάδε υπαλλήλου. Με άψυχο Υ, όταν φύσει ή θέσει (και, πάντως, χωρίς πρόθεση) βρίσκεται σε εναντιότητα ή σε αντίφαση προς κάτι άλλο, μπορώ να έχω προς, με, π.χ. το άλφα αντιτίθεται προς/με το βήτα. - («Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης» του Δημητράκου) π.χ. αντιτίθεμαι κατά της τοιαύτης ενεργείας. «διδάσκω» - διδάσκω + 2 αιτιατικές : διδάσκω τι τινά / διδάσκω κάποιον κάτι. - «μαθαίνω» με τη σημασία του διδάσκω συντάσσεται με 2 αιτιατικές, 18

π.χ. Ο Γιάννης μαθαίνει τον Πέτρο χορό («Νεοελληνική Σύνταξις» Τζάρτζανος). - μαθαίνω => διδάσκω, π.χ. Ο Γιάννης διδάσκει τον Πέτρο χορό και ο Γιάννης διδάσκει στον Πέτρο χορό (όπου 2 έμμεσα Α), (σχολικό συντακτικό Γυμνασίου). - η πείρα σε δίδαξε πολλά (λεξικό της «Πρωίας»). - ποιος σας διδάσκει το μάθημα; => εσάς (αιτιατική) ή σ εσάς (εμπρόθετη ανάλυση γενικής). - σας δίνω κάτι => σας (σ εσάς). Λύση στο λεξικό του Κριαρά: διδάσκω / μαθαίνω σε κάποιον κάτι. «επικοικωνώ» (ασχολούμαι, μιλώ κτλ.) - θα επικοινωνήσουμε μ εσάς ή μαζί σας; => το μαζί υποκαθιστά το με μόνο ως τονικό στήριγμα του ασθενούς τύπου της προσωπικής αντωνυμίας: μην ασχολείσαι μαζί του αλλά επικοινωνώ με την αδερφή του. «συνάπτω» - συνάπτω με ή σε; - οι μετοχές είναι συννημένες με το υποκείμενο του ρήματος. ( ή στο υποκείμενο του ρήματος;) Το συνάπτομαι σε έχει εδώ την έννοια του «αναφέρομαι σε κάτι», ενώ συνάπτω / συνάπτομαι με κάτι έχει συνήθως την έννοια του «συνδέω με κάτι» ή «σχετίζω με κάτι» κ.τ.ό. Για παρόμοια ζητήματα τα λεξικά θα μπορούσαν να λύνουν καλύτερα τις απορίες μας, εάν, αντί ν αντιγράφουν το ένα το άλλο, αντλούσαν μια πιο αντιπροσωπευτική τράπεζα δεδομένων, όπου για το κάθε ρήμα θα υπήρχαν εκατοντάδες χρηστικά παραδείγματα, όπου η συχνότητά τους θα μας υποδείκνυαν τις δόκιμες συντάξεις, τις κανονικές χρήσεις τις οποίες θα περιελάμβανε τελικά το Λεξικό. Τέτοιο λεξικό θεωρείται «Ο Θησαυρός της Ελληνικής Γλώσσης» του καθηγ. Αθαν. Αναγνωστόπουλου, πλουτίζεται με κείμενα βυζαντινής και νεοελληνικής γραμματείας μετά την ολοκλήρωση της ηλεκτρονικής καταγραφής της αρχαιοελληνικής γραμματείας. Θέμα προγραμματισμού ν απαρτιστεί ο/ένας κανόνας δόκιμων νεοελλήνων συγγραφέων, αντιπροσωπευτικών κειμένων της τελευταίας 20ετίας ή μιας ευρύτερης συγχρονίας, που θα θεωρηθούν κατάλληλα για τη σύνταξη του Λεξικού και της Γραμματείας. 19

Β. Ορισμένα ιδιάζοντα γνωρίσματα της σύγχρονης Νεοελληνικής Παραγωγική δύναμη της Νέας σε σύγκριση με την Αρχαία Ελληνική. Η νέα γλώσσα δημιουργεί σύνθετα με α συνθετικό όχι μόνο προθέσεις (αρχαία κατά κύριο λόγο) αλλά και όνομα, επίρρημα ή άλλο Ρ (σημαιοστολίζω, συχνορωτώ, μισοκαταλαβαίνω ). Με ρηματικά επίθετα σε τος και με μετοχικά επίθετα σε μένος, όπου συχνά δε υπάρχει αντίστοιχο Ρ (νεοδιόριστος, κοσμογυρισμένος, φρεσκοβαμμένος, νεοριορίζω (!), κοσμογυρίζω (!), φρεσκοβάφω (!). Ακίνητος, αμετακίνητος => πετρελαιοκίνητος! -ήλατος (όχι μόνο αμαξήλατος, κωπήλατος αλλά και ποδήλατο (ους.), χειρήλατος Με ανθο-, ασημο-, αραχνο-, αστρο-, αραιο-, αφρο-, α-..(μόνο)!!! Η νέα αυξάνει το σύστημα ζευγαρώνοντας τον λαϊκό με τον λόγιο λόγο, που είτε Α) βρίσκονται σε συνωνυμική σχέση μεταξύ τους: νερό-ύδωρ, κόκκινος-ερυθρός, άσπρος-λευκός, ερυθρόλευκος, Β) ομόρριζα: κόμβος-κόμπος, στοιχείο-στοιχειό, δίκτυο-δίχτυ, Γ) και σε μη αυτόνομα μορφήματα: μισο-πεθαμένος, μισοτιμής, μισόκιλο όπως και ημιθαμής, ημίχρονο, δυσ-, ευ-, ξε-, εκ-, Στη λογοτεχνία έχουμε και λόγια σύνθεση ( Ελύτης - ηλιοβόρος) αλλά και λαϊκότροπη (ζεστοβολούν ή και μεικτή (νερόβιος). Είχε προηγηθεί ο Παλαμάς με τα λαϊκότροπα νεολογικά του σύνθετα: ακριβοστάλαχτη, αστροκέντητος, (Ρ) αγρυπνοστέκει, γλυκοπρόσταξε, (-τρα) οδηγήτρα, ζωοδότρα. Στοιχεία λεξιπλασίας από τους 2 μεγάλους ποιητές, δημιουργική ανατροφοδότηση και επαφής με τον αρχαίο λόγο και όχι ρηχής παράθεσης, που ορισμένοι λογοτέχνες μεταφέρουν αυτούσια αναμειγνύοντάς τον με τον δικό τους λόγο στο βωμό της αρχαιογνωσίας και της αρχαιολατρίας τους. 20

Γ. Η διεθνής επιστημονική ορολογία. Το κύρος και το μέλλον της ελληνικής γλώσσας. Αναφορά στον εξωτερικό δανεισμό που κάνει η ΝΕ από άλλες γλώσσες. άμεσα δάνεια => απροσάρμοστα και ασυμμόρφωτα με το φωνολογικό σύστημα και μορφολογικό (κλιτικό) σύστημα της ΝΕ, ενοχλούν. έμμεσα ή μεταφραστικά δάνεια => ουρανοξύστης (sky-scraper). Οι επιστήμονες στην Ευρώπη ήδη από τα χρόνια της Αναγέννησης, με τα φώτα που έδωσε το υποδουλωμένο στο Ισλάμ Βυζάντιο, άρχισαν να δημιουργούν απευθείας από την αρχαία ελληνική και τη λατινική, με αλλαγές στην κατάληξη ώστε να προσαρμοστούν στην κάθε γλώσσα, π.χ. dermatology, ecology κ.ά. Τα βρίσκουμε ακριβώς τα ίδια και σε άλλες γλώσσες (Ιταλικά, Ισπανικά, Γρεμανικά, Ρωσικά κ.ά.) Πρόκειται για λεξιπλασία αρχαιοελληνικής προέλευσης, όπου μεταγράφοντάς τες στο ελληνικό αλφάβητο και στο μορφολογικό σύστημα της ΝΕ => ΑΝΤΙΔΑΝΕΙΣΜΟΣ Οι χιλιάδες δανεισμοί που έχουν διαπιστωθεί, μας κάνουν φυσικά υπερήφανους μεν, απέχει από τη διεθνοποίηση της Ελληνικής γλώσσας δε (=> γλωσσικός ηγεμονισμός Αγγλοαμερικής, στρατιωτική υπεροπλία, οικονομική δύναμη ΗΠΑ). Μέχρι η Ελλάδα να αποκτήσει τον δικό της έκτο στόλο ή η δραχμή γίνει δολάριο, η ιδέα της παγκοσμιοποίησης της ΝΕ θα αποτελεί ουτοπία. Ως προς το κύρος της ΝΕ: - (υποκατηγορία έμμεσων δανείων) ρηματικές περιφράσεις (= phrasal verbs) π.χ. θέτω σε λειτουργία αντί λειτουργώ, δίνω θάρρος αντί ενθαρρύνω κά. - Ορισμένοι σύγχρονοι καθαρολόγοι και γλωσσαμύντορες υποστηρίζουν: 1) ότι πρόκειται για π ρ ό σ φ α τ α δάνεια, μέσω κάποιων «άθλιων» μεταφράσεων, από γλώσσες που διαθέτουν τέτοιου είδους περιφράσεις και 21

2) ότι αυτές οι περιφράσεις υποβαθμίζουν και ισοπεδώνουν τη γνήσια ελληνική έκφραση που επιτυγχάνεται με το ελληνικό Ρ. Η καθαρή επιστημονική απάντηση: 1) ναι, ορισμένες από αυτές τις περιφράσεις είναι δάνεια, αλλά καθόλου πρόσφατα (η μομφή διατυπώθηκε λίγο μετά την καθιέρωση της δημοτικής ως επίσημης γλώσσας, για να φανεί ότι υπάρχει γλωσσικό ζήτημα και η ΝΕ είναι κατώτερη και ανισότιμη), το κάνω πόλεμο υπάρχει στη γλώσσα εδώ και κάποιους αιώνες ή το και το αντίθετό του δίδωμι χώραν (εκκλησιαστική γλώσσα), δίδω όρκον, κάμνω θόρυβον κ.ά. που αφθονούν στα κλασικά και μετακλασικά κείμενα και που το σκλαβωμένο γένος τα ξαναπαίρνει με τη μορφή αντιδανείων. 2) Οι περιφράσεις αντιθέτως εμπλουτίζουν με εννοιολογικές αποχρώσεις την έκφραση: βάζω (αρχικό στάδιο) κρατώ (μεσαίο στάδιο) σε λειτουργία, ενώ το μονολεκτικό λειτουργώ οι αποχρώσεις του «ποιού ενέργειας» χάνονται ή εξουδετερώνονται. Περιφράσεις που δεν έχουν μονολεκτικό τύπο: κάνω έρωτα/ θραύση/ σκι/ πάταγο που θα πει πως μέσω των περιφράσεων ρηματοποιούνται ονοματικά στοιχεία του λεξιλογίου που αλλιώς θα έμεναν ανενεργά. 22