ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 1999 2004 Επιτροπή Ελευθεριών και ικαιωµάτων των Πολιτών, ικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων 12 Ιουλίου 2001 ΠΡΟΣΩΡΙΝΟ ΣΧΕ ΙΟ ΓΝΩΜΟ ΟΤΗΣΗΣ της Επιτροπής Ελευθεριών και ικαιωµάτων των Πολιτών, ικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων προς την Επιτροπή Πολιτισµού, Νεότητας, Παιδείας, Μέσων Ενηµέρωσης και Αθλητισµού σχετικά µε την έκθεση αξιολόγησης της Επιτροπής που αφορά την εφαρµογή της σύστασης του Συµβουλίου της 24 ης Σεπτεµβρίου 1998 για την προστασία των ανηλίκων και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας (COM(2001) 106 C5-0191/2001 2001/2087 (COS)) Συντάκτρια γνωµοδότησης: Martine Roure PA\443874.doc PE 302.269
PE 302.269 2/7 PA\443874.doc
ΙΑ ΙΚΑΣΙΑ Κατά τη συνεδρίασή της στις 25 Απριλίου 2001, η Επιτροπή Ελευθεριών και ικαιωµάτων των Πολιτών, ικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων όρισε την κ. Martine Roure συντάκτρια γνωµοδότησης. Κατά τη συνεδρίασή της/τις συνεδριάσεις της στις 10-11 Ιουλίου 2001, η επιτροπή εξέτασε το σχέδιο γνωµοδότησης. Κατά την τελευταία ως άνω συνεδρίαση/τις τελευταίες ως άνω συνεδριάσεις, η επιτροπή ενέκρινε τα ακόλουθα συµπεράσµατα µε ψήφους υπέρ, ψήφους κατά και αποχή/αποχές/οµόφωνα. Ήσαν παρόντες κατά την ψηφοφορία οι βουλευτές... (πρόεδρος/ασκών(ούσα) την προεδρία)... (αντιπρόεδρος)... (αντιπρόεδρος)... (συντάκτης/ρια γνωµοδότησης)...,... (αναπλ....),... (αναπλ.... σύµφωνα µε το άρθρο 153, παράγραφος 2, του Κανονισµού),... και.... PA\443874.doc 3/7 PE 302.269
ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ Εισαγωγή Λόγω της καθηµερινής επαφής µε τα µέσα ενηµέρωσης, µε διάφορους τρόπους, τα παιδιά εκτίθενται στους κινδύνους που συνεπάγονται για την ανάπτυξή τους η βία των εικόνων, η σκηνοθετηµένη ταπείνωση µέσω της πορνογραφίας ή οι διαστροφές κάθε είδους. Αυτές οι προσβολές της ανθρώπινης αξιοπρέπειας είναι σοβαρότερες όταν θίγουν ένα κοινό ιδιαίτερα ευάλωτο, τα παιδιά. Οι κίνδυνοι αυξάνονται παράλληλα µε την ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών της πληροφορίας. Τα παιδιά που εκτίθενται περισσότερο είναι εκείνα που µένουν χωρίς επιτήρηση, για πολλές ώρες, µπροστά στις οθόνες. Εθισµένα στα µέσα ενηµέρωσης, στερούµενα επαρκούς εκπαίδευσης και µέσων για την αποκρυπτογράφηση των εικόνων και την ανάλυση των µηνυµάτων, αυτά τα παιδιά δεν διαφοροποιούν πλέον το εικονικό από το πραγµατικό και παρουσιάζουν συµπεριφορές που µας εκπλήσσουν σε ορισµένες περιπτώσεις, η βία που αναπαράγουν αυτά τα παιδιά φτάνει σε δραµατικά επίπεδα που δικαίως µας τροµάζουν. Ασφαλώς θα πρέπει να γίνεται διάκριση µεταξύ αφενός της µόδας και των σύγχρονων ηθών και αφετέρου της απαράδεκτης βίας και της προσβολής της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Εξάλλου, είναι αναγκαία η διάκριση µεταξύ ενός περιεχοµένου που είναι βλαβερό για τους ανήλικους κι ενός περιεχοµένου που είναι παράνοµο. Η σχετική νοµοθεσία ποικίλλει στα διάφορα κράτη ενώ σηµαντικός είναι και ο ρόλος των πολιτισµικών διαφορών. Η κατάσταση αυτή εγείρει πολλά και δύσκολα ερωτήµατα: ποιο είναι το αποδεκτό ανώτατο όριο βίας λαµβανοµένης υπόψη της εξέλιξης των ηθών; Πώς συµβιβάζεται η ελευθερία έκφρασης µε τον σεβασµό του θεµελιώδους δικαιώµατος της ακεραιότητας και της αξιοπρέπειας του ατόµου, και µάλιστα του παιδιού; Ποιον βαρύνει η ευθύνη της προστασίας των ανηλίκων: τις δηµόσιες αρχές, τα µέσα ενηµέρωσης, τους γονείς; Μήπως το βλαβερό στοιχείο υπερβαίνει τα όρια του παρανόµου; Με άλλα λόγια, πώς θα προστατευθεί το παιδί από ορισµένα περιεχόµενα που είναι αποδεκτά από τους ενηλίκους; Ποια µέσα καταστολής και πρόληψης πρέπει να εφαρµοστούν; Περιγραφή της κατάστασης Η 1 η έκθεση αξιολόγησης της Επιτροπής σχετικά µε την εφαρµογή από τα κράτη µέλη εθνικών πλαισίων προστασίας των ανηλίκων, η οποία καταρτίστηκε περίπου δύο έτη µετά την έγκριση της σύστασης του Συµβουλίου της 24 ης Σεπτεµβρίου 1998, παρουσιάζει µία πολύ διαφοροποιηµένη κατάσταση, η οποία, κατά περίπτωση, οφείλεται στην πρόοδο που επετεύχθη και σε κενά που δηµιουργήθηκαν. - Μία πολύ διαφοροποιηµένη κατάσταση α) όσον αφορά στο ιαδίκτυο PE 302.269 4/7 PA\443874.doc
Σηµειώθηκε πρόοδος σε θέµατα αυτορρύθµισης. Πράγµατι, ιδρύθηκαν ενώσεις φορέων εκµετάλλευσης του ιαδικτύου στην πλειονότητα των κρατών µελών. Οι εν λόγω ενώσεις ανήκουν στην EuroISPA, στην Οµοσπονδία Ενώσεων Φορέων Παροχής Πρόσβασης και Υπηρεσιών ιαδικτύου στην ΕΕ. Αποστολή του εν λόγω οργανισµού είναι η προώθηση της αυτορρύθµισης και η εκπόνηση επαγγελµατικών προτύπων. Υφίστανται, εποµένως, κώδικες δεοντολογίας σχεδόν στο σύνολο των κρατών µελών. Σε 8 κράτη µέλη, οι πολίτες διαθέτουν απευθείας πρόσβαση στις εν λόγω ενώσεις φορέων εκµετάλλευσης. Αντίθετα, στο νοµοθετικό ή κανονιστικό επίπεδο, µόνο τρία κράτη µέλη προέβλεψαν πρόσθετες νοµικές απαιτήσεις σχετικές µε τις υποχρεώσεις των φορέων εκµετάλλευσης σε περιπτώσεις ύπαρξης παρανόµου περιεχοµένου. Όσον αφορά στην πολιτική ενηµέρωσης που εφαρµόζεται στον εν λόγω τοµέα από τα κράτη µέλη, ασφαλώς υφίστανται τηλεφωνικές γραµµές ενηµέρωσης στην πλειονότητα των κρατών (στο πλαίσιο του συστήµατος INHOPE, το οποίο χρηµατοδοτείται από την Επιτροπή), αλλά µέχρι σήµερα πραγµατοποιήθηκαν ελάχιστες ευρείες εκστρατείες ενηµέρωσης, σύµφωνα µε την έκθεση. Τέλος, µόνο τρία κράτη µέλη 1 εφάρµοσαν ειδικά προγράµµατα ενόψει της ανάπτυξης συστηµάτων «φιλτραρίσµατος», τα οποία είναι λίγα. Πρέπει, ωστόσο, να αναφερθούν τα έργα που ανέλαβε η ICRA, η Ένωση για την Ταξινόµηση του Περιεχοµένου του ιαδικτύου. Η εν λόγω ένωση επιχειρήσεων του ιαδικτύου επιδιώκει τη διαχείριση προαιρετικών συστηµάτων αυτοταξινόµησης που είναι αποδεκτά σε διεθνές επίπεδο και επιτρέπουν στους χρήστες τον περιορισµό της πρόσβασης σε επικίνδυνα για τα παιδιά περιεχόµενα, για παράδειγµα µε τη δηµιουργία «περιφραγµένων κήπων» ("walled gardens"). β) όσον αφορά στην τηλεόραση και στις ραδιοφωνικές µεταδόσεις Στον εν λόγω τοµέα, η αυτορρύθµιση φαίνεται λιγότερο προηγµένη. Επιπλέον, η αυτορρύθµιση ποικίλλει ανάλογα µε το εάν πρόκειται για δηµόσιους ή ιδιωτικούς φορείς ραδιοτηλεοπτικών µεταδόσεων. Συστήµατα ηλεκτρονικού κλειδώµατος υπάρχουν µόνο σε 5 κράτη µέλη 2 και αποκλειστικά για την ψηφιακή τηλεόραση. Σύµφωνα µε τον οργανισµό Digital Video Broadcasting (DVB, ο οποίος συγκεντρώνει 200 οργανώσεις), καθώς το ιαδίκτυο µεταβάλλεται ταχέως σε µέσο τηλεοπτικής µετάδοσης, κάθε σύστηµα ενίσχυσης του γονικού ελέγχου θα πρέπει να εφαρµόζεται στο σύνολο των µέσων ραδιοτηλεοπτικών εκποµπών στο σπίτι. γ) όσον αφορά στα βιντεοπαιχνίδια Τέλος, όσον αφορά στα βιντεοπαιχνίδια, σχετική νοµοθεσία έχει θεσπιστεί σε µειονότητα µόνο των κρατών µελών. Το ίδιο ισχύει για την αυτορρύθµιση στον εν λόγω τοµέα. 1 Γερµανία, Ελλάδα, Ηνωµένο Βασίλειο 2 ανία, Ελλάδα, Ισπανία, Γαλλία, Σουηδία PA\443874.doc 5/7 PE 302.269
* * * Έχει σηµειωθεί πρόοδος, αλλά µένουν να γίνουν πολλά ακόµη. Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη, σε έναν τοµέα ιδιαίτερα περίπλοκο τόσο από τεχνικής όσο και από ηθικής απόψεως, όπου οι πολιτισµικές συµπεριφορές ποικίλλουν από το ένα κράτος µέλος στο άλλο. Είναι επείγουσα η ανάγκη ενίσχυσης της δράσης της ΕΕ υπέρ της προστασίας των ανηλίκων, προκειµένου, πέρα από την αυτορρύθµιση, να επιτευχθεί µία δίκαιη και αποτελεσµατική κατανοµή των ευθυνών µεταξύ των διαφόρων φορέων, να ενισχυθεί η δικαστική και αστυνοµική συνεργασία στον εν λόγω τοµέα και να διασφαλισθεί κατά τον τρόπο αυτό η προστασία του θεµελιώδους δικαιώµατος της αξιοπρέπειας και της ακεραιότητας των παιδιών. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η Επιτροπή Ελευθεριών και ικαιωµάτων των Πολιτών, ικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων καλεί την Επιτροπή Πολιτισµού, Νεότητας, Παιδείας, Μέσων Ενηµέρωσης και Αθλητισµού, αρµόδια επί της ουσίας, να συµπεριλάβει στην πρόταση ψηφίσµατος που θα εγκρίνει τα ακόλουθα στοιχεία: 1. παρά την πρόοδο που σηµειώθηκε, η έκθεση αξιολόγησης που υποβλήθηκε από την Επιτροπή εκφράζει µία αντιφατική κατάσταση, η οποία χαρακτηρίζεται από πολλά κενά προκύπτει ως εκ τούτου ότι η προστασία της αξιοπρέπειας των ανηλίκων, που είναι θεµελιώδες δικαίωµα, απέχει πολύ από το είναι πλήρως εξασφαλισµένο στην ΕΕ, ενώ οι ανήλικοι πολίτες της ΕΕ, λόγω της επαφής µε τα µέσα ενηµέρωσης, εκτίθενται καθηµερινά στη βία ή σε βλαβερά για την ανάπτυξή τους µηνύµατα 2. η αυτορρύθµιση από τις εταιρείες µετάδοσης πρέπει ασφαλώς να ενθαρρύνεται αλλά προφανώς, όπως καταµαρτυρεί και η έκθεση, καίτοι αποτελεί χρήσιµη συµβολή, δεν µπορεί να υποκαταστήσει τις µείζονες ευθύνες των δηµοσίων αρχών στον εν λόγω τοµέα 3. από την άποψη αυτή, υπάρχει περιθώριο για τη συνέχιση σε ευρωπαϊκό επίπεδο της ενίσχυσης της δικαστικής και αστυνοµικής συνεργασίας κυρίως στο πλαίσιο της Ευρωπόλ, προκειµένου να αντιµετωπισθούν αποτελεσµατικότερα οι φορείς µετάδοσης οι οποίοι συχνά βρίσκονται εκτός της ΕΕ βλαβερών και επιζήµιων για την αξιοπρέπεια των ανηλίκων µηνυµάτων 4. για τον σκοπό αυτό, είναι επίσης σηµαντικό, οι δηµόσιες αρχές των κρατών µελών και των υπηρεσιών της Επιτροπής, σε στενή συνεργασία µε όλους τους ενδιαφερόµενους φορείς, να επιτύχουν τη θέσπιση ενός ελάχιστου συνόλου κοινών κανόνων, όσον αφορά ιδιαίτερα στην ταξινόµηση και την αξιολόγηση των περιεχοµένων µηνυµάτων που µεταδίδονται από τα µέσα ενηµέρωσης 5. η Επιτροπή πρέπει συνεπώς να συνεχίσει τις προσπάθειές της για να καταστούν PE 302.269 6/7 PA\443874.doc
ακόµη πιο λειτουργικά τόσο το πρόγραµµα δράσης για µία ασφαλέστερη χρήση του ιαδικτύου, όσο και τα εθνικά πλαίσια προστασίας των ανηλίκων προκειµένου να επισπευσθεί ιδιαίτερα η εφαρµογή ενός συστήµατος «φιλτραρίσµατος», η βελτίωση της προστασίας των ανηλίκων στον τοµέα των βιντεοπαιχνιδιών και η εντατικοποίηση των ενηµερωτικών εκστρατειών 6. έναντι ενός αυξανόµενου όγκου προσφορών πολυµέσων, ο γονικός έλεγχος δύναται ασφαλώς να συµβάλει στη διασφάλιση µίας ευρύτερης προστασίας των ανηλίκων εφόσον όλοι οι γονείς, σε οποιοδήποτε περιβάλλον ανήκουν, έχουν πρόσβαση σε συστήµατα ελέγχου που είναι απλά στη χρήση και διατίθενται σε προσιτή τιµή 7. πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στους κινδύνους που συνεπάγεται για την αξιοπρέπεια των ανηλίκων και την προστασία της ιδιωτικής ζωής γενικά ο πολλαπλασιασµός των χώρων συνοµιλίας στο ιαδίκτυο (chat room), γεγονός που προϋποθέτει µία αυξηµένη επίβλεψη των εν λόγω χώρων 8. η τηλεοπτική διαφήµιση που απευθύνεται σε ανηλίκους χρήζει επίσης της αυξηµένης επαγρύπνησης εκ µέρους των δηµοσίων αρχών και του συνόλου των ενδιαφεροµένων φορέων εφόσον ενδέχεται να µεταδίδει, συχνά εν κρυπτώ, µηνύµατα επιζήµια για την αξιοπρέπεια των ανηλίκων 9. η Επιτροπή καλείται να λάβει υπόψη τα διάφορα αυτά, ανησυχητικά, ζητήµατα κατά την εκπόνηση των επόµενων προτάσεών της. PA\443874.doc 7/7 PE 302.269