ΥΠΕΡ TO ΠEPIOΔIKO TΩN SUPER MARKETS XAΛKIAΔAKH ΤΕΥΧΟΣ 65 ΑΝΟΙΞΗ 2013 ΔΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ΔΩΡΕΑΝ ΧΕΛΙΔΟΝΙΣΜΑ Το μελωδικό καλωσόρισμα της άνοιξης Σταμναγκάθι Από την κουζίνα των φτωχών στα "γκουρμέ" εστιατόρια Τα κάλαντα του Λαζάρου και οι Λαζαρίνες Οι Ναζί είχαν ρημάξει την Κρήτη
Στη Χαλκιαδάκης Α.Ε. δεν γερνάμε ωριμάζουμε! Αν η Χαλκιαδάκης Α.Ε. ήταν άνθρωπος, θα ήταν στα καλύτερά του: φέτος θα έσβηνε 33 κεράκια και θα ήταν ευτυχής που έχει φτιάξει μία τεράστια οικογένεια με 950 μέλη! Κι αυτός ο άνθρωπος με μεγάλη συγκίνηση θα αποχαιρετούσε από την καθημερινότητά του ανθρώπους με τους οποίους μαζί μεγάλωσε και χάρη και στη δική τους συμβολή απέκτησε τη μεγαλύτερη «οικογένεια» στην Κρήτη! Μ ε χαρά και συγκίνηση, όλοι εμείς στη Χαλκιαδάκης Α.Ε. βλέπουμε συναδέλφους να συνταξιοδοτούνται έχοντας διανύσει μία μακρά πορεία δίπλα μας έχοντας περάσει τη μισή ζωή τους στην οικογένειά μας Μετά από 30 χρόνια η Βαγγελιώ μας άφησε τις αγορές του τμήματος νοικοκυριού κι έγινε full time νοικοκυρά, μετά από 29 χρόνια η Μαρίνα ξεκουράζεται, μετά από 27 χρόνια η Φρόσω απολαμβάνει τα εγγόνια της και ο Μανόλης ο δικός μας Ντουντούκας - χαίρεται το πρωινό καφεδάκι του στην παραλία χωρίς να έχει δρομολόγιο για κάποιο μαγαζί. Ο αγαπημένος μας Αντώνης άφησε την πύλη και «βολτάρει», ενώ ο Γιάννης, η Μαρία, ο Μύρων και η Λίλυ κακομαθαίνουν τα εγγόνια τους Ευχόμαστε και οι υπόλοιποι να αξιωθούμε να γίνουμε συνταξιούχοι, αλλά προπάντων να φύγουμε από τον εργασιακό χώρο μας έχοντας πολλές καλές στιγμές να θυμηθούμε και νιώθοντας ότι άξιζε τον κόπο η προσπάθειά μας. Όταν οι συνταξιούχοι φεύγουν συγκινημένοι και περήφανοι για την πορεία τους αγκαλιάζοντας συναδέλφους και προϊστάμενους τότε η ανθρώπινη υπόσταση της Χαλκιαδάκης Α.Ε. χαμογελάει και καμαρώνει την οικογένειά της
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 6 Οι προτάσεις μας 8 Τα ΝΕΑ μας 10 Φωτογραφήματα του Νίκου Ψιλάκη 18 Εκπλήξεις και δώρα 20 Διατροφή και Πάσχα 22 Mια φωτογραφία-ένα ποίημα της Έφης Ψιλάκη 26 Mια φωτογραφία-μια ιστορία της Έφης Ψιλάκη 32 ΧΕΛΙΔΟΝΙΣΜΑ Το μελωδικό καλωσόρισμα της άνοιξης του Γ. Ν. Αικατερινίδη 10 32 38 Σταμναγκάθι Από την κουζίνα των φτωχών στα "γκουρμέ" εστιατόρια του Νίκου Ψιλάκη 46 Τα κάλαντα του Λαζάρου και οι Λαζαρίνες της Έφης Ψιλάκη 56 ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ της Έφης Ψιλάκη 62 Οι πυραμίδες της Κισάμου του Νίκου Ψιλάκη 68 Οι ΝΑΖΙ είχαν ρημάξει την Κρήτη του Κωστή Μαμαλάκη 74 Οι αυθεντικοί βρακοφόροι του Κρούστα του Νίκου Ψιλάκη 62 22 38 68 46 Tριμηνιαία έκδοση των Σ/M XAΛKIAΔAKH τηλ. 2810 824 140 1o χιλ. Γαζίου-Κρουσώνα 7005 Ηράκλειο www.xalkiadakis.gr Διανέμεται δωρεάν από τα καταστήματα της εταιρείας Yπεύθυνος σύμφωνα με το νόμο: ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΧΑΛΚΙΑΔΑΚΗ Eκδοτική φροντίδα: Tμήμα Δημοσίων Σχέσεων της A.E. XAΛKIAΔAKH Φωτογραφία εξωφύλλου: ΕΦΗ ΨΙΛΑΚΗ Σύμβουλος έκδοσης: NIKOΣ ΨIΛAKHΣ Yπεύθυνοι Δημοσίων Σχέσεων της A.E. XAΛKIAΔAKH: ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΧΑΛΚΙΑΔΑΚΗ ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗΣ Σχεδίαση εντύπου: NIKOΣ NTPETAKHΣ Φωτοστοιχειοθεσία Mακέτες - Eκτύπωση: TYΠΟΚΡΕΤΑ BI.ΠE. Hρακλείου Tηλ. 2810 380882 FAX: 2810 380887 Tα κείμενα που δημοσιεύονται δεν εκφράζουν κατ ανάγκην και την άποψη της εταιρείας ή του περιοδικού.
oi ΠΡΟτΑσΕΙσ ΜΑσ Η σειρά προϊόντων περιποίησης Pura Vita κέρδισε τις καρδιές σας σε χρόνο ρεκόρ. Έγιναν Νο1 σε πωλήσεις προϊόντα στη κατηγορία τους και ανταποκρινόμενοι στην εμπιστοσύνη σας εμπλουτίσαμε τη σειρά με νέους κωδικούς. Εκτός από το Οικογενειακό Σαμπουάν με Χαμομήλι, κυκλοφόρησε νέα σειρά Σαμπουάν με υπέροχα αρώματα και μοναδικά εκχυλίσματα. Ολοκληρώστε την καθημερινή περιποίηση των μαλλιών σας με τα Conditioner Pura Vita σε δύο τύπους: για κανονικά ξηρά και για βαμμένα μαλλιά. Επιπλέον εκτός από τα μοσχομυριστά κρεμοσάπουνα Pura Vita Μέλι- Γάλα, Καρύδα και Aloe Vera, τώρα θα βρείτε την μοναδική υφή και απαλότητα τους σε ακόμα οικονομικότερη λύση αποκλειστικά από τα σούπερ μαρκετ Χαλκιαδάκης με τα ανταλλακτικά κρεμοσάπουνα σε συσκευασία ενός λίτρου. Καφές φίλτρου Χαλκιαδάκης Fizz! To Κρητικό trendy ποτό Η Ένωση Πεζών καινοτομεί με μία καλοκαιρινή πρόταση γεμάτη φρεσκάδα! Το νέο ποτό Fizz βασίζεται στο κρασί και έχει τέσσερις δροσιστικές γεύσεις για να σας φτιάξει τη διάθεση: καρπούζι, ροδάκινο, κεράσι και μήλο σε συνδυασμό με κρασί της Ένωσης Πεζών σε ένα σούπερ καλοκαιρινό μπουκάλι δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τα γνωστά Ready to Drink ποτά των πολυεθνικών brands. Η οικογένειαpura Vita μεγαλώνει!!! Φτιάξε το δικό σου κηπούλι Όλη η σειρά προϊόντων Pura Vita παράγεται αποκλειστικά για την αλυσίδα Χαλκιαδάκης από την ελληνική εταιρεία FARCOM στη Θεσσαλονίκη και προσφέρει την καλύτερη σχέση ποιότητας τιμής: είναι μία επιλογή για το «Έξυπνο Καρότσι» σας! Τον ελληνικό καφέ Χαλκιαδάκη το δοκιμάσατε και τον κάνατε συνήθεια Τώρα για τους λάτρεις της καφετιέρας κυκλοφόρησε Καφές Φίλτρου Χαλκιαδάκη σε 3 απολαυστικά αρώματα: φουντούκι, βανίλια και κλασική γεύση. Η νέα μας πρόταση τυποποιείται από την εταιρεία Αρχοντάκης στα Χανιά και σας προσφέρεται σε σταθερά χαμηλή τιμή. Δοκιμάστε τον και απολαύστε ένα αρωματικό φλιτζάνι καφέ Σε επιλεγμένα καταστήματα Χαλκιαδάκης θα βρείτε μία πλήρη σειρά σπόρων της Βιοφυτ για να φτιάξετε το δικό σας «κηπούλι»: σπόροι λαχανικών, φρούτων αλλά και λουλουδιών θα σας δώσουν μία οικονομική και δημιουργική λύση για τα παρτέρια ή τις γλάστρες σας. Απολαύστε μαζί με τα παιδιά σας την εμπειρία της σποράς και της συγκομιδής και νιώστε περήφανοι παραγωγοί των δικών σας προϊόντων! Τυρί - τυράκι με σφραγίδαεμπιστοσύνης Χαλκιαδάκη Η οικογένεια προϊόντων εμπιστοσύνης Χαλκιαδάκη μεγαλώνει: τώρα αποκλειστικά στα καταστήματά μας θα βρείτε μία πλήρη σειρά κίτρινων τυποποιημένων τυριών υψηλής ποιότητας και θρεπτικής αξίας σε σταθερά χαμηλή τιμή. Γνήσια gouda, edam, emmental, regato και Mix τυριών για απολαυστικά τοστάκια, σνακ, μακαρονάδες και πίτσες! Τυποποιούνται από την πιστοποιημένη ελληνική εταιρεία Leader και σας προσφέρονται σε συσκευασία που ανοίγει και ξανακλείνει. 6
τανεαμασ facebook: https://www.facebook.com/xalkiadakis.gr http://www.e-cert.gr/xalkiadakis Tα super market Χαλκιαδάκης κατακτούν τα social media! Ασφαλή προϊόντα για μας και τα παιδιά μας! Από το χωράφι στο ράφι: προσοχή... στη διαδρομή. Εδώ και μερικούς μήνες, από τις αρχές Νοεμβρίου 2012, τα super market Xαλκιαδάκης εγκαινίασαν τη δυναμική τους παρουσία στον κόσμο της κοινωνικής δικτύωσης, με στόχο την πιο άμεση και ολοκληρωμένη επικοινωνία και -κατ' επέκταση- την αρτ ιότερη εξυπηρέτηση των πελατών τους. Πιο συγκεκριμένα, ξεκίνησε η παρουσία της επίσημης σελίδας μας στο facebook η οποία πλέον ενημερώνεται και παρακολουθείται σε καθημερινή βάση, 24 ώρες την ημέρα, 7 ημέρες την εβδομάδα. Αυτό στην πράξη σημαίνει ένα πλήθος πλεονεκτημάτων για τους πελάτες των super market που διατηρούν λογαριασμό στο facebook και είναι φίλοι της σελίδας. Πλεονεκτήματα, όπως: Διαδραστική επικοινωνία σχεδόν σε πραγματικό χρόνο με τη διοίκηση και το προσωπικό των super market. Άμεση αναφορά και σχολιασμός για οποιοδήποτε θέμα, απορία ή διευκρίνηση που αφορούν την εταιρία και τα προϊόντα μας. Παράθεση ιδεών, προβληματισμών και προτάσεων, καθώς και αναφορά γενικότερων θεμάτων (π.χ. δραστηριότητες κοινωνικής ευαισθητοποίησης, συλλογικών δράσεων, περιβαλλοντικής αφύπνισης, ψυχαγωγικές/εκδρομικές προτάσεις κ.λπ.) Δυνατότητα άμεσης επικοινωνίας και δημιουργίας συζητήσεων με άλλους πελάτες των super market, καθώς και με όλη την κοινότητα των φίλων της εταιρίας στο facebook. Άμεση ενημέρωση για τις προσφορές, τα νέα, τις δραστηριότητες, και τις εκδηλώσεις της εταιρίας. Παράλληλα, τα super market Χαλκιαδάκης αποκτούν νέες δυνατότητες επικοινωνίας με τους καταναλωτές αφού πλέον επικοινωνούν άμεσα μαζί τους για οποιαδήποτε θέμα, καθώς και επίλυση αποριών και συγκεκριμένων προβλημάτων που τυχόν προκύπτουν. Φυσικά, η παρουσία των super market στον ψηφιακό κόσμο δε σταματά εδώ! Έχει ήδη προγραμματιστεί για το άμεσο μέλλον η παρουσία μας και σε άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η ανάπτυξη της επικοινωνίας μέσω e-mail, καθώς και η αναβάθμιση του site μας έτσι ώστε να γίνει ακόμα πιο δυναμικό και διαδραστικό με τους πελάτες μας. Τέλος, να αναφέρουμε πως ο σχεδιασμός, η υλοποίηση και η διαχείριση του ψηφιακού εγχειρήματος των super market Χαλκιαδάκης γίνεται από την εταιρία Baked Web Strategy σε συνεργασία πάντα με τα τμήματα marketing και επικοινωνίας της εταιρίας. Γίνετε και εσείς φίλος στη σελίδα των super market Χαλκιαδάκης στο facebook: https://www.facebook.com/xalkiadakis.gr 8 facebook Όλοι εμείς οι εργαζόμενοι στα Super markets Χαλκιαδάκης προσπαθούμε καθημερινά να φτάνει μόνο το καλύτερο στα χέρια σας, ο καθένας από το δικό του χώρο ευθύνης. Από το τμήμα αγορών, τους ανθρώπους της κεντρικής αποθήκης, τους οδηγούς των φορτηγών και φυσικά όλους τους εργαζόμενους των καταστημάτων, όντας και οι ίδιοι καταναλωτές. Ωστόσο, μετά την ολοκλήρωση των αγορών, η έγκαιρη και σωστή μεταφορά τους στον κατάλληλο χώρο φύλαξης ή κατανάλωσης αποτελεί βασικό στοιχείο για την υγιεινή των τροφίμων και κατ επέκταση τη δική σας ασφάλεια. Προϊόντα ιδιαίτερα ευαίσθητα, προερχόμενα κυρίως από ψυγεία, όπως γαλακτοκομικά, τυροκομικά, αλλαντικά, κρέας, πουλερικά, κατεψυγμένα, φρούτα και λαχανικά, χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή κατά τη μεταφορά τους και γρήγορη επανατοποθέτηση σε κατάλληλους χώρους φύλαξης, όπως ψυγεία και καταψύκτες. Η χρήση ισοθερμικής τσάντας ελαχιστοποιεί τους κινδύνους αλλοίωσης νωπών ή καταψυγμένων τροφίμων, ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες, εφόσον η μεταφορά γίνει σε εύλογο χρονικό διάστημα. Η Χαλκιαδάκης Α.Ε. πρώτη στο χώρο των super market στην Ελλάδα από το 2004 εφάρμοσε συστήματα διασφάλισης ποιότητας των προϊόντων. Τον Απρίλιο του 2013 επαναπιστοποιήθηκε από το φορέα πιστοποίησης DQS για την τήρηση προγραμμάτων Ποιότητας, Υγιεινής και Ασφάλειας τροφίμων σύμφωνα με τα πρότυπα ISO 22000 και ISO 9001. Μέχρι σήμερα ακολουθεί πιστά και βελτιώνει όλες τις απαραίτητες διαδικασίες παραλαβής, συντήρησης, αποθήκευσης και διακίνησης τροφίμων, ώστε να φτάνει πάντα το καλύτερο στα χέρια σας. Super market Χαλκιαδάκης Το όνομα που εμπιστεύεστε! 9
N ΦΩΤΟΓΡΑΦΗΜΑΤΑ ΦωΤΟΓρΑΦIΕΣ & ΚΕIΜΕΝΑ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ Κατέβηκαν οι ρίζες πιο βαθιά, κατάφεραν να ραγίσουν τον βράχο, ρούφηξαν τη ζωή μέσα από το μεδούλι της πέτρας. Πού βρίσκει χρώματα κι ανθεί; Έτσι που ριζοβόλησε πάνω στην πέτρα φαίνεται πως έγινε πέτρα κι εκείνη. Είναι μια ταπεινή χαρουπιά φυτρωμένη στη "σκισμάδα του βράχου" κατά πως λέει κι ο ποιητής της ρωμιοσύνης για τα κυκλάμινά του. Κατέβηκαν οι ρίζες πιο βαθιά, κατάφεραν να ραγίσουν τον βράχο, ρούφηξαν τη ζωή μέσα από το μεδούλι της πέτρας. Δέντρο φιλιωμένο με την Κρήτη, σάρκα από τη σάρκα της, πηγή πλούτου σε άλλους καιρούς, τότε που τα χαρούπια έφερναν ελπίδα και εισόδημα στους Κρητικούς. Ήταν τότε που πρασίνιζαν οι χαλέπες κι οι ξέρες, που κάθε γωνιά ήταν και μια μαρτυρία του αγώνα για την επιβίωση. Θυμάμαι πάλι τον ποιητή με το κυκλάμινό του. Το έκανε λιανοτράγουδο για να μας πει πως έτσι είναι κι ο Έλληνας. ριζώνει "στου βράχου τη σκισμάδα" μα καταφέρνει πάντα να βρίσκει χρώματα ν' ανθεί και μίσχο να σαλεύει. Κι αν τον ρωτήσεις πώς γίνεται τούτο το θαύμα, πάλι με τα λόγια του ρίτσου θα σου απαντήσει: Μέσα στο βράχο σύναξα το γαίμα στάλα-στάλα μαντήλι ρόδινο έπλεξα κι ήλιο μαζεύω τώρα. Όταν ερωτοτροπεί ο ήλιος με τις κουτσουνάδες... Ακόμη και φέτος, που οι βροχές ήταν λίγες, η κρητική φύση σκόρπισε απλόχερα τα χρώματα στην παλέτα της. Ξέκλεψα λίγο χρόνο, ανηφόρισα στα ψηλώματα, εκεί που ο ήλιος ερωτοτροπεί με τις κουτσουνάδες.* *Κουτσουνάδα: μήκων η ροιάς. Άνθος και βότανο, χορταρικό μοναδικό σε γεύση. Κάποτε έβαζαν τα κόκκινα πέταλα στο λάδι κι έφτιαχναν γιατρικό για το βήχα. 10 11
N ΦωΤΟΓρΑΦIΕΣ & ΚΕIΜΕΝΑ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ ΥΠΕΡ ΑΝΟΙΞΗ 2013 12 Τα κρίνα της Νεάπολης... Κάπως έτσι έρχεται κάθε χρόνο το Μεγαλοβδόμαδο. Με τις λουλουδιασμένες αυλές να πλέκουν στεφάνια στην άνοιξη, με τα κρίνα να γίνονται άλλοτε παιγνίδι στα χέρια των παιδιών, άλλοτε σάλπιγγες στα στόματα των αγγέλων, κι άλλοτε περισσεύματα ψυχής που οδηγούνται στις εκκλησιές και στα ξωμονάστηρα. Πλέκουν στεφάνια στον Εσταυρωμένο, απλώνουν το λευκό της αγνότητας δίπλα στα αναμμένα κεριά του πάθους και της Ανάστασης. Τίποτα πιο απλό και πιο όμορφο από το να ακούς την καμπάνα της Μεγάλης Παναγιάς, της Πρωτοκλησιάς της Νεάπολης, και να βλέπεις σε μιαν άκρα της πλατείας μιαν αρχόντισσα φορτωμένη με κρίνα. Έτσι γιατί τα λουλούδια μπορούν να κάνουν ακόμη και το πιο ταπεινό αντικείμενο να μοιάζει με πολύτιμο θεματοφύλακα της ελπίδας....και του Μυλοποτάμου! Κι άλλοι κρίνοι. Αυτή τη φορά στα ορεινά του Μυλοποτάμου. Βαλμένα με τάξη σε μια γυάλινη κανάτα, ίσως για να μεταφέρουν την άνοιξη μέσα σε κάθε σπιτικό. Το κάθε χρηστικό αντικείμενο, μια κανάτα, ένα ποτήρι, μπορεί να γίνει ανθοδοχείο. Έτσι γιατί τα λουλούδια μπορούν να κάνουν ακόμη και το πιο ταπεινό αντικείμενο να μοιάζει με πολύτιμο θεματοφύλακα της ελπίδας. Το έχομε ανάγκη τελικά. Να μιλάμε με τη γλώσσα των λουλουδιών και των κρίνων. Ν' ακούμε τη μουσική τους. Έλεγε ένας ποιητής, ο Βρεττάκος, πως τα λουλούδια τον διδάσκουν. Αλήθεια είναι! Νομίζω πως διδάσκουν το θρίαμβο της ζωής που κάνει τον ετήσιο κύκλο της και επιστρέφει στεφανωμένη από το έρεβος. Ένα τραπέζι, ένα παράθυρο, ο ήλιος που έρχεται να θυμίσει το γύρισμα του καιρού. Και μια ηλικιωμένη γυναίκα που διδάσκει κι εκείνη καθώς αφήνει τα λουλούδια να της μιλήσουν για την άνοιξη.
N ΦωΤΟΓρΑΦIΕΣ & ΚΕIΜΕΝΑ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ Κάτω από τον μεγάλο πλάτανο... Δέντρο-σύμβολο για μια ωραία κωμόπολη. Και για μια ολόκληρη επαρχία! Πολλοί ξενομερίτες τον ξέρουν σαν "πλάτανο του Κονδυλάκη". Έτσι γιατί κι ο Διαβάτης των ελληνικών γραμμάτων είχε απολαύσει πολλές φορές τη δροσιά του δέντρου. Και τη συντροφιά των συγχωριανών του! Όπως, άλλωστε, κάθε Βιαννίτης! Στα χρόνια της αθηναϊκής "εξορίας" του ο Διαβάτης δεν νοσταλγούσε μόνο τους ανθρώπους του χωριού του. Νοσταλγούσε και τον τόπο. Με τις ανηφοριές, με τα χαράκια, με τα δεντρά του. Όπως, άλλωστε, κάθε Βιαννίτης! Την πρώτη φορά που δοκίμασα να φωτογραφίσω τις παρέες που ομόρφαιναν κι αυτές το τοπίο, Ιούλη του 1980, είχα πέσει πάνω στον Νταντάλα, τον Εμπαρίτη πλανόδιο λυράρη. Τη δεύτερη, καλοκαίρι του 1982, είχα πέσει πάνω στον παλιό καφετζή. Μου διηγήθηκε με καμάρι πως είχε ψήσει εκατομμύρια καφέδες. "Μέχρι και τον Κονδυλάκη έχω σερβίρει όταν επέστρεψε στο χωριό του", είπε. Από τότε σταματώ κάθε φορά στο μικρό πλάτεμα του δρόμου για ένα καφεδάκι κάτω από τον πλάτανο. Αλλά ξέρω πως ο καφές είναι το πρόσχημα. Η αληθινή αιτία είναι άλλη. Οι άνθρωποι. Δεν είναι πολλοί, δεν γίνεται πια συνωστισμός στον ίσκιο του. Αλλά κι οι λίγοι αρκούν. Πίνουν ρακές και καφέδες, τσουγκρίζουν ποτήρια, μετουσιώνουν το πλάτεμα σε σκηνικό ζωής. Όλοι αυτοί που συχνάζουν στη σκιά του δέντρου, κουτσοπίνουν ή απλά κουβεντιάζουν, είναι αναπόσπαστα κομμάτια του τοπίου. Νομίζω πως, τελικά, κι ο πλάτανος θα ένιωθε μοναξιά χωρίς τους ανθρώπους του! Υ.Γ. Τελευταία η στάση έγινε... υποχρεωτική, λόγω Μανώλη Σπανάκη, που τώρα πια γειτονεύει με τον πλάτανο. Άλλωστε ο καλός φίλος έχει αναλάβει ρόλο ακοίμητου φύλακα του δέντρου (ή μάλλον ρόλο ακοίμητου φύλακα των ιερών και των οσίων της Βιάννου). Την τελευταία φορά τον είδα να κουτσοπίνει με τον άνθρωπο της φωτογραφίας, Συμιακό που έμεινε για χρόνια στο κλεινόν άστυ. Κατάλαβα ότι ο φιλόξενος πλάτανος δεν είναι πλούτος μόνο της "Μεγάλης Βιάννος", αλλά ολόκληρης της μικρής αλλά και συνεκτικής επαρχίας. Πρώτη φορά τον έβλεπα. Τον κοίταξα μάλλον αδιάκριτα μέσα από τον φακό. Σαν αποτύπωση της μαρτιάτικης νηνεμίας μου φάνηκε... 14
N ΦωΤΟΓρΑΦIΕΣ & ΚΕIΜΕΝΑ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ Μου αρέσει που μοιράζεστε τον ήλιο. Τη ζεστασιά και το φως του! Αρκέστηκαν να χαμογελάσουν. "Μου αρέσει που μοιράζεστε τον ήλιο του Μάρτη..." Άνοιξαν πάλι οι πόρτες με τις πρώτες λιόλουστες ημέρες του Μάρτη, φούντωσαν στις γλάστρες τα γεράνια, ξεμύτισαν οι ηλικιωμένες γυναίκες, πήραν τις θέσεις τους στις αυλές. Έτσι απλά και όμορφα περνούν οι ώρες κι οι μέρες στα χωριά της Κρήτης. Ακόμη και στις πιο σκληρές ημέρες της κρίσης η ζωή κυλά στον ίδιο ρυθμό. Οι άνθρωποι ξέρουν να απολαμβάνουν το χάδι του ήλιου κάθε που μπαίνει η άνοιξη, όπως ξέρουν να απολαμβάνουν και τη δροσιά της παχύσκιωτης κληματαριάς κάθε που φουντώνουν οι ζέστες του καλοκαιριού. Μα πιο πολύ απ' όλα ξέρουν να απολαμβάνουν τη συντροφιά. Σαν ύμνο στο "μαζί" την είδα τούτη στιγμή που κατέγραψε ο φακός μου σε μια γωνιά του κρητικού νότου. Σαν ύμνο στη συντροφικότητα και την παρέα. Σταμάτησα, τις καλημέρισα. Ήταν ακόμη πρωί κι οι πλαγιαστές ακτίνες έδιναν περισσότερο βάθος και περισσότερο φως στην εικόνα. Ανταπέδωσαν τον χαιρετισμό όπως γίνεται πάντα στα χωριά μας. -Περαστικός είμαι. Μου άρεσε που σας είδα κι είπα να βγάλω μια φωτογραφία... Δεν αρνήθηκαν. ρώτησαν μόνο κάπως αμήχανα τι είναι αυτό που μου άρεσε "σε ένα σπίτι παλιό με δυο γριές καθισμένες στον ήλιο". -Η συντροφιά σας, απάντησα. Μου αρέσει που μοιράζεστε τον ήλιο. Τη ζεστασιά και το φως του! Αρκέστηκαν να χαμογελάσουν. Ίσως και να τους φάνηκαν παράξενα τα λόγια μου. Γιατί σ' αυτές τις μικρές κοινωνίες το "μοίρασμα" του ήλιου είναι τόσο αυτονόητο, όσο αυτονόητο είναι το μοίρασμα της χαράς και της λύπης. 17
ΕκΠληξΕΙσ Παιχνίδια, δώρα και χιλιάδες ευρώ σε δωροεπιταγές στους πελάτες μας! Εκπλήξεις χωρίς δώρα, γίνεται; Δε γίνεται! Χιλιάδες δώρα μοιράστηκαν στους πελάτες μας το τελευταίο διάστημα, συμμετέχοντας κυρίως με την κάρτα Xtra Προνομίων Χαλκιαδάκης! Εκατοντάδες μικροί και μεγάλοι είχαν την ευκαιρία να καλαμπουρίζουν και να κερδίζουν δώρα τα Χριστούγεννα από τον Άγιο Κώστα Γαρεφαλάκη στο Χαλκιαδάκης ΜΑΧ στην Αλικαρνασσό. Επίσης δώρα 9.000 μοιράστηκαν σε 30 τυχερές από την εταιρία Schwarzkopf, που κέρδισαν από ένα ολοκληρωμένο σετ προσωπικής περιποίησης για ένα χρόνο, αξίας 300 το καθένα! Πολλές εκπλήξεις περίμεναν τους πελάτες μας τον τελευταίο καιρό στα super markets Χαλιαδάκης! Παιδικό Kαραόκε με το Family Radio 89.5, παιχνίδια με μικρούς οδηγούς, κυνήγι χαμένου θησαυρού και συλλογή τροφίμων από την 4η Ομάδα Αεροπροσκόπων Ηρακλείου, παραμύθια με μάγους και νεράιδες για τους μικρούς μας φίλους και θεατρικό παιχνίδι με τον Πινόκιο από το Θέατρο Κρήτης και το OΜΜΑ στούντιο. Η σχολή μαγείρων Kappa Studies έφτιαξε κρέπες για μικρούς και μεγάλους στο ΜΑΧ Αλικαρνασσού, λουκουμάδες για το Γηροκομείο του Άη Γιάννη και μοσχομυριστά μπισκότα στο ΜΑΧ Θερίσου & Λεβήνου για τη Στέγη Ανηλίκων Ηρακλείου, ενώ τις απόκριες τα καταστήματα θύμιζαν παραμύθι από τις στολές και τις υπέροχες εμφανίσεις του προσωπικού που έκαναν τις αγορές διασκέδαση! Επίσης, 6.500 σε δωροεπιταγές μοιράστηκαν από την εταιρία Αλλατίνη, 500 από την εταιρία Sanitas, 1.700 αγοράζοντας Lurpak, 1.000 επιλέγοντας Maggi, 1.800 με γάλα Nestle ενώ 114 τυχεροί μοιράστηκαν 5.700 σε δωροεπιταγές των 50 και 500 τυχεροί μοιράστηκαν 15.000 σε δωροεπιταγές των 30, συμμετέχοντας σε ηλεκτρονική κλήρωση μέσω της κάρτας Xtra Προνομίων. Οι κληρώσεις δωροεπιταγών συνεχίζονται! Οι φωτογραφικές στιγμές στα super markets Χαλκιαδάκης μιλούν από μόνες τους! 18 19
ΔΙΑτΡΟΦη Διατροφή & Πάσχα: Αντικαταστήστε τροφές με τη βοήθεια των ισοδύναμων τροφίμων Τι είναι τα ισοδύναμα τροφίμων; Ποσότητες τροφίμων που έχουν παρόμοια θερμιδική περιεκτικότητα και σύνθεση ως προς τα μακροθρεπτικά τους συστατικά (υδατάνθρακες, πρωτεΐνη, λίπος). Κάθε ισοδύναμο έχει περίπου ίδιες ποσότητες υδατανθράκων, πρωτεϊνών, λίπους και θερμίδων με αυτά της ίδιας ομάδας και μπορεί να αντικατασταθεί από οποιοδήποτε άλλο της ίδιας ομάδας. Τα ισοδύναμα τροφίμων κατατάσσονται σε 6 κατηγορίες: ομάδα αμυλούχων, ομάδα γαλακτοκομικών, ομάδα κρέατος/ πουλερικών/ ψαριών/ αυγού/ τυριών, ομάδα φρούτων, ομάδα λαχανικών και ομάδα λίπους. Η ομάδα κρέατος αποτελείται από 4 υπο-ομάδες ανάλογα με την περιεκτικότητα του λίπους: άπαχα, χαμηλής, μέτριας και υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά. Αντίστοιχα, η ομάδα γαλακτοκομικών αποτελείται από 3 υπο-ομάδες ανάλογα με την περιεκτικότητα του λίπους: άπαχα, με χαμηλά λιπαρά και πλήρη λιπαρά. Πώς τα χρησιμοποιούμε; Τα ισοδύναμα τροφίμων χρησιμοποιούνται από διαιτολόγους στο διατροφικό σχεδιασμό των ημερήσιων γευμάτων. Μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν σαν οδηγός για την αντικατάσταση κάποιων τροφίμων από άλλα. Για παράδειγμα, αν μέχρι τώρα καταναλώνατε στο μεσημεριανό 90 γρ. στήθος κοτόπουλου μπορείτε να το αντικαταστήσετε με 90 γρ. γαρίδες ψητές ή με 90 γρ. σαρδέλες ψητές ή με οποιοδήποτε άλλο από τον παρακάτω πίνακα. Αντίστοιχα, αλλαγές μπορούν να γίνουν και από τις υπόλοιπες ομάδες. Ομάδα κρέατος / πουλερικών / ψαριών / αυγού / τυριών μέτριας περιεκτικότητας σε λιπαρά. Δίνει 7 γραμμάρια πρωτεΐνης, 5 γραμμάρια λίπους και 75 θερμίδες. Είδος τροφίμων Ποσότητα Γραμμάρια Ομάδα αμυλούχων τροφίμων. Ένα ισοδύναμο από αυτήν την κατηγορία περιέχει 15 γραμμάρια υδατάνθρακα, 3 γραμμάρια πρωτεΐνης, 1 γραμμάριo λίπους και 80 θερμίδες. Είδος τροφίμων Ποσότητα Γραμμάρια Λευκό ψωμί 1 φέτα 25 γρ. Ψωμί ολικής άλεσης 1 φέτα 28 γρ. Φρυγανιές 2 20 γρ. Κράκερ 2 28 γρ. Κριθαρένιο παξιμάδι 1/3 20 γρ. Πίτα για σουβλάκι ½ πίτα Δημητριακά ολικής ½ φλ. Μπάρα δημητριακών 1 τεμάχιο 20 γρ. Μακαρόνια βρασμένα 1/3 φλ. 45 γρ. ρύζι βρασμένο 1/3 φλ. 45 γρ. ρύζι καστανό βρασμένο 1/3 φλ. 45 γρ. Πατάτα βραστή 1μικρή 90 γρ. Καλαμπόκι βρασμένο ½ φλ. 80 γρ. Κριτσίνια 2 20 γρ. Ομάδα γαλακτοκομικών χαμηλών σε λιπαρά. Ένα ισοδύναμο από αυτήν την κατηγορία παρέχει στον οργανισμό 12 γραμμάρια υδατάνθρακα, 8 γραμμάρια πρωτεΐνης, 8 γραμμάρια λίπους και 120 θερμίδες. Είδος τροφίμων Ποσότητα Γραμμάρια Ομάδα λαχανικών. 1 ισοδύναμο ορίζεται ως 1 φλιτζάνι ωμά λαχανικά ή ½ φλιτζάνι βρασμένα λαχανικά και παρέχει 2 γραμμάρια πρωτεΐνης, 5 γραμμάρια υδατάνθρακα και 25 θερμίδες. Ομάδα φρούτων. 1 ισοδύναμο φρούτων παρέχει 15 γραμμάρια υδατάνθρακα και 60 θερμίδες. Είδος τροφίμων Ποσότητα Γραμμάρια Αχλάδι 1 μεγάλο 80 γρ. Ανανάς 3 φέτες 100 γρ. Μήλο 120 γρ. Μπανάνα ½ μεγάλη 70 γρ. Πεπόνι 2 φέτες μεγάλες 160 γρ. Πορτοκάλι 1 μέτριο 1 Φυσικός χυμός ½ φλ. 120 γρ. Στην πράξη... πόσα ισοδύναμα την ημέρα; Γάλα 1,5% λιπαρά 1 φλ. 240 γρ. Μοσχαρίσιο κρέας ψητό Γιαούρτι αγελαδινό 2% λιπαρά 1 κεσεδάκι 200 γρ. Χοιρινό κρέας ψητό Μία γυναίκα 30 χρονών με βάρος 57 κιλά, ύψος 1.65 και μέτρια φυσική δραστηριότητα (δηλαδή 2-3 φορές την εβδομάδα Γιαούρτι στραγγιστό 2% λιπαρά ¾ κεσεδάκι 160 γρ. Κοτόπουλο με πέτσα ψητό Γάλα εβαπορέ 2% λιπαρά ½ φλ. 120 γρ. Αρνί χωρίς πέτσα (χωρίς λίπος) άσκηση μίας ώρας) χρειάζεται 1.800 θερμίδες την ημέρα για να Τυρί φέτα διατηρήσει το βάρος της, το οποίο αντιστοιχεί στα παρακάτω ισοδύναμα: Ομάδα κρέατος / πουλερικών / ψαριών / αυγού / Τυρί μοτσαρέλα Ομάδα άπαχων γαλακτοκομικών. τυριών χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά. Παρμεζάνα Ένα ισοδύναμο από αυτήν την κατηγορία περιέχει 12 γραμμάρια Ένα ισοδύναμο δίνει 7 γραμμάρια πρωτεΐνης, Τόνος σε λάδι υδατάνθρακα, 8 γραμμάρια πρωτεΐνης και 90 θερμίδες. Γάλα (Ημίπαχο) 2 ισοδύναμα γάλακτος 3 γραμμάρια λίπους και 55 θερμίδες. Αυγά 1 50 γρ. Φρούτα 3 ισοδύναμα φρούτων Είδος τροφίμων Ποσότητα Γραμμάρια Λαχανικά 2 ισοδύναμα λαχανικών Είδος τροφίμων Ποσότητα Γραμμάρια Αμυλούχα 9 ισοδύναμα αμυλούχων Γάλα 0% λιπαρά 1 φλ. 240 γρ. Κρέας (Άπαχο) 7 ισοδύναμα άπαχου κρέατος Μοσχάρι φιλέτο ψητό Γιαούρτι 0% λιπαρά 1 κεσεδάκι 200 γρ. Λίπος 5 ισοδύναμα λίπους Χοιρινό ψαρινέφρι ψητό Γάλα σόγιας αποβουτυρωμένο 1 φλ. 245 γρ. Στήθος κοτόπουλο χωρίς πέτσα Στήθος γαλοπούλα Φιλέτο μπακαλιάρου Λίπη και Έλαια. Κάθε ισοδύναμο της κατηγορίας αυτής περιέχει Ένας άνδρας 35 χρονών με σωματικό βάρος 84 κιλά, ύψος Φιλέτο γλώσσα 5 γραμμάρια λίπους και 45 θερμίδες. 1,78 και μέτρια σωματική δραστηριότητα (2-3 φορές την εβδομάδα άσκηση μίας ώρας) χρειάζεται περίπου 2.500 θερμίδες για Πέστροφα Ομάδα κρέατος / τυριών υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά. Τόνος σε νερό Δίνει 7 γραμμάρια πρωτεΐνης, 8 γραμμάρια λίπους Είδος τροφίμων Ποσότητα Γραμμάρια να διατηρήσει το βάρος του, οι οποίες αντιστοιχούν στα παρακάτω Σολομός ψητός και 100 θερμίδες. ισοδύναμα: Σαρδέλες ψητές 2 25 γρ. Μαργαρίνη/μαγιονέζα 1 κ. γλυκού 5 γρ. Γαρίδες Είδος τροφίμων Ποσότητα Γραμμάρια Μαργαρίνη/μαγιονέζα light 1 κ. σούπας 15 γρ. Γάλα (Ημίπαχο) 2 ισοδύναμα γάλακτος Αστακός Βούτυρο 1 κ. γλυκού 5 γρ. Φρούτα 3 ισοδύναμα φρούτων Μύδια αχνιστά Μπέικον 3 φέτες 20 γρ. Ταχίνι 2 κ.γλυκού 10 γρ. Λαχανικά 3 ισοδύναμα λαχανικών Στρείδια αχνιστά 6 μέτρια 40 γρ. Μορταδέλα Φυστίκια ανάλατα 10 10 γρ. Αμυλούχα 12 ισοδύναμα αμυλούχων Καβούρι βραστό Γραβιέρα Καρύδια 2 ολόκληρα 10 γρ. Κρέας (μέτριου λίπ.) 10 ισοδύναμα μέτριου λίπους κρέατος Ασπράδια αυγού 2 60 γρ. Μοσχαρίσια μπριζόλα ψητή Ελιές 8 έως 10 35 γρ. Λίπος 7 ισοδύναμα λίπους Ηλιόσποροι 1 κ.σούπας 10 γρ. Αβοκάντο 2 κ.σούπας 20 21
Μια φωτογραφία - ένα ποίημα ΦωΤΟΓρΑΦΙΖΕΙ ΚΑΙ ΕΠΙΛΕΓΕΙ Η ΕΦΗ ΨΙΛΑΚΗ... Κι είναι η πρώτη φορά που παρατηρώ τη δημιουργία! ΥΠΕΡ ΑΝΟΙΞΗ 2013 Βάρκες... Σε λίγο θαρθή Η λυπημένη βροχή Να ξεπλύνη τα λυρικά ονόματα Και τα παιδικά σχέδια Και τις θαλασσινές ανταύγειες Από τις βάρκες του καλοκαιριού... [Τα δέντρα της προκυμαίας γερτά και μονάχα στο λεηλατημένο σύθαμπο ξύλινες προτομές του Θέρους. Γιάννης Ρίτσος Χρώμα και κίνηση Μια πεταλούδα περνά από μπροστά μου Και για πρώτη φορά παρατηρώ στη Δημιουργία Ότι δεν έχουν χρώμα ή κίνηση οι πεταλούδες, Κανονικά, όπως χρώμα ή άρωμα δεν έχουν τα λουλούδια. Χρώμα είναι αυτό που χρωματίζει της πεταλούδας τα φτερά Κίνηση είναι αυτό που υπεισέρχεται στην κίνηση της πεταλούδας Άρωμα είναι αυτό που αρωματίζει του λουλουδιού τη μυρωδιά. Η πεταλούδα είναι μονάχα πεταλούδα Και το λουλούδι, απλά ένα λουλούδι. Φερνάντο Πεσσόα (Μετάφραση Γιάννης Σουλιώτης) ΦΩΤΟΠΟΙΗΜΑΤΑ 22 23
ΦωΤΟΓρΑΦΙΖΕΙ ΚΑΙ ΕΠΙΛΕΓΕΙ Η ΕΦΗ ΨΙΛΑΚΗ Γυναίκες ΥΠΕΡ ΑΝΟΙΞΗ 2013 Τα λουλούδια προσεύχονται που ανάβουν λαμπάδα την ελπίδα...σαν ένα απέραντο υπαίθριο εκκλησίασμα τα λουλούδια προσεύχονται. Νικηφόρος Βρεττάκος Αυτό το γαρύφαλλο, που κρατώντας το ανάμεσα στα τρία μου δάχτυλα το σηκώνω στο φως, μου μίλησε και παρά τον κοινό νου μου το κατανόησα. Μι' αλυσίδα από ατέλειωτους γαλαξίες συνεργάστηκαν, διασταύρωσαν κάτω στη γη φωταψίες - το σύμπαν ολόκληρο πήρε μέρος στη γέννηση αυτού του γαρύφαλλου. Κι αυτό που ακούω είναι οι φωνές των μαστόρων του μέσα του. Νικηφόρος Βρεττάκος Πλέκουν δαντέλα στη σιωπή Γυναίκες που ξοδεύουν στην υπομονή τα κουρασμένα χέρια τους πλέκουν δαντέλα στη σιωπή [...] Γυναίκες που ανάβουν λαμπάδα την ελπίδα στο εικόνισμα του μέλλοντος ήρθαν. Μαρία Αρχιμανδρίτου, (Ευεξία χρωμάτων, 1998) (Άνθη της Σταυροπροσκύνησης στη μονή Επανωσήφη) 24 25
Μια φωτογραφία - μια ιστορία ΥΠΕΡ ΑΝΟΙΞΗ 2013 ΟΤΑΝ Η ΙΣΤΟρΙΑ ΓρΑΦΕΤΑΙ ΜΕ ΕΙΚΟΝΕΣ Της Έφης Ψιλάκη «Οι φωτογραφίες μού επιτρέπουν να διατηρήσω την ελευθερία της μνήμης μου. Με βοηθούν να την ερεθίσω, να την αφυπνίσω, αλλά με αφήνουν ελεύθερο να την ερμηνεύσω σύμφωνα με τις ανάγκες μου και τις αντοχές της κάθε στιγμής». Τα παραπάνω λόγια του Πλάτωνα Ριβέλη περιγράφουν σύντομα και περιεκτικά τη σχέση της φωτογραφίας με τη μνήμη. Μια παλιά φωτογραφία μάς επιτρέπει να δούμε τον κόσμο που δεν γνωρίσαμε, αλλά παράλληλα μας δίνει και την ελευθερία να τον ερμηνεύσουμε. Μας προσφέρει τη δυνατότητα να τη συνδυάσουμε με πολλές διαφορετικές πηγές πληροφοριών (π.χ. ιστορικά τεκμήρια και αναφορές, προφορικές μαρτυρίες και καταγραφές) και παράλληλα μας επιτρέπει να ανιχνεύσουμε τις προθέσεις του φωτογράφου. Στην εποχή της εικόνας οι φωτογραφίες είναι οι βασικοί τροφοδότες της συλλογικής μνήμης. Εκατομμύρια φωτογραφίες δημιουργούνται κάθε στιγμή σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Οικογενειακές, προσωπικές, καλλιτεχνικές, καταγραφικές Ο όγκος των εικόνων διαρκώς μεγαλώνει, καθώς, εκτός από τις κλασικές φωτογραφικές μηχανές, μπήκαν δυναμικά στο παιγνίδι της εικόνας και άλλα μέσα, όπως το κινητό τηλέφωνο. Είναι αδύνατο να φανταστούμε σήμερα πώς θα είναι αύριο ο κόσμος, όπως είναι αδύνατο να φανταστούμε τι θα μείνει από αυτό το χαώδες «αρχείο» που «εμπλουτίζεται» κάθε στιγμή. Ένα είναι, όμως, βέβαιο: η σχέση της φωτογραφίας με τη μνήμη θα διατηρηθεί και θα γίνει ακόμη στενότερη. Ο μελλοντικός κόσμος θα θυμάται ακόμη πιο πολύ με εικόνες, όπως ο κόσμος του παρελθόντος θυμούνταν με λέξεις. Οι κοινωνίες που δεν ήξεραν ανάγνωση και γραφή είχαν δημιουργήσει απίστευτα «αρχεία» προφορικών αφηγήσεων, σειρές ολόκληρες με επικά και άλλα τραγούδια. Αν τα προσέξουμε, όμως, όλα αυτά θα δούμε και πάλι την εικόνα να ξεπετάγεται και να μένει στη μνήμη ως λεκτική περιγραφή. Περιγράφεις κάποιο αντικείμενο και στο μυαλό σου εντυπώνεται η εικόνα του. Μιλάς για μια μάχη και φαντάζεσαι τις θέσεις των πολεμιστών, τις μορφές, τις παρατάξεις των στρατευμάτων. Είναι οι περίφημες λεκτικές εικόνες που μένουν κι αυτές ανεξίτηλες στο μεγάλο αρχείο της ατομικής ή της συλλογικής μνήμης. Ανοίγουμε σήμερα ένα παράθυρο στη μνήμη, όπως την παραδίδει και τη συντηρεί η εικόνα. Επιλέγουμε φωτογραφίες του παρελθόντος γνωρίζοντας ότι αποτελούν τεκμήρια ενός κόσμου που δεν υπάρχει πια. Το συσσίτιο ορφανών και γερόντων Κρητικών προσφύγων Δυο αδέλφια, ο Elmer Underwood (1859-1947) και ο Bert Elias Underwood (1862-1943) δημιούργησαν, από το 1881 μέχρι τη δεκαετία του 1940, το μεγαλύτερο αρχείο στερεοσκοπικών φωτογραφιών του κόσμου. Η εταιρεία τους γνώρισε ημέρες μεγάλης ακμής και αποτελεί σημαντικό σταθμό στην ιστορία της φωτογραφίας. Αμέτρητες εικόνες από κάθε γωνιά της γης εμπλούτιζαν καθημερινά τη συλλογή τους. Η Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να απουσιάζει από το αρχείο των αδελφών Underwood. Ο κλασικός πολιτισμός, η Ακρόπολη της Αθήνας και τα θαυμαστά μνημεία της ελληνικής πρωτεύουσας είχαν ήδη αρχίσει να κάνουν τον γύρο του κόσμου μέσα από πλήθος φωτογραφικών απεικονίσεων. ωστόσο, η Ελλάδα δεν ήταν μόνο η χώρα του κλασικού παρελθόντος, ούτε η χώρα των φτωχών αγροτών. Ήταν, όμως, και η χώρα των ανεκπλήρωτων εθνικών οραμάτων. Η Κρήτη, όπως και πολλές άλλες περιοχές στις οποίες πλειοψηφούσε ο ελληνικός πληθυσμός, παρέμενε εκτός των ορίων του κράτους. Η φωτογραφία που δημοσιεύουμε έχει μια πολύ κατατοπιστική λεζάντα: «Ορφανά των θυμάτων του Σουλτάνου στην κουζίνα των Κρητικών Προσφύγων». Η στάση του εκδότη είναι σαφής. Με τη λεκτική περιγραφή του δηλώνει και τη στάση του απέναντι στο εικονιζόμενο γεγονός. Δηλώνει τη συμπάθειά του προς τα πάσχοντα θύματα του Σουλτάνου. Οι στερεοσκοπικές λήψεις έγραψαν μια ξεχωριστή σελίδα στην ιστορία της φωτογραφίας. Στις κάρτες που κυκλοφόρησαν εκείνα τα χρόνια τύπωναν δυο πανομοιότυπες φωτογραφίες, τη μια δίπλα στην άλλη (σε μικρή απόσταση μεταξύ τους). Υπήρχαν, μάλιστα, ειδικά γυαλιά τα οποία έκαναν το χώρο να 26 27
MIA ΦωΤΟΓρΑΦΙΑ - ΜΙΑ ΙΣΤΟρΙΑ ΥΠΕΡ ΑΝΟΙΞΗ 2013 φαίνεται τρισδιάστατος και να δημιουργείται η ψευδαίσθηση του βάθους. Ο θεατής, που παρατηρούσε την κάρτα μέσα από τη συσκευή, νόμιζε ότι βρισκόταν και ο ίδιος στον ίδιο χώρο τον οποίο έδειχνε η εικόνα. Οι φωτογράφοι ήταν εξειδικευμένοι στο να "στήνουν" τα θέματά τους έτσι ώστε να είναι διακριτά τα διαφορετικά επίπεδα. Αξίζει να παρατηρήσουμε τη φωτογραφία των Κρητικών προσφύγων και να προσέξουμε τον τρόπο με τον οποίο ο φωτογράφος έχει τοποθετήσει τους ανθρώπους στο χώρο. Στο πρώτο πλάνο βρίσκεται ένα παιδί που τρώει και λίγο πιο πίσω του δυο γυναίκες με κρητικά μαντήλια, σχεδόν στο ίδιο βάθος (εστιακή απόσταση) ένας γέροντας και τρία παιδιά. Τα υπόλοιπα παιδιά βρίσκονται σε μεγαλύτερες αποστάσεις, καθισμένα σε μεγάλους ξύλινους πάγκους. Όσο και αν είναι όλα τοποθετημένα με δεξιοτεχνία και φαντασία στο χώρο, η εικόνα μάς επιτρέπει να δούμε όχι μόνο τις προθέσεις του φωτογράφου αλλά και την αλήθεια της ιστορίας. Την εποχή εκείνη η Αθήνα κατακλυζόταν από κύματα Κρητικών προσφύγων. Γυναίκες, παιδιά, γέροντες και γενικά ο άμαχος πληθυσμός αναζητούσαν προστασία σε πόλεις στο ελεύθερο ελληνικό βασίλειο. Εδώ βλέπουμε μια σχεδόν τυπική εικόνα συσσιτίου προσφύγων που προσφέρεται σε άμαχο πληθυσμό, σε γυναικόπαιδα και σε ηλικιωμένους. Βλέπουμε πανομοιότυπα πήλινα πιάτα και διακρίνουμε αρκετές ομοιότητες στις παιδικές ενδυμασίες, με πιο εντυπωσιακό στοιχείο τα καπέλα, που προφανώς είχαν προσφερθεί στα παιδιά από κάποια επιτροπή. Και όπως γνωρίζουμε, λειτουργούσαν πολλές τέτοιες επιτροπές στην Αθήνα. Αξίζει να σημειωθεί ότι στις φωτογραφίες που τραβήχτηκαν στην Κρήτη κατά την ίδια περίοδο, τα αγόρια φορούσαν τυπικές κρητικές ενδυμασίες της εποχής (βράκα και γιλέκο). Δεν είναι η μόνη εικόνα που κυκλοφόρησαν οι Underwood με θέματα από την Κρήτη. Πέντε συνολικά έχουν ως θέμα τους Κρήτες πρόσφυγες. Στις υπόλοιπες θα αναφερθούμε μιαν άλλη φορά. Οι εξαθλιωμένοι της κρίσης του 1929 Βρισκόμαστε στην εποχή της μεγάλης οικονομικής ύφεσης, λίγα χρόνια μετά το κραχ του 1929 που ώθησε εκατομμύρια ανθρώπους στην ανέχεια. Άνθρωποι που πεινάνε, παιδιά που υποφέρουν, επιχειρηματίες που τα έχουν χάσει όλα, οικογένειες που προσπαθούν να αντέξουν το βάρος της φτώχειας. Όλες οι κοινωνικές και οικονομικές τάξεις έχουν πληγεί, ακόμα και εκείνοι που μέχρι πρότινος βασίζονταν στη γη και στον πλούτο της. Οι σοδειές αφανίζονται από απανωτές φυσικές καταστροφές: οι πλημμύρες και οι ανεμοθύελλες δεν αφήνουν τίποτα όρθιο στο πέρασμά τους. Xιλιάδες αμερικανικές οικογένειες μετανάστευσαν στις αγροτικές περιοχές της Καλιφόρνιας για να διαπιστώσουν ότι οι συνθήκες ήταν εξαιρετικά άσχημες και εκεί. Τότε η κυβέρνηση των ΗΠΑ αποφάσισε να προσλάβει μία ομάδα φωτογράφων για να καταγράψει με το φωτογραφικό φακό τον πόνο και τη δυστυχία των ανθρώπων που κατάντησαν να είναι μετανάστες μέσα στην ίδια τους τη χώρα. Η Dorothea Lange ήταν μία από τους φωτογράφους αυτούς και είχε ως σκοπό της να παρουσιάσει την αληθινή Αμερική στους Αμερικάνους. Το Μάρτιο του 1936 η Lange επέστρεφε σπίτι της μετά από μία φωτογράφιση όταν αντίκρισε μία ταμπέλα στην άκρη του δρόμου που την τράβηξε σαν μαγνήτης: «κατασκήνωση μεταναστών». Το ένστικτό της την ανάγκασε να σταματήσει. «Οδήγησα προς τη βρεγμένη και λασπωμένη κατασκήνωση και στάθμευσα το αυτοκίνητό μου σαν ένα περιστέρι που βρήκε το δρόμο της επιστροφής», είπε χαρακτηριστικά. Οι περισσότεροι εργάτες είχαν ήδη φύγει καθώς οι όψιμες χειμερινές βροχές είχαν καταστρέψει όλη τη σοδειά και μαζί με αυτήν και κάθε ευκαιρία για εργασία. ωστόσο, μέσα στην κατασκήνωση είδε μία γυναίκα με ταλαιπωρημένα παιδιά κολλημένα πάνω της. Βρισκόταν κάτω από μία αυτοσχέδια σκηνή με εμφανή τα σημάδια της κούρασης. Η οικογένεια είχε υποφέρει πολύ και βρισκόταν σε απελπισία. Για πάνω από 10 ημέρες δεν έτρωγαν τίποτε άλλο παρά μόνο τα παγωμένα λαχανικά που φύτρωναν εκεί γύρω. Μέσα σε 10 λεπτά η Lange τράβηξε μία σειρά από σοκαριστικές φωτογραφίες. Σε κάθε κλικ έκανε και ένα βήμα πιο κοντά προς τη μυστηριώδη γυναίκα. Η τελευταία της λήψη επρόκειτο να γίνει μία από τις πιο διάσημες φωτογραφίες στην ιστορία. Ο τίτλος της απλός αλλά περιεκτικός: μετανάστρια μητέρα. Η μητέρα, με βλέμμα ακίνητο και πρόσωπο κουρασμένο από τις κακουχίες, μοιάζει χαμένη. Τα παιδιά της, σφιχτά κολλημένα πάνω της, αναζητούν τη στοργή και την ασφάλεια που δικαιούται κάθε παιδί σε αυτόν τον κόσμο μέσα στη μητρική αγκαλιά. Το αυλακωμένο της πρόσωπο δεν θυμίζει σε τίποτα μια γυναίκα Κι όμως, αυτή η γυναίκα ήταν μόλις 32 ετών. 28 29
MIA ΦωΤΟΓρΑΦΙΑ - ΜΙΑ ΙΣΤΟρΙΑ στο άνθος της ηλικίας της. Ήταν μόλις 32 ετών. Με το δεξί της χέρι ακουμπάει το πηγούνι της σε μία ασυνείδητη χειρονομία αμηχανίας. Τα μανίκια της είναι κουρελιασμένα και το φόρεμά της βρώμικο και άθλιο. Το μωρό που κρατάει στην αγκαλιά της έχει μόλις θηλάσει και τώρα κοιμάται στην ποδιά της. Προφανώς έχει κάνει ό,τι περνούσε από το χέρι της γι αυτά τα δυστυχισμένα παιδιά. Τώρα δεν έχει τίποτα παραπάνω να τους προσφέρει παρά μόνο την αγάπη της. Την επόμενη μέρα η Lange τύπωσε τις φωτογραφίες και τις πήγε στην San Francisco News. Τις δημοσίευσαν αμέσως και τις αναπαρήγαγαν σε όλες τις εφημερίδες της χώρας. Οι φωτογραφίες ήταν συγκλονιστικές: οι εργαζόμενοι που μάζευαν τροφή και γέμιζαν όλα τα αμερικάνικα τραπέζια με φρούτα και λαχανικά δεν ήταν σε θέση να θρέψουν τους εαυτούς τους! Τέτοιο ήταν το σοκ που προκάλεσαν οι εικόνες αυτές ώστε λίγες μέρες μετά διατέθηκαν περίπου 10 τόνοι τροφίμων στους μετανάστες της Καλιφόρνιας. Η «Μετανάστρια Μητέρα» αποτελεί, εκτός από ένα πολύ σημαντικό κοινωνικό ντοκουμέντο, και ένα πραγματικό έργο τέχνης. Η μητέρα βρίσκεται στο κέντρο της σύνθεσης ενώ τα δύο παιδιά της ισορροπούν στο πλάι, δεξιά και αριστερά. Η σύνθεση πυραμίδας μάς θυμίζει έντονα τις αναγεννησιακές αναπαραστάσεις της Παναγίας που κρατάει στα χέρια της το νεκρό Χριστό. Μια σύγχρονη Pietà (μην ξεχνάμε, εξάλλου, ότι Pietà σημαίνει θλίψη, συμπόνια). Τελικά η μετανάστρια μητέρα, στη διαδρομή της προς μια «καλύτερη ζωή», που δεν ήρθε ποτέ, έγινε σύμβολο του μεγάλου ξεριζωμού των μεταναστών. Και μια (άγνωστη) Ελληνίδα μετανάστρια ε μια από τις φωτογραφίες που τράβηξε το 1936 η Dorothea Lange στους καταυλισμούς της Καλιφόρνιας εικονίζεται μια Ελληνίδα μετανάστρια. Δεν γνωρίζει κανείς ούτε το όνομα, ούτε τίποτ' άλλο γι' αυτήν. Ο καθ. Γιάννης Σκαρπέλος ξεκίνησε μια διαδικτυακή προσπάθεια αναζήτησής της. Δημοσιεύουμε και εμείς τη φωτογραφία της εξαθλιωμένης από την κρίση Ελληνίδας. Θα μπορούσε να είναι από κάθε γωνιά της Ελλάδας. Γιατί όχι, λοιπόν, και από την Κρήτη; Ίσως να είμαστε τυχεροί και να την αναγνωρίσει κάποιος αναγνώστης μας! 30
ΛΑΟΓρΑΦΙΑ ΧΕΛΙΔΟΝΙΣΜΑ Το μελωδικό καλωσόρισμα της Άνοιξης Του Γ. Ν. Αικατερινίδη Δρ. Λαογραφίας, τ. Δ/ντή Ερευνών στο Κέντρο Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών Επίτ. Δρ. Παν/μίου Κρήτης Από τα πιο χαρακτηριστικά έθιμα της πρώτης Μαρτίου, η οποία είχε θέση πρωτοχρονιάς όταν ο μήνας αυτός ήταν ο πρώτος του έτους, εκτός από τον «μάρτη», το νήμα που δένουν στο χέρι των παιδιών οι μητέρες για να τα προφυλάξουν από τον ήλιο συνήθεια που ανάγεται σε αρχέγονες δοξασίες-, γνωστό σε αρκετά μέρη ήταν ή εξακολουθεί να είναι και το «χελιδόνισμα». Χελιδόνι από το Κατσιδόνι Σητείας (Μουσειακή Συλλογή Κέντρου Λαογραφίας, αρ. 130). Αριστερά: Το καλωσόρισμα της άνοιξης στο Σιτοχώρι. Π ρόκειται για ένα είδος καλάντων από παιδιά της σχολικής ηλικίας, που γυρίζουν τα σπίτια κρατώντας ένα ξύλινο ομοίωμα χελιδονιού στολισμένο με άνθη και χλωρά κλαδιά, συνήθως ελιάς, το οποίο περιστρέφουν ή κινούν παριστάνοντας το πέταγμα του πουλιού, τραγουδώντας συγχρόνως την επάνοδο των χελιδονιών («χελιδόνα έρχεται») που σηματοδοτεί και τον ερχομό της άνοιξης («Μάρτης μας ήρθε, τα λουλούδια ανοίγουν»). Με ευχετικούς στίχους για καλή χρονιά («μέσα υγεία και χαρά») και επωδικούς για το διώξιμο του όποιου κακού («έξω ψύλλοι και κοριοί»), αλλά και αιτητικούς για φιλοδώρημά τους («σήκω σύ, νοικοκυρά, να μας δώσ ς πέντ αυγά»). 32 33
ΤΟ XΕΛΙΔΟΝΙΣΜΑ Αγριανή. Κατασκευή του χελιδονιού. ην πρωτομαρτιά του 1967, στο πλαίσιο μιας από τις πολλές πολυήμερες επιτόπιες έρευνές μου στην περιοχή των Σερρών απεσταλμένος από το Κέντρο Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, είχα την ευκαιρία όχι μόνο να βιώσω το έθιμο στην πλέον αυθεντική μορφή του, αλλά και τη δυνατότητα να το ηχογραφήσω και να το φωτογραφίσω, με τα τεχνικά μέσα της τότε εποχής, σε δύο χωριά, στην Αγριανή και στο Σιτοχώρι. Στην Αγριανή το πρωί, όπου τα παιδιά του σχολείου τραγουδούν χωρισμένα σε δύο ομάδες, μια των αγοριών και μια των κοριτσιών, στο Σιτοχώρι το απόγευμα, όπου τραγουδούν μόνο αγόρια, συνήθως ανά δύο. Και στα δύο χωριά τα παιδιά κρατούν καλάθι για τα αυγά που τους δίδουν ή κάποιο άλλο σκεύος όπου συνάγουν τα άλλα δώρα, προϊόντα του σπιτιού κλπ. Ας σημειωθεί ότι το «χελιδόνισμα» την εποχή αυτή ήταν ολοζώντανο ακόμα στα περισσότερα χωριά του Νομού, παρά τις γνωστές ιστορικές περιπέτειες της περιοχής. Χαρακτηριστική είναι η μαρτυρία που κατέγραψα στην Αγριανή, ότι το χελιδόνισμα γίνεται «πάππο προς πάππο. Κάθε χρόνο γίνεται. Και στην Κατοχή το κάναμε, και στην Τουρκοκρατία. Όταν ήταν οι Βούλγαροι εδώ, γυρίζαμε με το βούλγαρο δάσκαλο και μας είχαν αναγκάσει να το γυρίσουμε (παραφράσουμε) στα βουλγάρικα και το τραγουδούσαμε. Όταν έφυγαν οι Βούλγαροι, το συνεχίζομε πάλι όπως στα παλιά τα χρόνια ελληνικά». Το «χελιδόνισμα», ως τραγούδι και αγερμός, ήταν γνωστό και στην Κρήτη παλαιότερα, όπως μαρτυρούν γραπτές πηγές, καθώς και ένα ξύλινο ομοίωμα χελιδονιού με περίτεχνο στήριγμα, παλαιότερο του 1890, που φυλάσσεται στη Μουσειακή Συλλογή του Κέντρου Λαογραφίας, προερχόμενο από το Κατσιδόνι, προσφορά του εκείθεν καταγομένου αειμνήστου καθηγητού Γ. Κ. Σπυριδάκη, επί σειράν ετών διευθυντού του ερευνητικού αυτού Κέντρου του Ανωτάτου Πνευματικού Ιδρύματος της χώρας. Αρκετά διαφωτιστική εν προκειμένω είναι μια περιγραφή 84χρονου κατοίκου του Νικηθιανού Μεραμπέλλου, που δημοσιεύθηκε από τον Αντ. Λογαριαστάκη το 1939 στο περιοδικό «Δρήρος»: Στη μικρή μου ηλικία κι εμένα, την πρώτη του Μάρτη μαζί με άλλα κοπέλια επαίρναμε καλάμι και κάναμε σταυρό και τονέ στολίζαμε με καινουργιοβγαρμένες σταροκεφαλές και κριθαροκεφαλές, δροσερά αμύγδαλα και κουκιά και άλλα άνθη της εποχής, γυρίζαμε τα σπίθια του χωργιού και λέγαμε τα κάλαντα όπως δα στα πω παρακάτω: Σήμερα είναι αρχιμενιά κι είναι και πρώτη μέρα και ήρθε ο Μάρτης κι ηύρε μας με δροσερόν αέρα. Έβγα, Φλεβάρη, να μπη ο Μάρτης. Πάνω: Σιτοχώρι. Χελιδονιστές. Κάτωαριστερά: Στολισμός του χελιδονιού με κλαδιά ελιάς. Κάτω δεξιά: Χελιδονιστές στο Σιτοχώρι. T Το χελιδόνισμα ήταν γνωστό παλιότερα στην Κρήτη... 34 35
ΤΟ ΧΕΛΙΔΟΝΙΣΜΑ Αγριανή. Αριστερά: μαθήτριες, δεξιά: μαθητές. Το χελιδόνι να ρχεται, στο σπίτι να φωλεύγη, και να του δίδετε θροφή, να παίρνη να μισέβγη. Ο Μάρτης ήρθε με χαρές και με δροσές γεμάτος, όλα τα έχνη τα κακά να μη φανή η φανιά ντως. Όξω ψύλλοι και κοργιοί όφιδες και ποντικοί κολισαύρες και λιακόνια όξω απού τ αφεντικού το στρώμα... Δώστε και μάς τον κόπο μας, ό,τ είν ο ορισμός σας, και ο Χριστός μας πάντοτε να είναι βοηθός σας. Χρόνους πολλούς να ζήσετε, πάντα ευτυχισμένοι, σωματικά και ψυχικά να είστ ευτυχισμένοι». Μ έχρι πρότινος, οι γνωστές περιγραφές του εθίμου, μαζί με την παραπάνω, προέρχονταν από επτά πηγές. Πρόσφατα όμως αυξήθηκαν σημαντικά με μιαν ακόμα που δημοσίευσε ο Νίκος Ψιλάκης στη μνημειώδη έκδοση του έργου του «Λαϊκές Τελετουργίες στην Κρήτη Έθιμα στον κύκλο του χρόνου», όπου παραθέτει παραλλαγή «μαρτοκάλαντων» (εύστοχος ο όρος) από τη Μονή Κρεμαστών Μεραμπέλλου, επισημαίνοντας συνάμα την ευετηρική σκοπιμότητα του εθίμου, με μορφή δρωμένου, στην κρίσιμη για την καρποφορία ανοιξιάτικη περίοδο. Το έθιμο του χελιδονίσματος έχει, όπως και τόσα άλλα, παλαιότατη παράδοση. Πρόκειται, δηλαδή, για αρχαίο παιδικό αγερμό, του οποίου περιγραφή διέσωσε ο Αθήναιος (σοφιστής και γραμματικός, τέλος δεύτερης και αρχή τρίτης μ. Χ. εκατονταετίας): «είδος δε τι του αγείρειν χελιδονίζειν ρόδιοι καλούσι, ό γίνεται τω Βοηδρομιώνι μηνί χελιδονίζειν δε λέγεται διά το ειωθός επιφωνείσθαι: Ήλθ, ήλθε χελιδών καλάς ώρας άγουσα, καλούς ενιαυτούς». Η ομοιότητα του σημερινού προς το αρχαίο τραγούδι είναι εκπληκτική, τόσο στο λεκτικό ύφος, όσο και στα επί μέρους θεματικά στοιχεία και στην οικονομία της σύνθεσής τους: μήνυμα της αρχής της άνοιξης με την επάνοδο του χελιδονιού, χαιρετισμός προς αυτό, επωδική αποδίωξη του κακού εκ του οίκου και ευχή υπέρ των ενοικούντων σ αυτόν, αίτηση τέλος δώρων. Για τη συνέχιση του αρχαίου χελιδονίσματος στους βυζαντινούς χρόνους διαφωτιστική είναι η μαρτυρία του Μητροπολίτου Ευσταθίου (12ος αι.), ότι: «έλθει τοίνυν (η χελιδών) και ημείς ουκ οκνήσομεν τα συνήθη επιμέλψαι αυτή. Τοιούτον τι και παρά τοις πάλαι ην γινόμενον και ότε κατ αρχήν ταις χελιδόσι του φαίνεσθαι ην την πρώτην ή και δευτέραν, λόγοις εδεξιούντο συγκειμένοις προς εμμέλειαν». Στους νεώτερους χρόνους το χελιδόνισμα αναφέρεται για πρώτη φορά τον 18ο αιώνα από Γάλλο περιηγητή, ο οποίος γράφει για το έθιμο αυτό στη ρόδο. Αργότερα ο Κλωντ Φωριέλ, Γάλλος επίσης, λόγιος, κριτικός και ιστορικός της λογοτεχνίας, περιέλαβε παραλλαγή του τραγουδιού από τον Βάλτο στη γνωστή συλλογή του των ελληνικών δημοτικών τραγουδιών, με αναφορά στην ευρύτατη διάδοση του χελιδονίσματος στον ελληνικό κόσμο και την επιβίωση σ αυτό αρχαίου τραγουδιού. Επιλογικά σημειώνομε ότι, όπως γράφει ο Γ. Κ. Σπυριδάκης σε εμπεριστατωμένη μελέτη του για «Το άσμα της χελιδόνος (χελιδόνισμα) την πρώτη Μαρτίου», το σημερινό τραγούδι στην αρχική μορφή του θα ήταν «επωδικόν προς τον σκοπόν της αποδιώξεως του εκ του χειμώνος κακού, άμα δε και λατρευτικόν προς την θεότητα, η οποία επιστεύετο ως έφορος επί της αναζωογονήσεως της βλαστήσεως και της επιτυχίας της καρποφορίας. Θεός με τας ιδιότητας ταύτας ήτο ο Απόλλων, ηλιακός θεός αλλά και των καθαρμών Αντίστοιχος παρά τοις Ρωμαίοις ήτο ο θεός Mars, εορταζόμενος και ούτος, ως ο Απόλλων, κατά την άνοιξιν, ειδικώς δε την πρώτη Μαρτίου». X 36
ΔΙΑΤρΟΦΗ Σταμναγκάθι Από την κουζίνα των φτωχών στα "γκουρμέ" εστιατόρια Κέιμενο - Φωτογραφίες: Νίκος Ψιλάκης Η επιστημονική έρευνα επιβεβαιώνει για μια ακόμη φορά τη σοφία του παραδοσιακού μας πολιτισμού. Το γιαλοράδικο, πιο γνωστό ως σταμναγκάθι της Κρήτης, αποτελεί αληθινή ασπίδα υγείας Όπως, άλλωστε, συμβαίνει με τόσα και τόσα άγνωστα στο ευρύ κοινό χορταρικά που αξιοποιήθηκαν κατά τρόπο ιδανικό από την κρητική κουζίνα. 38 39