Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Τεύχος 36 Μά ος 2010

Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Τεύχος 36 Μά ος 2010 1 χρόνος από Θάνατο Ε. Σπαθάρη Κυριακή 9 Μαΐου 2010 11 π.μ. Tο ετήσιο μνημόσυνο, και τα αποκαλυπτήρια της προτομής του

1 χρόνος από Θάνατο Ε. Σπαθάρη Κυριακή 9 Μαΐου 2010 11 π.μ. το ετήσιο μνημόσυνο και τα αποκαλυπτήρια της προτομής του Στις 9 Μαΐου 2010 συμπληρώνεται ένας χρόνος από το θάνατο του αγαπημένου μας δασκάλου Ευγένιου Σπαθάρη. Στις 11 το πρωί Ιερό Καθεδρικό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου Αμαρουσίου (Κοιμήσεως Θεοτόκου & Μητροπόλεως), η οικογένειά του με συμπαραστάτες το Σπαθάρειο Μουσείο, το Κέντρο Τέχνης και Πολιτισμού, και τον Δήμο Αμαρουσίου, θα τελέσει την επιμνημόσυνη δέηση. Θα ακολουθήσουν τα αποκαλυπτήρια της προτομής του μεγάλου καλλιτέχνη στον εξωτερικό χώρο του Σπαθάρειου Μουσείου Θεάτρου Σκιών Δήμου Αμαρουσίου (Πλατεία Κασταλίας - Βασ.Σοφίας & Δημητρίου Ράλλη). Να είμαστε όλοι εκεί! Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΜΑΣ Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Τζωρτζ 6 Αθήνα 106 77 Τεύχος 36 Μάιος 2010 Εξώφυλλο: Ευγένιος Σπαθάρης ΕΚΔΟΤΗΣ Πάνος Β. Καπετανίδης 210 46 16 664 e-mail: panoskap@mycosmos.gr www.karagkiozis.com 2

Εξετάσεις στο Σωματείο μας Δευτέρα 3 Μάη 2010 ώρα 8 μμ Η επιτροπή Κρίσεως Καραγκιοζοπαίκτη του Σωματείου μας θα συγκληθεί και πάλι την Δευτέρα 3 Μάη 2010 και ώρα 8 μ.μ. στο θέατρο του Θ. Σπυρόπουλου (Δωδεκανήσου 37, Αγ. Ανάργυροι), για να παρακολουθήσει την δουλειά των μελών μας Στάθη Λαγκάδα και Παναγιώτη Χατζηαναγνώστου. Μέχρι και την ημερομηνία των εξετάσεων μπορούν να δηλώσουν συμμετοχή και άλλοι ενδιαφερόμενοι. Απαραίτητη προϋπόθεση, να είναι και αυτοί μέλη του Σωματείου, και να έχουν πληρώσει τις συνδρομές τους μέχρι και τον Μάη 2010. Η επιτροπή που αποτελείται από τους Πλέσσα Φώτη, Μίμη Μάνο (Αθανασίου) Γιάννη Νταγιάκο, Κώστα Μακρή και Ηλία Καρελλά, με αναπληρωματικά μέλη τον Πρόεδρο Πάνο Καπετανίδη και τον Αντιπρόεδρο Άθω Δανέλλη, θα κρίνει τους υποψήφιους Καραγκιοζοπαίκτες βάσει του καταστατικού, και θα εξετάσει, την καλλιτεχνική δεξιοτεχνία, την άρθρωση, την ορθοφωνία και μιμητική την ικανότητα του υποψήφιου Καραγκιοζοπαίκτη. Οι ενδιαφερόμενοι, θα παίξουν με τις φιγούρες τους ενώ θα μπορούν να επιδείξουν τα σκηνικά που χρησιμοποιούν, φωτογραφίες της σκηνής τους, και ότι άλλο θεωρούν ότι θα βοηθήσει την επιτροπή να σχηματίσει την καλύτερη εικόνα γι αυτούς. Η σχετική έγκριση ή απόρριψη αποφασίζεται από την επιτροπή με σχετική πλειοψηφία, ενώ θα τηρηθούν πρακτικά. 3

ΠΡΩΤΗ ΕΑΡΙΝΗ «ΜΕΡΑ ΤΟΥ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ» Του Θωμά Αθ. Αγραφιώτη, εκπαιδευτικού ΠΡΩΤΗ ΕΑΡΙΝΗ «ΜΕΡΑ ΤΟΥ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ» ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Μέσα στα πλαίσια των πανεπιστημιακών μαθημάτων και των πρακτικών φοιτητικών ασκήσεων, το τμήμα Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας (με έδρα τη Φλώρινα) και το «Μακεδονικό Θέατρο Σκιών» παρουσιάζουν την Τετάρτη 26 Μαΐου 2010 την Πρώτη Εαρινή «Μέρα του Καραγκιόζη» στο Αμφιθέατρο της Παιδαγωγικής Σχολής στο 2ο χιλιόμετρο της Εθνικής Οδού Φλώρινας- Νίκης. Η εκδήλωση θα πλαισιωθεί από παραστάσεις νεοελληνικού Θεάτρου Σκιών (το πρωί για τα νηπιαγωγεία και το βράδυ για μεγάλους) ταυτόχρονα με πολλές ακόμα παράλληλες εκδηλώσεις (ομιλίες, εκθέσεις, παρουσιάσεις φοιτητικών εργασιών κτλ.). Το όλο εγχείρημα εντάσσεται μέσα στην ευρύτερη προσπάθεια για την αρμονική ένταξη της τέχνης του «Καραγκιόζη» στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση ως μέσο για την εντατικότερη και αποτελεσματικότερη αξιοποίηση του Θεάτρου Σκιών στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, το Δημοτικό Σχολείο και το Νηπιαγωγείο. Πρόκειται για μια φιλόδοξη προσπάθεια που έχει ως σκοπό να γίνει παράδοση και να συνεχιστεί και κατά τα υπόλοιπα ακαδημαϊκά έτη. Ειδικότερα, ως προς τις παραστάσεις του νεοελληνικού Θεάτρου Σκιών, θα παρουσιαστούν τα εξής δύο έργα: «Ο Μέγας Αλέξανδρος και το καταραμένο Φίδι» από το Μακεδονικό Θέατρο Σκιών. Αμφιθέατρο Παιδαγωγικής Σχολής (Φλώρινα) (26-5-2010 στις 10:00 το πρωί) Η λαογραφική-επική παράσταση «Ο Μέγας Αλέξανδρος και το καταραμένο φίδι» αποτελεί την απαρχή του νεοελληνικού Καραγκιόζη. Οι «ρίζες» της εντοπίζονται στο λεγόμενο «Ηπειρώτικο Θέατρο Σκιών», το οποίο άκμασε κατά τους τελευταίους αιώνες της Τουρκοκρατίας στην περιοχή της Ηπείρου και με επίκεντρο τα Ιωάννινα. Πρόκειται για ένα έργο που διακρίνεται από έντονο 4

ηρωικό κλίμα και συνδυάζει το έπος με την παρέλαση των κωμικών τύπων του μπερντέ. Ένα θεριό της κόλασης κρύβεται σε μια σπηλιά και προκαλεί το φόβο και τον τρόμο. Πολλοί αθώοι έχουν χάσει την ζωή τους εξαιτίας του θεριού αυτού, ενώ το νερό στις λίμνες και τα ποτάμια έχει στερέψει. Οι αρχές του σαραγιού προσφέρουν μεγάλη αμοιβή σε αυτόν που θα καταφέρει να απαλλάξει τον τόπο από τη συμφορά: «Όποιος φονεύσει το καταραμένο φίδι που βρίσκεται στο αραχνιασμένο σπήλαιο», διαλαλεί ο τελάλης Χατζηαβάτης, «θα πάρει χίλιες λίρες μπαξίσι, την κόρη του Πασά για σύζυγο και μετά το θάνατο του Πασά θα αναλάβει και το θρόνο». Δύο από τους επίδοξους μνηστήρες είναι ο Σολομών και ο Ζαμπάν Αγάς. Αμφότεροι όμως αποτυγχάνουν να νικήσουν το θεριό, καθώς το πραγματικό τους κίνητρο είναι το χρήμα ή η δόξα. Ένας μονάχα θα βάλει πάνω από όλα το κοινό καλό και θα αντιμετωπίσει το καταραμένο φίδι χωρίς προσωπικές φιλοδοξίες: ο Μεγαλέξανδρος «η καρδιά και το πνεύμα του Ελληνισμού, δυνατός σαν Ηρακλής και όμορφος σαν Αχιλλέας». Στην προσπάθεια αυτή όμως θα συνδράμει τα μέγιστα κι ο Καραγκιόζης... «Ο Καραγκιόζης Φούρναρης» από το Μακεδονικό Θέατρο Σκιών. Αμφιθέατρο Παιδαγωγικής Σχολής (Φλώρινα) (26-5-2010 στις 20:00 το βράδυ) «Ο Καραγκιόζης Φούρναρης», αν και απηχεί έναν αρκετά οικείο τίτλο, δεν έχει προσεχθεί (όσο θα έπρεπε) από τους υπεύθυνους της θεατρικής παιδείας μας, καθώς αγνοείται ότι η παράσταση αυτή κρύβει (πίσω από την κωμική πλοκή της) μια ανελέητη σάτιρα απέναντι στην αδηφάγα εξουσία. Η αντιεξουσιαστική κριτική του «Φούρναρη» δικαιολογεί επίσης και την απουσία του συγκεκριμένου έργου από το οθωμανικό ρεπερτόριο, καθώς στην επικράτεια του Σουλτάνου απαγορευόταν διά ροπάλου η οποιαδήποτε αιχμή εναντίον του εκάστοτε ηγεμόνα. Ο φούρνος αποτελούσε πάντοτε ένα οργανικό κομμάτι της καθημερινής ζωής στις ελληνικές κοινότητες. Αυτό δεν είναι βεβαίως τόσο εύκολα κατανοητό μέσα στη σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία του γρήγορου φαγητού και των πολυεθνικών, αλλά η ελληνική γλώσσα έχει κρατήσει μέσα της άσβεστη τη σχέση των Ρωμιών με τον άρτο μέσα από γνωμικά, όρκους, ανέκδοτα και παροιμίες. Γράφει χαρακτηριστικά ο λαογράφος Δημήτριος Λουκάτος: «Κάτι που δείχνει χαρακτηριστικότατα 5

τη λαϊκή πίστη στην ιερότητα του ψωμιού είναι ο όρκος πάνω σ αυτό. Μα τούτο το ψωμί, λένε στη Θράκη. Μα τη δύναμη του ψωμιού, στα Επτάνησα. Μα τούτη τη μπουκουνιά, στην Κρήτη. Και το σηκώνουνε στο χέρι, κάνουνε μ αυτό το σταυρό τους και το φιλούνε». Ταυτόχρονα, η λαϊκή σοφία προσθέτει: «Απ όλα τα μυρουδικά, κάλλιο μυρίζ ο φούρνος». Ο Πασάς φαίνεται να αγνοεί το λαϊκό αίσθημα και διατάζει τον Καραγκιόζη να κλείσει το φούρνο μέσα σε 24 ώρες. Μπροστά στην απειλή του Βεληγκέκα, ο Καραγκιόζης τελικά πειθαρχεί. Τουλάχιστον όμως, προλαβαίνει να ψήσει μερικά φαγητά μέσα στο τελευταίο εικοσιτετράωρο: Τη λαχταριστή χήνα του πλούσιου Μπέη, το φτωχό μπριαμ του ξεπεσμένου αριστοκράτη Νιόνιου και το επιβλητικό αρνί του ευκατάστατου μεγαλοτσέλιγκα Μπαρμπαγιώργου. Ο Πασάς, αιχμαλωτισμένος από τη μυρωδιά της ψητής χήνας, απαιτεί να τη φάει ο ίδιος. Προκειμένου όμως να δικαιολογήσει την αρπαγή του, σκαρφίζεται και ένα πανούργο τέχνασμα, εκμεταλλευόμενος την αγνή πίστη των υπηκόων του και επιστρατεύοντας μια σειρά από ανύπαρκτα χωρία του Κορανιού: - Στον Κιαμήλ Μπέη θα πεις πως σύμφωνα με το Κοράνι, μια ημέρα των ημερών, μια χήνα σφαγμένη, ψημένη και με μπαχαρικά γεμισμένη, θα πετάξει. Τις πατάτες θα τις πάρει για τροφή. Τον ταβά για φορέα. Ο Κιαμήλ Μπέης θα είναι ο εκλεκτός που θα τύχει αυτής της μεγάλης τιμής! Και ο φούρναρης Καραγκιόζης δέχεται, προσθέτοντας όμως τα εξής: «Πατσά μου! Καλά τα σοφίστηκες όλα αυτά! Δεν ξέρεις όμως πως το Κοράνι γράφει και κάτι ακόμα! Γράφει πως τη χήνα θα τη φάει ο πιο πεινασμένος. Και ο πιο πεινασμένος είμαι εγώ» Οι παραστάσεις είναι αφιερωμένες στη μνήμη του καραγκιοζοπαίχτη Ευγένιου Σπαθάρη (1924 - Μάιος 2009) με αφορμή τη συμπλήρωση ενός έτους από τον ξαφνικό θάνατό του μετά από ατύχημα (στις σκάλες του Ινστιτούτου Γκαίτε Αθηνών) και τη στιγμή που κρατούσε σφιχτά στην αγκαλιά του τις πολυαγαπημένες του φιγούρες... 6

ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ ΜΕ ΤΑ ΥΠΟΛΟΙΠΑ ΕΙΔΗ ΘΕΑΤΡΟΥ Η περίοδος του Μεσοπολέμου ΜΑΝΩΛΗ ΣΕΙΡΑΓΑΚΗ Ηθοποιού και λέκτωρα Θεατρολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Παρά τη χαώδη σήμερα σχετική βιβλιογραφία, το άρθρο του Γιάννη Σιδέρη για τη σχέση του Θεάτρου Σκιών με τα υπόλοιπα είδη θεάτρου, δημοσιευμένο στο σχετικό αφιέρωμα του περιοδικού Θέατρο του Κ. Νίτσου στα 1963 δε φαίνεται να βρήκε συνεχιστές (1). Η αναλυτική παρουσίαση των παραστάσεων που επηρεάστηκαν από το Θέατρο Σκιών ως την εποχή που ο Σιδέρης συνέταξε το άρθρο έπεισε προφανώς τους περισσότερους ότι το θέμα έχει πια εξαντληθεί και κανένας νέος διάλογος δεν μπορεί να ξεκινήσει γύρω απ αυτό. Εν μέρει η άποψη είναι βάσιμη. Σε επίπεδο εμφάνισης φανερών επιδράσεων του Καραγκιόζη σε παραστάσεις άλλων θεατρικών ειδών δεν έμειναν και πολλά να προσθέσει κανείς (2). Ο Σιδέρης επικέντρωσε την προσοχή του σε επιδράσεις εξαιρετικά απτές τις οποίες εύκολα μπορούσε να εντοπίσει ένας συνεπής θαμώνας όλων των θεατρικών θεαμάτων. Υπήρξαν όμως κι άλλες, δυσδιάκριτες σχεδόν, πολύ ουσιαστικότερες όμως για τις οποίες δεν ξέρουμε αν μπορεί κανείς να καταλήξει με ασφάλεια αν πρόκειται για επιδράσεις του Θεάτρου Σκιών στα υπόλοιπα είδη θεάτρου ή το αντίστροφο. Στα 1984 ο Θόδωρος Χατζηπανταζής κάνει μια πρώτη παρατήρηση για μια τέτοια αντίστροφη πορεία αφού «.ο αναγεννημένος Καραγκιόζης του 1890 ήρθε να δανειστεί άφθονο υλικό από τα άλλα λαϊκά θεάματα της εποχής. Πήρε από τις κωμωδίες της μπάτας τα ομηρικά ξυλοφορτώματα, των οποίων η ένταση η συχνότητα και η σπουδαιότητα ήταν μάλλον άγνωστες στο τούρκικο πρότυπό του. Πήρε από την Παντομίμα, τα ηρωικά, τα ιστορικά και τα πατριωτικά δράματα τον Αθανάσιο Διάκο, τον Κατσαντώνη και το Βελισάριο» (3). Με ασφάλεια καταλήγουμε ότι ο Καραγκιόζης πήρε από τα άλλα είδη ένα ακόμη στοιχείο που ποτέ δε φιλοδόξησε να λανσάρει πρώτος, τη Φαντασμαγορία. Ήδη «.το 1918 ο Μανωλόπουλος μεγάλωσε την οθόνη του θεάτρου από 1.70 επί 1 μέχρι 5 μέτρα. Μετά ο καραγκιοζοπαίκτης Χαρίλαος ο θεσσαλονικιός άλλαξε τη σκηνή προσθέτοντας δυο σκηνικά για αλλαγή εικόνων» (4). 7

Επίδραση του κινηματογράφου η πρώτη εξέλιξη, του θεάτρου η δεύτερη. Ακολούθησε πλήθος αλλαγών και «βελτιώσεων» όπως η συνακόλουθη αύξηση του μεγέθους των φιγούρων, η καθιέρωση του μηχανισμού (σούστας) που τους επέτρεπε να στρίβουν, τα σκηνικά εφφέ, η συχνή αλλαγή της σκηνογραφίας (το σαράι άλλαζε κάθε δυο τρεις μέρες) ακόμα και μέσα στην ίδια την παράσταση, το ηλεκτρικό φως στο πανί στη θέση του κεριού, οι φιγούρες από ζελατίνα που εισήγαγε από την Αμερική ο Θεοδωρόπουλος. Στην σχεδόν παγιωμένη του πιαμορφή μέσα στο Μεσοπόλεμο ο Καραγκιόζης έχει τάσεις προς το θεαματικό, το «Grand spectacle». Πολλές φορές στο πλήθος των συνηθισμένων προσώπων, προστίθενται πάνω στην επιφάνεια της οθόνης πλήθος θηρίων, τεράτων, αγγέλων, δαιμόνων, αμαξών, αεροστάτων, αεροπλάνων, μέχρι αρμάτων, καραβιών, αυτοκινήτων, η πολυθρόνα του οδοντιάτρου και το κρεβάτι του χειρουργού. Συχνά ανάβονται και βεγγαλικά προ πάντων στο τέλος της παραστάσεως. «Το χειμώνα του 1935 σκέφτηκα να τελειοποιήσω τα σύνεργα της αποθέωσης» εξομολογείται ο Σπαθάρης (5): «Εμείς οι καραγκιοζοπαίκτες λέμε αποθέωση την τελευταία πράξη μιας ηρωικής παράστασης. Όλο το έργο παίζεται με τις φιγούρες του Καραγκιόζη αλλά το τελευταίο μέρος τελειώνει με ηθοποιούς. Εάν ας πούμε παίζουμε τον Διάκο ο βοηθός ντύνεται Διάκος, ο καραγκιοζοπαίκτης πασάς και δυο τυχαία παιδάκια το ένα το ντύνουμε Τούρκο στρατιώτη και το άλλο άγγελο που λέει τα ποίματα στον ήρωα». Η ανάγκη να εμφανιστούν στο φινάλε ζωντανοί ηθοποιοί επί σκηνής και μάλιστα όσο το δυνατόν περισσότεροι μας αναγκάζει να συσχετίσουμε την πρακτική αυτή με την αντίστοιχη του ελαφρού μουσικού θεάτρου όπου το φινάλε κατά παράδοση γίνεται «με όλον τον θίασον επί σκηνής» και ειδικότερα με τη μεσοπολεμική Επιθεώρηση. Από το 1928 που η τελευταία άρχισε να ξαναχρησιμοποιεί θαρρετά την πολιτική σάτιρα, είχε επικρατήσει το πολιτικό φινάλε, που παρουσίαζε όλους τους ηθοποιούς επί σκηνής να ενσαρκώνουν από έναν πολιτικό ο καθένας, συνήθως μεταφερμένους σε μια άλλη πραγματικότητα (μοναχοί στο Άγιο Όρος, ηθοποιοί στο Εθνικό Θέατρο, ήρωες του κινηματογράφου κλπ). Το πρότυπο λοιπόν θα πρέπει να αναζητηθεί στην τεράστια απήχηση αυτού του ευρήματος. Όταν είχε παρουσιαστεί το Ξιφίρ- Φαλέρ ο Φώτος Πολίτης διείδε ότι σύντομα η φαντασμαγορία σε σκηνικά, κοστούμια, φωτισμούς και στα λοιπά στοιχεία όψης μιας παράστασης όχι μόνο θα γενικευόταν στο ελαφρό μουσικό θέατρο αλλά θα ανάγκαζε και το θέατρο πρόζας να την υιοθετήσει (6). Αν και απευχόταν να εμπλακούν σε ένα σχετικό ανταγωνισμό οι κυριότεροι θίασοί της, ο Πολίτης όχι μόνο δικαιώθηκε αλλά η επέκταση αυτή δεν άφησε ανεπηρέαστο και το είδος που εξετάζουμε. Ας μη 8

θεωρηθεί ανατροπή των δεδομένων οποιαδήποτε ανακάλυψη στοιχείων φαντασμαγορίας στον Καραγκιόζη πριν από το 1916 που παίχτηκε το Ξιφίρ Φαλέρ. Η τάση για φαντασμαγορία θα πρέπει να ανιχνευτεί γενικότερα ε πολύ πρώιμα στάδια στο θέατρο του νέου βασιλείου, ουσιαστικά στις παραστάσεις των πρώτων γαλλικών οπερεττικών θιάσων που εμφανίστηκαν από το 1871 στην Αθήνα. Στα 1906 ο Θεόδωρος Συναδινός παρατηρούσε ότι αυτοί οι θίασοι -που είχαν συνεχή σημαντική παρουσία ως το 1926- είχαν απεμπολήσει το στοιχείο της φαντασμαγορίας, προφανώς για οικονομικούς λόγους, και -με την ασφάλεια που τους έδινε η συρροή των Αθηναίων στις παραστάσεις τους -είχαν επενδύσει περισσότερο στο λόγο! Το γεγονός ότι οι παραστάσεις αυτές δίνονταν στα γαλλικά τις έκανε ν αποτελούν ένα ξεχωριστό γεγονός περισσότερο κοινωνικό παρά θεατρικό, αφού η προσπάθεια του κοινού να συγχρονίσει το γέλιο του με την ειρωνική ατάκα ή τα σεξουαλικά υπονοούμενα των ηθοποιών κατέληγε σε ένα μάλλον κωμικό αποτέλεσμα. Υποσημειώσεις: 1 ΣΙΔΕΡΗΣ Γιάννης, Θέατρο και Καραγκιόζης. Μια πρώτη ματιά στη σχέση τους, περ. Θέατρο, τεύχος 10, ΙούλιοςΑύγουστος 1963, σ. 35-39 2 Παρά τον ισχυρισμό του ότι δεν αναφέρεται διεξοδικά στη χρήση του Καραγκιόζη από την Επιθεώρηση. Η προσθήκη μερικών νούμερων δε θα άλλαζε ριζικά την εικόνα. Αφορούν άλλωστε παραστάσεις στις αρχές της δεκαετίες του 1920, περίοδο κατά την οποία η αμηχανία της Επιθεώρησης για την συνέχιση της ζωής της την ανάγκαζε να δοκιμάζει τα πιο ετερόκλητα μεταξύ τους υλικά μέχρι να ξαναβρεί στα 1928-1929 τη συνταγή για μια νέα ακμή, μεγαλύτερη ίσως από εκείνη της εποχής των ετήσιων Επιθεωρήσεων. 3 ΧΑΤΖΗΠΑΝΤΑΖΗΣ Θ., Η εισβολή του Καραγκιόζη στην Αθήνα του 1890, Αθήνα 1984, Στιγμή, σελίδες 51-52. Προσθέτει μάλιστα για τους καραγκιοζοπαίκτες ότι «.η λαϊκή και επαρχιακή προέλευσή τους τούς βοηθούσε ν απεικονίσουν τους τύπους με πολύ μεγαλύτερη αυθεντικότητα, ζωντάνια και ακρίβεια, από εκείνη που διέθεταν τα πλάσματα των πρωτευουσιάνων κωμειδυλλιογράφων. Τους βοηθούσε ακόμα να μην παραβλέπουν -πέρα από τη γεωγραφική - και την ταξική προέλευση των ηρώων τους. Και αυτός πρέπει να είναι τελικά ο λόγος που οι ήρωές τους καθιερώθηκαν[.] ενώ το Κωμειδύλλιο παράκμασε κι εξαφανίστηκε ύστερα από τον πόλεμο του 1897», όπ. πρ. σ. 61. Δες παρόμοια άποψη του Μιχάλη Μερακλή με άξονα τη γλώσσα των καραγκιοζοπαικτών στο ΠΟΥΧΝΕΡ Βάλτερ, Η γλωσσική σάτιρα στην ελληνική κωμωδία του 19ου αιώνα, Γλωσσοκεντρικές στρατηγικές του γέλιου από τα «Κορακιστικά» ως τον Καραγκιόζη, Αθήνα, Πατάκης, 2001, σ.197-200. 4 ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ Γιάννης, Το Θέατρο Σκιών και η Λαϊκή τέχνη, στο ΣΠΑΘΑΡΗΣ Σωτήρης, Αυτοβιογραφία και η τέχνη του Καραγκιόζη, Αθήνα, Άγρα, σελ. 15-16. 5 ΣΠΑΘΑΡΗΣ όπ. πρ. σ. 130 6 ΠΟΛΙΤΗΣ Φώτος, Αι φαντασμαγορικαί σκηνογραφίαι, Νέα Ελλάς 14.8.1916 στον τόμο ΠΟΛΙΤΗΣ Φώτος, Τα θεατρικά Α, Επιλογή κριτικών άρθρων, Αθήνα. Ίκαρος, 1983,σ 58. ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ ΣΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ ΤΕΥΧΟΣ 9