ΠΕΡΙΛΗΨΗ Λέξεις κλειδιά

1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία σχετικά με την δυνατότητα των ΜΜΕ να επηρεάζουν και να διαμορφώνουν την κοινή γνώμη σχετικά με ένα σημαντικό θέμα. Συνεπώς ο τρόπος με τον οποίο καλύπτεται και παρουσιάζεται μια περίπτωση πολέμου είναι υψίστης σημασίας. Ειδικά για τα κράτη ή τις δυνάμεις που συμμετέχουν σ αυτό τον πόλεμο. Στο πρώτο τμήμα της εργασίας θα περιγραφούν οι τεχνικές και τα κριτήρια που τα ΜΜΕ χρησιμοποιούν για την επιλογή και παρουσίαση των ειδήσεων. Στο δεύτερο τμήμα της εργασίας θα παρουσιασθούν πέντε περιπτώσεις «περιορισμένου πολέμου» υπό το πρίσμα τον τρόπο με τον οποίο καλύφθηκαν από τα ΜΜΕ. There is no doubt about Mass Media s possibility of influencing and shaping the public opinion over an important issue. Consequently the way a case of war is covered and presented by Mass Media is of major important. Especially for the states or forces that participate to that war. Ιn the first part of the work it will be described the technics and the criteria that the Mass Media use for selecting and presenting the news. In the second part five cases of limited war are presented under the prism of the way the were covered by the Mass Media. Λέξεις κλειδιά : κοινή γνώμη, ημερήσια θεματολογία, πλαισίωση ειδήσεων, κριτήρια επιλογής ειδήσεων, έλεγχος ειδήσεων, πόλεμος, Βιετνάμ, Φώκλνατ, Περσικός Κόλπος, Βοσνία, Κόσοβο

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ σελ. 1 ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΜΗ ΚΑΙ ΜΜΕ σελ. 3 Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΩΝ ΕΙΔΗΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΑ ΜΜΕ σελ. 6 Ο ΤΡΟΠΟΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΙΔΗΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΑ ΜΜΕ σελ. 9 Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΩΝ ΕΙΔΗΣΕΩΝ σελ. 12 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΤΩΝ ΕΙΔΗΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΑ ΜΜΕ σελ. 14 Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ ΒΙΕΤΝΑΜ σελ. 20 Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΩΝ ΦΩΚΛΑΝΤ σελ. 26 Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΟΝ ΠΕΡΣΙΚΟ ΚΟΛΠΟ σελ. 31 Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗ ΒΟΣΝΙΑ σελ. 40 Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΟ ΚΟΣΟΒΟ σελ. 47 ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ σελ. 52 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σελ. 55

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στη σημερινή εποχή γίνεται αρκετές φορές λόγος για τη δύναμη των ΜΜΕ ως διαμορφωτές της κοινής γνώμης και των απόψεων που αυτή σχηματίζει για θέματα που έχουν να κάνουν με την καθημερινή ζωή (π.χ. ντύσιμο, διασκέδαση) αλλά και θέματα σημαντικά όπως είναι οι συγκρούσεις μεταξύ κρατών. Δεν είναι τυχαίο ότι τα ΜΜΕ χαρακτηρίζονται ως η «τέταρτη εξουσία» στο πλαίσιο της λειτουργίας μιας δημοκρατικής κοινωνίας, αντικατοπτρίζοντας έτσι τη δύναμη και το ρόλο που διαθέτουν στο πολιτικοοικονομικό και κοινωνικό γίγνεσθαι. Οσον αφορά τη δύναμή τους στην διαμόρφωση της κοινής γνώμης υπάρχουν δυο βασικές ομάδες διανοητών οι οποίες υποστηρίζουν τα εξής : 1 α) Η πρώτη ομάδα των θεωρητικών η οποία έχει κύριο εκπρόσωπό της τον Τζ, Κλάπερ, υποστηρίζει ότι η επιρροή των ΜΜΕ στην κοινή γνώμη περιορίζεται από μια σειρά παραγόντων οι οποίοι έχουν να κάνουν κυρίως με την επιλεκτικότητα του ατόμου στην έκθεση, αντίληψη και απομνημόνευση των μηνυμάτων που δέχεται από τα ΜΜΕ (the Limited Effects Model). β) Αντίθετα η δεύτερη ομάδα με κύριο εκπρόσωπό της την Νοέλ Νέουμαν υποστηρίζει ότι τα ΜΜΕ ασκούν ισχυρή επιρροή στην διαμόρφωση της κοινής γνώμης (the Powerful Effects Model). Μια σύγκλιση των παραπάνω θεωριών παρουσιάσθηκε από τον θεωρητικό Ε. Κατζ ο οποίος θεωρεί ότι οι ισχυρές επιδράσεις των ΜΜΕ στο άτομο μειώνονται, όταν το άτομο επηρεάζεται από διαπροσωπικές σχέσεις που αναπτύσσει (π.χ. μέσα σε ομάδες) και εκτίθεται στα ΜΜΕ με επιλεκτικό τρόπο 2 εδώ μάλλον δίνει πρωτοβουλία στο άτομο). Αδιαμφισβήτητα πάντως με το πέρασμα των χρόνων και τη συνεχή βελτίωση από τεχνολογικής άποψης των ΜΜΕ, μέσω συνδυασμού διαφορετικών τεχνολογιών όπως οι δορυφόροι και οι υπολογιστές με την τηλεόραση (εμφάνιση πολυμέσων), η επιρροή των ΜΜΕ στην διαμόρφωση της κοινής γνώμης έχει μάλλον ισχυροποιηθεί, επαληθεύοντας περισσότερο τη θεωρία των ισχυρών επιρροών (Powerful Effects Model). 1 Werner J. Severin/James W. Tankard, «Communication Theories : Origins, Methods, and Uses in the Mass Media, Longman, N. York/London, σελ. 248-258. 2 Ibid, σελ. 262.

4 Ετσι πολλές φορές τα ΜΜΕ κατηγορούνται ότι χρησιμοποιούν αυτή τη δύναμή τους για την υπηρέτηση συγκεκριμένων πολιτικοοικονομικών συμφερόντων και δικού τους πλουτισμού. Από την άλλη οι εκπρόσωποι των ΜΜΕ υπερασπίζονται το ρόλο τους ως φορείς οι οποίοι καλύπτουν την ανάγκη του πολίτη για πληροφόρηση, ενώ παράλληλα ασκούν έλεγχο στην δημόσια εξουσία υπερασπιζόμενοι έτσι το δημόσιο συμφέρον. Είναι λοιπόν αρκετά ενδιαφέρον να δούμε πως τα ΜΜΕ καλύπτουν πολεμικές συγκρούσεις όπως αυτές που θα παρουσιασθούν στην συγκεκριμένη εργασία. Σε τέτοιες περιπτώσεις έχουμε την σύγκρουση από την μία των ειδησεογραφικών οργανισμών οι οποίοι είναι και κερδοσκοπικοί οργανισμοί και προσπαθούν να «παράγουν» και να «πουλήσουν» ειδήσεις και από την άλλη των αρχών των κρατών που εμπλέκονται στις συγκρούσεις και προσπαθούν να διαχειρισθούν τις πληροφορίες από το πεδίο της μάχης προς όφελός τους αποκρύπτοντας σε πολλές περιπτώσεις την αλήθεια. Θα δούμε σε μερικές περιπτώσεις να γίνεται καταναγκαστική ή και ηθελημένη αποσιώπηση της πραγματικότητας από τα ΜΜΕ, κυρίως εκείνων που προέρχονται από επιτιθέμενες χώρες οι οποίες πρέπει να δικαιολογήσουν στην εσωτερική κοινή γνώμη την ενέργειά τους. Θα ξεκινήσω αναλύοντας στα πρώτα κεφάλαια έννοιες όπως : η σημασία της κοινής γνώμης, τα κριτήρια επιλογής των ειδήσεων, η παρουσίαση των ειδήσεων, η κατασκευή και ο έλεγχος των ειδήσεων και τέλος θα παρουσιάσω σε κάθε κεφάλαιο ξεχωριστά τις περιπτώσεις των συγκρούσεων στο Βιετνάμ, στα νησιά Φώκλαντς, στον περσικό Κόλπο, στην Βοσνία και στο Κόσοβο. Θα κλείσω την εργασία ανακεφαλαιώνοντας για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε σύγκρουσης όσον αφορά στην κάλυψή της από τα ΜΜΕ, προχωρώντας σε μια σύγκριση μεταξύ τους, και σε κάποια συμπεράσματα.

5 ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΜΗ ΚΑΙ ΜΜΕ Η έννοια της κοινής γνώμης που θα παρουσιασθεί σε αυτό το κεφάλαιο αφορά κυρίως τις χώρες του Δυτικού Κόσμου. Αφορά τις χώρες, δηλαδή, στις οποίες υπάρχει η δυνατότητα ύπαρξης ενός πλουραλισμού δράσης και έκφρασης των κοινωνικών ομάδων. Σ αυτές τις χώρες η κάλυψη των γεγονότων από τα ΜΜΕ επηρεάζει την κοινωνία της οποίας οι αντιδράσεις μπορεί να έχουν αντίκτυπο ακόμη και στην διαμόρφωση της πολιτικής ενός κράτους. Οι κυβερνήσεις συχνά σ αυτές τις χώρες κάνουν υπολογισμούς σχετικά με το πώς μια ενέργειά τους η οποία παρουσιάζεται από τα ΜΜΕ θα επηρεάσει τη στάση του κοινού απέναντί τους, ενώ από την πλευρά των ΜΜΕ υπάρχει η τάση να μην μένουν στην απλή παρουσίαση των γεγονότων αλλά να κινητοποιούν και να εμφανίζονται ότι αντιπροσωπεύουν την κοινή γνώμη. Συνεπώς βλέπουμε ότι η κοινή γνώμη λαμβάνεται σοβαρά υπ όψιν από τις Δυτικές Κυβερνήσεις αφού η στάση της μπορεί να επηρεάσει την πολιτική τους (ως ψηφοφόροι) ενώ τα ΜΜΕ βλέπουν την κοινωνία σαν την αγορά στην οποία στηρίζονται για να επιβιώσουν. 3 Σήμερα όμως με την τεχνολογική ανάπτυξη που έχει σημειωθεί στα ΜΜΕ και την δημιουργία τεράστιων ειδησεογραφικών οργανισμών ως αποτέλεσμα της διαδικασίας παγκοσμιοποίησης της οικονομίας, κάνουμε λόγο για την δημιουργία μιας παγκόσμιας κοινής γνώμης. Η παγκοσμιοποίηση της επικοινωνίας στον εικοστό αιώνα είναι μια διαδικασία που ξεκίνησε αρχικά από τις δραστηριότητες των ομίλων επιχειρήσεων επικοινωνίας μεγάλης κλίμακας. Αυτή η διαδικασία έχει αποκτήσει σταδιακά υπερεθνικό χαρακτήρα. Οι όμιλοι του κόσμου της επικοινωνίας έχουν επεκτείνει τις δραστηριότητές τους σε αρκετές περιοχές μακριά από την έδρα λειτουργίας τους. Τα ονόματα μερικών από τους μεγαλύτερους ομίλους επιχειρήσεων είναι πολύ γνωστά : Η Time Warner που δημιουργήθηκε από τη συγχώνευση των Time, Inc. και Warner Communication, το 1989 (Σήμερα η Time Warner προχώρησε σε συγχώνευση και με την America On Line). Η εταιρία New Corporation του Ρ. Μέρντοχ με μεγάλες επενδύσεις στον τομέα των εκδόσεων, στην τηλεόραση και την παραγωγή ταινιών, είναι η πιο διευρυμένη 3 Martin Shaw, Civil Society and Media in Global Crises, Pinter, London, 1996, σελ. 7.

6 εταιρία με θυγατρικές στην Ευρώπη, στις Η.Π.Α., στην Αυστραλία και στην Λατινική Αμερική. Η χρήση κυρίως τηλεπικοινωνιακών δορυφόρων σε συνδυασμό με την ανάπτυξη άλλων τεχνολογιών έχει δημιουργήσει ένα σύστημα παγκόσμιας επικοινωνίας που παρέχει άμεση πληροφόρηση και είναι ανεξάρτητο από την ανάγκη επίγειων αναμεταδόσεων και από τα καλώδια μετάδοσης. 4 Συνεπώς σε διεθνές επίπεδο βλέπουμε η παραγωγή και διάθεση των διεθνών ειδήσεων να βρίσκεται στα χέρια ενός περιορισμένου αριθμού ειδησεογραφικών πρακτορείων (π.χ. Visnews) και δικτύων διανομής (π.χ. το Sky News) τα οποία εκπέμπουν σε πολυεθνικά ακροατήρια σε όλο τον κόσμο. Η κάλυψη του πολέμου στον Περσικό Κόλπο από το CNN το οποίο ουσιαστικά είχε την αποκλειστική παραγωγή και διάθεση ειδήσεων σε όλο τον κόσμο κυρίως όταν οι δημοσιογράφοι από τα άλλα ΜΜΕ εκδιώχθηκαν, αποτελεί ένα τέτοιο παράδειγμα και συμβάλλει στην δημιουργία του παγκόσμιου χωριού (global village) μιας έννοιας που χρησιμοποιείται για να δείξει σε πιο σημείο έχει φθάσει η κάλυψη και η πληροφόρηση για διεθνή γεγονότα σε παγκόσμιο επίπεδο. 5 Σύμφωνα μάλιστα με την D. Graber το 80% των πολιτικών και οικονομικών ειδήσεων σε παγκόσμιο επίπεδο προέρχεται από μόνο τέσσερα μεγάλα αμερικανικά πρακτορεία ειδήσεων : το Associated Press (AP), το United Press International (UPI), το New York Times, το News Service Los Angeles Times Washinghton Post News Service. Οι υπόλοιπες ειδήσεις στην συντριπτική τους πλειοψηφία προέρχονται από ειδησεογραφικά πρακτορεία που εδρεύουν στην Μ. Βρετανία, στη Γαλλία και στη Ρωσία. Τέσσερις λοιπόν χώρες κυριαρχούν στην παγκόσμια αγορά της ειδησεογραφίας. 6 Συνεπώς αν λάβουμε υπ όψιν και το γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων σε όλες τις χώρες αντλεί την πληροφόρησή του για διεθνή γεγονότα όπως είναι πολεμικές συγκρούσεις από την τηλεόραση, καταλήγουμε στα εξής συμπεράσματα : 4 John B. Thompson, «Νεωτερικότητα και Μέσα Επικοινωνίας», επιμ. Ν. Δεμερτζής, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1998, σελ. 266-269. 5 David L. Swanson/Larry D. Smith, War in the Global Village : A Seven Country Comparison of Television News Coverage of the Beginning of the Gulf War στο Robert E. Denton επιμ. The Media and the Persian Gulf War, London Draeyer, 1993, σελ. 167. 6 Doris A. Graber, «Mass Media and American Pοlitics, CQ Press, United states, σελ. 369.

7 α) Η συντριπτική πλειοψηφία των ειδησεογραφικών οργανισμών που παράγει και διαθέτει τις ειδήσεις στη διεθνή αγορά προέρχεται από Δυτικές χώρες και κυρίως από τις Η.Π.Α. Θα παρατηρήσουμε λοιπόν ότι στις παγκόσμιες συγκρούσεις στις οποίες δίνεται και η μεγαλύτερη προσοχή από αυτούς τους οργανισμούς ενέχονται συνήθως και οι χώρες προέλευσής τους. Οι Η.Π.Α. για παράδειγμα έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο και στις τέσσερις από τις πέντε περιπτώσεις πολέμου που θα περιγράψω αργότερα. Συνεπώς αυτές οι συγκρούσεις συγκεντρώνουν και το μεγαλύτερο ενδιαφέρον κάλυψης από τα Δυτικά ΜΜΕ σε σχέση με άλλες το ίδιο αιματηρές οι οποίες μπορεί να συμβαίνουν ταυτόχρονα σε όλο τον κόσμο και οι οποίες περνούν σχετικά απαρατήρητες. β) Η διαχείριση των πληροφοριών από ένα μικρό αριθμό μέσων που αφορούν συγκρούσεις στις οποίες εμπλέκονται και οι χώρες προέλευσής τους, δίνει σε αυτά τα μέσα τεράστια δύναμη αλλά και τα υποβάλλει ταυτόχρονα σε ισχυρές πιέσεις, αφού έχουν την δυνατότητα να διαμορφώσουν την στάση της κοινής γνώμης στη χώρα τους αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο. Περνάμε λοιπόν να δούμε αναλυτικότερα την προέλευση της δύναμης των ΜΜΕ και κυρίως της τηλεόρασης στην διαμόρφωση της κοινής γνώμης, τα κριτήρια που χρησιμοποιούν για την επιλογή των ειδήσεων καθώς και τους περιορισμούς και πιέσεις που ασκούνται σ αυτή τη λειτουργία τους. Ήδη ανέφερα ένα κριτήριο επιλογής των συγκρούσεων οι οποίες τυγχάνουν μεγαλύτερης κάλυψης από τα Δυτικά ΜΜΕ αφού ενδιαφέρουν περισσότερο την δική τους (δυτική) κοινή γνώμη.

8 Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΩΝ ΕΙΔΗΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΑ ΜΜΕ Μια διαδικασία με την οποία τα ΜΜΕ επηρεάζουν σημαντικά την κοινή γνώμη είναι η διαδικασία καταρτισμού της ημερήσιας θεματολογίας (Agenda Setting). Σύμφωνα με αυτή την διαδικασία οι αρχισυντάκτες των εφημερίδων και των τηλεοπτικών δελτίων ειδήσεων οι οποίοι ονομάζονται και «πυλωροί» (gatekeepers) μας υποδεικνύουν ποια είναι τα κυριότερα θέματα της ημέρας μέσω της καθημερινής επιλογής των ειδήσεων και τον τρόπο παρουσίασής τους. Αυτή η επιρροή των ΜΜΕ στον καθορισμό της ημερήσιας θεματολογίας, προκύπτει από την ανάγκη επιλογής ορισμένων θεμάτων μέσα από την καθημερινή ειδησεογραφία και την απόρριψη άλλων, την επιλογή ορισμένων ειδήσεων που θα γραφτούν με πηχυαίους τίτλους στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων ή θα ηγηθούν ενός τηλεοπτικού δελτίου και την «ταφή» άλλων στα πολύ ψιλά γράμματα των ρεπορτάζ. Έτσι το κοινό αντιλαμβάνεται ως σημαντικότερα τα θέματα που προέχουν στην ειδησεογραφική ημερήσια διάταξη και με την πάροδο του χρόνου είναι αυτά τα οποία συχνά καταλαμβάνουν τις πρώτες θέσεις στα ζητήματα που απασχολούν το κοινό. 7 Μέσω δηλαδή του καταρτισμού της ημερήσιας θεματολογίας τα ΜΜΕ μπορεί να μην καταφέρνουν τις περισσότερες φορές να λένε στον κόσμο τι να σκέφτεται, αλλά σημειώνουν τεράστια επιτυχία στο να λένε στον κόσμο το θέμα το οποίο πρέπει να σκέφτεται. 8 Χαρακτηριστικό παράδειγμα της επιρροής της ημερήσιας θεματολογίας των ΜΜΕ στην στάση της κοινής γνώμης είναι το εξής : Το Οκτώβριο του 1989 το πρόβλημα της παράνομης χρήσης ναρκωτικών θεωρείτο ως το μεγαλύτερο εθνικό πρόβλημα από το 70% του πληθυσμού των Η.Π.Α. Αυτό το υψηλό ποσοστό του κόσμου θορύβησε τις αρμόδιες αρχές στις Η.Π.Α. οι οποίες ανέλαβαν πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Τον Φεβρουάριο όμως του 1991 μόλις το 5% του πληθυσμού συνέχιζε να θεωρεί το πρόβλημα των ναρκωτικών ως μέγιστο εθνικό πρόβλημα. Τη θέση του στην ιεράρχιση των προβλημάτων είχε πάρει ο 7 Μάξουελ ΜακΚομπς/Ετνα Εϊνσιντελ/Ντέϊβιντ Ουίβερ, «Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και η Διαμόρφωση της Κοινής Γνώμης», εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1996, σελ. 22. 8 Ibid, σελ. 28.

9 Πόλεμος στον Κόλπο, ο οποίος λόγω της συνεχούς προβολής του από τα ΜΜΕ θεωρείτο πια το πρωταρχικό πρόβλημα για τις Η.Π.Α. από την κοινή γνώμη. 9 Η κατάρτιση της θεματολογίας από τα ΜΜΕ αποκτά μεγαλύτερη σημασία στην εποχή μας όπου ο κόσμος γίνεται ολοένα και πιο περίπλοκος και τα μέλη της κοινωνίας στρέφονται στα ΜΜΕ για κάποια ερμηνεία. Για πολλά θέματα δηλαδή δεν έχουμε κάποια προσωπική γνώση και εμπειρία και συνεπώς στρεφόμαστε προς τα ΜΜΕ για ενημέρωση και προσανατολισμό. Δεν αρκεί λοιπόν μόνο η χρήση των ΜΜΕ, αλλά και ο βαθμός εξάρτησης των μελών του κοινού από αυτά για την ενημέρωση και ψυχαγωγία τους. Αυτό σημαίνει ότι τα μέλη του κοινού που δεν έχουν εναλλακτικές πηγές ενημέρωσης ή παραστάσεις ή επαφές θα καταστούν όλο και οποίο εξαρτημένα από τα ΜΜΕ και θα επηρεάζονται περισσότερο από αυτά. 10 Μία άλλη λειτουργία η οποία αποτελεί συμπλήρωμα στην ουσία της διαδικασίας καταρτισμού της ημερήσιας θεματολογίας, είναι η «διαδικασία κριτηρίων αξιολόγησης» ή κρίση κατά προτεραιότητα (priming), που σημαίνει ότι τα ΜΜΕ μπορούν να μεταβάλλουν τις οπτικές με τις οποίες οι άνθρωποι αξιολογούν τους θεσμούς εστιάζοντας την προσοχή τους σε ένα συγκεκριμένο θέμα παρά σε κάποιο άλλο. Αν λοιπόν τα ΜΜΕ εστιάζουν την κριτική τους σε θέματα εξωτερικής παρά οικονομικής πολιτικής τότε είναι πολύ πιθανό μια κυβέρνηση να κριθεί με γνώμονα τις επιδόσεις της σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και όχι σε θέματα που αφορούν την οικονομία. 11 Τέλος, μια άλλη διαδικασία που ακολουθούν τα ΜΜΕ στην ειδησεογραφία είναι η πλαισίωση (framing) των ειδήσεων. Η πλαισίωση των ειδήσεων έχει να κάνει περισσότερο με τον τρόπο παρουσίασης των ειδήσεων που θα αναλυθεί περισσότερο στο επόμενο κεφάλαιο. Σε γενικές γραμμές η πλαισίωση των ειδήσεων μπορούμε να πούμε ότι χωρίζεται στην επεισοδιακή (episodic) πλαισίωση και στην θεματική (thematic) πλαισίωση. Η πρώτη κατηγορία στηρίζεται στην παρουσίαση ειδήσεων που αφορούν συγκεκριμένα θέματα κυρίως με τη χρήση εικόνας. Η δεύτερη κατηγορία αφορά ειδήσεις οι οποίες στηρίζονται σε βαθύτερες αναλύσεις και αφορούν πιο γενικά και ασαφή 9 Shanto Iyengar/Adam Simon, News Coverage of the Gulf Crisis and Public Opinion στο Shanto Iyengar/Richard Reeves επιμ. Do the Media Govern? SAGE Publications, United States, 1997, σελ. 249-250. 10 Στέλιος Παπαθανασόπουλος, «Η δύναμη της τηλεόρασης» εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα, σελ. 153-154. 11 Ibid, σελ. 155.

10 θέματα. Η παρουσίαση φυσικά ειδήσεων με ζωντανά ρεπορτάζ και εικόνες είναι πιο ελκυστικές για το κοινό και προσελκύουν περισσότερο το ενδιαφέρον του. Η παρουσίαση για παράδειγμα πολεμικών συγκρούσεων γίνεται με τον «επεισοδιακό» τρόπο επηρεάζοντας περισσότερο την κοινή γνώμη και εστιάζοντας το ενδιαφέρον της περισσότερο σε αυτές σε σχέση με άλλες ειδήσεις. 12 Συμπεραίνουμε λοιπόν από τα παραπάνω ότι η επιλογή ή όχι μιας πολεμικής σύγκρουσης ως σημαντικής είδησης στην ημερήσια θεματολογία εξαρτάται από το αν θα επιλεχθεί ή όχι από τους «πυλωρούς» δηλαδή τους αρχισυντάκτες ειδήσεων των ειδησεογραφικών οργανισμών. Οπως είδαμε και στο προηγούμενο κεφάλαιο οι ειδησεογραφικοί οργανισμοί οι οποίοι παράγουν και διανέμουν τις ειδήσεις σε διεθνές επίπεδο αποτελούν μια μικρή ομάδα, συνεπώς και μια μικρή ομάδα ανθρώπων καταρτίζει την ημερήσια θεματολογία των διεθνών ειδήσεων μέρους των οποίων αποτελούν και οι πολεμικές συγκρούσεις. 12 Shanto Iyengar/Adam Simon, op. cit., σελ. 251.

11 Ο ΤΡΟΠΟΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΙΔΗΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΑ ΜΜΕ Στο προηγούμενο κεφάλαιο ανέλυσα την έννοια της πλαισίωσης των ειδήσεων που έχει να κάνει με τον τρόπο παρουσίασής τους. Σ αυτό το κεφάλαιο θα δούμε τεχνικές παρουσίασης των ειδήσεων ώστε να καθίστανται πιο προσιτές και ελκυστικές για το κοινό. Σύμφωνα με τον Λανς Μπένετ οι ειδήσεις με τον τρόπο που παρουσιάζονται από τα ΜΜΕ έχουν τα εξής χαρακτηριστικά : α) Προσωποποιημένες ειδήσεις : σαν προσωποποιημένες ειδήσεις μπορούν να ορισθούν οι δημοσιογραφικές προκαταλήψεις που δίνουν προτεραιότητα στον ατομικό παράγοντα και στην προβολή του ανθρώπινου ενδιαφέροντος μέσα από τα γεγονότα και υποβιβάζουν τα θεσμικές και πολιτικές απόψεις που καθιερώνουν τους κοινωνικούς τους δεσμούς., Με δυο λόγια οι παρουσιαστές των ειδήσεων δίνουν έμφαση στην επίδραση που έχουν τα γεγονότα στην ζωή του ακροατή και προβάλλουν ατομικά χαρακτηριστικά θετικά ή αρνητικά των ατόμων που συμμετέχουν στο γεγονός που παρουσιάζεται. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια ενός παραγωγού ειδήσεων του ABC προς το προσωπικό του όσον αφορά το κριτήριο παρουσίασης των ειδήσεων του βραδυνού δελτίου : 1) είναι ο κόσμος μου, το έθνος μου και η πόλη μου ασφαλή; 2) είναι το σπίτι μου και η οικογένειά μου ασφαλείς; Οι προσωποποιημένες ειδήσεις είναι επιφανειακές και δίνουν στους ανθρώπους την άποψη ενός κόσμου όπου το εγώ έχει προτεραιότητα. Παράλληλα δημιουργούνται σχέσεις τηλεθεατή παρουσιαστή βασιζόμενες στα προσωπικά χαρακτηριστικά του δεύτερου τα οποία έχουν να κάνουν κυρίως με την εξωτερική του εμφάνιση. 13 β) Δραματοποιημένες ειδήσεις : Ένα γεγονός που έχει τη δυνατότητα να δραματοποιηθεί έχει πολλές πιθανότητες να γίνει μία σημαντική ιστορία στις ειδήσεις, Μια δραματοποιημένη είδηση πρέπει να έχει δομή και σύγκρουση, πρόβλημα και τελική έκβαση, κορύφωση και μετά υποχώρηση της δράσης, αρχή, μέση και τέλος. Οι δραματοποιημένες ειδήσεις ταιριάζουν απόλυτα με την τάση για προσωποποιημένη ενημέρωση. Πολλές φορές οι ειδησεογραφικοί σταθμοί αυξάνουν την δραματικότητα μιας είδησης προσθέτοντας για παράδειγμα ειδικά ηχητικά εφέ, ή γυρίζοντας ένα βίντεο που να περιγράφει 13 Λ. Μπένετ, «Ειδήσεις, η πολιτική των ψευδαισθήσεων», εκδ. Δρομέας, Αθήνα, σελ. 105-107.

12 παραστατικά την παρουσίαση μιας είδησης που έχει να κάνει με φόνο. Ο τηλεθεατής παρασύρεται περισσότερο από τα δραματικά στοιχεία και χάνει την ουσία του παρουσιαζομένου γεγονότος. 14 γ) Αποσπασματικές ειδήσεις : Οι αποσπασματικές ειδήσεις μας δίνουν την εντύπωση ενός πάζλ που δεν είναι ευδιάκριτο και από το οποίο λείπουν πολλά κομμάτια. Η αποσπασματική παρουσίαση γεγονότων όπως για παράδειγμα οι πολεμικές συγκρούσεις, δημιουργεί στην κοινή γνώμη λάθος εντυπώσεις ή συγκεχυμένες απόψεις για το τι πραγματικά συμβαίνει σε μια περιοχή του κόσμου, Το αποτέλεσμα της αποσπασματικής παρουσίασης ενός γεγονότος είναι η διαστρέβλωση της αλήθειας και η αδυναμία του κοινού να σχηματίσει άποψη για συγκεκριμένες πολιτικές της κυβέρνησης. Χαρακτηριστικό είναι το ακόλουθο παράδειγμα : Εμφανίζεται μια ξαφνική και ανεξήγητη αναταραχή σε μια μακρυνή και άγνωστη χώρα (όπως το Βιετνάμ, το Ιράκ, η Νικαράγουα, το Κουβέϊτ ή το Ιράν). Η αντίδραση των Η.Π.Α. είναι η εφαρμογή μιας πολιτικής σε σχέση με την κρίση, με στόχο να υποστηρίξει το ισχύον καθεστώς. Το κοινό γίνεται μάρτυρας της δράσης που εξαντλείται σε δίλεπτα ή τρίλεπτα είναι μίνι δράματα στις βραδυνές ειδήσεις. Η παρούσα κυβέρνηση ζητά από το κοινό να υποστηρίξει την εξωτερική πολιτική της γιατί υπηρετεί το εθνικό συμφέρον και την παρουσιάζει σαν την μόνη εναλλακτική λύση. Φυσικά το κοινό αδυνατεί να κατανοήσει τους λόγους αφού έχει ελλιπή ενημέρωση. 15 δ) Κανονικοποιημένες ειδήσεις : Οι προσωποποιημένες δραματοποιημένες και αποσπασματικές ειδήσεις προκαλούν την σύγχυση και τον αποπροσανατολισμό, καθιστούν τους ανθρώπους ευάλωτους στις οικείες και καθησυχαστικές εικόνες για το πώς λειτουργεί ο κόσμος. Κατά κάποιο τρόπο αρχίζει να φαίνεται απόλυτα φυσιολογικό να υπάρχουν πολιτικές αναταραχές στις μικρές και ακυβέρνητες δημοκρατίες της μπανάνας, όπως φυσιολογικές φαίνονται κα οι επεμβάσεις των Η.Π.Α. για να επιβάλλουν την τάξη πριν το κάνουν οι εχθροί μας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι καθησυχαστικές δηλώσεις κυβερνητικών παραγόντων για θέματα και 14 Ibid, σελ. 113-115. 15 Ibid, σελ. 124-131.

13 προβλήματα που μπορεί να απασχολούν την κοινή γνώμη ώστε να εμφανίζεται η εικόνα ότι όλα βαδίζουν φυσιολογικά. 16 Σε αυτό το σημείο είναι σκόπιμο να αναφερθεί ότι αρκετές τεχνολογικές εξελίξεις που έχουν πραγματοποιηθεί στο χώρο της τηλεόρασης βοηθούν την πλαισίωση, δραματοποίηση και αποσπασματική παρουσίαση των ειδήσεων, Μέσω αυτών των τεχνολογικών επιτευγμάτων μας παρουσιάζονται από την τηλεόραση εμπειρίες οι οποίες δε θα μπορούσαν ποτέ να προέρχονται από το φυσικό αισθητήριο ανθρώπινο μηχανισμό. Μιλάμε για πέρασμα μέσω των δυνατοτήτων της τηλεόρασης από την πραγματική εμπειρία των πραγμάτων στην συνθετική εμπειρία. Ορισμένες τεχνικές οι οποίες χρησιμοποιούνται στην ψυχαγωγία (π.χ. κινηματογράφος) αλλά και στην ειδησεογραφία είναι οι εξής : στιγμιαία μεταφορά, (μοντάζ), από μια σκηνή σε μια άλλη, απομόνωση αποσπασμάτων από ένα συμβάν, αντιπαράθεση συμβάντων που τα χωρίζει ο χώρος και ο χρόνος, συρραφή αλλοίωση και παράλλαξη του οπτικού υλικού μέσω υπολογιστών ακόμη και κατασκευή συμβάντων μέσω υπολογιστών, κ.ά. 17 16 Ibid, σελ. 135-136. 17 Ray Funkhouser/Eugene F. Shaw How Synthetic Experience Shapes Social Reality Journal of Communication, Vol. 40/1990.

14 Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΩΝ ΕΙΔΗΣΕΩΝ Οι πολιτικοί δίνουν ιδιαίτερη σημασία στην εικόνα που περνούν στα ΜΜΕ. Κύριος στόχος τους καθώς και των συμβούλων τους είναι να δημιουργήσουν αρεστές εικόνες που να εξασφαλίζουν την εύνοια της κοινής γνώμης απέναντί τους. Χρησιμοποιούν λοιπόν τα ΜΜΕ για την προβολή κατασκευασμένων μηνυμάτων τα οποία βασίζονται σε λεκτικά σύμβολα. Για παράδειγμα η κυβέρνηση των Η.Π.Α. όταν επεδίωξε να ελαττώσει τις ανησυχίες του κοινού για τις λεπτομέρειες του πολέμου στο Βιετνάμ, δημιούργησε ένα ολόκληρο λεξιλόγιο από αναφορικά σύμβολα, για να αμβλύνει τις έννοιες και τα συναισθήματα που ήταν συνδεδεμένα με τις στρατιωτικές ενέργειες. Έτσι, αναφερόταν στους βομβαρδισμούς χαρακτηρίζοντάς τους σαν επιθέσεις προστατευτικής αντίδρασης, ένα όρο τόσο γενικό και αναίμακτο που μόνο οι δημιουργοί του καταλάβαιναν τι ακριβώς σήμαινε. 18 Ένας άλλος τρόπος κατασκευής ειδήσεων είναι τα ψευδογεγονότα ή «media events», γεγονότα δηλαδή που συμβαίνουν μόνο και μόνο για να μεταδοθούν κυρίως από την τηλεόραση. Σύμφωνα με την ανάλυση του Boorstin ο εμπορευματικός χαρακτήρας του τύπου και η επιδίωξη υψηλής αναγνωσιμότητας, ακροαματικότητας και θεαματικότητας δημιούργησε την ανάγκη, επινόησης ειδήσεων. Αυτή η ανάγκη ικανοποιήθηκε από την εμφάνιση των ψευδογεγονότων, συμβάντων δηλαδή που απασχολούν τη δημόσια σφαίρα και τα οποία προκαλούνται τόσο από τη μεριά των ανθρώπων της επικοινωνίας (δημοσιογράφοι, σύμβουλοι δημοσίων σχέσεων κλπ.) όσο και από τους ίδιους τους πολιτικούς. Ένα ψευδογεγονός σε αντίθεση με το αυθόρμητο γεγονός είναι προσχεδιασμένο, σκηνοθετημένο, αποσκοπεί στη μετάδοσή του, είναι κατά κανόνα επαναλήψιμο αλλά και κατανοητό, αφού είναι προσαρμοσμένο στις απαιτήσεις του μέσου αναγνώστη ή τηλεθεατή. 19 Χαρακτηριστικό ψευδογεγονός είναι η κάλυψη του ταξιδιού του προέδρου Νίξον στην παραλία της Σάντα Μπάρμπαρα όπου είχε σημειωθεί ατύχημα με διαρροή πετρελαίου. Ο πρόεδρος περπάτησε σε ένα μόνο κομμάτι της παραλίας για να καθησυχάσει την κοινή γνώμη όσον αφορά την έκταση της καταστροφής. Αυτό το κομμάτι της παραλίας είχε από πριν καθαρισθεί και το 18 Λ. Μπένετ, op. Cit., σελ. 171-172. 19 Ν. Δεμερτζής, «Ορια και σχέσεις δημόσιου και ιδιωτικού», Ιδρυμα Σάκη Καράγιωργα, Αθήνα 1996, σελ. 546.

15 γεγονός αυτό περιείχε το στοιχείο της κατασκευής ενός μεγάλου ειδησεογραφικού θέματος. 20 Επίσης οι πολιτικοί δημιουργούν ειδήσεις μέσω συνεντεύξεων τύπου, προσωπικών συνεντεύξεων κλπ. Σύμφωνα με μια έρευνα οι πηγές από τις οποίες αντλούσαν τις πληροφορίες τους οι Τάιμς και η Ποστ ήταν οι ακόλουθες : Συνεντεύξεις τύπου 24,5%, Συνεντεύξεις 24,7%, Ανακοινωθέντα τύπου 17,5%, Επίσημα πρακτικά 13% ενώ τα αυθόρμητα γεγονότα, αποτελούσαν μόνο το 1,2% των πηγών της ειδησεογραφίας των ανωτέρω εφημερίδων. 21 Ο διευθυντής επικοινωνίας του Λευκού Οίκου Ντέβιντ Γκέρντεν επί εποχής Ρήγκαν προχώρησε πιο πολύ : «για να κυβερνήσει με επιτυχία, πρέπει η κυβέρνηση να ορίσει την ατζέντα, δεν μπορεί να αφήσει τον Τύπο να το κάνει γι αυτήν». Ο Γκέρτζεν λοιπόν έκανε πράξη τα λόγια του αυτά δημιουργώντας μια ομάδα επικοινωνίας στο Λευκό Οίκο, η οποία επεξεργαζόταν θέματα τα οποία διοχέτευε στον Τύπο καθορίζοντας έτσι την ημερήσια θεματολογία των ΜΜΕ με θέματα που ενδιέφεραν και φυσικά για τα οποία ήταν απόλυτα ενημερωμένοι και ο Πρόεδρος αλλά και κορυφαία μέλη της διοίκησης. 22 Οι πολιτικοί συνεπώς με διάφορες έμμεσες μεθόδους και τεχνικές καταφέρνουν να ελέγξουν το είδος των πληροφοριών που τους αφορά στα ΜΜΕ και να χτίσουν μια καλή εικόνα γι αυτούς. Βέβαια αυτό δεν συμβαίνει πάντα και μερικές φορές διαρρέουν στον Τύπο γεγονότα και πληροφορίες που δεν μπορούν να ελέγξουν (π.χ. σκάνδαλα οικονομικά). Σε μερικές όμως περιπτώσεις οι πολιτικές ηγεσίες ασκούν άμεσο και πιεστικό έλεγχο στην ειδησεογραφία των ΜΜΕ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτέλεσε τον Οκτώβριο του 1988 η απαγόρευση από την Πρωθυπουργό Θάτσερ της μετάδοσης από όλα τα δίκτυα ζωντανών συνεντεύξεων μελών του IRA. Επίσης σε περιπτώσεις κρίσεων (π.χ. πολεμικών συγκρούσεων) οι αρχές ασκούν μεγαλύτερη και αμεσότερη πίεση μέσω της λογοκρισίας στον τρόπο που τα ΜΜΕ καλύπτουν το συγκεκριμένο γεγονός. 23 20 Λ. Μπένετ, op. Cit., σελ. 180. 21 Ibid, σελ. 206-207. 22 Ibid, σελ. 189. 23 Gadi Wolfsfeld, Media and Political Conflict, News from the Middle East, Cambridge Univers. Press, G. Britain, 1997, σελ. 60-61.

16 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΡΡΟΕΣ ΣΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΩΝ ΕΙΔΗΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΑ ΜΜΕ Υπάρχουν δύο θεωρητικές κατευθύνσεις οι οποίες δίνουν το γενικό κριτήριο επιλογής των ειδήσεων : 24 α) Το μοντέλο της αγοράς το οποίο θεωρεί ότι βασικό κριτήριο για την επιλογή μιας είδησης είναι το δημόσιο συμφέρον. Δηλαδή οποιοδήποτε γεγονός ελκύει με ένα «φυσικό» τρόπο την δημόσια προσοχή επιλέγεται ως είδηση. Αφού ο δημοσιογράφος επιλέξει όλα εκείνα τα γεγονότα τα οποία είναι προς το συμφέρον του κοινού να τα γνωρίζει, με τρόπο αντικειμενικό τα παρουσιάζει από το μέσο στο οποίο ανήκει. β) Το δεύτερο μοντέλο επιλογής των ειδήσεων έχει σχεδόν αντίθετη άποψη γα την διαδικασία αυτή Σ αυτό το μοντέλο τα ΜΜΕ και οι δημοσιογράφοι δρουν πάντα για το συμφέρον των ιδιοκτητών των οποίων τα συμφέροντα έρχονται σε πλήρη αντίθεση με το δημόσιο συμφέρον και την πραγματική παρουσίαση των γεγονότων στον κόσμο. Οι δημοσιογράφοι λοιπόν επιλέγουν τις ειδήσεις με κριτήριο αν αυτές εξυπηρετούν τα συμφέροντα των εργοδοτών τους και παραβλέπουν τα υπόλοιπα. Το σίγουρο είναι ότι, όπως ανέφερα και σε προηγούμενο κεφάλαιο, τα ΜΜΕ είναι κερδοσκοπικές επιχειρήσεις και συνεπώς προσπαθούν να προσελκύσουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερο κοινό και συνεπώς να πουλήσουν τα προϊόντα τους δηλαδή τις ειδήσεις σε μεγαλύτερο κομμάτι της αγοράς. Οσο μεγαλύτερο κοινό προσελκύσουν τόσο μεγαλύτερο κομμάτι της αγοράς θα ελέγχουν που σημαίνει περισσότερα έσοδα κυρίως από τις διαφημίσεις οι οποίες καλύπτουν μεταξύ του 60% και 80% των εσόδων των ΜΜΕ. 25 Συνεπώς τα ΜΜΕ επιλέγουν τα γεγονότα με τα εξής κριτήρια ώστε να είναι πιο ελκυστικά στο κοινό : 26 α) με κριτήριο το πόσο κοντά βρίσκονται και επηρεάζουν την ζωή του αναγνώστη/τηλεθεατή. β) με κριτήριο την αίσθηση που προκαλούν : γεγονότα που έχουν να κάνουν με βία, συγκρούσεις, σκάνδαλα, προσελκύουν περισσότερο το κοινό. 24 Stanley Cohen/Jock Young, The Manufacture of News, Constable/Sage Publications, London/California, 1973, σελ. 17-18. 25 Calvin F. Exoo, «The Politics of the Mass Media, West Publishing Company, United States, 1994, σελ. 97. 26 Ibid, σελ. 51-52.

17 γ) με κριτήριο την οικειότητα : τα νέα γίνονται πιο ελκυστικά όταν περιγράφουν οικείες καταστάσεις. δ) Με κριτήριο την επικαιρότητα και έχοντας σαν χαρακτηριστικό κάτι το καινούργιο και ασυνήθιστο : οι ειδήσεις πρέπει να αναφέρονται σε κάτι πρόσφατο και ασυνήθιστο. Από τα παραπάνω κριτήρια επιλογής των ειδήσεων συμπεραίνουμε ότι οι πολεμικές συγκρούσεις συγκεντρώνουν σε αρκετές περιπτώσεις των πιθανότητα να επιλεγούν για την ημερήσια θεματολογία των ΜΜΕ και ειδικά της τηλεόρασης. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια ενός κάμεραμαν του καναλιού, ο οποίος είχε καλύψει τον πόλεμο του Βιετνάμ : «Αυτό που θέλουν οι παραγωγοί είναι να καταγράψουμε με την κάμερα όσο περισσότερο αίμα και βία μπορούμε να βρούμε». Στην πραγματικότητα σε πολλές περιπτώσεις είναι η εικόνα η οποία υπαγορεύει τα περιεχόμενο της ιστορίας και όχι το αντίστροφο. Δηλαδή το μέσο αποφασίζει για το μήνυμα. Ενας δημοσιογράφος του ABC εξηγεί αυτή την διαδικασία : «Στις πολιτικές εκστρατείες, ή σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση, ο κάμεραμαν επιστρέφει με την εικόνα (από το γεγονός) και ο δημοσιογράφος στην τηλεόραση σε μεγάλο ποσοστό είναι υποχρεωμένος να γράψει την ιστορία πάνω στις εικόνες». 27 Τέλος, ένα ακόμη κριτήριο για τον καταρτισμό της ημερήσιας θεματολογίας, είναι και η ύπαρξη ηγετικών ΜΜΕ σε τοπικό αλλά και διεθνές επίπεδο, τα οποία ασκούν μεγαλύτερη επιρροή από τα υπόλοιπα ΜΜΕ, στην διαμόρφωση της κοινής γνώμης και στην χάραξη της πολιτικής από τις κυβερνήσεις. Αυτά τα ηγετικά ΜΜΕ μπορεί να είναι μία εφημερίδα ή ένα τηλεοπτικό δίκτυο καταφέρνουν πάντως να επηρεάσουν και ως ένα βαθμό να επιβάλλουν την ημερήσια θεματολογία σε μικρότερα μέσα σε τοπικό και διεθνές επίπεδο. 28 Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της κάλυψης του πολέμου στον Περσικό Κόλπο από το CNN, το οποίο από ένα σημείο και μετά τροφοδοτούσε αποκλειστικά όλο τον κόσμο με τη δική του περιγραφή των ειδήσεων που αφορούσαν το γεγονός. Πολλές φορές και οι ίδιοι διαπιστώνουμε παρακολουθώντας τα δελτία ειδήσεων των μεγαλύτερων καναλιών της χώρας η θεματολογία τους να συγκλίνει ή και να συμπίπτει σε μεγάλο βαθμό. Αυτό 27 Ibid, σελ. 52. 28 Μάξουελ Μάκομπς/Ετνα Εϊνσιντελ/Ντέιβιντ Ουίβερ, op.cit. σελ. 67-68.

18 γίνεται ίσως λόγω του ανταγωνισμού μεταξύ τους, φοβούμενα πως μπορεί να μην καλύψουν κάποιο γεγονός το οποίο όμως θα καλύψει το αντίπαλο μέσο και ίσως να ελκύσει περισσότερο τον τηλεθεατή. Αυτό το φαινόμενο παρατηρείται κυρίως στην τηλεόραση. Εκτός από τα κριτήρια επιλογής ειδήσεων που περιγράψαμε προηγουμένως και έχουν να κάνουν περισσότερο με τον εμπορικό χαρακτήρα των ΜΜΕ, υπάρχει και μια σειρά παραγόντων οι οποίοι έμμεσα ή άμεσα επηρεάζουν την επιλογή αλλά και τον τρόπο παρουσίασης των ειδήσεων. Αυτοί οι παράγοντες είναι λιγότερο ορατοί αλλά παίζουν σημαντικό ρόλο στο ειδησεογραφικό περιεχόμενο ενός μέσου ενημέρωσης. Οι κυριώτερες κατηγορίες αυτών των παραγόντων είναι οι εξής : 29 α) Τα προσωπικά χαρακτηριστικά των ατόμων που εργάζονται στα μέσα και επιλέγουν/παρουσιάζουν τις ειδήσεις. Αυτά τα χαρακτηριστικά έχουν να κάνουν με το επίπεδο και το είδος της μόρφωσής τους, τις προσωπικές τους απόψεις, το είδος λεξιλόγιου που χρησιμοποιούν και το πώς αντιλαμβάνονται το ρόλο τους ως δημοσιογράφοι (π.χ. πιστεύουν ότι πρέπει απλώς να παρουσιάζουν μια πραγματικότητα, να ερμηνεύουν αυτό που οι άλλοι κάνουν; να παίζουν το ρόλο του αντίπαλου των δυνατών κλπ.). Βέβαια όσο περισσότερη επιρροή και δύναμη έχει το άτομο στο πλαίσιο ενός ειδησεογραφικού οργανισμού τόσο πιθανότερο είναι να περνάει και το δικό του στίγμα στις ειδήσεις, όσον αφορά, το περιεχόμενο και την παρουσίασή τους. β) Επιρροές που προέρχονται από τους συναδέλφους και από τις κατευθυντήριες γραμμές που έχει το ειδησεογραφικό μέσο. Οσο περισσότερο διάστημα ένας δημοσιογράφος δουλεύει σ έναν ειδησεογραφικό οργανισμό τόσο περισσότερο εξοικειώνεται με τις πολιτικές (εμείς το αποκαλούμε συνήθως τη «γραμμή» του μέσου) φανερές ή όχι τις οποίες έχει ο οργανισμός. Οι εργαζόμενοι μαθαίνουν αυτές τις πολιτικές, λαμβάνοντας καθοδήγηση από τους προϊσταμένους τους και παρατηρώντας τη μορφή των ειδησεογραφικών προϊόντων που παράγονται από το μέσο. Ενας δημοσιογράφος ακολουθώντας τις κατευθυντήριες γραμμές του μέσου έχει μεγαλύτερες πιθανότητες να αποκτήσει μεγαλύτερο κύρος στα πλαίσια του μέσου και η δουλειά του να προβληθεί περισσότερο. 29 Pamela J. Shoemaker/Stephen D. Reese, Mediatig the Message. Theoriew of influences on Mass Media Content, Longman publishers, U.S.A. 1996, σελ. 264-270.

19 γ) Άλλες επιρροές προέρχονται από το αν ο ειδησεογραφικός οργανισμός είναι μεγάλος ή όχι σε μέγεθος και συνεπώς αν ασκεί συγκεντρωτικότερο ή όχι έλεγχο στο τι γράφουν οι δημοσιογράφοι από την ανάγκη για έσοδα που έχει το μέσο, από την ιδεολογική θέση του μέσου όσον αφορά την θέση του στην κοινωνία (ΜΜΕ ελίτ), την δυνατότητα του να έχει δικές του ειδησεογραφικές πηγές, το βαθμό άσκησης κριτικής στην εξουσία και σε ομάδες συμφερόντων (οι οποίες θα ασκήσουν έτσι μεγαλύτερη πίεση στο μέσο), κλπ. Σε γενικές γραμμές μπορούμε να πούμε ότι ένας ειδησεογραφικός οργανισμός είναι περισσότερο ανεξάρτητος όταν συντρέχουν τρεις βασικές προϋποθέσεις : 30 α) Όταν οι δημόσιες αρχές δεν έχουν την δυνατότητα επίσημης παρέμβασης και επιβολής κανόνων στην λειτουργία των ΜΜΕ. β) Οταν το ειδησεογραφικό μέσο δεν είναι εξαρτώμενο για την συλλογή των πληροφοριών του από επίσημες πηγές, αλλά διαθέτει και τις δικές του πηγές και γ) Όταν το ειδησεογραφικό μέσο έχει καλή οργάνωση, οικονομική ευρωστία και συνεπώς μπορεί το ίδιο να ερευνήσει και να παράγει τις δικές του ειδήσεις χωρίς να εξαρτάται από άλλες πηγές (οικονομικές και ειδησεογραφικές), και συνεπώς να είναι ευάλωτο σε πιέσεις. Το σίγουρο είναι μετά απ όλα αυτά που περιγράψαμε ότι είναι αδύνατο να υπάρξει η περίφημη «ειδησεογραφική αντικειμενικότητα» επιλογής και κάλυψης των γεγονότων η οποία έχει ορισθεί ως «οι αληθινές και χωρίς κατευθυντήριες γραμμές ειδήσεις» ή η παρουσίαση γεγονότων αποκομμένες από συναισθήματα, προσωπικές και πολιτικές επιρροές, Η αντικειμενικότητα, στην δημοσιογραφία έχει προβληθεί τόσο πολύ ιδιαίτερα στις Η.Π.Α., ώστε να υπάρχει σαν αίτημα της αμερικανικής και διεθνούς κοινής γνώμης. 31 Με τα κριτήρια και τους παράγοντες που περιγράψαμε και αφορούν τις επιρροές που ασκούνται στην επιλογή και τρόπο παρουσίασης των ειδήσεων καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η έννοια της απόλυτης «δημοσιογραφικής αντικειμενικότητας» αποτελεί μία ουτοπία. 30 Gadi Wolfsfeld, op. Cit., σελ. 60-61 31 Herbert, Altschull, Agents of Power. The Media and Public Policy, Longman Publishers, N. York, 1984, σελ. 66-67.

20 Ιδιαίτερα στις περιπτώσεις κάλυψης πολεμικών συγκρούσεων οι επιρροές αυτές αυξάνονται. Απ τη στιγμή που όπως είπαμε οι πολεμικές συγκρούσεις (όχι όλες) «πουλούν» στην κοινή γνώμη έχουμε μια αδυσώπητη ανάγκη των ΜΜΕ να συλλέξουν και να δώσουν πληροφορίες στο «διψασμένο» κοινό. Ενας δημοσιογράφος για να μπορέσει να καλύψει αποτελεσματικά μια πολεμική σύρραξη χρειάζεται τουλάχιστον δυνατότητα πρόσβασης στο πεδίο της μάχης, δυνατότητα κίνησης στο πεδίο της μάχης και τέλος δυνατότητα πρόσβασης σε επίσημες στρατιωτικές πηγές. Πολλές φορές κάποια από αυτές τις προϋποθέσεις ή και όλες μαζί περιορίζονται από τις εμπλεκόμενες στρατιωτικές και κυβερνητικές αρχές στο πολεμικό γεγονός, έτσι ώστε να ελεγχθεί η ροή των πληροφοριών για το κοινό. 32 Στη σημερινή εποχή μιλάμε πια για «infoattacks» δηλαδή πόλεμος μέσω παραπληροφόρησης, ψυχολογικού πολέμου και εκστρατειών προπαγάνδας. Οι αντίπαλοι προσπαθούν να νικήσουν χωρίς να ρίξουν σφαίρες και ρουκέτες. Αυτό έγινε στην περίπτωση του Περσικού Κόλπου όπου το CNN κέρδισε τον πόλεμο για τις υπό την ηγεσία των Η,Π.Α. πολυεθνικές δυνάμεις πριν αυτές να καταστρέψουν το στρατό του Ιράκ. 33 Ο στόχος φυσικά αυτής τη πολιτικής είναι η ανύψωση του ηθικού του δικού μας στρατού και ο εκφοβισμός του αντιπάλου καθώς και η δικαιολόγηση και στήριξη μιας πολεμικής επιχείρησης στην εσωτερική και διεθνή κοινή γνώμη για τα Δυτικά κράτη. Συνεπώς η δουλειά του δημοσιογράφου είναι πολύ δύσκολη στην ανακάλυψη της αλήθειας ενώ τα πράγματα δυσκολεύουν ακόμη περισσότερο όταν ο δημοσιογράφος καλύπτει ένα πολεμικό γεγονός στο οποίο εμπλέκεται άμεσα η χώρα του, ή η χώρα στην οποία εδρεύει ο δημοσιογραφικός οργανισμός για τον οποίο εργάζεται. Σε τέτοιες περιπτώσεις μιλάμε και για την ύπαρξη αυτολογοκρισίας αφού ο δημοσιογράφος φοβάται μην κατηγορηθεί για έλλειψη πατριωτισμού ή η είδηση που δώσει δεν προβληθεί, όταν αυτή είναι επικριτική για τη στάση της χώρας του κατά τη διάρκεια της πολεμικής κρίσης. Ας περάσουμε όμως στην παρουσίαση των πολεμικών συγκρούσεων οι οποίες χαρακτηρίσθηκαν περιπτώσεις «περιορισμένου πολέμου κυρίως λόγω της χρονικής τους διάρκειας και του γεγονότος ότι περιορίσθηκαν σε 32 Α. Rai, Research Fellow, IDSA, www.idsa-india.org/, σελ. 7 33 ibid, σελ. 2.

21 συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές. Το θεωρητικό υπόβαθρο που παρουσιάσθηκε στα προηγούμενα κεφάλαια θα μας βοηθήσει να κρίνουμε το ποιες και πόσες τεχνικές χρησιμοποιήθηκαν από τα ΜΜΕ στην κάλυψη αυτών των πολεμικών συγκρούσεων.

ποτέ». 34 Αν και ο πόλεμος του Βιετνάμ ήταν ο πρώτος τηλεοπτικός πόλεμος και 22 Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ ΒΙΕΤΝΑΜ Ο πόλεμος του Βιετνάμ χαρακτηρίσθηκε ως ο πρώτος τηλεοπτικός πόλεμος αφού πια η τεχνολογική εξέλιξη επέτρεπε την ζωντανή κάλυψη μιας στρατιωτικής σύγκρουσης από το πεδίο της μάχης. Η υπόθεση του Βιετνάμ εντασσόταν στην συνολικότερη εξωτερική πολιτική των Η.Π.Α. η οποία επηρεαζόταν έντονα από την διεθνή πολιτική κατάσταση που επικρατούσε εκείνη την εποχή. Βρισκόμαστε σε εποχή έντονου ψυχροπολεμικού κλίματος με την εξωτερική πολιτική των Η.Π.Α. να βασίζεται στην αρχή του «Containment» (περιορισμός της επέκτασης της επιρροής της Σ. Ένωσης και του κομμουνισμού γενικότερα σε διάφορες γεωγραφικές περιοχές του πλανήτη. Ο Πρόεδρος Τζόνσον ο οποίος κυβέρνησε τις Η.Π.Α. στην διάρκεια της πιο κρίσιμης φάσης του πολέμου, πίστευε ότι η μεγαλύτερη απειλή από τον κομμουνιστικό κόσμο προερχόταν από την περιοχή της Ασίας υπό την επιθετική πολιτική της ηγεσίας της Κίνας. Το 1965 ο Τζόνσον δήλωνε ότι θα επιζητούσε μια ειρηνική συνεννόηση με την Σοβιετική Ένωση, ενώ πίστευε ότι ο Κομμουνισμός στα ασιατικά καθεστώτα έχει ένα πιο επιθετικό πρόσωπο. Το 1964 είχε ζητήσει περισσότερα χρήματα από το Κογκρέσο για την ενίσχυση του Βιετνάμ πιστεύοντας ότι αν η περιοχή του Ν. Βιετνάμ έπεφτε στα χέρια των Κομμουνιστών ανταρτών τότε θα επακολουθήσει το ίδιο και για άλλες περιοχές του κόσμου. Όπως έλεγε χαρακτηριστικά «η επιθετικότητα δεν ικανοποιείται συνεπώς υπήρχε μεγαλύτερη δυνατότητα πληροφόρησης, εν τούτοις ξεκίνησε με μυστικότητα και παραπληροφόρηση. Κατά τη διάρκεια της Κυβέρνησης Κέννεντυ, αμερικανικά στρατεύματα στάλθηκαν στην νοτιοανατολική Ασία, χωρίς τη γνώση του Κογκρέσου ή του αμερικανικού λαού, με σκοπό να αποφευχθεί η πολιτική διαμάχη. Όταν αποφασίσθηκε από τις Η.ΠΑ, μεγαλύτερη ανάμιξη στην περιοχή, η Κυβέρνηση Τζόνσον κατασκεύασε το γεγονός του Κόλπου του Τόνκιν (αμερικανικές ναυτικές δυνάμεις δέχθησαν επίθεση από εχθρικές δυνάμεις), το οποίο χρησιμοποιήθηκε σαν δικαιολογία για την ανάπτυξη στρατιωτικής δράσης εκεί από πλευράς Η.Π,Α. Απειλή βέβαια δεν 34 Ν. Ο. ΒERRY, Foreign Policy and the Press : An analysis of the N. York Times Coverage of the U.S. Foreign Policy, Greenwood Press, London/N. York, 1990, σελ. 27-29.

23 υπήρξε ποτέ, αλλά ο στόχος να αποσπάσουν οι Η.Π.Α. την εσωτερική και διεθνή συγκατάθεση ώστε να διευρύνουν το ρόλο τους στην περιοχή, είχε επιτευχθεί. Στο βαθμό που το κατασκευασμένο γεγονός του Κόλπου του Τόνκιν έδωσε το πράσινο φως για την κλιμάκωση του πολέμου στο Βιετνάμ, η κυβέρνηση Τζόνσον θα πρέπει να θεωρηθεί πρωτοπόρος στην χρησιμοποίηση αυτού του τρόπου πολιτικής επικοινωνίας. Επρόκειτο πράγματι για μια κυβέρνηση η οποία υποστήριξε με ενθουσιασμό όλες τις επικοινωνιακές πρωτοβουλίες των ενόπλων δυνάμεων στην προσπάθειά τους να δικαιολογήσουν την αμερικανική επέμβαση στο Βιετνάμ, στα μάτια της αμερικανικής και διεθνούς κοινής γνώμης. 35 Οι αρχές του Νοτίου Βιετνάμ οι οποίες δεν λειτουργούσαν όπως οι αντίστοιχες αμερικάνικες σε ένα πλαίσιο φιλελεύθερης δημοκρατίας δεν ανησυχούσαν υπερβολικά για θέματα δικαιολόγησης των ενεργειών τους στην εσωτερική κοινή γνώμη. Η Κυβέρνηση των Η.Π.Α., από την άλλη πλευρά, δεν μπορούσε να αποκαλύψει στα τέλη της δεκαετίας του 60 στην κοινή γνώμη της χώρας ότι είχε εμπλακεί σε μια σκληρή και αιματηρή στρατιωτική επιχείρηση. Είχε ανάγκη τη στήριξη της αμερικανικής κοινής γνώμης η οποία αντιμετώπιζε σε καθημερινή βάση τον πόλεμο μέσω των τηλεοπτικών εικόνων. Ετσι η αμερικανική εμπλοκή στο Βιετνάμ οδήγησε και σε έναν ιδιόμορφο αγώνα στο εσωτερικό των Η.Π.Α. (γνωστό ως πόλεμο της Λεωφόρου Μάντισον), κατά τον οποίο πρώτιστη μέριμνα της κυβέρνησης ήταν η εξιδανίκευση της αμερικανικής παρουσίας στα πεδία των μαχών ως φορέα προόδου και ειρήνης. Η Κυβέρνηση δηλαδή άρχισε μια προσπάθεια «να πουλήσει» τον πόλεμο μέσω μια δυναμικής καμπάνιας δημοσίων σχέσεων. Το 1967 η Κυβέρνηση Τζόνσον σχεδίασε την επιχείρηση με τίτλο «Operation success», οργανώνοντας στο εκτελεστικό γραφείο του προέδρου μια «ομάδα πληροφοριών για το Βιετνάμ», με τη συγκεκριμένη υπευθυνότητα να παρέχει καλές ειδησεογραφικές ιστορίες στα μέσα ενημέρωσης. 36 Παρά τις προσπάθειες όμως της Κυβέρνησης Τζόνσον η υπόθεση του Βιετνάμ δεν εξελίχθηκε θετικά για τις Η.Π.Α., με αποτέλεσμα το 1968 ο Τζόνσον να δηλώσει ότι δεν θα συμμετείχε στις επικείμενες εκλογές. Τον διαδέχεται ο 35 Brian McNair, Εισαγωγή στην Πολιτική Επικοινωνία, εκδ. Κατάρτι, Αθήνα, 1998, σελ. 291-292. 36 Ibid, σελ. 293.

24 Πρόεδρος Νίξον ο οποίος συνεχίζει τον πόλεμο, βρίσκεται όμως μπροστά σ ένα ισχυρό αντιπολεμικό κλίμα το οποίο εκδηλώνεται με διαδηλώσεις διαμαρτυρίας. Η μεγαλύτερη έλαβε χώρα την Ουάσιγκτον το 1969 με τη συμμετοχή 250.000 διαδηλωτών (η διαδήλωση αυτή εναντιώθηκε και στις αεροπορικές επιχειρήσεις που είχαν ξεκινήσει οι Η.Π.Α. στο Βιετνάμ με τον εκτεταμένο βομβαρδισμό μεγάλης έκτασης περιοχών εκεί). Ο Νίξον λοιπόν ξεκινά το 1969 την απόσυρση αμερικανικών στρατευμάτων από το Βιετνάμ. Οι διαπραγματεύσεις για ειρήνευση οι οποίες είχαν ξεκινήσει στο Παρίσι το 1968 καταλήγουν σε υπογραφή συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός το 1973. Ο Νίξον είχε προχωρήσει το 1972 σε σημαντική μείωση του αριθμού των αμερικανικών στρατευμάτων από το Βιετνάμ ίσως και υπό το βάρος του διαφαινόμενου ξεσπάσματος του περίφημου σκανδάλου Γουώτερ-γκέιτ. Τελικά η κυβέρνηση Νίξον λόγω αυτού του σκανδάλου καταρρέει το 1974, ενώ το 1975 έχουμε την οριστική αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων από τη Σαϊγκόν. 37 Από δω και πέρα ξεκινά η σκληρή κριτική απέναντι στα αμερικανικά ΜΜΕ τα οποία θεωρήθηκαν από πολλούς αναλυτές και κρατικούς υπευθύνους ως ένας από τους βασικούς παράγοντες οι οποίοι συνετέλεσαν στην αποτυχία των αμερικανών στο Βιετνάμ. Τα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης κατηγορήθηκαν ότι με το να παρουσιάζουν συνεχώς φρικιαστικές εικόνες από το πεδίο της μάχης οδήγησαν στην μεταστροφή του κλίματος της κοινής γνώμης των ΗΠΑ απέναντι στον πόλεμο του Βιετνάμ και την καταρράκωση του ηθικού των αμερικανών στρατιωτικών. Μάλιστα το 1969 ο τότε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Νίξον Σπύρος Άγκνιου σε περιοδεία του στις ΗΠΑ εξέφρασε ανοικτά τη δυσαρέσκειά του για τον τρόπο κάλυψης της αντιπολεμικής διαδήλωσης στην Ουάσινγκτον από τα αμερικανικά ΜΜΕ. Κατηγόρησε εκείνους που ελέγχουν τα ΜΜΕ ότι συνεχώς παρουσιάζουν ένα αρνητικό κλίμα της κατάστασης που αφορά στον πόλεμο και ότι μέσω του τρόπου κάλυψης της αντιπολεμικής διαδήλωσης (Ουάσιγκτον) προσπάθησαν να περάσουν τις δικές τους απόψεις στην κοινή γνώμη. Στην 37 THE EVENTS : A chronology of U.S. involvement in the Vietnam War. www.multied.com/vietnam/events.html.

25 ουσία ο Αγκνιου κατηγόρησε τα ΜΜΕ για «στήσιμο ειδήσεων» κατηγορία που ερευνήθηκε τελικά από την Ομοσπονδιακή Επιτροπή Επικοινωνιών των ΗΠΑ. 38 Εκφράστηκαν επίσης ισχυρισμοί ότι μεταξύ 1961 και 1968 τα αμερικανικά μέσα, συμπεριλαμβανομένης της τηλεόρασης, εκτέλεσαν ενθουσιωδώς το πατριωτικό καθήκον τους για λογαριασμό της κυβέρνησης στο θέμα του πολέμου, αλλά ότι μετά το 1968 άλλαξαν στάση με την τηλεόραση να φέρνει στην πατρίδα όχι τη βιαιότητα του πολέμου, αλλά το χάσιμο στην αμερικανική συνείδηση που υποστήριξε αυτό τον πόλεμο κατά την προηγούμενη περίοδο. 39 Πράγματι, σύμφωνα με τον Nicholas O Berry στατιστικές που πραγματοποιήθηκαν το 1967 έδειξαν μια μεταστροφή της κοινής γνώμης ενάντια στον πόλεμο. Την ίδια εποχή οι Times των οποίων τα δημοσιεύματα μελετά ο O Berry κατά την διάρκεια του πολέμου του πολέμου είχαν ήδη προβλέψει τις καταστροφικές συνέπειες από τον πόλεμο του Βιετνάμ. Ο ίδιος πάντως συγγραφέας καταλήγει στο συμπέρασμα ότι τα μέσα ενημέρωσης δεν δημιουργούν πολιτική, αλλά απλά αναλύουν το αποτέλεσμα από την εφαρμογή συγκεκριμένων πολιτικών επιλογών της διοίκησης. 40 Στις 31 Μαρτίου του 1968 ο Νίξον ανακοίνωσε ότι δεν θα βάλλει υποψηφιότητα για τις εκλογές ενώ την 1 η Απριλίου του ίδιου έτους μιλώντας στην ένωση ιδιοκτητών αμερικανικών δικτύων είπε τα εξής θεωρώντας τους εμμέσως υπευθύνους γι αυτή του την επιλογή : «Όταν κάθησα στο γραφείο μου το προηγούμενο απόγευμα, σκέφτηκα τις τόσες φορές κάθε εβδομάδα που η τηλεόραση φέρνει τον πόλεμο στα σπίτια των Αμερικανών. Κανείς δεν μπορεί να πει ακριβώς τις επίπτωση έχουν αυτές οι έντονες σκηνές στην Αμερικανική κοινή γνώμη. Οι ιστορικοί μπορούν μόνο να μαντέψουν τι επίπτωση θα είχε η τηλεόραση σε παλιότερους πολέμους που αφορούσαν το μέλλον αυτού του έθνους : κατά τη διάρκεια του Κορεατικού πολέμου για παράδειγμα όταν οι δυνάμεις μας απωθήθηκαν πίσω στο Ρusan, ή στο Β Παγκόσμιο πόλεμο όταν οι άντρες μας υπέφεραν στην Ευρώπη ή όταν τα περισσότερα από τα αεροσκάφη μας καταρρίφθηκαν τον Ιούνιο του 1942 38 Calvin F. Exoo, op. cit, σελ. 95. 39 Βrian ΜcΝair, op. cit σελ. 294. 40 Ν. Ο. Berry, op. cit., σελ. 44, 52.

26 έξω από την Αυστραλία». 41 Ο Πρόεδρος Τζόνσον εμφανώς λοιπόν έριχνε την ευθύνη στην τηλεόραση για την μεταστροφή της κοινής γνώμης και συνεπώς την αποτυχία των αμερικανικών στρατευμάτων στο Βιετνάμ. Ανακεφαλαιώνοντας μπορούμε να πούμε ότι η κριτική για τον ρόλο των ΜΜΕ στην αποτυχία των επιχειρήσεων στο Βιετνάμ επικεντρώνεται στα εξής σημεία : 42 α) Στην συνεχή και άκριτη προβολή βίαιων σκηνών στην τηλεόραση η οποία πια δεν είχε θέση για καλά νέα, αλλά μόνο για αρνητικές σκέψεις. β) Στο νεαρό της ηλικίας των δημοσιογράφων που κάλυπταν το ρεπορτάζ στο Βιετνάμ, οι οποίοι προσπαθούσαν να αναδειχθούν ασκώντας έντονη κριτική στις κυβερνητικές στρατηγικές και αποφάσεις. γ) Δεν γινόταν ανάλυση της πορείας των επιχειρήσεων στο Βιετνάμ αλλά προβαλλόταν απλά σκηνές φρίκης. Σύμφωνα με ορισμένους αναλυτές αν οι ΗΠΑ είχαν συνεχίσει τους βομβαρδισμούς κυρίως σε περιοχές, που οι εχθρικές δυνάμεις αναδιπλώνονταν (π.χ. Καμπότζη), ο πόλεμος θα είχε κερδιθεί. Όμως η προβολή σκηνών από τις καταστροφικές συνέπειες των αεροπορικών βομβαρδισμών (π.χ. βόμβες ναπάλμ, χημικά για την καταστροφή των φύλλων των δένδρων), μετέστρεψε το κλίμα της κοινής γνώμης κατά της πραγματοποίησής τους. δ) Τέλος κατηγορήθηκαν και οι υπεύθυνοι ενημέρωσης του στρατού οι οποίοι δεν προσπάθησαν επαρκώς να εξηγήσουν τι συνέβαινε στους δημοσιογράφους, παρά τους βομβάρδιζαν με πεζά στατιστικά στοιχεία προσπαθώντας πολλές φορές να ωραιοποιήσουν και τις αρνητικές καταστάσεις. Δημιουργήθηκε έτσι μεταξύ στρατιωτικών και δημοσιογράφων ένα «credibility gap» (χάσμα αξιοπιστίας) με αποτέλεσμα οι δημοσιογράφοι να στρέφονται σε άλλες πηγές ενημέρωσης ή να μην ενημερώνονται όπως θα πρεπε. Η άποψη του David Halberstain (ο οποίος κάλυψε τον πόλεμο του Βιετνάμ για τους Υ. York Times) περικλείει την υπερασπιστική θέση για τα ΜΜΕ στον πόλεμο : κατά την διάρκεια του πολέμου οι δημοσιογράφοι απλώς είπαν τα πράγματα όπως τα είδαν. Κάνοντας αυτό περιέγραψαν τον άδικο τρόπο με 41 Susan Carruthers, The Media at War : Communication and Cοnflict in the Twentieth Century, Macmillan Press LTD, London, 2000, σελ. 117-118. 42 Ιbid, σελ. 111-119.

27 τον οποίο διεξήχθη ένας πόλεμος, ο οποίος μπορεί και να ήταν δίκαιος, προσπαθώντας να θέσουν ένα τέρμα σ αυτό. Τα μέσα ενημέρωσης λοιπόν λειτούργησαν όπως πρέπει να λειτουργούν στις φιλελεύθερες δημοκρατίες, σαν ελεγκτές του κράτους, ένα ρόλος ο οποίος δεν οδηγεί πάντα σε αρμονικές σχέσεις μεταξύ των δύο. 43 Αρκετά ενδιαφέρουσα και αποκαλυπτική ήταν η συζήτηση που έγινε στο πλαίσιο τεσσάρων διεθνών συνεδρίων τα οποία διοργανώθηκαν από τον Οργανισμό Freedom Forum και στα οποία συμμετείχαν δημοσιογράφοι, στρατιωτικοί και κυβερνητικοί παράγοντες αρκετοί εκ των οποίων είχαν και προσωπική εμπειρία από τον πόλεμο του Βιετνάμ (π.χ. Peter Arnet δημοσιογράφος CNN). Τα βασικά συμπεράσματα ήταν ότι έγιναν προσπάθειες «διαχείρισης» των πληροφοριών από τις αμερικάνικες υπηρεσίες. Όμως η δουλειά των δημοσιογράφων δεν εμποδίστηκε, αντιθέτως στο πεδίο της μάχης οι στρατιωτικοί ήταν ιδιαίτερα συνεργάσιμοι. Οι όποιες προσπάθειες λογοκρισίας, γίνονταν στην Ουάσιγκτον, ενώ η αποτυχία οφείλεται κατά την άποψη ορισμένων στο γεγονός ότι ο πόλεμος αυτός κράτησε αρκετό διάστημα και είχε αρκετές απώλειες για τους αμερικανούς. 44 Το Συμπέρασμα από την περίπτωση του Βιετνάμ είναι ότι στους πολιτικούς και στρατιωτικούς κύκλους τα ΜΜΕ θεωρήθηκαν ως υπεύθυνοι για την ήττα των αμερικανών. Κατηγορήθηκαν για αποσπασματικοποίηση, δραματοποίηση των γεγονότων, πράγμα το οποίο οδήγησε στον ξεσηκωμό της αμερικανικής κοινής γνώμης εναντίον της συνέχισης του πολέμου στο Βιετνάμ. Η εμπειρία του Βιετνάμ χρησιμοποιήθηκε σαν μάθημα για την αντιμετώπιση των ΜΜΕ κατά την διάρκεια πολεμικών συγκρούσεων στο μέλλον. 43 Ιbid, σελ. 112. 44 Media Perspectives 20 Years after the End of the Vietnam War. www.freedomforum.org/vietnam-report.htm. Ο οργανισμός Freedon Forum οργάνωσε τέσσερα διεθνή συνέδρια με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 20 ετών από τον πόλεμο του Βιετνάμ, με θέμα τον ρόλο των ΜΜΕ στον πόλεμο και την κληρονομιά που άφησαν. Τα τέσσερα αυτά συνέδρια έλαβαν χώρα στο Άρλινγκτον ΗΠΑ, στην πόλη του Χο Τσι Μίνχ στο Βιετνάμ, στο Χόνγκ-Κόνγκ και στο Ώκλαντ των ΗΠΑ.