ΚΕΙΜΕΝΟ Η επιδίωξη ή, έστω, η διακήρυξη της αντικειµενικότητας κατέχει πάντα µια καίρια θέση στη δηµοσιογραφική δεοντολογία. Αναγράφεται σε όλους τους Κώδικες εοντολογίας, συχνά στις προγραµµατικές επαγγελίες, καµιά φορά και στις προµετωπίδες των εφηµερίδων. Η βαρύνουσα σηµασία που της αποδίδεται υπογραµµίζεται µε την αντιδιαστολή ανάµεσα στην αντικειµενικότητα της ειδησεογραφίας και στον επιτρεπόµενο υποκειµενικό χρωµατισµό της αρθρογραφίας. Και, βέβαια, υποτίθεται ότι αφορά όλα τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, έντυπα, ραδιόφωνο, τηλεόραση, τώρα και ιστοσελίδες του ιαδικτύου. Παντού, τα γεγονότα υποτίθεται ότι εµφανίζονται όπως πραγµατικά είναι χωρίς στρεβλώσεις, ανακριβείς προσθήκες ή σκόπιµες παραλείψεις. Η εικόνα είναι ειδυλλιακή αλλά εξωπραγµατική. Γιατί παραγνωρίζει τη σηµασία της παρουσίασης του γεγονότος: το ίδιο γεγονός, χωρίς καµιά αλλοίωση, έχει διαφορετική επίπτωση στη λεγόµενη κοινή γνώµη, ανάλογα µε το πώς θα παρουσιασθεί. Άλλη σηµασία αποκτά το γεγονός που παρουσιάζεται στην πρώτη σελίδα (ή στην αρχή της ροής των ειδήσεων) κι άλλη αυτό που πνίγεται σε κάποια εσωτερική σελίδα (ή ανάµεσα σε άλλες ειδήσεις), άλλη το γεγονός που θεωρείται άξιο να υπογραµµισθεί µε πολύ χώρο ή χρόνο κι άλλη εκείνο που κάπου αναφέρεται παρενθετικά και συνοπτικά. Ακόµα, το µέγεθος των τυπογραφικών στοιχείων ή ο τίτλος, ο τόνος της φωνής του εκφωνητή ή του παρουσιαστή µπορούν να κάνουν το ίδιο γεγονός να φαίνεται διαφορετικό. Ας παραδεχτούµε ότι αυτές οι παραβιάσεις της αντικειµενικότητας είναι, ως έναν βαθµό, αναπόφευκτες. Επιτέλους, η είδηση κάπως πρέπει να παρουσιασθεί και κάποιος πρέπει να αποφασίσει για τον τρόπο της παρουσίασής της. Με τι κριτήριο θα κριθεί η αντικειµενικότητα της παρουσίασης; (...) Η κύρια µέθοδος κατασκευής γεγονότων παίρνει συχνά τη µορφή πρόβλεψής τους. (...) Ας πάρουµε, για παράδειγµα, µια αναγγελλόµενη απεργία ή µια αναγγελλόµενη πορεία κάποιου ορισµένου κλάδου, από τις συνηθισµένες, ας πούµε "ρουτίνας". Ως ένα µεγάλο βαθµό, η επιτυχία της εξαρτάται από τη δηµοσιευόµενη πρόβλεψη της επιτυχίας ή της αποτυχίας: η είδηση ότι "καθολική αναµένεται η συµµετοχή στη σηµερινή απεργία" ή "µεγαλειώδης προβλέπεται η αυριανή πορεία" µπορεί να αποτελέσει σηµαντική παρακίνηση για τους κάθε λογής διστακτικούς. (...) Αλλωστε στα µέσα µαζικής επικοινωνίας αρέσει ο χαρακτηρισµός ως "τέταρτης εξουσίας" (παράλληλα προς τη νοµοθετική, την εκτελεστική και τη δικαστική), γιατί τους αναγνωρίζει µια δύναµη επίδρασης στον δηµόσιο βίο. Και εξουσία µεν σίγουρα υπάρχει, το ερώτηµα είναι αν µπορεί να µπει στην ίδια µοίρα µε τις άλλες τρεις. Γιατί, ενώ η δηµοκρατική νοµιµοποίηση των τριών άλλων εξουσιών στηρίζεται, άµεσα ή έµµεσα, στη λαϊκή κυριαρχία, µετέωρη παραµένει η νοµιµοποίηση της εξουσίας που ασκούν τα µέσα µαζικής επικοινωνίας. (...) Συνεπώς, επιβάλλεται η αφύπνιση της προσοχής των αναγνωστών ή των θεατών µπροστά σε κάποιες παγίδες που στήνονται καµιά φορά, ώστε ν' ακτινογραφείται η πραγµατικότητα που συχνά συγκαλύπτεται ή εξωραΐζεται. Πάντως, σε κάθε περίπτωση, η ελευθερία του Τύπου και των άλλων µέσων µαζικής επικοινωνίας είναι αγαθό αναµφισβήτητο. Και τούτο γιατί, αν η ελευθερία του τύπου κρύβει κάποιους κινδύνους, η έλλειψή της είναι ένα κακό απόλυτο, όπως κάθε σύµπτωµα ολοκληρωτισµού. ( ιασκευή άρθρου του Γεωργίου Κουµάντου από τον ηµερήσιο τύπο)
Α. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειµένου σε 100 έως 120 λέξεις. Μονάδες 25 Β.1. Β.2. Β.3. Να διατυπώσετε έναν τίτλο µε σχόλιο κι έναν χωρίς σχόλιο για το κείµενο που σας δόθηκε. Μονάδες 6 "Ο τόνος της φωνής του εκφωνητή ή του παρουσιαστή µπορεί να κάνει το ίδιο γεγονός να φαίνεται διαφορετικό". Χρησιµοποιώντας τη φράση αυτή ως θεµατική περίοδο να αναπτύξετε µια παράγραφο µε δικά σας παραδείγµατα. Μονάδες 5 εµφανίζονται, συνοπτικά, διαφορετικό, σηµαντική, αναµφισβήτητο. Να δώσετε για την καθεµιά από τις παραπάνω λέξεις του κειµένου µια συνώνυµη και µια αντώνυµη. Μονάδες 10 Β.4. Με ποιον τρόπο οι λέξεις γιατί, ενώ της πέµπτης παραγράφου του κειµένου συνδέουν τις προτάσεις µεταξύ τους; Μονάδες 4 Γ. Το σχολείο σας οργανώνει µια συνάντηση µαθητών-εκπροσώπων των σχολικών µονάδων της περιοχής σας. Στο πλαίσιο της εκδήλωσης αυτής να παρουσιάσετε µια εισήγηση σχετικά µε την αναγκαιότητα της κριτικής ικανότητας του εφήβου και τους τρόπους µε τους οποίους µπορεί αυτή να καλλιεργηθεί στη σύγχρονη κοινωνία της πληροφορίας. (500 έως 600 λέξεις) Μονάδες 50 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Ιδιαίτερη θέση στη δεοντολογία του δηµοσιογραφικού κώδικα κατέχει η επιδίωξη της αντικειµενικότητας στο βαθµό που δεν πλήττεται από την υποκειµενική αρθρογραφία. Ο τρόπος, και η σειρά µε την οποία θα παρουσιαστεί το γεγονός, ο χώρος και ο χρόνος που θα αφιερωθούν γι αυτό «χρωµατίζουν» και τη σηµασία του. Κάτι τέτοιο αποτελεί αναπόφευκτο περιορισµό της αντικειµενικότητας. Απ την άλλη µε τη µέθοδο παρουσίασης των γεγονότων επιχειρείται πρόβλεψη ή και προκαθορισµός της επιτυχίας ή αποτυχίας τους. Ωστόσο τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης αρέσκονται στο χαρακτηρισµό τους ως «τέταρτη εξουσία» ως προς την επιρροή που ασκούν στη δηµόσια ζωή αλλά η «νοµιµοποίηση της εξουσίας» τους είναι αµφιλεγόµενη. Κατά συνέπεια είναι επιβεβληµένη η εγρήγορση των δεκτών για την αποφυγή παραπλάνησης µε παράλληλη διασφάλιση του αγαθού της ελευθερίας του τύπου.
Β1. ΤΙΤΛΟΣ ΧΩΡΙΣ ΣΧΟΛΙΟ: «Αντικειµενικότητα και Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας». ΤΙΤΛΟΣ ΜΕ ΣΧΟΛΙΟ: «Η παραβίαση της αντικειµενικότητας στα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας». Β2. Ο τόνος της φωνής του εκφωνητή ή του παρουσιαστή µπορεί να κάνει το ίδιο γεγονός να φαίνεται διαφορετικό. Για παράδειγµα στην περίπτωση της ανακοίνωσης για έναν νόµο σχετικά µε νέες φορολογικές ρυθµίσεις, αν η χροιά της φωνής του ποµπού είναι αυστηρή και σοβαρή, δηµιουργείται η εντύπωση ότι αυτές θα πλήξουν οικονοµικά τους πολίτες. Αν, όµως, επιλέξει να αποδώσει χιουµοριστικά την είδηση, χρωµατίζοντας ανάλογα τη φωνή του, επιδιώκει την υποβάθµιση του γεγονότος. Μπορεί βέβαια ο τόνος της φωνής του να είναι ειρωνικός µε πρόθεση να ασκήσει καυστική κριτική στα µέτρα αυτά. Συνεπώς ο τρόπος εκφώνησης του γεγονότος προκαθορίζει τον αντίκτυπο που θα έχει στην κοινή γνώµη. Β3. εµφανίζονται: παρουσιάζονται εξαφανίζονται συνοπτικά: περιληπτικά εκτεταµένα διαφορετικό: αλλοιώτικο ανόµοιο όµοιο σηµαντική: σπουδαία ασήµαντη αναµφισβήτητο: αναµφίβολο αµφισβητήσιµο Β4. Οι συγκεκριµένες λέξεις έχουν ρόλο διαρθρωτικό καθώς συνδέουν τις προτάσεις µεταξύ τους. Με τη λέξη γιατί δηλώνεται (η αιτία) ο λόγος για τον οποίο τα µέσα επικοινωνίας αρέσκονται στο χαρακτηρισµό τους ως «τέταρτη εξουσία». Με τη λέξη ενώ δηλώνεται η αντίθεση που υπάρχει µεταξύ της τέταρτης εξουσίας και των άλλων τριών (νοµοθετικής εκτελεστικής δικαστικής). Γ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Το συγκεκριµένο θέµα στο οποίο καλείται ο µαθητής ν αποκτήσει εµπεριέχει δύο ζητούµενα. Το πρώτο ζητούµενο αφορά στην αναγκαιότητα της κριτικής ικανότητας του εφήβου και το δεύτερο αφορά στους τρόπους µε τους οποίους µπορεί αυτή να καλλιεργηθεί στη σύγχρονη κοινωνία της πληροφορίας. εν πρέπει επίσης να αγνοήσουµε ότι το κείµενο που ζητείται να γραφεί αποτελεί εισήγηση, γεγονός που κάνει θεµιτή την ύπαρξη προσφώνησης στην εισαγωγή του και µιας τυπικής φράσης στο τέλος ως επιφώνηση. Α ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ (ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΕΦΗΒΟΥ) 1. Σε µια εποχή µε έντονα χρησιµοθηρικό χαρακτήρα, χρειάζεται ο έφηβος να µπορεί ν αποδεσµευτεί από τα υλιστικά πρότυπα ζωής και να θέσει προτεραιότητες, που παραπέµπουν σε ηθικοπνευµατικές αξίες, γεγονός που επιτρέπει τη βίωση µιας ζωής µε ποιότητα. 2. Ο καταιγισµός των µηνυµάτων που δέχεται ο έφηβος συχνά παρουσιάζουν έντονο προβληµατισµό και ενδεχοµένως σύγχυση. Χρειάζεται κριτική σκέψη, ώστε να µπορεί να
διακρίνει το ουσιώδες από το επουσιώδες, το γεγονός από το σχόλιο, την αλήθεια από το ψέµα. 3. Οι σύγχρονοι ρυθµοί διαβίωσης παρασύρουν σε µία δίνη υποχρεώσεων, αλλοτριώνουν. Ο σκεπτόµενος έφηβος οφείλει ν αναζητήσει και να βρει χρόνο να σκεφτεί, να γνωρίσει τον εαυτό του, να κάνει ορθές επιλογές, π.χ. επιλογή επαγγέλµατος. Μ αυτό τον τρόπο θα είναι µέτοχος και κοινωνός των κοινωνικών, πολιτικών και πολιτιστικών εξελίξεων και όχι απλός θεατής της. 4. Θεωρίες, θέσεις διακηρύξεις προβάλλονται και κάποιοι προσπαθούν να επιβληθούν χρησιµοποιώντας την τεχνική της προπαγάνδας. Η παιδεία και ειδικότερα η κριτική σκέψη αναστέλλουν τη χειραγώγηση, επιτρέπουν την πνευµατική εγρήγορση, την καθαρότητα της σκέψης και την αντικειµενική θεώρηση της πραγµατικότητας. 5. Το πλήθος των κοινωνικών προβληµάτων, ναρκωτικά, εγκληµατικότητα, ρατσισµός κ.α. διαµορφώνουν τη νοσηρή φυσιογνωµία του σύγχρονου κόσµου. Επιβάλλεται η σκληρή κριτική να συνοδεύεται από θέσεις και προτάσεις που δύνανται να συµβάλουν στη δηµιουργική ανάπλαση της κοινωνίας. 6. Τέλος ο ιδεολογικός αποπροσανατολισµός που συχνά επιχειρείται από επιτήδειους, η αναβίωση θεωριών που θίγουν την ανθρώπινη οντότητα, η σήψη και διαφθορά σε διάφορους χώρους του δηµόσιου βίου καθιστούν αδήριτη ανάγκη την ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας των εφήβων. Μια αναγκαία ικανότητα που θα τους επιτρέψει να ευδοκιµήσουν σε προσωπικό επίπεδο, να βρουν την ταυτότητά τους, να αναπτύξουν τη δική τους κοσµοθεωρία και να προσφέρουν στο κοινωνικό σύνολο. Β ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ (Τρόποι καλλιέργειας κριτικής ικανότητας του εφήβου στη σύγχρονη κοινωνία της πληροφορίας.) 1. Χρειάζεται πάνω απ όλα ανθρωπιστική παιδεία, που θα επιτρέπει την ελευθερία του πνεύµατος, την αποδέσµευση από προκαταλήψεις και φανατισµούς. 2. Η εκπαιδευτική διαδικασία οφείλει ν αποδεσµευτεί από την απαρχαιωµένη άγονη µεθοδολογία της στείρας αποµνηµόνευσης και να επιτρέπει στους µαθητές να αναπτύξουν την κριτική τους σκέψη µέσα από την παροχή πλούσιων και ποικίλων µορφωτικών ερεθισµάτων. 3. Η οικογένεια ως κύριος φορέας κοινωνικοποίησης θα πρέπει να διαπαιδαγωγήσει τα παιδιά µε τρόπο που να παραπέµπει σε έννοιες όπως η ανεξαρτησία σκέψης, η δυνατότητα ανάληψης πρωτοβουλιών, το πνεύµα διαλόγου. 4. Η συµµετοχή επίσης των εφήβων σε δραστηριότητες που αφορούν το συλλογικό βίο και επιτρέπει την ανάπτυξη κοινωνικών αρετών όπως η υπευθυνότητα, η συλλογικότητα κ.α. µπορεί να συµβάλλει στη διαµόρφωση κριτικά σκεπτόµενων ανθρώπων.
5. Σηµαντική προς αυτή την κατεύθυνση µπορεί να είναι και η προσφορά των πνευµατικών ανθρώπων, οι οποίοι µε τη ζωή και το έργο τους µπορούν να αποτελέσουν πρότυπα. 6. Τέλος τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης υπηρετώντας την αντικειµενική και δηµοκρατική πληροφόρηση είναι σε θέση να υπηρετήσουν την πολιτική κοινωνικοποίηση των ατόµων και την ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας των δεκτών. 7. Γενικά, επιβάλλεται η τεχνολογία και οι δυνατότητες που προσφέρει στον άνθρωπο να χρησιµοποιηθούν µε κύριο γνώµονα την όξυνση του πνεύµατος και την δηµιουργία ανθρώπων που χρησιµοποιούν τη λογική και τη σκέψη γόνιµα και εποικοδοµητικά. Επιµέλεια: Αργυροπούλου Σοφία Βαρβατσούλη Εφη Γρηγοροπούλου Μαρία.