Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΥΠΑΛΛΗΛΩΝ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Μ. ΑΣΠΡΙΔΗΣ Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΥΠΑΛΛΗΛΩΝ Ανάτυπο από την Επιθεώρηση Διοικητικής Επιστήμης Τεύχος 17ο, 2012 ÅÊÄÏÓÅÉÓ ÓÁÊÊÏÕËÁ ÁÈÇÍÁ-ÈÅÓÓÁËÏÍÉÊÇ 2012

Η εκπαίδευση και η ανάπτυξη των δημοσίων υπαλλήλων 1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις T Γεώργιος Μ. Ασπρίδης * ην ιδιαίτερη σημασία της εκπαίδευσης των δημοσίων υπαλλήλων τόνισε στο έργο του «Οικονομία και Κοινωνία» ο Γερμανός κοινωνιολόγος Max Weber. Στη διαμόρφωση του ιδεατού τύπου της γραφειοκρατίας ανέφερε ότι τα στελέχη που απαρτίζουν τη γραφειοκρατική οργάνωση επιλέγονται με κριτήριο τα προσόντα, τις τεχνικές γνώσεις και τις ικανότητές τους, οι οποίες διαπιστώνονται με ειδικές εξετάσεις και με τους αναγνωρισμένους τίτλους σπουδών. Ο Weber τόνισε ότι «η γραφειοκρατική διοίκηση σημαίνει πάνω απ όλα κυριαρχία μέσω της γνώσης. Αυτό είναι το στοιχείο που την καθιστά ειδικά ορθολογική». Η «γνώση» στη γραφειοκρατία αναφέρεται τόσο στη γενική επιστημονική γνώση του αντικειμένου όσο και στη γνώση που απορρέει από την εμπειρία της εργασίας του υπαλλήλου στη γραφειοκρατία. Συνεπάγεται ότι πέρα από την αρχική επιστημονική ή επαγγελματική τους κατάρτιση και ειδίκευση, οι υπάλληλοι της γραφειοκρατίας αποκτούν στη διάρκεια της υπηρεσιακής τους σταδιοδρομίας πρόσθετη εμπειρική γνώση (Μακρυδημήτρης, 2004). Σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο και αναπτυσσόμενο παγκόσμιο οργανωτικό και επιχειρηματικό περιβάλλον, θεωρείται απαραίτητο να βελτιωθούν οι ικανότητες του ανθρώπινου δυναμικού με τελικό στόχο την ανάπτυξη των επαγγελματικών δεξιοτήτων και γνώσεών του. Οι εργαζόμενοι αντιλαμβάνονται την εκπαίδευση ως το κύριο μέσο της αναβάθμισής τους στο πλαίσιο της οργάνωσης. Παράλληλα, οι οργανώσεις συνειδητοποιούν ολοένα και περισσότερο, ότι είναι αναγκαίο να βελτιωθεί η * Επίκουρος Καθηγητής, Τμ. Διοίκησης & Διαχείρισης Έργων, ΤΕΙ Λάρισας.

218 ΑΡΘΡΑ ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης η οποία θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς υποκινητικούς παράγοντες για τους εργαζόμενους. Τα θέματα που συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον των εργαζομένων τόσο σε διεθνές όσο και σε εθνικό επίπεδο είναι οι νέες τεχνολογίες, η εποπτεία του ανθρώπινου δυναμικού, η καλύτερη εξυπηρέτηση των πολιτών και η διοίκηση των αλλαγών (Ασπρίδης, 2010). Στις αρχές του 21 ου αιώνα η εικόνα της δημόσιας διοίκησης δεν έχει βελτιωθεί ιδιαίτερα. Αυτό είναι απόρροια της χαμηλής ποιότητας της διοίκησης, της επαγγελματικής ανικανότητας και της ακαταλληλότητας των εργαζομένων σε αυτή. Σε μια περίοδο όπου η δημόσια διοίκηση αλλάζει ρόλο και αποκτά όλο και περισσότερο επιχειρηματικό και επιχειρησιακό χαρακτήρα οφείλει να διατηρήσει τον αρχικό της προσανατολισμό, να κάνει πράξη τις δημόσιες πολιτικές των εκάστοτε κυβερνήσεων, να στοχεύει στην αντιμετώπιση των αναγκών του κοινωνικού συνόλου και να πραγματώνει το δημόσιο συμφέρον (Wooldridge, 1988, Τάχος, 1985). 2. Εννοιολογικοί προσδιορισμοί Οι εκπαιδευτικοί θεσμοί αποσκοπούν στην παραγωγή και στη μετάδοση γνώσεων και πληροφοριών μέσω της παιδείας και στη μεταβίβαση του συστήματος των αξιών και της πολιτιστικής κληρονομιάς της κοινωνίας. Η παιδεία, με μια φιλοσοφική έννοια, επιθυμεί να εντάξει τους νέους στο κοινωνικό και οικονομικό σύστημα. Οι αξίες αυτές προέρχονται από το σπίτι, το φιλικό περιβάλλον, την εκκλησία και το σχολείο, το οποίο παρέχει τη βασική και ουσιαστική εκπαίδευση των πολιτών (Βασιλείου και Σταματάκης, 2000). Ως εκπαίδευση εννοούμε την οργανωμένη διαδικασία μάθησης που αποσκοπεί στην απόκτηση γνώσεων και ικανοτήτων για κάποιο σκοπό και έχει ως στόχο τη μεταφορά γνώσεων ή δεξιοτήτων μέσω της εκπαιδευτικής διαδικασίας (Παπαλεξανδρή και Μπουραντάς, 1991). Η διαμόρφωση της εκπαιδευτικής πολιτικής εξαρτάται από τη στάση που διατηρούν τα κράτη απέναντι σε αυτή. Η παγκοσμιοποίηση προωθεί την ανάπτυξη ιδεών για το μέλλον, ώστε η γενικότερη εκπαιδευτική πολιτική να συμβάλλει στη σταθεροποίηση των δημοκρατικών θεσμών σε ένα περιβάλλον που συνεχώς εξελίσσεται. Διαμορφώνει με τέτοιο τρόπο τα εκπαιδευτικά συστήματα ώστε να προσανατολίζονται στη σύγχρονη τεχνολογία και στην καταπολέμηση της ανεργίας (Υφαντής, 2004).

Γ. ΑΣΠΡΙΔΗΣ: Η εκπαίδευση και η ανάπτυξη των δημοσίων υπαλλήλων 219 Η εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού περιλαμβάνει τη διαδικασία μάθησης που αποσκοπεί στη βελτίωση της απόδοσής του. Η επιμόρφωση και η ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού προϋποθέτουν την ύ- παρξη υψηλού μορφωτικού επιπέδου και επαγγελματικής ανέλιξης και αναφέρονται κυρίως στα στελέχη των ανώτερων και ανώτατων βαθμίδων της διοικητικής πυραμίδας. Η επαγγελματική κατάρτιση είναι το μέρος της επαγγελματικής εκπαίδευσης που παρέχει τις ειδικές εξειδικευμένες επαγγελματικές γνώσεις και δεξιότητες με τις οποίες ολοκληρώνεται η επαγγελματική επάρκεια του εκπαιδευόμενου (Παπαλεξανδρή και Μπουραντάς, 2002, Καρκατσούλης, 1997). 3. Η ποιότητα των δημοσίων υπαλλήλων Η επαγγελματική επάρκεια και η ποιότητα της απόδοσης κάθε εργαζόμενου δεν εξαρτώνται μόνο από το επίπεδο της εκπαιδευτικής του βαθμίδας και της κατηγορίας στην οποία ανήκει, αλλά επηρεάζονται και από άλλους παράγοντες. Οι παράγοντες αυτοί επιδρούν θετικά ή αρνητικά στην ποιότητα της παραγωγής έργου και της γενικότερης απόδοσης των εργαζομένων σε σχέση με το αντικείμενο της εργασίας τους. Είναι αυτονόητο ότι η ύπαρξη και η αποτελεσματική εφαρμογή τέτοιων προγραμμάτων ποιοτικής αναβάθμισης του ανθρώπινου δυναμικού ενισχύει τις πιθανότητες εξάσκησης των αντίστοιχων καθηκόντων και αρμοδιοτήτων των εργαζομένων με τον καλύτερο τρόπο. Επίσης, είναι αναγκαίο να τονίζεται η σημασία του καλού εργασιακού κλίματος και κατά πόσο αυτό παρέχει τα μέσα και τον εξοπλισμό για την α- πρόσκοπτη διεκπεραίωση των εργασιών και την άσκηση των αρμοδιοτήτων των εργαζομένων (Ομάδα Έρευνας ΕΚΠΑ, 2000). Άλλος παράγοντας που επηρεάζει την ποιότητα των εργαζομένων είναι και η επίδραση του πολιτικού και κοινωνικού περιβάλλοντος στις μεθόδους στελέχωσης των δημοσίων υπηρεσιών, στις διαδικασίες εξέλιξης και προαγωγής των υπαλλήλων, στα διάφορα κίνητρα που τους παρέχονται (όπως η παροχή ικανοποιητικών χώρων και συνθηκών εργασίας) καθώς και στη χρήση ευέλικτων σχημάτων διοίκησης και οργάνωσης (Ομάδα Έρευνας ΕΚΠΑ, 2000). 4. Οι πρώτες σκέψεις για την οργάνωση της εκπαίδευσης των εργαζόμενων στη δημόσια διοίκηση Τη σημασία της διδασκαλίας της διοικητικής επιστήμης στην Ελλάδα (Chevallier, 1993) και ιδιαίτερα στα Πανεπιστημιακά ιδρύματα είχε τονί-

220 ΑΡΘΡΑ σει από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 ο Γ. Μαραγκόπουλος, πάρεδρος του ΣτΕ και αργότερα πρόεδρός του. Στην έκθεσή του με τίτλο «Μέθοδοι επιλογής και εκπαιδεύσεως του προσωπικού της Διοικήσεως» τόνισε την αναγκαιότητα της συνεχούς εκπαίδευσης, μετεκπαίδευσης και της διαρκούς επιμόρφωσης των δημοσίων υπαλλήλων (Μακρυδημήτρης και Μιχαλόπουλος, 2000). Οι δύο βασικές διαπιστώσεις του Μαραγκόπουλου είχαν να κάνουν αφενός με τη δημιουργία ενός ορθολογικού συστήματος επιλογής του προσωπικού και αφετέρου με τη διαμόρφωση ενός ολοκληρωμένου συστήματος επαγγελματικής εκπαίδευσης, επιμόρφωσης και μετεκπαίδευσης των δημοσίων υπαλλήλων. Αποτέλεσμα αυτών των δύο παραγόντων ήταν να αναβαθμιστεί η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τους πολίτες. Πρότεινε τη σύσταση παραγωγικής Σχολής ή Κέντρου Ε- παγγελματικής Εκπαίδευσης για την κατάρτιση των στελεχών της δημόσιας διοίκησης στο πρότυπο της γαλλικής ΕΝΑ 1. Επίσης, πρότεινε να ε- γκαινιασθεί μια σειρά προγραμμάτων συστηματικής μετεκπαίδευσης και επιμόρφωσης των στελεχών της διοίκησης προκειμένου να ανταπεξέλθουν στα καθήκοντά τους (Μακρυδημήτρης και Μιχαλόπουλος, 1999). Η έκθεση βρήκε εφαρμογή με την ψήφιση του Υπαλληλικού Κώδικα (Ν. 1811/1951), ο οποίος υιοθέτησε αρκετές από τις απόψεις του για την πρόσληψη του προσωπικού. Οι προτάσεις του σχετικά με τη δημιουργία της ελληνικής «ΕΝΑ» δε βρήκαν εφαρμογή παρά μόνο μετά από 35 χρόνια (Μακρυδημήτρης και Μιχαλόπουλος, 2000). 1. Στο πλαίσιο της διοικητικής εκπαίδευσης, ο φοιτητής, αφού ολοκληρώσει τις σπουδές του, δίνει εξετάσεις για την εισαγωγή του στην Ecole Nationale d Administration. Μετά από διετή φοίτηση, οι καλύτεροι καλύπτουν θέσεις στα μεγάλα μη τεχνικά σώματα. Το πρόγραμμα σπουδών της έχει δεχθεί σημαντικές αλλαγές καθόλη τη διάρκεια της λειτουργίας της. Οι απόφοιτοί της καταλαμβάνουν υψηλόβαθμες θέσεις στο Γαλλικό πολιτικό σύστημα. Δύο εξ αυτών διετέλεσαν Πρόεδροι της Ε Γαλλικής Δημοκρατίας. Αρκετοί διετέλεσαν στο αξίωμα του Πρωθυπουργού και πολλοί ακόμη σε ανώτερα και ανώτατα κρατικά αξιώματα. Αποτέλεσμα όλων των προηγουμένων ήταν να ασκηθεί αυστηρή κριτική στους αποφοίτους της ΕΝΑ, οι οποίοι θεωρούνται ως «οι πρίγκιπες που μας κυβερνούν» (Chandler, 2003: 109-149, Μακρυδημήτρης και Μιχαλόπουλος, 2000: 25-64 και 93-152).

Γ. ΑΣΠΡΙΔΗΣ: Η εκπαίδευση και η ανάπτυξη των δημοσίων υπαλλήλων 221 Ο Μαραγκόπουλος αναφέρθηκε ειδικά στην προπαρασκευαστική εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού που προοριζόταν να στελεχώσει τη δημόσια διοίκηση. Κατέκρινε τη μονομερή νομική εκπαίδευση που λάμβαναν οι δημόσιοι υπάλληλοι οι περισσότεροι των οποίων προέρχονταν από νομικές σχολές και δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τα διοικητικά - οργανωτικά προβλήματα. Μεταξύ των μεθόδων εκπαίδευσης των δημοσίων υπαλλήλων πρότεινε τη μετακίνηση υπαλλήλων από τη μια θέση στην άλλη, τη δοκιμασία των νεοεισερχόμενων και την εκπαίδευση των υπαλλήλων στους χώρους της εργασίας τους. Τέλος, πρότεινε να δοθούν άδειες στα ανώτερα και ανώτατα στελέχη της δημόσιας διοίκησης ώστε να μεταβούν στο εξωτερικό και να επιμορφωθούν στον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας των ξένων διοικήσεων (Μακρυδημήτρης και Μιχαλόπουλος, 2000). Αρκετά χρόνια αργότερα, ο Γάλλος καθηγητής και εμπειρογνώμονας του ΟΟΣΑ G. Langrod τόνισε την έλλειψη εξειδικευμένων στελεχών με ανώτατη εκπαίδευση, τα οποία πολλές φορές αποκτούσαν πτυχία χωρίς αντίκρισμα. Στο πλαίσιο της έκθεσής του «Έκθεσις αφορώσα την Διοικητικήν Αναδιοργάνωσιν εν Ελλάδι» το 1964 διαπίστωσε ότι η διοικητική κρίση στην Ελλάδα αφορούσε και το χαμηλό εκπαιδευτικό και επιμορφωτικό επίπεδο των στελεχών της διοίκησης. Το εκπαιδευτικό σύστημα, κατά Langrod, συντελούσε στην παραγωγή διπλωματούχων - αποφοίτων της ανώτατης εκπαίδευσης, των οποίων τα προσόντα και οι ικανότητες δεν ανταποκρίνονταν στο αντικείμενο της εργασίας τους. Ανέφερε μια σειρά μέτρων που αφορούσαν τόσο στην εισαγωγική εκπαίδευση των στελεχών της διοίκησης όσο και τη συνεχή επιμόρφωση. Πρότεινε τόσο τη γενική όσο και την ειδική εκπαίδευση των στελεχών της διοίκησης. Τόνισε, μεταξύ άλλων, τη δημιουργία ειδικού προγράμματος σπουδών στην ΠΑΣΠΕ και σε σχολές με παρόμοιο περιεχόμενο σπουδών, όπως την ΑΣΟΕΕ, οι οποίες θα εκπαίδευαν τους φοιτητές στη δημόσια διοίκηση (Μακρυδημήτρης και Μιχαλόπουλος, 2000, Τσουκαλάς, 1989). Θεώρησε ότι η δημιουργία μιας ολοκληρωμένης εκπαιδευτικής πολιτικής θα οδηγούσε στην ανάδειξη των νέων στελεχών του δημόσιου τομέα και θα δημιουργούσε μια νέα ειδική κατηγορία ανώτερων υπαλλήλων, διϋπουργικού χαρακτήρα, πλήρως εκπαιδευμένων, που θα προωθούσαν την «ενότητα της δημόσιας υπηρεσίας». Την ομάδα αυτή την ο-

222 ΑΡΘΡΑ νόμασε «Ομάδα Ε» (από το αρχικό γράμμα της λέξης «Ε»λλάς). Όλα αυτά όμως τα θεωρούσε ως συνέχεια μιας γενικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, η οποία θα αφορούσε στην αναδιοργάνωση της μέσης εκπαίδευσης και την ένταξη στο πρόγραμμα σπουδών μαθημάτων που θα αφορούσαν την «αγωγή του πολίτη». Η εκπαιδευτική αυτή πολιτική θα περιελάμβανε και την ανώτατη εκπαίδευση με την εξειδίκευση των σπουδών και τον εκσυγχρονισμό των μεθόδων διδασκαλίας σε σύγχρονα θέματα δημόσιας διοίκησης. Πρότεινε και αυτός τη μετάβαση των ανώτατων στελεχών της διοίκησης στο εξωτερικό για περαιτέρω επιμόρφωση και αναφέρθηκε στο πρόγραμμα εκπαίδευσης των στελεχών της διοίκησης (Μακρυδημήτρης και Μιχαλόπουλος, 2000). Η έκθεση της Επιτροπής για την «Εξέταση της μακροπρόθεσμης οικονομικής πολιτικής Ποιότητα στη δημόσια διοίκηση», στα τέλη της δεκαετίας του 1990, θεώρησε επιτακτική ανάγκη την πλήρη αξιοποίηση των αποφοίτων της ΕΣΔΔ από τη διοίκηση και πρότεινε τη σύσταση ειδικού τμήματος οικονομολόγων της διοίκησης στην ΕΣΔΔ και την ένταξη των αποφοίτων της στον κλάδο των ανωτάτων στελεχών της διοίκησης (Μακρυδημήτρης και Μιχαλόπουλος, 2000). Σύμφωνα με τον καθηγητή Κ. Τσουκαλά (1987) ένα μεγάλο μέρος των πτυχίων που απονεμήθηκαν τη διετία 1964-1965 ήταν από σχολές που παρείχαν γενικές γνώσεις και συνέβαλαν στη στελέχωση των δημοσίων υπηρεσιών (όπως Πάντειος, Ανωτάτη Εμπορική, Βιομηχανικές Σχολές). Συνέπεια αυτού ήταν και η πλειοψηφία των μονίμων υπαλλήλων να προέρχεται από αντίστοιχες σχολές. Διακρινόταν, δηλαδή, η έντονη επιθυμία των πτυχιούχων να εργαστούν στη δημόσια διοίκηση. Ακόμη και πολλοί πτυχιούχοι σχολών, όπως της Νομικής, της Ιατρικής και της Οδοντιατρικής, απορροφούνταν στο δημόσιο τομέα. Την περίοδο αυτή περισσότεροι από τα 2/3 των πτυχιούχων των ΑΕΙ προσανατολίζονταν να εργασθούν στο δημόσιο με αποτέλεσμα οι πτυχιούχοι των μη διοικητικά προσανατολισμένων σχολών να δημιουργήσουν τη διοικητική ελίτ. Παράλληλα τα παιδιά των μη αστικών οικογενειών, κυρίως εργατικών, βρήκαν τη δυνατότητα πρόσβασης στο δημόσιο τομέα και της κοινωνικής και οικονομικής ανέλιξης. Η στελέχωση όμως των δημοσίων υπηρεσιών από πολίτες που δεν είχαν την κατάλληλη εκπαίδευση είτε γιατί δεν είχαν πανεπιστημιακή εκπαίδευση είτε γιατί είχαν υποβαθμισθεί οι πανεπιστημιακές

Γ. ΑΣΠΡΙΔΗΣ: Η εκπαίδευση και η ανάπτυξη των δημοσίων υπαλλήλων 223 σπουδές είχε σαν αποτέλεσμα την αναποτελεσματικότητα της διοίκησης και τη δημιουργία ενός δυσκίνητου και αντιλειτουργικού συστήματος. Το 1964 οι πτυχιούχοι που απασχολούσε ο δημόσιος τομέας ανέρχονταν σε 3.500 περίπου, ενώ ο αριθμός αυτός στις αρχές της δεκαετίας του 1980 είχε ανέρθει στις 140.000 περίπου (Τσουκαλάς, 1987). Μετά και από την ένταξη της χώρας στην ΕΕ (ΕΟΚ) διαφάνηκε η αναγκαιότητα της παροχής γνώσεων από την ανώτατη εκπαίδευση με στόχο τη δημιουργία ικανών στελεχών που θα στελεχώσουν τη δημόσια διοίκηση και θα συνεισφέρουν στην ανάπτυξη του οργανισμού (Τσουκαλάς, 1987). 5. Η Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης (ΕΣΔΔ) Ο Υπαλληλικός Κώδικας (ΥΚ) [Ν. 3528/2007 (ΦΕΚ 26 Α -9/2/2007) «Κύρωση του Κώδικα Κατάστασης Δημοσίων Πολιτικών Διοικητικών Υ- παλλήλων και Υπαλλήλων ΝΠΔΔ»], άρθρο 47 «Υπηρεσιακή Εκπαίδευση» τονίζει τη σημασία της εκπαίδευσης του ανθρώπινου δυναμικού 2. Αναφέ- 2. Το άρθρο 47, 1-4 (Εκπαίδευση Προσωπικού) αναφέρει «1. Η υπηρεσιακή εκπαίδευση είναι δικαίωμα του υπαλλήλου. Η εκπαίδευση γίνεται με τη συμμετοχή του υ- παλλήλου σε προγράμματα εισαγωγικής εκπαίδευσης, επιμόρφωσης, μετεκπαίδευσης και προγράμματα ή κύκλους μεταπτυχιακής εκπαίδευσης. Τα προγράμματα εκτελούνται στην Ελλάδα ιδίως στο πλαίσιο του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης ή στο εξωτερικό, σύμφωνα με τις διατάξεις που ισχύουν κάθε φορά. 2. Η εισαγωγική εκπαίδευση είναι υποχρεωτική, τόσο για την υπηρεσία όσο και για τον υπάλληλο. Γίνεται κατά την πρώτη διετία από το διορισμό του υπαλλήλου και έχει ως σκοπό την εξοικείωση του υπαλλήλου με τα αντικείμενα της υπηρεσίας του και τα καθήκοντά του ως δημοσίου υπαλλήλου γενικότερα Δεν γίνεται προαγωγή υπαλλήλου στον επόμενο του εισαγωγικού βαθμού εάν δεν έχει ολοκληρώσει επιτυχώς την εισαγωγική εκπαίδευση, η προαγωγή διενεργείται αναδρομικώς με όλες τις συνέπειες. 3. Η υπηρεσία είναι υποχρεωμένη να μεριμνά για την επιμόρφωση των υπαλλήλων της σε όλη τη διάρκεια της σταδιοδρομίας τους ανεξάρτητα από την κατηγόρια, τον κλάδο, την ειδικότητα και το βαθμό τους. Η επιμόρφωση μπορεί να είναι γενική ή να έχει τη μορφή εξειδίκευσης σε αντικείμενα της υπηρεσίας του υπαλλήλου. Η συμμετοχή του υπαλλήλου σε προγράμματα επιμόρφωσης μπορεί να ορίζεται και ως υποχρεωτική. 4. Η μετεκπαίδευση έχει ως σκοπό την απόκτηση από τον υπάλληλο των ειδικών γνώσεων που είναι απαραίτητες για την άσκηση των καθηκόντων του. Γίνεται σε φορείς δημοσίους ή ιδιωτικούς, στην Ελλάδα ή το εξωτερικό σε Πανεπιστήμια, ΤΕΙ και στο ΕΚΔΔΑ. Η μετεκπαίδευση μπορεί να ορίζεται και ως υποχρεωτική».

224 ΑΡΘΡΑ ρει ότι η υπηρεσιακή εκπαίδευση είναι δικαίωμα του εργαζόμενου και πραγματοποιείται με τη συμμετοχή του σε προγράμματα εισαγωγικής εκπαίδευσης, επιμόρφωσης και μετεκπαίδευσης. Στόχος της εκπαίδευσης είναι η εξοικείωση του υπαλλήλου με το αντικείμενο της υπηρεσίας του και μπορεί να είναι τόσο γενική όσο και ειδική. Η υπηρεσία είναι υποχρεωμένη να μεριμνά για την επιμόρφωση των υπαλλήλων της καθόλη τη διάρκεια της εργασίας τους στο δημόσιο τομέα, ανεξάρτητα από τη θέση τους. Τέλος, ο εργαζόμενος έχει τη δυνατότητα να μετεκπαιδευθεί σε προγράμματα τόσο του εσωτερικού όσο και του εξωτερικού, με στόχο την απόκτηση ειδικών γνώσεων για την άσκηση των καθηκόντων του. Στο πλαίσιο αυτής της εκπαίδευσης, ο υπάλληλος δύναται να λάβει και ειδική άδεια για τη συμμετοχή του σε αυτά τα προγράμματα. Επίσης, ο ΥΚ στα άρθρα 58 «Άδειες υπηρεσιακής εκπαίδευσης» και 59 «Άδειες για επιμορφωτικούς ή επιστημονικούς λόγους» προβλέπει ειδικές άδειες για τους δημοσίους υπαλλήλους για τη συμμετοχή τους σε προγράμματα μετεκπαίδευσης και κύκλους μεταπτυχιακών προγραμμάτων αλλά και άδειες μικρής χρονικής διάρκειας για τη συμμετοχή των υπαλλήλων σε διαγωνισμούς τόσο για υποτροφίες όσο και την εισαγωγή τους στη Σχολή. H ΕΣΔΔ ιδρύθηκε στις 5/4/1985 3, σε πανηγυρικό κλίμα και αφού είχε προηγηθεί ο Ν. 1388/1983, ο οποίος είχε ψηφισθεί με διακομματική συναίνεση στο Ελληνικό Κοινοβούλιο. Φιλοδοξία των ανθρώπων που οραματίσθηκαν την ίδρυση της Σχολής, ήταν να αποκτήσει τη μεγαλύτερη δυνατή απήχηση στους κόλπους της ελληνικής κοινωνίας. Τα στελέχη της να έχουν την καλύτερη θεωρητική και πρακτική κατάρτιση και να συμβάλλουν στη βελτίωση της παραγωγικότητας και της αποτελεσματικότητας της διοίκησης. Ακριβώς όπως είχε πράξει και το πρότυπο της ΕΣΔΔ, η γαλλική ΕΝΑ. Με την ίδρυσή της η ΕΣΔΔ αποβλέπει «στην ε- παγγελματική κατάρτιση που στηρίζεται σε ένα σύστημα ταχύρυθμης εκπαίδευσης» (σύμφωνα με την εισηγητική έκθεση του Ν. 1388/1983). Η αρ- 3. Προάγγελος της ΕΣΔΔ ήταν η Σχολή Επιμόρφωσης των Δημοσίων Υπαλλήλων (ΣΕΔΥ), η οποία διοργάνωνε προγράμματα διϋπουργικού χαρακτήρα, που ποίκιλλαν σε περιεχόμενο και διάρκεια. Κύριος στόχος της ΣΕΔΥ ήταν η σύνδεση της προαγωγής στις ανώτερες θέσεις της ιεραρχίας με την αντίστοιχη ειδική μετεκπαίδευση (Δούκας, 2009).

Γ. ΑΣΠΡΙΔΗΣ: Η εκπαίδευση και η ανάπτυξη των δημοσίων υπαλλήλων 225 χική εκπαίδευση των δημοσίων υπαλλήλων περιλαμβάνει την προεισαγωγική εκπαίδευση, από την ΕΣΔΔ, την εισαγωγική εκπαίδευση ή αρχική κατάρτιση και τη συνεχιζόμενη εκπαίδευση και κατάρτιση. Η τελευταία περιλαμβάνει την επιμόρφωση και τα προγράμματα εξειδίκευσης. Μέρος αυτού του προγράμματος ήταν και το επιχειρησιακό πρόγραμμα «Κλεισθένης» 4 που στόχευε στην παραγωγή στελεχών ταχείας εξέλιξης σε όλο το δημόσιο τομέα (Μακρυδημήτρης, 1999). Σήμερα λειτουργεί σύμφωνα με το άρθρο 57, Ν. 3966/2011, διαδέχεται στην ΕΣΔΔ και ενσωματώνει σε αυτήν την ΕΣΤΑ 5, με στόχο να αναβαθμίσει το ρόλο των δύο Σχολών, να συνεχίσει να τροφοδοτεί τη διοίκηση με ικανά στελέχη που θα ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής. Η Σχολή συμβάλλει στη βελτίωση της διοικητικής ικανότητας της δημόσιας διοίκησης, στην αύξηση της ικανότητας ανταπόκρισης της δημόσιας διοίκησης στις σύγχρονες ανάγκες, στην προώθηση της αναπτυ- 4. Το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Εκσυγχρονισμού της Δημόσιας Διοίκησης, δεκαετία 1990, μεταξύ των άλλων στόχων είχε θέσει ως στόχο την εκπαίδευση των στελεχών που θα επάνδρωναν τη διοίκηση. 5. Η ΕΣΤΑ αποτέλεσε εκπαιδευτική μονάδα του ΕΚΔΔΑ και είχε συσταθεί με το Ν. 3200/2003 (ΦΕΚ 281 Α -9/12/2003). Η ΕΣΤΑ δέχθηκε φοιτητές για πρώτη φορά το 2006. Η ΕΣΤΑ στόχευε να εκπαιδεύσει το ανθρώπινο δυναμικό, να δημιουργήσει στελέχη για τους ΟΤΑ Α και Β βαθμού και για τα όργανα διοίκησης των νομικών προσώπων, που ιδρύονται από αυτούς, καθώς επίσης για τις περιφέρειες και τις κεντρικές υπηρεσίες, οι οποίες και επιφορτίζονται με αρμοδιότητες στους τομείς της πολιτικής προστασίας και της μεταναστευτικής πολιτικής. Για την εισαγωγή των σπουδαστών τηρήθηκαν οι ίδιες διαδικασίες με αυτές της ΕΣΔΔ. Ο εισαγωγικός διαγωνισμός γινόταν υπό την επίβλεψη της ΚΕΕ. Οι απόφοιτοί της διορίζονταν σε προσωποπαγείς θέσεις αντίστοιχου κλάδου με την ειδικότητά τους στο Β βαθμό στο υπουργείο Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης, στις περιφέρειες, στους ΟΤΑ Α και Β βαθμού και στα ΝΠΔΔ. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα της ΕΣΤΑ διαρκούσε 18 μήνες. Περιελάμβανε την κοινή φάση σπουδών (8 μήνες), την πρακτική άσκηση (3 μήνες), τη φάση εξειδίκευσης για κάθε τμήμα (4 μήνες) και την εκπόνηση τελικής εργασίας (2 μήνες). Ακολουθούσε η φάση προετοιμασίας για τις θέσεις προορισμού (1 μήνας). Στη φάση της εξειδίκευσης προβλεπόταν να λειτουργήσουν τα τμήματα Οργάνωσης και Διοίκησης, Οικονομικής Διαχείρισης, Μεταναστευτικής Πολιτικής και της Πολιτικής Προστασίας [από την ιστοσελίδα http://www.ekdd.gr/esta/ index.php (προσπελάσθηκε 25/6/2011)].

226 ΑΡΘΡΑ ξιακής διαδικασίας στη χώρα και στην αποτελεσματική εκπροσώπηση της Ελλάδας στο εξωτερικό. Οι στόχοι του εκπαιδευτικού προγράμματος της Σχολής είναι η ενίσχυση των γνώσεων, η ανάπτυξη των αναγκαίων επαγγελματικών δεξιοτήτων, η καλλιέργεια πνεύματος πρωτοβουλίας και καινοτομίας και η διαμόρφωση κατάλληλων στάσεων και συμπεριφορών εκ μέρους των σπουδαστών. Το πρόγραμμα σπουδών της ΕΣΔΔ εξοικειώνει τους σπουδαστές με τις πλέον σύγχρονες μεθόδους άσκησης δημόσιας πολιτικής και management, καθώς και με τη βελτίωση της ικανότητας χρήσης των νέων τεχνολογιών. Διευρύνει τους ορίζοντες των μελλοντικών στελεχών στο θέμα της λειτουργίας της ελληνικής δημόσιας διοίκησης στο πλαίσιο λειτουργίας της ευρωπαϊκής, οικονομικής και νομισματικής ένωσης (ΟΝΕ) (σύμφωνα με την ιστοσελίδα http://www.ekdd.gr/esdd/index.php, προσπελάσθηκε 25/6/2011). Η εκπαιδευτική διαδικασία στη Σχολή διακρίνεται σε δύο φάσεις σπουδών. Η πρώτη είναι η κοινή φάση σπουδών, η οποία διαρκεί τέσσερις μήνες. Κατά την κοινή φάση σπουδών επιτυγχάνεται η ομογενοποίηση των βασικών γνώσεων που αφορούν στη δημόσια διοίκηση, ανεξάρτητα από το τμήμα το οποίο οι σπουδαστές θα ακολουθήσουν στη συνέχεια. Η ειδική φάση σπουδών διαρκεί δώδεκα μήνες, στο πλαίσιο της ο- ποίας πραγματοποιείται η πρακτική άσκηση των σπουδαστών, διάρκειας τεσσάρων μηνών σε φορείς της κεντρικής και της περιφερειακής διοίκησης. Η πρακτική άσκηση έχει σκοπό την άμεση επαφή και σύνδεση των σπουδαστών με την καθημερινή εμπειρία της διοίκησης. Κατά το διάστημα αυτό διασφαλίζεται η συμμετοχή των σπουδαστών τόσο σε εργασίες επιτελικού σχεδιασμού όσο και στις διαδικασίες διεκπεραίωσης του έργου των υπηρεσιών. Κατά την ειδική φάση οι σπουδαστές παρακολουθούν εξειδικευμένα μαθήματα, προκειμένου να καταστούν ικανοί να ανταποκριθούν στους ειδικούς τομείς δράσης των υπηρεσιών του δημοσίου όπου θα τοποθετηθούν. Σε αυτή τη φάση σπουδών λειτουργούν έξι τμήματα εξειδίκευσης τα οποία είναι Στελεχών Επικοινωνίας, Περιφερειακής Διοίκησης, Γενικής Διοίκησης, Κοινωνικής Διοίκησης, Διαχείρισης Πληροφοριακών Συστημάτων, Τουριστικής Οικονομίας και Ανάπτυξης (Κοντονή, 2010) 6. 6. Από την ιστοσελίδα http://www.ekdd.gr/esdd/index.php (προσπελάσθηκε 25/6/2011).

Γ. ΑΣΠΡΙΔΗΣ: Η εκπαίδευση και η ανάπτυξη των δημοσίων υπαλλήλων 227 Τα προβλήματα της Σχολής αφορούν στην απουσία και στην αδυναμία κατάρτισης οργανισμού και κανονισμού εσωτερικής λειτουργίας για πολλά χρόνια και στην πολιτική εξάρτησή της και την υπαγωγή της στην ηγεσία του αρμόδιου υπουργείου που την εποπτεύει και στην έλλειψη συνέχειας στις εισαγωγικές εξετάσεις. Τα στελέχη της διοίκησης εκπαιδεύονταν από καθηγητές που όχι μόνο δεν ήταν οι καλύτεροι στο αντικείμενό τους αλλά και μετέφεραν την ήδη υπάρχουσα νοοτροπία στους νέους υπαλλήλους. Παράλληλα, και για μεγάλο χρονικό διάστημα οι α- πόφοιτοι της Σχολής δεν είχαν την επαγγελματική αποκατάσταση που περίμεναν και πολλές φορές ήρθαν σε ρήξη με τους παλαιότερους συναδέλφους τους στην υπηρεσία τους (Μακρυδημήτρης, 1999). 6. Το Ινστιτούτο Επιμόρφωσης (ΙΝΕΠ) Το ΙΝΕΠ 7 και η αποκεντρωμένη δομή του στη Θεσσαλονίκη, στοχεύουν στην επιμόρφωση των πρωτοδιοριζόμενων στο δημόσιο τομέα και των ήδη υπηρετούντων δημοσίων υπαλλήλων μέσω ειδικά σχεδιασμένων βραχυχρόνιων προγραμμάτων. Τα προγράμματα επιμόρφωσης του ΙΝΕΠ στοχεύουν στην κατανόηση της σύγχρονης διοικητικής πραγματικότητας και των νέων απαιτήσεων και προβλημάτων που αντιμετωπίζει ο δημόσιος υπάλληλος. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του ΙΝΕΠ στηρίζεται στη διερεύνηση των προβλημάτων της διοικητικής δράσης σε επίπεδο δομών, διαδικασιών και ανάπτυξης συγκεκριμένων και απαραίτητων δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού για την υποστήριξη των βέλτιστων λύσεων. Επίσης, συμβάλλει στην ανάπτυξη νέων μεθόδων αποτελεσματικής διαχείρισης των αλλαγών (management of change), στην ευαισθητοποίηση, κατανόηση και αποτελεσματική ενσωμάτωση του ρόλου των νέων τεχνολογιών και της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης (e-government) σε όλο το φάσμα των παραγωγικών δραστηριοτήτων της δημόσιας διοίκησης. Συμβάλλει στη μελέτη και στην επεξεργασία ενός αξιοκρατικού και αποτελεσματικού συστήματος αξιολόγησης των δημοσίων υπαλλήλων καθώς και στη δυνατότητα μέτρησης της παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας 7. Η παρουσίαση του ΙΝΕΠ βασίζεται στην ιστοσελίδα του ΕΚΔΔΑ http://www.ekdd.gr/inep/index.php?option=com_content&task=view&id=144&itemid =197 (προσπελάσθηκε 25/6/2011).

228 ΑΡΘΡΑ των δημοσίων υπηρεσιών. Το πρόγραμμα του ΙΝΕΠ διακρίνεται σε θεματικούς κύκλους και πιο συγκεκριμένα στη δημοσιονομική πολιτική, στην αποτελεσματικότητα και στη διαφάνεια στη δημόσια διοίκηση, στη διοικητική μεταρρύθμιση και στην αποκέντρωση, στη βιώσιμη ανάπτυξη, στην ηλεκτρονική διακυβέρνηση και στις εφαρμοσμένες τεχνολογίες και τέλος στην υγεία, στην κοινωνική πολιτική και κοινωνική αλληλεγγύη. 7. Συμπερασματικές σκέψεις Σκοπός της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι να πετύχει η οργάνωση τους στρατηγικούς στόχους της και να αναπτύσσονται οι γνώσεις, οι ε- παγγελματικές ικανότητες και δεξιότητες και οι στάσεις των εργαζομένων. Μέσω της εκπαίδευσης επιτυγχάνεται η αυξημένη παραγωγικότητα, η α- νύψωση του ηθικού, η μείωση των ατυχημάτων, η αυξημένη οργανωσιακή σταθερότητα, η ευελιξία και η ελκυστικότητα της οργάνωσης, η αυξημένη αφοσίωση των εργαζομένων και η επιβολή της νοοτροπίας και κουλτούρας. Ένα σύστημα εκπαίδευσης είναι αποτελεσματικό όταν πραγματοποιούνται μια σειρά ενεργειών οι οποίες αφορούν τη διατύπωση της πολιτικής της εκπαίδευσης, την εξασφάλιση των χρηματικών πόρων και της υποδομής, τον καθορισμό των υποχρεώσεων των μελών του ανθρώπινου δυναμικού, το συντονισμό των εκπαιδευτικών ενεργειών των διαφόρων τμημάτων της οργάνωσης και τέλος την παρακολούθηση της λειτουργίας του εκπαιδευτικού συστήματος (Παπαλεξανδρή και Μπουραντάς, 2002, Hegewish και Brewster, 1993, Werther και Davis, 1985). Ο εντοπισμός των εκπαιδευτικών αναγκών μπορεί να πραγματοποιηθεί σε διαφορετικά στάδια. Το πρώτο αφορά στη χρονική περίοδο της έναρξης της απασχόλησης, το δεύτερο στην περίοδο μετά την πρώτη αξιολόγηση της απόδοσης του προσωπικού και το τρίτο στην εναλλαγή των θέσεων εργασίας. Για να επιτευχθεί η ανάλυση των εκπαιδευτικών αναγκών οφείλουμε να γνωρίζουμε την ανάλυση των επιχειρησιακών προγραμμάτων, τους εκπαιδευτικούς ελέγχους, την ανάλυση της απόδοσης και της ανάπτυξης και τέλος την ανάλυση της θέσης εργασίας. Ο σχεδιασμός των εκπαιδευτικών προγραμμάτων πραγματοποιείται βάσει του ανθρώπινου δυναμικού που συμμετέχει σε αυτό, το χώρο και το χρόνο εκπαίδευσης και τους στόχους της. Για να αποδώσουν τα εκπαιδευτικά προγράμματα των στελεχών οφείλουν να είναι εναρμονισμένα με τη γενικότερη πολιτική της οργά-

Γ. ΑΣΠΡΙΔΗΣ: Η εκπαίδευση και η ανάπτυξη των δημοσίων υπαλλήλων 229 νωσης, να έχουν ως επίκεντρο τόσο τις ατομικές όσο και τις ομαδικές ανάγκες, να ενισχύουν τη μάθηση μέσω της απόκτησης εμπειριών και να βασίζουν στην ανάλυση των ικανοτήτων και των δεξιοτήτων ανώτερων και α- νώτατων στελεχών (Παπαλεξανδρή και Μπουραντάς, 2002, Κανελλόπουλος και Παπαλεξανδρή, 1990, Werther και Davis, 1985). Την ανάγκη για την εκπαίδευση των στελεχών της δημόσιας διοίκησης έχουν αναδείξει πολλές έρευνες. Για παράδειγμα, παλιότερη έρευνα της Μυλωνοπούλου (1998), απέδειξε ότι οι εργαζόμενοι, σε ποσοστό 58% απάντησαν ότι επιθυμούν την επιμόρφωση, σε αντίθεση με ένα ποσοστό 12,5% που απάντησε αρνητικά. Θεώρησαν μάλιστα ότι τα προγράμματα αυτά όφειλαν να καλύπτουν τις διαρκώς μεταβαλλόμενες ανάγκες του χώρου εργασίας τους. Μεγαλύτερη επιθυμία για επιμόρφωση έδειξαν οι γυναίκες και οι νεότεροι σε ηλικία εργαζόμενοι. Αντίθετα οι κάτοχοι μεταπτυχιακών και διδακτορικών τίτλων δεν απέδειξαν το ίδιο ενδιαφέρον για συμμετοχή σε διάφορα προγράμματα επιμόρφωσης. Τα στελέχη της διοίκησης οφείλουν να λαμβάνουν ανώτερη και ανώτατη εκπαίδευση τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο. Η α- νώτατη εκπαίδευση θεωρείται ως προπαρασκευαστική και είναι γενικά περιορισμένες οι γνώσεις που προσφέρει σε σχέση με αυτές που είναι α- ναγκαίο να κατέχουν τα διοικητικά στελέχη, τόσο για την προσωπική τους ανάπτυξη όσο και για την ανάπτυξη του οργανισμού στον οποίο εργάζονται. Η αποτελεσματικότητα των μέτρων θα εξαρτηθεί από την ένταξή τους σε ένα πλαίσιο στρατηγικής της δημόσιας διοίκησης, ώστε να έχουν συνοχή και να συμπληρώνονται, να μην έρχονται σε σύγκρουση μεταξύ τους και να εντάσσονται σε ενιαίο σχέδιο και χρονοδιάγραμμα εφαρμογής (Μυλωνοπούλου, 1998). Στο πλαίσιο του διοικητικού εξευρωπαϊσμού στόχος οφείλει να είναι η καταπολέμηση των φαινομένων της διοικητικής παθογένειας και η αλλαγή της ήδη υφιστάμενης νοοτροπίας και κουλτούρας. Είναι αναγκαίο να αποφύγουμε εκείνη την εκπαίδευση που συμβάλλει στην εμπέδωση των υφιστάμενων διοικητικών τεχνικών. Στο σύγχρονο οργανωτικό περιβάλλον η διοικητική εκπαίδευση είναι απαραίτητο να συμβάλλει στην αλλαγή της νοοτροπίας και του οργανωτικού σχεδιασμού. Να συμβάλλει ώστε να αποκτήσει ο δημόσιος υπάλληλος μια νέα κουλτούρα, ένα νέο όραμα, που θα δημιουργήσει νέες συνθήκες εργασίας. Οφείλει να γίνει

230 ΑΡΘΡΑ αντιληπτό ότι η επιτυχία στις εξετάσεις της ΕΣΔΔ δεν οδηγεί απλώς στην επαγγελματική αποκατάσταση αλλά αντίθετα στη δημιουργία ικανών στελεχών που θα αλλάξουν την ελληνική δημόσια διοίκηση (Μιχαλόπουλος, 2003, Μιχαλόπουλος, 1998). Θεωρείται απαραίτητος ο σχεδιασμός και η κατάρτιση των κατάλληλων προγραμμάτων που θα προετοιμάζουν τα στελέχη. Στόχος των προγραμμάτων αυτών οφείλει να είναι τόσο η παραγωγή νέων στελεχών όσο και η ανάλυση κόστους - οφέλους στις δημόσιες υπηρεσίες για όλους τους βασικούς τομείς των δημοσίων πολιτικών. Τα προγράμματα αυτά οφείλουν να επιμορφώνουν τους εργαζόμενους και να διαμορφώνουν το κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό που θα έχει τις απαραίτητες γνώσεις και τις δυνατότητες για μελλοντική εξέλιξη. Οφείλουν να είναι ενημερωτικά και να προσθέτουν γνώσεις στα στελέχη της δημόσιας υπηρεσίας και να αποσκοπούν στην ανάπτυξη των ικανοτήτων τους και στην αλλαγή των στάσεων, των αξιών και της νοοτροπίας τους (Βαξεβανίδου, 1998-1999). Οι εργαζόμενοι είναι αναγκαίο να έχουν άριστη επιστημονική και πρακτική κατάρτιση, πλήρη γνώση των νέων τεχνολογιών, ικανότητα και γνώση του αντικειμένου της υπηρεσίας τους. Η δημόσια διοίκηση είναι αναγκαίο να επιβαρυνθεί με το όποιο κόστος της εκπαίδευσης των δημοσίων υπαλλήλων και παράλληλα να ανατροφοδοτεί το εκπαιδευτικό πρόγραμμα με νέα δεδομένα (Μεσθενέως, 2000, Καρκατσούλης, 1998). Βιβλιογραφία Αργυριάδης, Δ., (2004), Δημόσια διοίκηση: Επιστήμη ή ιδεολογία, ομιλία για την αναγόρευσή του ως επίτιμου καθηγητή στο ΕΚΠΑ. Ασπρίδης, Γ., (2010), «Ο εξευρωπαϊσμός της ελληνικής διοίκησης Πραγματικότητα ή ουτοπία;», Ενημερωτικό Δελτίο για τις Ευρωπαϊκές Εξελίξεις, τ. 63. Βαξεβανίδου, Μ., (1998-1999), «Η επιμόρφωση των στελεχών και των υ- παλλήλων του υπουργείου Τύπου και ΜΜΕ στο επιστημονικό αντικείμενο της Διοίκησης και των Οργανώσεων», Επιθεώρηση Διοικητικής Ε- πιστήμης, τ. 5 (184-196). Βασιλείου, Θ., Σταματάκης, Ν., (2000), Λεξικό επιστημών του ανθρώπου, Gutenberg, Αθήνα. Chevallier, J., (1993), Διοικητική επιστήμη, Αντ. Σάκκουλας, Αθήνα-Κομοτηνή.

Γ. ΑΣΠΡΙΔΗΣ: Η εκπαίδευση και η ανάπτυξη των δημοσίων υπαλλήλων 231 Δούκας, Τρ., (2009), Απόπειρες για τη δημιουργία Σχολής Προεισαγωγικής Εκπαίδευσης των δημοσίων υπαλλήλων: Προσπάθειες για να επιλυθεί «το βασικόν τούτο πρόβλημα της πλημμελώς λειτουργούσης διοικητικής μηχανής», στην ιστοσελίδα http://www.elemedu.upatras.gr/eriande/synedria/ synedrio3/praltika%2011/doukas.htm (προσπελάσθηκε την 25η/6/2011). Hegewisch, A., Brewster, C., (επιμ.), (1993), European developments in human resource management, Granfield University, School of Management, UK. Κανελλόπουλος, Χ., Παπαλεξανδρή, Ν., (1990), Αξιοποίηση προσωπικού με ανάπτυξη στελεχών και βελτίωση οργάνωσης, International Publishing, Αθήνα. Καρκατσούλης, Π., (1997), «Ποιοτικά χαρακτηριστικά της ελληνικής δημοσιοϋπαλληλίας», Διοικητική Μεταρρύθμιση, Αθήνα. Καρκατσούλης, Π., (1998), Διοικητική μεταρρύθμιση και προεισαγωγική διοικητική εκπαίδευση, Αντ. Σάκκουλας, Αθήνα. Κοντονή, Α., (2010), Πρόγραμμα κοινής φάσης σπουδών ΕΣΔΔ ΚΑ εκπαιδευτική σειρά, ΕΚΔΔΑ, Αθήνα. Μακρυδημήτρης, Α., (1999), Διοίκηση και κοινωνία: Η δημόσια διοίκηση στην Ελλάδα, Θεμέλιο, Αθήνα. Μακρυδημήτρης, Α., (2004), Προσεγγίσεις στη θεωρία των οργανώσεων, Καστανιώτης, Αθήνα. Μακρυδημήτρης, Α., Μιχαλόπουλος, Ν., (2000), Εκθέσεις εμπειρογνωμόνων για τη δημόσια διοίκηση, Παπαζήσης, Αθήνα. Μεσθενέως, Β., (2000), Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Ο επαγγελματικός χαρακτήρας, στο συλλογικό Το Κράτος στον 21 ο αιώνα, Ειδική Εκδοτική (167-182). Μιχαλόπουλος, Ν., (1998), «Γραφειοκρατική κουλτούρα και διοικητική εκπαίδευση: Επέκεινα του πρακτικού ορθολογισμού των διοικητικών σπουδών», Διοικητική Ενημέρωση, τ. 12 (7-24). Μιχαλόπουλος, Ν., (2003), Από τη δημόσια γραφειοκρατία στο New Public Management, Παπαζήσης, Αθήνα. Μυλωνοπούλου, Π., (1998), Οι δημόσιοι υπάλληλοι - Κοινωνιολογική προσέγγιση, Αντ. Σάκκουλας, Αθήνα. Ομάδα Έρευνας Πανεπιστημίου Αθηνών, (2000), Η ιστορική εξέλιξη του αριθμού των δημοσίων υπαλλήλων στην Ελλάδα 1974-1999, αδημοσίευτη έρευνα, Αθήνα. Παπαλεξανδρή, Ν., Μπουραντάς, Δ., (2002), Διοίκηση ανθρωπίνων πόρων, Μπένος, Αθήνα.

232 ΑΡΘΡΑ Σπηλιωτόπουλος, Επ., Χρυσανθάκης Χ., (2000), Βασικοί θεσμοί δημοσιοϋπαλληλικού δικαίου, Αντ. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα-Κομοτηνή. Τάχος, Αν., (1985), Διοικητική επιστήμη. Συμβολή στην οντολογική έρευνα της ελληνικής δημόσιας διοίκησης, Σάκκουλας, Β έκδοση, Θεσσαλονίκη. Τσουκαλάς, Κ., (1987), Κράτος, κοινωνία, εργασία στη μεταπολεμική Ελλάδα, Θεμέλιο, Β έκδοση, Αθήνα. Τσουκαλάς, Κ., (1989), Κοινωνική ανάπτυξη και Κράτος Η συγκρότηση του δημοσίου χώρου στην Ελλάδα, Θεμέλιο, Δ έκδοση, Αθήνα. Υφαντής, Α., (2004), «Παγκοσμιοποίηση και σχολική εκπαίδευση. Η περίπτωση της διδασκαλίας και της μάθησης», Διοικητική Ενημέρωση, τ. 31 (48-57). Werther, W., Davis, K., (1985), Human resources and personnel management, third edition, McGraw-Hill, ΝΥ. Wooldridge, B., (1988), Increasing the productivity of public sector training, Public Productivity Review. Θεσμικά κείμενα Ν. 2683/1999 «Κύρωση του Κώδικα Κατάστασης Δημοσίων Πολιτικών Διοικητικών Υπαλλήλων και Υπαλλήλων ΝΠΔΔ και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 19 Α ). Ν. 3200/2003 «Τροποποιήσεις του Ν. 1388/1983 «Ίδρυση Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης», ίδρυση ΕΣΤΑ και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 281 Α - 9/12/2003). Ν. 3528/2007 «Κύρωση του Κώδικα Κατάστασης Δημοσίων Πολιτικών Διοικητικών Υπαλλήλων και Υπαλλήλων ΝΠΔΔ» (ΦΕΚ 26 Α -9/2/2007). Ν. 3966/2011 «Θεσμικό πλαίσιο των πρότυπων πειραματικών σχολείων, ίδρυση Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής, Οργάνωση του Ινστιτούτου Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων «Διόφαντος» και λοιπές διατάξεις» (ΦΕΚ 118 Α -24/5/2011). Χρήσιμες ιστοσελίδες http://enap.gr/index.php?option=com_content&view=frontpage&itemid=28. http://www.ekdd.gr/esdd/index.php (προσπελάσθηκε 25/6/2011). http://www.ekdd.gr/esta/index.php (προσπελάσθηκε 25/6/2011). http://www.ekdd.gr/inep/index.php?option=com_content&task=view&id=1 44&Itemid=197 (προσπελάσθηκε 25/6/2011).