ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΚΡΗΤΗΣ

ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΚΡΗΤΗΣ 1

ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΜΠΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΙΑΦΗΜΙΣΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΙΑΦΗΜΙΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ ΣΤΙΣ ΞΕΝΕΣ ΑΓΟΡΕΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΠΑΠΠΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ: ΚΑΡΑΜΟΛΕΓΚΟΥ ΣΟΦΙΑ - ΜΙΚΑΕΛΑ 2008 2

ΗΛΩΣΗ Η παρούσα πτυχιακή έχει προκύψει αποκλειστικά µέσω δικής µου εργασίας Η παρούσα πτυχιακή δεν έχει υποβληθεί σε οποιοδήποτε άλλο ίδρυµα στο πλαίσιο απόκτησης εκπαιδευτικού τίτλου Όλες οι δευτερογενείς πηγές έχουν αναγνωριστεί πλήρως µέσω αντίστοιχων βιβλιογραφικών αναφορών Καραµολέγκου Σοφία Μικαέλα 16/09/2008 3

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο τουρισµός της Ελλάδας είναι ένα θέµα το οποίο έρχεται συχνά στο προσκήνιο. Είναι γνωστές οι προσπάθειες που γίνονται ειδικά τα τελευταία χρόνια, ώστε να προωθηθεί η χώρα αυτή στο εξωτερικό και να προβληθεί όσο το δυνατόν περισσότερο. Είναι πολλοί οι λόγοι για τους οποίους οι προσπάθειες αυτές δεν ευηµέρησαν όσο ήταν αναµενόµενο, και η προώθηση του τουρισµού στην Ελλάδα είναι ακόµη ένα φλέγον ζήτηµα. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στην τουριστική ανάπτυξη γενικά, τι σηµαίνει για µία χώρα και ποιες οι θεωρίες που έχουν αναπτυχθεί γύρω από αυτήν. Αναλύεται επιπλέον και η έννοια του τουριστικού µάρκετινγκ, πώς και που χρησιµεύει και ποιες οι θεωρίες που το αφορούν. Στο δεύτερο κεφάλαιο εξειδικεύεται η τουριστική ανάπτυξη και το τουριστικό µάρκετινγκ στα επίπεδα της Ελλάδας. Αναφέρεται η τουριστική της ανάπτυξη µέχρι τη σηµερινή εποχή. Αναλύονται επίσης οι κινήσεις τουριστικού µάρκετινγκ της Ελλάδας προς το εξωτερικό, και σχόλια σχετικά µε αυτές από τους ειδικούς του µάρκετινγκ αλλά και από απλούς σχολιαστές. Στη συνέχεια αναλύεται η µεθοδολογία της πρωτογενούς έρευνας, οι τρόποι διεξαγωγής µίας πρωτογενούς έρευνας και ο λόγος για τον οποίο επιλέχθηκε ο συγκεκριµένος τρόπος στην περίπτωση αυτή. Ακολουθεί η ανάλυση των αποτελεσµάτων της έρευνας και σχολιασµός αυτών. Τέλος, παρουσιάζονται τα συµπεράσµατα που απορρέουν από την προαναφερθείσα έρευνα η οποία διεξήχθη σε άτοµα από το εξωτερικό τα οποία επέλεξαν την Ελλάδα ως τουριστικό προορισµό, καθώς επίσης και προτάσεις για περαιτέρω έρευνες επί του θέµατος, πιο διεξοδικές και αναλυτικές, για την επίλυση ενός τόσο φλέγοντος ζητήµατος. 4

ΛΙΣΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Περιεχόµενα...vi Λίστα Πινάκων...viii Λίστα σχεδιαγραµµάτων...ix ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ-ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ...1 1.1 Εισαγωγή...2 1.2 Ιστορία τουριστικής ανάπτυξης...5 1.3 Ορισµοί τουριστικής ανάπτυξης...10 1.4 Θεωρίες τουριστικής ανάπτυξης...13 1.4.1 Μοντέλα κύκλου ζωής...13 1.4.2 Μορφολογικά µοντέλα...17 1.4.3 Τύποι διασποράς ή αλλογενούς ανάπτυξης...18 1.5 Έννοια µάρκετινγκ...19 1.6 Εισαγωγή στο τουριστικό µάρκετινγκ...22 1.7 Η ψυχολογία στο τουριστικό µάρκετινγκ...26 1.8 Στάδια του τουριστικού µάρκετινγκ...27 1.9 Συµπεράσµατα...30 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΛΛΑ ΑΣ-ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΕΛΛΑ ΑΣ...32 2.1 Εισαγωγή: Ο τουρισµός στην Ελλάδα...33 2.2 Ιστορία τουριστικής ανάπτυξης Ελλάδας...38 2.3 Ο τουρισµός της Ελλάδας σήµερα...39 2.4 Εκπαίδευση στον τουρισµό...41 2.4.1 Ανάγκες σε εξειδικευµένο προσωπικό...42 2.5 ωδεκάµηνος τουρισµός στην Ελλάδα...44 2.6 Ελληνικός τουρισµός και οικονοµία...48 2.7 Τουριστικό µάρκετινγκ Ελλάδας...54 5

2.8 ιαδίκτυο και τουρισµός στην Ελλάδα...59 2.8.1 Ο ρόλος του ΕΟΤ όσον αφορά στο διαδίκτυο...61 2.9 Εκσυγχρονισµός της τουριστικής Ελλάδας...62 2.10 Συµπεράσµατα...69 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ...72 3.1 Εισαγωγή...73 3.2 Ποιοτική ή ποσοτική ανάλυση...73 3.3 Καθορισµός του προβλήµατος...74 3.4 Είδος έρευνας...75 3.5 Στρατηγική έρευνας...75 3.6 Χαρακτηριστική έρευνας...77 3.7 Επιλογή ερωτώµενων...78 3.8 Επιλογή δείγµατος...78 3.9 Επιλογή ανεξάρτητων µεταβλητών...78 3.10 Υπολογισµός δείγµατος...80 3.11 Περιορισµοί έρευνας...80 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ...82 4.1 Εισαγωγή...83 4.2 Προφίλ ερωτηθέντων...83 4.3 Επιρροή διαφήµισης τουριστικού προορισµού...86 4.4 Παράγοντες επιλογής προορισµού...90 4.5 Τρόποι ταξιδίου...96 4.6 Τουριστική κατανάλωση...97 4.7 Ανάλυση Spearman...100 4.8 Συµπεράσµατα...101 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ...103 5.1 Εισαγωγή...104 5.2 Τουριστική ανάπτυξη της Ελλάδας...104 5.3 Τουριστικό µάρκετινγκ της Ελλάδας...106 5.4 Επιρροή µέσων ενηµέρωσης...108 5.5 Παράγοντες που προσελκύουν σε έναν τουριστικό προορισµό...109 6

5.6 Απαιτούµενη διαφήµιση της Ελλάδας σήµερα...110 5.7 Προτάσεις για περαιτέρω έρευνα...111 5.8 Επίλογος...112 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...114 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ...123 7

ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1.2.1 ιεθνείς αφίξεις και εισπράξεις 1990 1995...9 Πίνακας 4.2. Ανεξάρτητες µεταβλητές...84 Πίνακας 4.3 Επιρροή διαφήµισης τουριστικού προορισµού...87 Πίνακας 4.4 Παράγοντες επιλογής προορισµού...91 Πίνακας 4.5 Τρόποι ταξιδίου...96 Πίνακας 4.6 Τουριστική κατανάλωση...98 Πίνακας 4.7 Ανάλυση Spearman...100 8

ΛΙΣΤΑ ΣΧΕ ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Σχεδιάγραµµα 1.4.1α Μοντέλο κύκλου ζωής Doxey...15 Σχεδιάγραµµα 1.4.1β Υποθετική εξέλιξη µιας τουριστικής περιοχής Butler...16 Σχεδιάγραµµα 2.6.1 ιανυκτερεύσεις Τουριστών 1990-1999 στην Ελλάδα...49 Σχεδιάγραµµα 2.6.2 Αριθµός τουριστών 1990-1999 στην Ελλάδα...50 Σχεδιάγραµµα 4.2.α Φύλο ερωτηθέντων...84 Σχεδιάγραµµα 4.2.β Ηλικία ερωτηθέντων...85 Σχεδιάγραµµα 4.2.γ Βαθµίδα εκπαίδευσης...85 Σχεδιάγραµµα 4.2.δ Συχνότητα ταξιδίων ανά έτος...86 9

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερµά τον καθηγητή µου κ. Παππά Νικόλαο για τη συνεργασία του, την υποµονή του, τη βοήθειά του, και πάνω από όλα τις γνώσεις που µου προσέφερε. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω όλους τους παράγοντες του ΤΕΙ που βοήθησαν όποτε χρειάστηκε, ώστε να έλθει εγκαίρως εις πέρας η εν λόγω πτυχιακή εργασία. Ελπίζω να είναι αντάξια των προσδοκιών. Καραµολέγκου Σοφία-Μικαέλα 10

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ 11

1.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο τουρισµός είναι ένας πολύ διαδεδοµένος τρόπος ψυχαγωγίας, ενώ παράλληλα αποτελεί µια πολύ µεγάλη βιοµηχανία και είναι σηµαντικότατη πηγή εσόδων για τουριστικές χώρες. Τουρισµός είναι το φαινόµενο που πηγάζει από την παροδική επίσκεψη (η διαµονή µακριά από την κύρια διαµονή) εκτός της µόνιµης κατοικίας για τον οποιοδήποτε λόγο πέραν του επαγγελµατικού.(τει Θεσσαλονίκης, 2007) Ένας ακόµα ορισµός του τουρισµού είναι οι δραστηριότητες ατόµων που ταξιδεύουν και παραµένουν σε ένα µέρος διαφορετικό από το σύνηθες περιβάλλον τους για διάστηµα όχι µεγαλύτερο από ένα συνεχόµενο έτος για ψυχαγωγία, επαγγελµατικούς και άλλους λόγους. (EUR-LEX, 2007) Σύµφωνα µε τον Gartner (2001:9), ο συγκεκριµένος τύπος τουρισµού έχει δύο πλευρές: η πρώτη αναφέρεται στη µετακίνηση των ατόµων, η οποία αντιπροσωπεύει το καταναλωτικό µέρος του τουρισµού και ταυτίζεται µε την τουριστική ζήτηση και η δεύτερη αναφέρεται στην υποδοχή και την εξυπηρέτηση των µετακινούµενων, αντιπροσωπεύοντας έτσι το παραγωγικό µέρος του τουρισµού που ταυτίζεται µε την τουριστική προσφορά. Η ιεθνής Ακαδηµία Τουρισµού (A.I.T- Monte Carlo) ορίζει τον τουρισµό σαν «το σύνολο των ανθρώπινων µετακινήσεων και των δραστηριοτήτων που προκύπτουν από αυτές, οι οποίες (µετακινήσεις και δραστηριότητες) προκαλούνται από την εξωτερίκευση και πραγµατοποίηση του πόθου που έχει κάθε άτοµο για απόδραση και ο οποίος πόθος εκδηλώνεται σε διάφορους βαθµούς και κατά διαφορετική ένταση σε κάθε άτοµο». Οι καθηγητές Hunziker και Krapf στη Βέρνη το 1942 είπαν ότι ο τουρισµός «είναι το σύνολο των εκδηλώσεων οι οποίες γεννιούνται από τη διαµονή των ξένων, όταν αυτή καλύπτεται κατά το µεγαλύτερο µέρος της από 12

κάποια απασχόληση κερδοσκοπικής µορφής». Ο τουρισµός είναι υποσύνολο των ταξιδιών, όπου τα ταξίδια νοούνται µε την ευρεία έννοια που σηµαίνει µετακίνηση από έναν τόπο σε άλλον. Ο τουρισµός καλύπτει την παγκόσµια αγορά ταξιδιών στο γενικό πλαίσιο της κινητικότητας του πληθυσµού και την παροχή υπηρεσιών σε επισκέπτες. Τουρισµός σηµαίνει την πράξη του ταξιδιού σε τόπο διαφορετικό από το σύνηθες περιβάλλον ενός ατόµου για οποιοδήποτε σκοπό. Ορισµένοι ακούσιοι σκοποί ταξιδιού εξαιρούνται συµβατικά: εξαιρούνται οι ακούσιες διαµονές σε νοσοκοµείο και άλλες ιατρικές εγκαταστάσεις που παρέχουν κλινική/ιατρική περίθαλψη, η οποία γίνεται µε εντολή γιατρού. Άλλες ακούσιες διαµονές που εξαιρούνται περιλαµβάνουν τη φυλάκιση και τη στρατιωτική θητεία (θα πρέπει να σηµειωθεί ότι οι άδειες από τα αντίστοιχα ιδρύµατα µπορούν κατά κανόνα να συµπεριλαµβάνονται στον τουρισµό). Σε σχέση µε µια δεδοµένη χώρα, διακρίνονται τρεις µορφές τουρισµού (EUR-LEX, 2007): i. Ο εγχώριος τουρισµός περιλαµβάνει τις δραστηριότητες των κατοίκων µιας δεδοµένης χώρας που ταξιδεύουν και διαµένουν σε τόπους στο εσωτερικό της χώρας αλλά έξω από το σύνηθες περιβάλλον τους. iii i.. Ο εισερχόµενος τουρισµός περιλαµβάνει τις δραστηριότητες µη µόνιµων κατοίκων µιας δεδοµένης χώρας που ταξιδεύουν και διαµένουν σε τόπους στο εσωτερικό της χώρας αλλά έξω από το σύνηθες περιβάλλον τους. iii ii.. Ο εξερχόµενος τουρισµός περιλαµβάνει τις δραστηριότητες µονίµων κατοίκων µιας δεδοµένης χώρας που ταξιδεύουν και διαµένουν σε τόπους στο εξωτερικό της χώρας και έξω από το σύνηθες περιβάλλον τους. Παρόµοιοι ορισµοί µπορούν να χρησιµοποιηθούν για άλλες περιοχές, περιφέρειες ή οµάδες χωρών αντικαθιστώντας τη «χώρα» µε την περιοχή αναφοράς. Οι τρεις βασικές µορφές τουρισµού µπορούν να συνδυαστούν µε τρεις τρόπους έτσι ώστε να προκύψουν οι ακόλουθες κατηγορίες τουρισµού (EUR-LEX, 2007): i. εσωτερικός τουρισµός, που περιλαµβάνει τον «εγχώριο τουρισµό» και τον «εισερχόµενο» τουρισµό. 13

iii i.. εθνικός τουρισµός, που περιλαµβάνει τον «εγχώριο τουρισµό» και τον «εξερχόµενο» τουρισµό. iii ii.. διεθνής τουρισµός, που περιλαµβάνει τον «εισερχόµενο τουρισµό» και τον «εξερχόµενο» τουρισµό. Ο τουρισµός εµφανίζεται µε διάφορες µορφές, γι αυτό και είναι δύσκολο να οριστεί µε ακρίβεια. Μία από τις πρώτες προσπάθειες που έγιναν για να οριστεί αυτός όσο το δυνατόν ακριβέστερα, ήταν αυτή των Hunziker και Krapf.(1942) Αυτοί είχαν εκφράσει την άποψη ότι ο τουρισµός έπρεπε να οριστεί σαν το σύνολο των φαινοµένων και σχέσεων που προκύπτουν από την πραγµατοποίηση ενός ταξιδιού και τη διαµονή µη µόνιµων κατοίκων, εφόσον αυτά δεν οδηγούν σε µόνιµη διαµονή και δε συνδέονται µε καµία κερδοσκοπική δραστηριότητα. Ο ορισµός αυτός βοηθά χωρίς άλλο να διακρίνει κανείς τον τουρισµό από την αποδηµία, αλλά γενικά σαν έννοια κάθε άλλο παρά ολοκληρωµένη είναι. Από τα κύρια χαρακτηριστικά του τουρισµού, πέντε µπορούν να εξακριβωθούν εννοιολογικά, και συγκεκριµένα τα εξής (Ηγουµενάκης,1999): II.. Ο τουρισµός είναι αποτέλεσµα µεµονωµένης ή οµαδικής µετακίνησης ανθρώπων σε διάφορους τουριστικούς προορισµούς και η διαµονή τους σε αυτούς τουλάχιστον επί ένα 24ωρο µε σκοπό την ικανοποίηση των τουριστικών αναγκών ή επιθυµιών τους. IIII.. Οι διάφορες µορφές τουρισµού, όποιες κι αν είναι αυτές, περιέχουν απαραίτητα δύο βασικά στοιχεία και συγκεκριµένα το ταξίδι στον τουριστικό προορισµό και τη διαµονή σε αυτόν µε την ευρύτερη έννοια του όρου, δηλαδή συµπεριλαµβανοµένης και της διατροφής. IIIIII.. Το ταξίδι και η διαµονή λαµβάνουν χώρα εκτός του τόπου της µόνιµης διαµονής των ανθρώπων που αποφασίζουν να µετακινηθούν για τουριστικούς λόγους. IIV.. Η µετακίνηση ανθρώπων σε διάφορους τουριστικούς προορισµούς είναι προσωρινού και βραχυχρόνιου χαρακτήρα, που σηµαίνει ότι πρόθεσή τους είναι να επιστρέψουν στον τόπο της µόνιµης διαµονής τους µέσα σε λίγες ηµέρες, εβδοµάδες ή µήνες. 14

V.. Οι άνθρωποι επισκέπτονται διάφορους τουριστικούς προορισµούς για τουριστικούς σκοπούς, δηλαδή για σκοπούς άλλους από εκείνους της µόνιµης διαµονής τους ή της επαγγελµατικής απασχόλησής τους. 1.2 ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Η διαδικασία της τουριστικής ανάπτυξης είναι προϊόν ιστορικών γεγονότων που οδήγησαν στη σηµερινή µορφή της τουριστικής βιοµηχανίας. Ο αρχικός τουρισµός αναπτύχθηκε παράλληλα µε τον πολιτισµό και τη διαµόρφωση κοινοτήτων µε την αίσθηση του «ανήκειν» σε έναν τόπο. Οι πρώιµοι ταξιδιώτες ήταν κυρίως έµποροι, και η λιτή ξενοδοχειακή βιοµηχανία (πανδοχεία) που αναπτύχθηκε στα µεγάλα εµπορικά κέντρα, εξυπηρετούσε τις ανάγκες τους. Τα ταξίδια και η ανάπτυξη της τουριστικής βιοµηχανίας άρχισε να επιταχύνεται κατά τη διάρκεια του Ελληνικού και Ρωµαϊκού πολιτισµού, κυρίως λόγω των σταθερών πολιτικών συστηµάτων και του σεβασµού απέναντι στις επιστήµες και τη δηµοκρατία. Με την κατάρρευση του Ρωµαϊκού πολιτισµού, άρχισε ο Μεσαίωνας, όπου τα ταξίδια ήταν επικίνδυνα και πραγµατοποιούνταν µόνο εφ όσον θα υπήρχαν µεγάλα κέρδη από εµπορικές δραστηριότητες ή για θρησκευτικό προσκύνηµα (θρησκευτική διαφώτιση). (Gartner, 2001:75,81) Ενώ η Ευρώπη ήταν βυθισµένη στο Σκοταδισµό επί σειρά αιώνων, σε άλλα µέρη του κόσµου κάποιοι πολιτισµοί γνώριζαν µεγάλη άνθιση, και τα µνηµεία τους αποτελούν σήµερα χώρους τουριστικής προσέλκυσης. Η βουβωνική χολέρα, που έφτασε στην Ευρώπη µε τους εµπόρους που έρχονταν από την Κίνα, οδήγησε στη µείωση του εργατικού δυναµικού και στην κατάρρευση του φεουδαρχικού συστήµατος. Η βιοµηχανική επανάσταση κατέστησε εφικτή τη µαζική παραγωγή καταναλωτικών αγαθών, συµπεριλαµβανοµένων εκείνων που σχετίζονταν µε τα ταξίδια, τα οποία όταν συνδυάστηκαν µε την αγοραστική δύναµη της ανερχόµενης µεσαίας τάξης, έθεσαν τις βάσεις για τη δηµιουργία µιας τουριστικής βιοµηχανίας. Ο Thomas Cook, χρησιµοποιώντας τα προϊόντα της βιοµηχανικής επανάστασης, οργάνωσε ταξιδιωτικά 15

προϊόντα σε πακέτα (π.χ. µεταφορές και διαµονή), οδηγώντας στη διαµόρφωση µιας τουριστικής βιοµηχανίας. Οι δύο Παγκόσµιοι Πόλεµοι και ο Ψυχρός πόλεµος επιτάχυναν τις τεχνολογικές εξελίξεις στις µεταφορές και την επικοινωνία, επιτρέποντας την ανάπτυξη του µαζικού τουρισµού σε ένα σύντοµο χρονικό διάστηµα. (Gartner, 2001:75,81) Σύµφωνα µε το ΤΕΙ Θεσσαλονίκης (2007) η ιστορία της τουριστικής ανάπτυξης έχει ως εξής: Προ-1950 Πολύ περιορισµένη βιοµηχανία Μόνο η άρχουσα (elite) τάξη έκανε διακοπές Σκοπός κυρίως οικονοµικός, θρησκευτικός, εκπαιδευτικός, υγείας Τοπική κυρίως ζήτηση Μικρής κλίµακας Χωρίς κυβερνητική παρέµβαση Μεταφορές πολύ αργές, δύσκολες και επικίνδυνες Η τουριστική ανάπτυξη µετά το 1950 II.. Αύξηση ζήτησης για υπηρεσίες ταξιδιών IIII.. Εµφάνιση εξειδικευµένων τουριστικών πρακτόρων Τουριστικά γραφεία Τουριστικοί πράκτορες Μέγεθος versus εξειδίκευσης IIIIII.. Τεχνολογικά επιτεύγµατα Κεντρικά συστήµατα κρατήσεων (CRS) Κρατήσεις µέσω Internet (µείωση διαχειριστικών εξόδων) Απειλή µέσω των εικονικών ταξιδιωτικών γραφείων-µεσαζόντων IIV.. Αύξηση κλίµακας δραστηριοτήτων Καταλύµατα Τουριστικά γραφεία Τουριστικά περίπτερα Εστιατόρια-υπηρεσίες σίτισης Κρουαζιέρες 16

Souvenirs-Αναµνηστικά V.. Αύξηση ευκαιριών κέρδους Ο συνυπολογισµός καταλύµατος, µεταφορικού µέσου, υπηρεσιών χαµηλότερες τιµές αύξηση πωλήσεων µεγαλύτερο µερίδιο αγοράς πιο ανταγωνιστική επιχείρηση Χαµηλότερες τιµές ενθαρρύνουν περισσότερους ανθρώπους να ταξιδέψουν VII.. Ολοκλήρωση Οριζόντια Κάθετη Συνένωση εταιριών στο ίδιο επίπεδο της αλυσίδας διανοµής Κίνηση προς την αύξηση ατοµικής εξειδίκευσης Ανάληψη κυριαρχίας µέσω συγχώνευσης ή συνεργασίας Οικονοµίες κλίµακας Μεγαλύτερες, µικρότερες συνεργαζόµενες επιχειρήσεις Οι επιχειρήσεις απαιτούν την εξειδίκευση άλλων ανόµοιων επιχειρήσεων Κίνητρα: Έλεγχος σταδίων και ποιότητας ιασφάλιση συνέχειας ιασφάλιση αγοράς αγαθών Ισχύς έναντι των ανταγωνιστών Ενθαρρύνει τις κατευθυντικές πωλήσεις Μειώνει τις επιλογές των καταναλωτών VIIII.. Κυβερνητική συµµετοχή Ο ρόλος της κυβέρνησης Να οργανώνει, διευκολύνει και να αναπτύσσει τον τουρισµό Να παρέχει την υποδοµή για την υποστήριξη της ανάπτυξης του τουρισµού Να προσφέρει κίνητρα για την ενθάρρυνση των επενδύσεων από τον ιδιωτικό τοµέα Να ελέγχει την είσοδο στην χώρα µέσω VISA 17

ΕΕ, 1990-οδηγίες για πακέτα διακοπών Πολύπλευρες και αµφίπλευρες συµφωνίες αεροµεταφορών Σύµφωνα µε το Βαρβαρέσο (2003:36), τρεις καθοριστικοί παράγοντες συνέβαλαν στην ανάπτυξη αρχικά του εσωτερικού και στη συνέχεια του διεθνούς τουρισµού: i. Οι εκδόσεις. Οι ταξιδιωτικοί οδηγοί πολλαπλασιάζονται και βελτιώνονται iii i.. Οι ταξιδιωτικές οργανώσεις. Αυτές πολλαπλασιάζονται τον εικοστό αιώνα, αυξάνοντας τον αριθµό των τουριστικών προϊόντων και των τουριστικών προορισµών. iii ii.. Η τουριστική νοµοθεσία. Το κράτος νοµοθετεί, προκειµένου να προστατεύσει τους αρχαιολογικούς χώρους, το φυσικό περιβάλλον κλπ. Ρυθµίζει νοµοθετικά τα τουριστικά επαγγέλµατα και δηµιουργεί κρατικούς οργανισµούς τουρισµού. Για να φτάσει ο τουρισµός στη σηµερινή του µορφή πέρασε διαδοχικά από διάφορες εξελικτικές φάσεις. Μία από αυτές ήταν οπωσδήποτε και αυτή του «εκδηµοκρατισµού» του, που τοποθετείται χρονολογικά αµέσως µετά το τέλος των εχθροπραξιών του Β Παγκόσµιου Πολέµου. Ύστερα από το εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο η τουριστική εξέλιξη χρησιµοποιήθηκε από πολλές χώρες ως στρατηγική πολιτική. Έτσι λοιπόν ο τουρισµός από προνόµιο των πλούσιων και της αριστοκρατίας, δηλαδή των λίγων, άρχισε βαθµιαία µεν αλλά σταθερά να γίνεται δικαίωµα των εργαζοµένων και γενικότερα των µη προνοµιούχων, δηλαδή των πολλών. Παρ όλα αυτά η βιβλιογραφική ανάπτυξη έχει σχεδόν αγνοήσει τον τουρισµό ως αναπτυξιακή προσέγγιση (Ηγουµενάκης,1999, Gunn, 1994, Sinclair, 1998, Andriotis, 2000) Μεταπολεµικά, ο διεθνής τουρισµός, µπορεί να ειπωθεί ότι άλλαξε ουσιαστικά την αρχική του µορφή. Ένας ολοένα αυξανόµενος αριθµός χωρών σε όλο τον κόσµο παίρνει έκτοτε τα κατάλληλα µέτρα για την προσέλκυση διεθνών τουριστών και αυτό γιατί συνειδητοποίησαν ότι η ανάπτυξη διεθνούς τουρισµού αποτελεί ένα µέσο επιτάχυνσης της οικονοµικής ανάπτυξης ή µεγέθυνσής τους, καθώς επίσης διεύρυνσης της παραγωγικής και εξαγωγικής τους βάσης. (Ηγουµενάκης,2000) 18

Η ταχύτατη ανάπτυξη του τουρισµού µετά το Β Παγκόσµιο πόλεµο οφείλεται στις σηµαντικές εξελίξεις που καταγράφηκαν στον τοµέα της παραγωγής, της παραγωγικότητας, της αγοραστικής δύναµης, του βιοτικού επιπέδου, της αύξησης του µέσου όρου ζωής, της µείωσης του χρόνου συνταξιοδότησης, της µείωσης της εβδοµαδιαίας διάρκειας του χρόνου εργασίας και της αύξησης της διάρκειας των διακοπών µετ αποδοχών, οι οποίες συντέλεσαν στην αύξηση του ελεύθερου χρόνου. (Fourastier, 1979:30-60) Σύµφωνα µε τον παρακάτω πίνακα του WTO (όπως αναφέρεται στους Κοκκώσης & Τσάρτας, 2001), υπήρξε σταθερή αύξηση των ρυθµών ανάπτυξης των κυριότερων δεικτών του τουρισµού (αφίξεις, εισπράξεις) στην περίοδο 1950-1995, παρά τις σηµαντικές κοινωνικές ανακατατάξεις σε παγκόσµιο επίπεδο και την οικονοµική κρίση. Πίνακας 1.2.1. ιεθνείς αφίξεις και εισπράξεις 1950-1995 1950 1960 1970 1980 1990 1995 ιεθνείς αφίξεις (σε 25,3 69,3 165,8 287,8 455,6 567,4 εκατοµµύρια) ιεθνείς εισπράξεις (σε δισεκατοµµύρια) 2,1 11,6 17,9 102 255,1 372,6 Πηγή:WTO,1992.1996 Μελλοντικές τάσεις και επιρροές ( ΤΕΙ Θεσσαλονίκης, 2007): Η αειφορικότητα αναγνωρίζεται ως σηµαντικό ζήτηµα Αύξηση ουσιαστικότητα του εσωτερικού τουρισµού Περισσότερο ολιστική προσέγγιση µάρκετινγκ: συστατικά, προορισµός Προορισµός vs Ζήτησης Περισσότερα αιτήµατα τοπικών κοινωνιών Περισσότεροι κίνδυνοι για τους τουρίστες Περισσότερη ιδιωτική και δηµόσια εµπλοκή ιοικητική αποκέντρωση 19

Μεγαλύτερη διεθνής αναγνώριση του τουρισµού Ευρύτερη χρήση των Πληροφοριακών Συστηµάτων (ΙΤ) Θέµατα σύγκρισης-επιλογής ποιότητας vs. ποσότητας τουριστών Χαρακτηριστικά του τουρισµού σήµερα ( ΤΕΙ Θεσσαλονίκης, 2007) Βιοµηχανία αλλά όχι ξεκάθαρη-ξεχωριστή Το προϊόν δεν καταναλώνεται στον τόπο παραγωγής εν µπορεί να αποθηκευτεί Τα βασικά συστατικά χαρακτηριστικά διαφέρουν από χώρα σε χώρα Πολύ εύθραυστο-ευάλωτο Εποχικότητα Άυλο προϊόν Ο τουρισµός, αφού διήνυσε µία σειρά εξελικτικών σταδίων, παρ όλα τα προβλήµατα που αντιµετωπίζει, φαίνεται να έχει ενηλικιωθεί και να γίνεται όλο και ευρύτερα αποδεκτή η πολιτική, οικονοµική, κοινωνική και περιβαλλοντική του διάσταση. (Βαρβαρέσος, 2003:40) 1.3 ΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Η έννοια της ανάπτυξης είναι ακόµα πιο ασαφής από την έννοια του τουρισµού. Μπορούµε να την εξετάσουµε είτε ως µία διαδικασία είτε ως µία κατάσταση (Pearce, 1989, Gartner, 2001:28) Ετυµολογικά η λέξη ανάπτυξη είναι σύνθετη από το ανά και το ρήµα πτύσσω (διπλώνω) και αναφέρεται στο άνοιγµα, το ξεδίπλωµα, το άπλωµα. Ο όρος ανάπτυξη έχει χρησιµοποιηθεί για να περιγράψει την πρόοδο ή το µεγάλωµα ενός µεγέθους (ταχύτητα, παραγωγή, ποιότητα), την εξέλιξη φυσικών φαινοµένων (η ανάπτυξη του δέντρου, του δάσους, του σύµπαντος), την πορεία προς την ολοκλήρωση ανθρωπίνων ενεργειών (η ανάπτυξη των παιδιών, η προφορική ή γραπτή ανάπτυξη ενός θέµατος, η ανάπτυξη των πνευµατικών δυνατοτήτων) και γενικά την εξέλιξη κοινωνικών φαινοµένων όπως η οικονοµική ανάπτυξη. Κατά συνέπεια ο όρος ανάπτυξη θα πρέπει να αναφέρεται σε ένα κοινωνικό φαινόµενο που διενεργείται από ανθρώπους σε ένα κοινωνικό σχηµατισµό. Οπότε, η διερεύνησή του προϋποθέτει τη γνώση των 20

χαρακτηριστικών του ανθρώπου ως ενεργούντος και της κοινωνίας µέσα στην οποία ενεργεί. (Ρέππας, 2002: 33) Ο Friedmann (1980) και οι Oppermann και Chon (1997) παρατηρούν την ανάπτυξη ως έναν από τους «πιο ρευστούς όρους στη γλώσσα µας» και θεωρούν την ανάπτυξη ως εξελικτική διαδικασία µε θετικές επιδράσεις. Ο Friedmann (1980: 4) θεωρεί ότι: Η Ανάπτυξη είναι πάντα κάτι, µία ανθρώπινη οντότητα, µια έννοια, µια οικονοµία, µια ικανότητα συχνά σχετιζόµενη µε λέξεις όπως υπό ή υπέρ η ισόρροπη: πολύ µικρή, πολύ µεγάλη, ή ακριβώς που προτείνει ότι η ανάπτυξη έχει µια δοµή και ότι ο οµιλητής έχει µια ιδέα για το πώς αυτή η δοµή πρέπει να είναι αναπτυγµένη. Επίσης η ανάπτυξη τείνει να θεωρείται ως διαδικασία αλλαγής ή ως ένα σύµπλεγµα τέτοιων διαδικασιών που µέχρι ένα βαθµό είναι νόµιµη ή τουλάχιστον επαρκώς κανονική έτσι ώστε να µπορούµε να κάνουµε έξυπνες δηλώσεις πάνω σε αυτό. Ο Ingham (1993) αντιλαµβάνεται την ανάπτυξη µε ένα παραπλήσιο τρόπο όπως αυτόν του Friedmann µε τη συνεισφορά στη διπλή αναπτυξιακή φύση, αυτή της διαδικασίας και του στόχου. Ο Todaro (1994) θέτει τρεις αναπτυξιακούς στόχους: τις ανθρώπινες ανάγκες επιβίωσης (κυρίως τροφή και στέγη), το επίπεδο διαβίωσης (όπως η υγεία και η εκπαίδευση) και τα ανθρώπινα δικαιώµατα (όπως η κοινωνική δικαιοσύνη). Ύστερα από το εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο η τουριστική εξέλιξη χρησιµοποιήθηκε από πολλές χώρες ως στρατηγική πολιτική. Παρ όλα αυτά η βιβλιογραφική ανάπτυξη έχει σχεδόν αγνοήσει τον τουρισµό ως αναπτυξιακή προσέγγιση (Gunn, 1994, Sinclair, 1998, Andriotis, 2000). Εξετάζοντας προσεκτικά αυτή την εξελικτική διαδικασία, µπορεί να ειπωθεί ότι η διαδικασία της τουριστικής ανάπτυξης εµπεριέχει ένα µεγάλο αριθµό συµµετεχόντων που ενδέχεται να φέρουν µαζί τους αντικρουόµενους στόχους. Επιπρόσθετα, διαφορετικοί µετέχοντες στον τουρισµό µπορεί να έχουν ασύµβατες αντιλήψεις σε σχέση µε τη βιοµηχανία και την ίδια την αναπτυξιακή διαδικασία του τουρισµού (Cooper & συν., 1999: 200). Ο Ηγουµενάκης (2000: 100 101) θεωρεί ότι «η τουριστική ανάπτυξη µε την πιο πλατιά έννοια του όρου σηµαίνει σε γενικές γραµµές ανοδική εξέλιξη του τουρισµού, σαν κλάδου οικονοµικής δραστηριότητας της οικονοµίας µιας χώρας, που 21

συντελείται βασικά µε την πληρέστερη αξιοποίηση και ορθολογιστικότερη εκµετάλλευση των ανεπαρκών τουριστικών πόρων, µε την αύξηση της τουριστικής παραγωγής και την ποιοτική βελτίωσή της, µα πάνω απ όλα µε την προσαρµογή της στις ανάγκες ή επιθυµίες των τουριστών, δηλαδή στην τουριστική ζήτηση». Ο Rostow (1960) αναγνωρίζει ένα φυσικό δρόµο για την οικονοµική εξέλιξη (διαδικασία) που όλες οι κοινωνίες και χώρες πρέπει να ακολουθήσουν εάν θέλουν να εκσυγχρονιστούν. Αυτός ο δρόµος αποτελείται από πέντε στάδια (Rostow 1960): i. Στάδιο της Παραδοσιακής Κοινωνίας. iii i.. Μεταβατικό Στάδιο. iii ii.. Στάδιο της Απογείωσης. ivv. i. Στάδιο της Προσέγγισης της Ωριµότητας. vv.. Στάδιο της Υψηλής Μαζικής Κατανάλωσης. Ο Rostow (1960) αναγνώρισε ότι για γρηγορότερη και καλύτερη ανάπτυξη µιας χώρας, σηµαντικό ρόλο διαδραµατίζει ο ελεύθερος και δυναµικός ιδιωτικός τοµέας σε συνεργασία µε ένα αποδοτικό δηµόσιο τοµέα. Παρόλο που το µοντέλο του Rostow δεν απευθύνεται στην τουριστική εξέλιξη αλλά στη γενική οικονοµική ανάπτυξη κάθε παραγωγικής δραστηριότητας, αποτελεί ένα χρήσιµο εργαλείο για την ερµηνεία της εξελικτικής πορείας του τουρισµού. Ο Harrison (1992) και οι Woodcock και France (1994) θεωρούν ότι οι παραδοσιακές αναπτυξιακές προσεγγίσεις µπορούν να αποδειχθούν ένα χρήσιµο πλαίσιο για την επεξήγηση της τουριστικής αναπτυξιακής διαδικασίας. Η επεξήγηση της τουριστικής ανάπτυξης σε έναν προορισµό πρέπει να βασίζεται σε κάποιες θεωρίες και µοντέλα ικανά να ερµηνεύσουν αυτή την εξελικτική διαδικασία. Υπάρχουν δύο τύποι µοντέλων που συµβάλλουν στην κατανόηση της αναπτυξιακής διαδικασίας. Αυτά είναι (Andriotis, 2000: 10 11): Τα Επεξηγηµατικά (Explanatory): Αναφέρονται στους παράγοντες που προκαλούν την ανάπτυξη. Σύµφωνα µε τους Rostow (1990) και Auty (1995), αυτοί οι παράγοντες χωρίζονται στους απαραίτητους (necessary) και στους χρήσιµους (sufficient). 22

Τα Περιγραφικά (Descriptive): Εξετάζουν τον τουρισµό από τη σκοπιά του τι υπάρχει στη βάση (π.χ. ξενοδοχεία, υλικοτεχνική υποδοµή κλπ.). Η πλειοψηφία της έρευνας για την τουριστική ανάπτυξη έχει εστιαστεί σε περιγραφικές αναπτυξιακές διαδικασίες, κυρίως στα µοντέλα τουριστικού κύκλου ζωής. Η τουριστική ανάπτυξη µε την πιο πλατιά έννοια του όρου σηµαίνει σε γενικές γραµµές ανοδική εξέλιξη του τουρισµού, σαν κλάδου οικονοµικής δραστηριότητας της οικονοµίας µιας χώρας, που συντελείται βασικά µε την πληρέστερη αξιοποίηση και ορθολογιστικότερη εκµετάλλευση των ανεπαρκών τουριστικών πόρων, µε την αύξηση της τουριστικής παραγωγής και την ποιοτική βελτίωσή της, µα πάνω από όλα µε την προσαρµογή της στις ανάγκες ή επιθυµίες των τουριστών, δηλαδή στην τουριστική ζήτηση.(ηγουµενάκης,2000:100-101) 1.4 ΘΕΩΡΙΕΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Το IUCN και συν. (1991: 130) θεωρεί ότι «ο πραγµατικός στόχος της ανάπτυξης είναι η βελτίωση της ποιότητας της ζωής των ανθρώπων. Είναι µια διαδικασία που δίνει στα ανθρώπινα όντα να καταλάβουν τις δυνατότητές τους, να εκτιµήσουν τους εαυτούς τους και να χτίσουν τις ζωές τους µε αξιοπρέπεια». Η αναγκαιότητα περιγραφής και διερεύνησης της τουριστικής ανάπτυξης οδήγησε πολλούς ερευνητές στη δηµιουργία κάποιων τύπων που µέσω αυτών περιγράφεται η τουριστική εξελικτική διαδικασία. Η ανάπτυξη του τουρισµού σε ένα προορισµό µπορεί να περιγραφεί µέσω τριών τύπων τουριστικής ανάπτυξης: Μοντέλα Κύκλου Ζωής. Μορφολογικά Μοντέλα. Τύποι ιασποράς ή Αλλογενούς Ανάπτυξης. 1.4.1 ΜΟΝΤΕΛΑ ΚΥΚΛΟΥ ΖΩΗΣ Σύµφωνα µε το Gilbert (1939), τα στάδια τουριστικής εξέλιξης ενός προορισµού ήταν τρία: 1. Ανακάλυψη (Exploration) 2. Ανάπτυξη (Development) 23

3. Παρακµή (Decline) Ο Defert (1954) εισήγαγε την πιθανότητα ένα τουριστικό θέρετρο να αποφύγει το στάδιο της παρακµής που περιέγραψε ο Gilbert (1939) και να εισέλθει σε ένα στάδιο αναζωογόνησης του τουριστικού του προϊόντος. Ο Christaller (1964) εξέτασε την τουριστική εξέλιξη ως αναπτυξιακό κύκλο. Ο Plog (1973) προσπάθησε να εξηγήσει την άνοδο και την πτώση ενός τουριστικού προορισµού ανάλογα µε τις προσωπικότητες των διαφορετικών τύπων επισκεπτών. Βάση του Plog (1973) αυτοί οι τύποι τουριστών είναι οι εξής: Αλλοκεντρικοί (Allocentrics) Μεσοκεντρικοί (Mid-centrics) Ψυχοκεντρικοί (Psychocentrics). Ο Doxey (1975, 1976) προσπαθώντας να µετρήσει το επίπεδο των ενοχλήσεων που προκαλούνταν από τη συνάντηση τουριστών και ντόπιων, διαµόρφωσε ένα πίνακα πέντε επιπέδων. Τα πέντε αυτά επίπεδα είναι (Doxey, 1976): II.. Της Ευφορίας (Euphoria): Ο αρχικός ενθουσιασµός που επέρχεται µαζί µε τα αποτελέσµατα της τουριστικής ανάπτυξης µε το γεγονός ότι ο τουρίστας είναι ευπρόσδεκτος. IIII.. Της Απάθειας (Apathy): Καθώς η τουριστική ανάπτυξη είναι σε συνεχή εξέλιξη, ο τουρισµός θεωρείται δεδοµένος και εκτιµάται µόνο ως παράγοντας δηµιουργίας κερδών. Η όποια επαφή ντόπιων και τουριστών περιορίζεται σε εµπορικές διαδικασίες. IIIIII.. Της Ενόχλησης (Irritation): Καθώς η βιοµηχανία φτάνει σε σηµείο κορεσµού, οι ντόπιοι πλέον δεν αντέχουν το µεγάλο πληθυσµιακό όγκο των τουριστών χωρίς τη δηµιουργία περαιτέρω εγκαταστάσεων. IIV.. Του Ανταγωνισµού (Antagonism): Οι τουρίστες θεωρούνται ως ο λόγος δηµιουργίας όλων των προβληµάτων, οι ντόπιοι συµπεριφέρονται καθαρά ανταγωνιστικά απέναντι στους επισκέπτες και θεωρούν ότι οι τουρίστες είναι είδη προς εκµετάλλευση. V.. Το Τελικό Επίπεδο (Final Level): Κατά τη διάρκεια της παραπάνω αναπτυξιακής διαδικασίας οι ντόπιοι έχουν πλέον ξεχάσει αυτό που όλοι κάποτε το θεωρούσαν µοναδικό και οι τουρίστες τους επισκέπτονταν για να το γνωρίσουν, αλλά 24

στη βιασύνη να αναπτυχθούν οι τουριστικές παράµετροι άλλαξαν. Υπάρχουν πλέον πολύ µεγάλες κοινωνικές επιπτώσεις και οι τουρίστες µετακινούνται σε άλλους προορισµούς. Σχεδιάγραµµα 1.4.1.α : Μοντέλο Κύκλου Ζωής ΤΕΛΙΚΟ ΕΠΙΠΕ Ο ΕΠΙΠΕ Ο ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΕΠΙΠΕ Ο ΕΝΟΧΛΗΣΗΣ ΕΠΙΠΕ Ο ΑΠΑΘΕΙΑΣ ΕΠΙΠΕ Ο ΕΥΦΟΡΙΑΣ Πηγή: Doxey (1976) Στο µοντέλο του Leiper (1990), ο τουρισµός ή το ευρύτερο πλέγµα των τουριστικών δραστηριοτήτων προσεγγίζεται ως ένα σύστηµα παραγόντων που συναρθρώνονται και συνδυάζονται κατά διάφορους τρόπους, µε στόχο να προσφέρουν συγκεκριµένες ταξιδιωτικές εµπειρίες (Κοµίλης & Βαγιονής, 1999). Οι παράγοντες αυτοί του συστήµατος διακρίνονται σε τέσσερις κατηγορίες: Των χρηστών / καταναλωτών, που περιλαµβάνει άτοµα ή οµάδες διαφορετικών χαρακτηριστικών Των επιχειρήσεων του τουρισµού per se και των διάφορων επιχειρήσεων που συναρτώνται µε την τουριστική κατανάλωση Των ποικίλων φορέων και οργανωτικών σχηµάτων Του χωρικού πλέγµατος τόπων υποδοχής τουριστών Τα εξελικτικά µοντέλα τουριστικής ανάπτυξης επικεντρώνονται σε γενικές περιγραφές των φάσεων τουριστικής ανάπτυξης (Κοµίλης & Βαγιονής, 1999) που σύµφωνα µε το Noronha (1979) είναι τρεις: 25

Ανακάλυψη µιας περιοχής από µικρές και διαφοροποιηµένες οµάδες τουριστών και αρµονική συνύπαρξη µε τον πληθυσµό υποδοχής. Αυθόρµητη και ασυντόνιστη ή µικρής κλίµακας ανάπτυξη, µε συµµετοχή κυρίως τοπικών παραγόντων και προσαρµογή της πελατείας στις τοπικές συνθήκες. Ιδρυµατοποίηση (institutionalization) του τουρισµού, µε παρέµβαση και κυριαρχία εξωτοπικών παραγόντων στην αύξηση και τυποποίηση της προσφοράς, ώστε να προσαρµοστεί στα διεθνή πρότυπα. Ο Butler (1980) διαµόρφωσε ένα υποθετικό µοντέλο εξέλιξης µιας τουριστικής περιοχής. Σε αυτό το µοντέλο παρουσίασε έξι στάδια εξέλιξης του τουρισµού σε ένα προορισµό. Αυτά τα στάδια είναι: Η Εξερεύνηση (Exploration) Η Εµπλοκή (Involvement) Η Ανάπτυξη (Development) Η Εδραίωση (Consolidation) Ο Μαρασµός (Stagnation) Η Παρακµή (Decline) ή η Αναζωογόνηση (Rejuvenation) Σχεδιάγραµµα 1.4.1β: Υποθετική Εξέλιξη µιας Τουριστικής Περιοχής Αριθµός Τουριστών Ανακάλυψη ΚΡΙΣΙΜΟ ΣΗΜΕΙΟ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ Τοπικός Έλεγχος Καθιέρωση Μαρασµός Α B Γ Αναζωογόνηση Εδραίωση Παρακµή Ε Ανάπτυξη Εµπλοκή Εξερεύνηση Χρόνος 26

Πηγή: Butler (1980) Ο Butler θεωρεί ότι οι περισσότεροι τουριστικοί προορισµοί εκφράζονται από αυτό το µοντέλο (Andriotis, 2000). Μια σειρά µελετών δείχνουν ότι το µοντέλο κύκλου ζωής του Butler µπορεί να εφαρµοστεί σε διάφορους προορισµούς (Hovinen, 1981, Oglethorpe, 1984, Nelson & Wall, 1986, Williams, 1993). Οι Κοκκώσης και Τσάρτας (2001) βασιζόµενοι στις αναλύσεις των Greenwood (1972), Noronha (1975) και Pearce (1992, 1992 α ) διαµόρφωσαν ένα εξελικτικό µοντέλο τριών σταδίων τουριστικής ανάπτυξης (Εξερεύνηση, Ανάπτυξη, Κορύφωση) που ανά στάδιο εξετάζονταν τρεις παράµετροι: i. Οι αλλαγές στην τοπική κοινωνικοοικονοµική δοµή. iii i.. Οι παράγοντες που κατά κύριο λόγο συνέβαλαν σε αυτές τις αλλαγές. iii ii.. Τα χαρακτηριστικά της τουριστικής ανάπτυξης. Το µοντέλο αυτό αφορούσε κυρίως τις αγροτικές κοινότητες ή τα µικρά αστικά κέντρα της υπαίθρου, τις γεωγραφικά αποµονωµένες περιοχές και τα νησιά (Κοκκώσης & Τσάρτας, 2001: 37 40). 1.4.2 ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ Ο Wolfe (1958) αναγνώρισε την οικιστική ζώνη, τη ζώνη διαµονής τουριστών καθώς και την κεντρική εµπορική ζώνη. Ο Lavery (1971) αναγνώρισε συστατικά όπως η προβλήτα, η παραλιακή και η ξενοδοχειακή ζώνη, καθώς και την οικιστική ζώνη που ήταν πιο αποµακρυσµένη από αυτή που τοποθετούνταν οι ξενοδοχειακές µονάδες. Ο Weaver (1993) εστιάστηκε στα χαρακτηριστικά όπως η τοποθεσία και η εναλλαγή του αριθµού των ξενοδοχείων, ξενώνων και άλλων υποδοµών, και υπηρεσιών. Ο Weaver (1993) αναγνώρισε πέντε ζώνες εντατικής τουριστικής δραστηριότητας. Αυτές οι ζώνες είναι: i. Η ειδική τουριστική ζώνη (Specialized Tourist Zone) iii i.. Η κεντρική εµπορική ζώνη (Central Business District) iii ii.. Οι τοπικές γειτονιές (Local Neighborhoods) ivv. i. Η ζώνη θέρετρου (Resort Strip) 27

vv.. Οι Περιφερειακές Περιοχές (Rural Areas) Ο Weaver (1993) θεωρεί ότι η εντατική τουριστική δραστηριότητα στα νησιά παρατηρείται µόνο στην παράκτια ζώνη ή σε λίγες περιοχές που βρίσκονται µακριά από την ακτή. Το µοντέλο του Weaver σε ένα µεγάλο βαθµό συµπληρώνεται και από τις προσπάθειες άλλων ερευνητών. Ο Smith (1992) δηµιούργησε ένα υποθετικό µοντέλο ανάπτυξης τουριστικού θέρετρου, παραπλήσιο µε αυτό του Weaver (1993). Το µοντέλο του Smith (1992: 216) έχει ένα σχεδιασµένο πυρήνα περιτριγυρισµένο µε άναρχες υποδοµές διαµονής, εστίασης, επιχειρήσεων και οικιστικών περιοχών. Ο Meyer Arendt (1990) σχεδίασε ένα µοντέλο µορφολογικής εξέλιξης βάση του Κόλπου του Μεξικό. Αναγνώρισε ως πυρήνα της τουριστικής ανάπτυξης την Κεντρική Εµπορική Ζώνη (Central Business District) που διευρύνεται και προς τις δύο κατευθύνσεις για να καλύψει τη δηµιουργουµένη ζήτηση. 1.4.3 ΤΥΠΟΙ ΙΑΣΠΟΡΑΣ Ή ΑΛΛΟΓΕΝΟΥΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Σε ορισµένες περιοχές του κόσµου όπου ο τουρισµός θεωρείται ως το γενεσιουργό αίτιο των προβληµάτων ή της κοινωνικής αλλαγής, οι ιθύνοντες µε στόχο να αποφευχθεί η συνάντηση τουριστών και ντόπιων έχουν δηµιουργήσει τουριστικά γκέτο ή αλλιώς αλλογενείς περιοχές (Andriotis, 2000: 40). Η τουριστική ανάπτυξη σε λιγότερο ανεπτυγµένες χώρες, παραδοσιακά οργανώνεται µε τη µέθοδο της αλλογενούς ανάπτυξης (Enclave Development). Αυτού του τύπου η ανάπτυξη επιτρέπει στις κυβερνήσεις δυνητικά να επενδύουν περιορισµένους πόρους σε γεωγραφικά προσδιορισµένες και αποµονωµένες περιοχές, ενώ παράλληλα επιτρέπει την ανάπτυξη ενός προϊόντος που απευθύνεται κυρίως στην τουριστική αγορά της ύσης. Ένας σηµαντικός αριθµός λιγότερο ανεπτυγµένων κρατών έχει υιοθετήσει αυτή τη µέθοδο. Κάποιες από αυτές είναι η Ινδονησία, η οµινικανή ηµοκρατία και η Γκάµπια (Dobson & Snelgrove, 2005). O Goonatilake (1978: 7) ορίζει τις αλλογενείς περιοχές ως «µεµονωµένα νησιά της χώρας αποκλεισµένα και αποµακρυσµένα από τον υπόλοιπο πληθυσµό». Η µόνη επαφή και επικοινωνία που υπάρχει µεταξύ των τουριστών και των ντόπιων είναι 28

µέσω του εργαζόµενου ντόπιου προσωπικού στον τουρισµό. Ως συνέπεια, ξένες επιρροές διαφθοράς όπως ο αλκοολισµός, η πορνεία, η επαιτεία, ο τζόγος και η µόλυνση της κοινωνίας υποδοχής εξαλείφονται (Andriotis, 2000: 40). Η διασπορά την ανάπτυξης σε µία περιοχή θεωρείται ως «χρηστή αναπτυξιακή πολιτική για περιβαλλοντικούς λόγους, αφού η συγκέντρωση υποδοµής δίνει τη δυνατότητα για καλύτερο έλεγχο και υψηλότερο επίπεδο περιβαλλοντικής ποιότητας» (Inskeep, 1987: 122). Παρόλο που o αλλογενής τουρισµός µπορεί να προστατέψει καλύτερα την κοινωνία και το περιβάλλον, προωθεί µόνο µερικούς οικονοµικούς διαύλους στην τοπική και περιφερειακή κοινωνία σε σχέση µε τον εκτεταµένο τρόπο τουριστικής ανάπτυξης (Britton, 1982, Freitag, 1994). 1.5 ΕΝΝΟΙΑ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ O ορισµός του µάρκετινγκ, όπως αναφέρεται στα βιβλία, είναι: "H ανταλλαγή ενεργειών (αγαθά, υπηρεσίες, προγράµµατα) σε µια συµφωνηθείσα τιµή µε στόχο την ικανοποίηση των αναγκών των πελατών για την επίτευξη των τεθέντων στόχων". (Βιοτεχνικό Επιµελητήριο Αθηνών, 2007). Για πολλούς, το µάρκετινγκ είναι η διαδικασία της πώλησης, για άλλους είναι διαφήµιση και προώθηση. Ορισµένοι άλλοι ορίζουν το µάρκετινγκ ως έρευνα της αγοράς για τον εντοπισµό των αναγκών των καταναλωτών. Όλα αυτά, αλλά και κάτι περισσότερο, είναι το µάρκετινγκ (Πετρώφ, Τζωρτζάκης, & Τζωρτζάκη, 2002:41). Σύµφωνα µε τον Kotler (2000:52), το µάρκετινγκ είναι µία κοινωνική διαδικασία και µία διαδικασία διοίκησης, µε την οποία άτοµα και οµάδες αποκτούν ότι χρειάζονται και επιθυµούν µέσω της παραγωγής, της προσφοράς και της ανταλλαγής προϊόντων που έχουν αξία γι αυτούς, µε άλλα. Είναι αλήθεια ότι µεταπολεµικά και ειδικότερα από το έτος 1960 και µετά τόσο το εννοιολογικό περιεχόµενο του µάρκετινγκ, όσο και το πεδίο εφαρµογής του έχουν σε τέτοιο βαθµό διευρυνθεί, ώστε εκτός από την επιχείρηση, µε τη στενότερη έννοια του όρου, µπορεί, χωρίς άλλο, να χρησιµοποιηθεί και από οποιοδήποτε άλλο οργανισµό 29

(δηµόσια υπηρεσία, οργανισµό κοινής ωφέλειας, εκκλησία κ.λπ.), οργανωµένη κοινωνική οµάδα (οργάνωση, σύλλογο κ.λπ.) ή και από ένα άτοµο ακόµα, που επιθυµεί να µεταβιβάσει άµεσα ή έµµεσα την κυριότητα ή το δικαίωµα χρήσης ενός υλικού ή άυλου προϊόντος, δηλαδή ενός αγαθού ή µιας υπηρεσίας, και όχι µόνο σε τρίτους αντί κάποιου κέρδους, που µπορεί να είναι χρηµατικό, υλικό ή απλά και µόνο ιδεολογικό. Η έννοια του µάρκετινγκ έχει αποκτήσει βαθµιαία λειτουργικό χαρακτήρα, ο οποίος καθορίζεται από µια σειρά συνδυασµένων ενεργειών και συντονισµένων δραστηριοτήτων, που έχουν στο επίκεντρο τους τις ανταλλαγές που πραγµατοποιούνται µεταξύ των ενδιαφεροµένων µερών, δηλαδή µεταξύ πωλητών και αγοραστών. Οι ανταλλαγές αυτές αξιών δεν περιορίζονται µόνο σε υλικά ή άυλα προϊόντα, αλλά περιλαµβάνουν και άλλες αξίες, όπως είναι ο χρόνος που διαθέτει κανείς για να επιτύχει κάτι ή η ενέργεια που καταβάλλεται για την επίτευξη ενός στόχου, και τέλος τα αισθήµατα που τρέφει κανείς για κάποιο πρόσωπο ή πράγµα. Ακόµα περιλαµβάνει ιδέες και άτοµα. (INTERBOOKS, 2007) Στο βιβλίο των Holloway και Robinson (1995:17) αναφέρεται ο ορισµός που δίνει το Chartered Institute of Marketing ο οποίος περιγράφει το µάρκετινγκ ως µία διοικητική λειτουργία, η οποία οργανώνει και κατευθύνει όλες εκείνες τις επιχειρηµατικές δραστηριότητες που εµπλέκονται στην αξιολόγηση των αναγκών του πελάτη και στη µετατροπή της αγοραστικής δύναµής του σε αποτελεσµατική ζήτηση για συγκεκριµένο προϊόν ή υπηρεσία και στη µετακίνηση αυτού του προϊόντος ή της υπηρεσίας στον τελικό καταναλωτή ή χρήστη, έτσι ώστε να επιτευχθεί ο στόχος του κέρδους ή άλλο σύνολο αντικειµενικών στόχων από την εταιρία ή άλλον οργανισµό. Η Αµερικανική Ένωση Μάρκετινγκ, ορίζει το µάρκετινγκ ως τη «διαδικασία σχεδιασµού και εκτέλεσης της σύλληψης, τιµολόγησης, προώθησης και διανοµής ιδεών, αγαθών και υπηρεσιών για τη δηµιουργία ανταλλαγών που ικανοποιούν το άτοµο και τους στόχους της οργάνωσης» (Lewis και Chambers, 1989, από Gartner, 2001:446). Καθήκον του οργανισµού είναι να καθορίσει τις ανάγκες, τις επιθυµίες και τα ενδιαφέροντα των αγορών- στόχων και να προσφέρει την ικανοποίηση που επιθυµούν 30

πιο αποτελεσµατικά και πιο αποδοτικά από τους ανταγωνιστές, κατά τρόπο που διατηρεί ή βελτιώνει την ευηµερία των καταναλωτών και της κοινωνίας. (Kotler, 1994:26). Το µάρκετινγκ είναι ένα ολοκληρωµένο σύστηµα επιχειρηµατικών ενεργειών και δραστηριοτήτων που εφαρµόζουν µε κοινωνική υπευθυνότητα οι επιχειρήσεις, προκειµένου να διαπιστώσουν τις ανάγκες ή/και επιθυµίες της αγοράς, ώστε στη συνέχεια να προγραµµατίσουν και να αναπτύξουν προϊόντα που µπορούν να τις ικανοποιήσουν όσο το δυνατόν περισσότερο γίνεται, να τιµολογήσουν σωστά τα προϊόντα αυτά και τέλος να προκαλέσουν την κατάλληλη στιγµή µία έντονη ζήτησή τους, που θα διευκολύνει την απρόσκοπτη διάθεσή τους στους καταναλωτές ή χρήστες αντί κάποιου κέρδους, που µπορεί να είναι χρηµατικό, υλικό ή και ιδεολογικό ακόµα. (Ηγουµενάκης,1999:30) Όπως ανέφερε και ο Middleton (1994), «Πάνω απ όλα, το µάρκετινγκ αντανακλά ένα συγκεκριµένο σύνολο συµπεριφορών, και µία αίσθηση δέσµευσης από πλευράς διευθυντών και ανώτερων στελεχών (όχι µόνο των υπευθύνων µάρκετινγκ) που είναι κοινές σε όλους τους οργανισµούς στους οποίους το µάρκετινγκ παίζει σηµαντικό ρόλο». Υπάρχουν τέσσερα βασικά στοιχεία (Middleton & Hawkins,2004:40,41): Μία θετική, καινοτοµική και ιδιαίτερα ανταγωνιστική συµπεριφορά όσον αφορά τις συναλλαγές (σε εµπορικές και µη επιχειρήσεις). Μία διαρκής αναγνώριση ότι οι λειτουργίες της επιχείρησης πρέπει να στρέφονται γύρω από τα µακροπρόθεσµα συµφέροντα τόσο των πελατών όσο και των µετόχων. Μία συµπεριφορά που δεν κοιτάζει προς τα µέσα, είναι υπεύθυνη και σε θέση να ανταποκριθεί σε κάθε ανάγκη του εξωτερικού επιχειρηµατικού περιβάλλοντος στο οποίο λειτουργεί η επιχείρηση. Κατανόηση της ισορροπίας που πρέπει να επιτευχθεί µεταξύ της ανάγκης να εξασφαλιστούν κέρδη από τους υπάρχοντες πόρους και την εξίσου σηµαντική ανάγκη να προσαρµοστεί η επιχείρηση ώστε να εξασφαλίσει κέρδη στο µέλλον, αναγνωρίζοντας τα εµπόδια που δηµιουργεί το κοινωνικό και το φυσικό περιβάλλον.» 31

Το µάρκετινγκ δεν είναι µια έννοια άυλη που δεν πιάνεται και δε µετριέται. Αντίθετα, και σχεδιάζεται, και µετριέται ως προς τα αποτελέσµατα. Το µάρκετινγκ θα δείξει στον επιχειρηµατία ποιοι είναι οι πελάτες του, ποια τα ποιοτικά στοιχεία τους, δηλαδή από πού προέρχονται, ποια αγοραστική δύναµη έχουν, ποιες είναι οι προτιµήσεις τους, οι συνήθειές τους, και τόσα άλλα σηµαντικά χαρακτηριστικά. (Βιοτεχνικό Επιµελητήριο Αθηνών, 2007) Η γενική ιδέα του µάρκετινγκ δεν είναι στην πραγµατικότητα τίποτε άλλο παρά µία επιχειρηµατική φιλοσοφία που στοχεύει αποκλειστικά και µόνο στον ολοκληρωτικό προσανατολισµό της επιχείρησης στον καταναλωτή ή χρήστη και κατ επέκταση στα αγαθά και τις υπηρεσίες που παράγει ή/και προσφέρει σε αυτόν µε διάφορους τρόπους.(ηγουµενάκης, 1999:25,26) 1.6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ Το προϊόν που το τουριστικό µάρκετινγκ προσπαθεί να προωθήσει στην τουριστική αγορά είναι ο τουρισµός. Οι περισσότερες τουριστικές επιχειρήσεις πιστεύουν ότι το τουριστικό προϊόν που πουλούν στους πελάτες τους είναι χρήσιµο σε αυτούς, δηλαδή ικανοποιεί συγκεκριµένες τουριστικές τους ανάγκες ή επιθυµίες. Αυτοί όµως που αναλαµβάνουν να πουλήσουν το τουριστικό προϊόν, πρέπει να µεριµνήσουν ώστε αυτό πραγµατικά να ικανοποιεί τουριστικές ανάγκες ή επιθυµίες της πελατείας τους. εν αρκεί για έναν τουρ οπερέιτορ να πουλήσει οποιαδήποτε πακέτα διακοπών του αποφέρουν τα µεγαλύτερα κέρδη και αυτό γιατί έχει µία ηθική ευθύνη απέναντι της πελατείας του: να ικανοποιήσει όσο το δυνατό καλύτερα γίνεται τις τουριστικές ανάγκες ή επιθυµίες της, έτσι ώστε να τον προτιµήσει και την επόµενη φορά που θα πάει διακοπές. Αυτή άλλωστε είναι και η πεµπτουσία του µάρκετινγκ. (Ηγουµενάκης, 1999:98) Τουριστικό Μάρκετινγκ είναι η διαδικασία ιοίκησης (management process) µέσω της οποίας οι Οργανισµοί και οι επιχειρήσεις Τουρισµού προσδιορίζουν τους τουρίστες της επιλογής τους, επικοινωνούν µε αυτούς για να εξακριβώσουν και να επηρεάσουν τις ανάγκες, τις επιθυµίες και τα κίνητρά τους, µε απώτερο σκοπό τη 32

διαµόρφωση και την προσαρµογή των τουριστικών τους προϊόντων. (Οικονοµικό Πανεπιστήµιο Αθηνών,2007) Το τουριστικό µάρκετινγκ είναι οι συστηµατικές και συντονισµένες ενέργειες που απορρέουν από την εκτέλεση προγράµµατος επιχειρησιακής πολιτικής στην τουριστική επιχειρησιακή µονάδα (άσχετα αν αυτή είναι µία τουριστική επιχειρησιακή µονάδα ιδιωτικού, δηµόσιου, εθνικού ή περιφερειακού ενδιαφέροντος ή διεθνούς αντικειµένου). Οι συστηµατικές και συντονισµένες αυτές ενέργειες του τουριστικού µάρκετινγκ γίνονται µε σκοπό την επίτευξη της µεγιστοποίησης της ικανοποίησης των αναγκών διαφόρων προσδιορισµένων οµάδων καταναλωτών και κατά τέτοιο τρόπο, ώστε, η τουριστική επιχείρηση να απολαµβάνει αντίστοιχη ωφέλεια ή οικονοµικό κέρδος. (Τσακλαγκάνος, 2001:612) Σύµφωνα µε τους Boone και Kurtz, (1992:21), το τουριστικό µάρκετινγκ στοχεύει σε ένα συγκεκριµένο γκρουπ καταναλωτών και τους αφιερώνει όλες του τις προσπάθειες. Η στρατηγική µάρκετινγκ σχεδιάζεται για να ικανοποιήσει συγκεκριµένες ανάγκες και προτιµήσεις των γκρουπ αυτών των καταναλωτών. Αυτό που πρέπει να κατανοήσουµε σύµφωνα µε τους Holloway και Robinson (1995:26) όσον αφορά το τουριστικό µάρκετινγκ, είναι πως, από τη στιγµή που ο τουρισµός δεν είναι προϊόν, αλλά υπηρεσία, οι ανάγκες διαφέρουν από αυτές των υλικών αγαθών. Υπάρχουν τέσσερις κύριοι παράγοντες που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη (Holloway & Robinson 1995): Η άυλη φύση Η ετερογένεια Η ευπάθεια Η αδιαιρετότητα Ο Ηγουµενάκης (1999,81-91) αναφέρει τις ίδιες ιδιαιτερότητες και κάποιες επιπλέον που είναι οι εξής: Η αλληλεξάρτηση των τουριστικών υπηρεσιών Το υψηλό σταθερό κόστος στην παραγωγή τουριστικών υπηρεσιών 33

Οι Σιταράς και Τζένος (2004:29), αναφέρουν ότι το τουριστικό προϊόν εντάσσεται στο µάρκετινγκ υπηρεσιών και έχει υψηλό δείκτη ευαισθησίας, γιατί στην αλυσίδα των προσφερόµενων υπηρεσιών ή όσων θα επηρεάσουν τις εντυπώσεις του τουρίστα συµµετέχουν πάρα πολλοί, επαγγελµατίες και µη. Αν ένας από αυτούς προσφέρει µια κακή υπηρεσία, η ζηµιά µπορεί να εξαπλωθεί σε όλους. Σύµφωνα µε τους Πετρώφ κ.ά. (2002:541), είναι δύσκολο να παράγουµε, να επιτύχουµε και να διατηρήσουµε ένα διαφορετικό πλεονέκτηµα, αλλά για τις υπηρεσίες η πρόκληση είναι ακόµα µεγαλύτερη. Η άυλη υπόσταση της υπηρεσίας, και κατά συνέπεια και του τουρισµού, και ο κεντρικός ρόλος τον οποίο παίζουν οι άνθρωποι που τις προσφέρουν είναι οι κύριες αιτίες αυτής της δυσκολίας, αλλά υπάρχουν κι άλλες, όπως (Πετρώφ κ.ά., 2002): Η άυλη υπόσταση ελαχιστοποιεί τη διαφοροποίηση εν υπάρχει σχεδόν καθόλου προστασία προνοµίου ευρεσιτεχνίας Οι ελάχιστοι φραγµοί εισόδου επιτρέπουν σε ανταγωνιστές να καθιερώσουν και να αντιγράψουν επιτυχηµένες πρωτοβουλίες. Έτσι, κάθε νεωτερισµός οδηγεί στη µίµηση Είναι δύσκολο να ελεγχθεί το σηµείο προσέγγισης µε τον πελάτη Η ποιότητα της υπηρεσίας δεν είναι σταθερή Είναι δύσκολο να βελτιωθεί η παραγωγικότητα και να µειωθεί το κόστος για τον καταναλωτή. Ο ρόλος του µάρκετινγκ στην τουριστική βιοµηχανία, σε ανταπόκριση της φύσης και των ιδιαιτεροτήτων που παρουσιάζει η προσφορά τουριστικών υπηρεσιών, είναι (Ηγουµενάκης, 1999:93): Να διαχειριστεί ή να επηρεάσει τις πωλήσεις τουριστικών υπηρεσιών επί µίας συστηµατικής, συνεχούς ηµερήσιας ή εβδοµαδιαίας βάσης Να εκµεταλλευτεί την κανονική ηµερήσια ροή της διαθέσιµης και αδιαχώριστης παραγωγικής της δυνατότητας Να προκαλέσει τις πρόσθετες ή οριακές πωλήσεις που δηµιουργούν εισόδηµα αντί πολύ µικρού επιπλέον κόστους. Σύµφωνα µε τους Berkowitz, Kernin, και Rudelius (1989) (όπως αναφέρεται στον Gartner, 2001:451)Υπάρχουν τέσσερις συνθήκες που είναι απαραίτητες για να 34

υπάρξει µάρκετινγκ: δύο ή περισσότερα µέρη(συνήθως αγοραστής και πωλητής) των οποίων οι ανάγκες δεν έχουν ικανοποιηθεί, η αµφίδροµη επιθυµία και δυνατότητα ικανοποίησης των αναγκών αυτών, η επικοινωνία µεταξύ των µερών, και ένα αντάλλαγµα. Ο κορµός γνώσης του τουριστικού µάρκετινγκ, πρέπει σταθερά να βασίζεται σε πέντε απόψεις της προσφοράς και ζήτησης στην τουριστική βιοµηχανία, κάθε µία από τις οποίες έχει κοινά χαρακτηριστικά που συνδυάζονται για να δώσουν στην εφαρµογή του τουριστικού µάρκετινγκ όχι µόνο ξεχωριστό στυλ, αλλά και ιδιαιτερότητα στον τρόπο µε τον οποίο προσεγγίζει τα διάφορα προβλήµατα που καλείται να αντιµετωπίσει. Αυτές είναι (Middleton, 1988): Η φύση της ζήτησης τουριστικών υπηρεσιών Η φύση της προσφοράς τουριστικών υπηρεσιών Οι τουριστικές υπηρεσίες και οι τιµές στις οποίες προσφέρονται Τα χαρακτηριστικά της προώθησης που χρησιµοποιούνται για να επηρεάσουν την προσφορά τουριστικών υπηρεσιών Τα χαρακτηριστικά της διανοµής που χρησιµοποιούνται για να διευκολύνουν τη ζήτηση τουριστικών υπηρεσιών. Βάση των παραπάνω, ακολουθούν τρεις προτάσεις για το τουριστικό µάρκετινγκ (Middleton, 1988) : II.. Οι τουριστικές υπηρεσίες σχεδιάζονται, παράγονται και προωθούνται στην τουριστική αγορά για να ικανοποιήσουν συγκεκριµένες τουριστικές ανάγκες ή επιθυµίες των ανθρώπων εκείνων που θέλουν αλλά και µπορούν να τις ικανοποιήσουν. IIII.. Οι τουριστικές υπηρεσίες έχουν µεταξύ άλλων τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του φθαρτού και αδιαχώριστου που συνεπάγονται µια διαφορετική εφαρµογή των µεταβλητών του µίγµατος µάρκετινγκ. IIIIII.. Το τουριστικό µάρκετινγκ διαµορφώνεται και καθορίζεται από τη φύση της ζήτησης και τα λειτουργικά χαρακτηριστικά των βιοµηχανιών που κάνουν την προσφορά. Οι µορφές προώθησης και διανοµής που χρησιµοποιούνται για τις τουριστικές υπηρεσίες έχουν επίσης τα δικά τους χαρακτηριστικά που ξεχωρίζουν τη χρήση τους συγκριτικά µε άλλες βιοµηχανίες. 35

Ο συνδυασµός των τριών αυτών προτάσεων είναι αυτός που κάνει το τουριστικό µάρκετινγκ να διαφέρει από τις υπόλοιπες µορφές µάρκετινγκ που εφαρµόζονται. Τα κύρια στάδια που ακολουθούνται κατά κανόνα από τις τουριστικές επιχειρήσεις τόσο στο µάρκετινγκ τουριστικών υπηρεσιών όσο και στο µάρκετινγκ τουριστικών αγαθών είναι πέντε (Ηγουµενάκης,1999:96): Έρευνα µάρκετινγκ και ανάλυση Επιχειρηµατική στρατηγική και προγραµµατισµός µάρκετινγκ Προγραµµατισµός καµπάνιας και προϋπολογισµός δαπανών Κατάρτιση προγραµµάτων δράσης Αξιολόγηση αποτελεσµάτων και έρευνα σε επίπεδο αγοραστή 1.7 Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ Για να µπορέσει το τουριστικό µάρκετινγκ να επηρεάσει τον τουρίστα, θα πρέπει να καταφέρει να µπει στην ψυχολογία του και να την εξετάσει διεξοδικά για να γίνει αντιληπτό τι έχει ανάγκη να του προσφέρουν οι διακοπές και τι όχι. Η Ψυχολογία είναι η επιστήµη που µελετάει την ανθρώπινη συµπεριφορά σε όλες τις όψεις του κοινωνικού, πολιτικού και εργασιακού βίου. (Πάντειο Πανεπιστήµιο,2007) Στα πλαίσια µιας δυναµικής προσέγγισης της τουριστικής ζήτησης, οι κοινωνικοοικονοµικοί παράγοντες ερµηνεύουν µερικώς τη συµπεριφορά των καταναλωτών. Γι αυτό συµπληρώνονται από τους υποκειµενικούς ή κοινωνικο-ψυχολογικούς παράγοντες, οι οποίοι καθορίζουν τις προτιµήσεις και τις επιθυµίες των τουριστών έναντι του προϊόντος. (Βαρβαρέσος, 2003:105) Στην αρχή του µαζικού τουρισµού, υπήρχε η αντίληψη ότι για να καταφέρει κανείς να πουλήσει διακοπές, θα έπρεπε να ξεπεράσει τρεις ουσιαστικές φοβίες (Holloway & Robinson, 1995:19): Τη φοβία για τις πτήσεις Τη φοβία για τον ξένο τρόπο διατροφής Τη φοβία για τους ξένους 36

Οι πρώτοι διοργανωτές διακοπών στο εξωτερικό έθεσαν ως βασικές προϋποθέσεις για δράση µάρκετινγκ την προσπάθεια εφησυχασµού και την ανάληψη έρευνας. (Holloway & Robinson, 1995:19) Οι Hershel και Sarbin (1978:200), εξετάζοντας την τουριστική βιοµηχανία υπό την οπτική γωνία του µάρκετινγκ, υπογραµµίζουν ότι: «θα πρέπει να γνωρίζουµε όχι µόνο τι επιθυµεί ο τουρίστας και σε τι είναι ευαίσθητος, αλλά τι δεν του αρέσει και τι δεν τον ενδιαφέρει». Ο Leiper (1984:249-253) λέει ότι: «Οι διακοπές είναι σε θέση να ενεργοποιήσουν ένα σηµαντικό αριθµό µεταβολών σχετικά µε τον τρόπο ζωής, την έκφραση του προσώπου, τη συµπεριφορά κλπ. Επιτρέπουν στα άτοµα µία προσωρινή αποµάκρυνση από καταστάσεις που επηρεάζουν κατά κύριο λόγο την καθηµερινή τους ζωή». Ο Crompton (1979:408-424), από µία έρευνα που είχε διεξαγάγει σ έναν αριθµό ατόµων σχετικά µε τις διακοπές, διαπιστώνει ότι ένα από τα κύρια κίνητρά τους ήταν να ξεφύγουν από τη ρουτίνα, δηλαδή να αλλάξουν ουσιαστικά περιβάλλον, εργασιακό ή οικογενειακό ή και τα δύο ταυτόχρονα. Τα βαθύτερα αίτια που εµπεριέχονται στη λέξη «ρουτίνα» οριοθετούν ταυτόχρονα και τα κίνητρα της τουριστικής µετακίνησης. Ο Crompton (1979) διακρίνει τα ακόλουθα επτά κοινωνικο-ψυχολογικά κίνητρα (Βαρβαρέσος, 2003:107): Την απόδραση από ένα περιβάλλον που χαρακτηρίζεται ως κοινότυπο Την ανακάλυψη και την εκτίµηση του εαυτού µας Την ανάπαυλα Το γόητρο Τη χαλάρωση Τη σύσφιξη των οικογενειακών δεσµών Τη διεύρυνση των κοινωνικών σχέσεων. Ουσιαστικά όλες οι πληροφορίες που µας δίνουν τα αποτελέσµατα από τις αναφερθείσες µελέτες, βοηθούν στον προγραµµατισµό του τουριστικού µάρκετινγκ. 37