Διαδικτυακές προσβολές της ανηλικότητας στο 19 ο Κεφάλαιο του ΠΚ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΙΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Διπλωματική Εργασία στο Ουσιαστικό Ποινικό Δίκαιο Διαδικτυακές προσβολές της ανηλικότητας στο 19 ο Κεφάλαιο του ΠΚ Επιβλέπων Καθηγητής: Θεόδωρος Παπακυριάκου Ιωάννα Χρηστάκη ΑΜ: Ιωάννα Χρηστάκη 1

Πίνακας περιεχομένων Εισαγωγή...4 ΜΕΡΟΣ Α: Το εγκληματολογικό φαινόμενο...6 Α.1 Διαδίκτυο και προσβολές της ανηλικότητας...6 Α 2. Ειδικότερα τα εγκλήματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης ανηλίκων...10 Α 2.1. Το φαινόμενο της παιδικής πορνογραφίας και των πορνογραφικών παραστάσεων...11 Α 2.2. Το φαινόμενο του grooming...14 ΜΕΡΟΣ Β: Η Διεθνής αντιμετώπιση...16 Β 1. Τα πρώτα ουσιαστικά βήματα ενίσχυσης της διεθνούς συνεργασίας...21 Β 2. Η Οδηγία 2011/93/ΕΕ...23 Β 2.1. Παιδική πορνογραφία...25 Β 2.2. Πορνογραφικές παραστάσεις...29 B 2.3. Άγρα παιδιών για σεξουαλικούς σκοπούς...31 Β 3. Δίωξη και μέτρα αποτροπής...32 ΜΕΡΟΣ Γ: Η εσωτερική νομοθεσία...34 Γ 1. Το έννομο αγαθό της ανηλικότητας...34 Γ 2. Ορισμοί...37 Γ 2.1. Ο ανήλικος...37 Γ 2.2. Πληροφοριακά συστήματα...39 Γ 2.3. Ασελγείς πράξεις...41 Γ 2.4. Ασελγείς χειρονομίες...44 Γ 2.5. Ασελγείς προτάσεις...45 Γ 2.6. Πρόκληση γενετήσιας διέγερσης...46 Γ 3. Τα επιμέρους εγκλήματα...49 Γ 3.1. Διαδικτυακή προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας των ανηλίκων (αρ. 337 παρ. 3 και 4 ΠΚ)...49 Γ 3.1.1. Το προστατευόμενο έννομο αγαθό...49 Γ 3.1.2. Η νομοτυπική μορφή του αδικήματος...51 Γ 3.1.2.1. Η παράγραφος 4...53 Γ 3.1.3. Επιβαρυντικές περιστάσεις...54 Γ 3.1.4. Απόπειρα- Συμμετοχή...54 Γ 3.1.5. Συρροές...55 Γ 3.2. Πορνογραφία ανηλίκων (αρ. 348Α ΠΚ)...55 Γ 3.2.1. Η έννοια του υλικού παιδικής πορνογραφίας...57 Γ 3.2.2 Το προστατευόμενο έννομο αγαθό...60 Γ 3.2.3 Η νομοτυπική μορφή του αδικήματος της ηλεκτρονικά τελούμενης παιδικής πορνογραφίας...68 Γ 3.2.3.1 Η παράγραφος 5...73 Γ 3.2.4. Οι διακεκριμένες περιπτώσεις...74 Γ 3.2.5. Απόπειρα- Συμμετοχή...81 Γ 3.2.6. Συρροές...82 Γ 3.3. Προσέλκυση παιδιών για γενετήσιους λόγους (αρ. 348 Β ΠΚ)...86 Ιωάννα Χρηστάκη 2

Γ 3.3.1. Το προστατευόμενο έννομο αγαθό...87 Γ 3.3.2. Η νομοτυπική μορφή του αδικήματος...88 Γ 3.3.3. Απόπειρα- Συμμετοχή...90 Γ 3.3.4. Συρροές...90 Γ 3.4. Πορνογραφικές παραστάσεις ανηλίκων (αρ. 348Γ ΠΚ)...91 Γ 3.4.1. Η έννοια της πορνογραφικής παράστασης...91 Γ 3.4.2. Το προστατευόμενο έννομο αγαθό...93 Γ 3.4.3. Η νομοτυπική μορφή του αδικήματος...94 Γ 3.4.4. Διακεκριμένες περιπτώσεις...95 Γ 3.4.5. Απόπειρα- Συμμετοχή...96 Γ 3.4.6. Συρροές...97 ΜΕΡΟΣ Δ: Προτάσεις-Κριτική...97 Επίλογος...100 ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...101 Ιωάννα Χρηστάκη 3

Εισαγωγή Η διαχείριση και η συγκέντρωση πληροφοριών είναι απαραίτητη για τη λειτουργία των σύγχρονων κοινωνιών. Η ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη διευκόλυνε σημαντικά τη διαχείριση αυτή ανάγοντας την πληροφορία σε αγαθό ιδιαίτερης σημασίας και την τεχνολογία της πληροφορίας και των επικοινωνιών σε αναπόσπαστο κομμάτι κάθε πτυχής της σύγχρονης ζωής. Με την άνθιση των πληροφοριακών συστημάτων, το διαδίκτυο και οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές έχουν διεισδύσει στη ζωή μας τόσο σε κρατικόκοινωνικό όσο και σε ατομικό-ιδιωτικό επίπεδο. Ενδεικτικό της εξάπλωσης είναι πως, πλέον, κάθε σπίτι έχει έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή, ενώ έχουν αναπτυχθεί συστήματα, όπως κινητά τηλέφωνα, ή ακόμα και ρολόγια, τα οποία συνδέονται στο διαδίκτυο και προσφέρουν ανάλογες δυνατότητες πρόσβασης στην πληροφορία ανά πάσα στιγμή. Η εξέλιξη αυτή βελτιώνει σημαντικά την καθημερινή ζωή, καθώς προσφέρει τη δυνατότητα της άμεσης και γρήγορης πρόσβασης σε έναν τεράστιο όγκο πληροφοριών, τις οποίες ο χρήστης μπορεί εύκολα να εντοπίζει, να επεξεργάζεται και να διαμοιράζεται, με σχετικά χαμηλό κόστος. Παράλληλα, οι αποστάσεις εκμηδενίζονται και προωθείται η επικοινωνία, δημιουργώντας ένα παγκόσμιο σύστημα, στο οποίο ο καθένας μπορεί να εντάσσεται δίνοντας μια απλή εντολή στον υπολογιστή του. Σύστοιχο της ευρείας διάδοσης των πληροφοριακών συστημάτων σε κάθε πτυχή της σύγχρονης ζωής, είναι και η ανάπτυξη ή η μεταφορά παραβατικών συμπεριφορών στο επίπεδο αυτό. Πρόκειται για νέες μορφές εγκληματικότητας, άγνωστες στο παρελθόν, οι οποίες αναβαθμίζονται με τη σειρά τους και πλήττουν από τα πιο εξελιγμένα και πολυδάπανα συστήματα μέχρι τον απλό και περιορισμένης εμβέλειας χρήστη. Η φύση των πληροφοριακών συστημάτων και η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας ευνοεί Ιωάννα Χρηστάκη 4

την εφευρετικότητα των δραστών, οι οποίοι συνεχώς ανακαλύπτουν νέους τρόπους και μεθόδους προσβολής. Σε αυτά τα πλαίσια λειτουργίας, ιδιαίτερα ευάλωτοι είναι οι ανήλικοι, οι οποίοι, σήμερα, έχουν όχι μόνο τη δυνατότητα αλλά και την πραγματική ικανότητα να χειρίζονται το διαδίκτυο και τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές με μεγάλη ευκολία. 1 Μάλιστα, πολλές φορές η μεγαλύτερη γενιά υπολείπεται σε ικανότητες, ενώ η κρατική ενημέρωση και προστασία είναι ελλιπείς. Έτσι, το περιβάλλον του παιδιού αδυνατεί να αναγνωρίσει την απειλή και να το προστατεύσει από αυτήν. 2 Οι κίνδυνοι που εγκυμονεί η πρόσβαση των ανηλίκων στα πληροφοριακά συστήματα είναι πολλοί και μπορούν να επηρεάσουν και συχνά να προσβάλλουν την ομαλή ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξή. Από τις απειλές, που επιφυλάσσει η πρόσβαση στο διαδίκτυο για τους ανηλίκους, ιδιαίτερη κατηγορία αποτελούν αυτές που αφορούν στο γενετήσιο τομέα. Η ευρεία διάδοση της χρήσης των πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης, τα νέα συστήματα επικοινωνίας, οι εξελισσόμενοι τρόποι διαμοιρασμού αρχείων και η ανάπτυξη μεθόδων εξασφάλισης της ανωνυμίας, δημιούργησαν πρόσφορο έδαφος για την εξάπλωση των σεξουαλικών εγκλημάτων εις βάρος ανηλίκων. Παράλληλα, παρατηρείται εφευρετικότητα στον τομέα αυτό τόσο σε επίπεδο νέων μορφών προσβολής όσο και σε επίπεδο μεθόδων, ανάγοντας το φαινόμενο της γενετήσιας κακοποίησης και εκμετάλλευσης ανηλίκων μέσω του διαδικτύου σε μάστιγα της σύγχρονης εποχής. Η παρούσα εργασία έχει ως αντικείμενο τις διαδικτυακές προσβολές των ανηλίκων και συγκεκριμένα αυτές που αφορούν στη γενετήσια ζωή τους. Έτσι, αρχικά, στο πρώτο μέρος, πραγματοποιείται μία προσπάθεια εντοπισμού των κίνδυνων που εγκυμονεί η χρήση του διαδικτύου για τους ανηλίκους και 1 Ίδρυμα Μαραγκοπούλου για τα δικαιώματα του Ανθρώπου, Κιούπης Θ.Δ., Η παιδική πορνογραφία στο διαδίκτυο, σ.9 2 Καϊάφα- Γκμπάντι Μ., Διαδικτυακές προσβολές της ανηλικότητας, ΠοινΧρ. 2012, σ. 162 Ιωάννα Χρηστάκη 5

κατηγοριοποίησης των παραβατικών συμπεριφορών που αφορούν στον τομέα της γενετήσιας ζωής τους. Έπειτα, στο δεύτερο μέρος, μελετάται η αντιμετώπιση του φαινομένου σε διεθνές επίπεδο και, τέλος στο τρίτο μέρος, καταγράφεται το ισχύον ελληνικό δίκαιο και αναλύονται τα σχετικά άρθρα του Ποινικού Κώδικα. ΜΕΡΟΣ Α: Το εγκληματολογικό φαινόμενο Α.1 Διαδίκτυο και προσβολές της ανηλικότητας Η ραγδαία ανάπτυξη που ακολούθησε το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου οδήγησε σε σύντομο χρονικό διάστημα στην πληροφορική επανάσταση. 3 Η επέκταση των νέων τεχνολογιών στην ευρύτερη κοινωνία υπήρξε ταχεία και πολύμορφη, με αποτέλεσμα σήμερα τα πληροφοριακά συστήματα να αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της λειτουργίας της κοινωνίας και του κράτους. Απότοκο της ταχείας προόδου και εξάπλωσης των πληροφοριακών συστημάτων είναι η ανάπτυξη νέων μορφών εγκληματικότητας και η διαπίστωση της ανάγκης νομοθετικής πρωτοβουλίας για την αντιμετώπισή τους. Οι ανήλικοι, ως η πλέον ευάλωτη ομάδα μιας κοινωνίας, δεν έμειναν ανεπηρέαστοι από αυτή τη σύγχρονη εξέλιξη της εγκληματικότητας. Το παλαιότερα ελεγχόμενο περιβάλλον της οικογένειας και του σχολείου αντικαταστάθηκε από τον παγκόσμιο ιστό (Wold Wide Web), δίνοντας στους ανηλίκους απεριόριστες δυνατότητες κοινωνικοποίησης και πρόσβασης στην 3 Όπως χαρακτηρίζεται από τον Λάζος Γρ., Πληροφορική & Έγκλημα,σ.15 Ιωάννα Χρηστάκη 6

πληροφορία. Τα παιδιά αναζητούν φιλίες σε σελίδες κοινωνικής δικτύωσης, ψυχαγωγούνται μέσω πληροφοριακών συστημάτων και ικανοποιούν την περιέργειά τους αναζητώντας πληροφορίες στο διαδίκτυο. Η ανωνυμία που περιβάλλει τον κυβερνοχώρο δημιουργεί στον ανήλικο την ψευδαίσθηση ότι μπορεί να λειτουργεί ως ενήλικος, χωρίς όμως να αντιλαμβάνεται τον κίνδυνο που αυτός ενέχει. Αυτή η χρήση των νέων τεχνολογιών από μέρους τους οδήγησε στην ευκολότερη θυματοποίησή τους, καθώς παραδοσιακές μορφές εγκλημάτων τελούνται πλέον μέσω πληροφοριακών συστημάτων ή σε κάθε περίπτωση ευνοούνται από αυτά. Ωθούμενος από την περιέργειά του, ο ανήλικος καθίσταται εύκολα θύμα εκμετάλλευσης είτε on-line είτε παρασύρεται να έρθει σε άμεση επαφή με τον επίδοξο δράστη. Δράστες εγκλημάτων όπως η εκβίαση, η συκοφαντική δυσφήμιση, η εξύβριση, η παραβίαση προσωπικών δεδομένων, η σεξουαλική παρενόχληση, η παιδική πορνογραφία κ.α., μπορούν πλέον εύκολα να εντοπίσουν το θύμα τους, να έρθουν σε επαφή με αυτό και, παράλληλα, να κρυφτούν πίσω από την ανωνυμία που προσφέρει το διαδίκτυο. Το διαδίκτυο, ως το πλέον κυρίαρχο επικοινωνιακό μέσο σήμερα, προσφέρει απεριόριστες δυνατότητες γνωριμιών. Η ανάγκη κοινωνικοποίησης, που βιώνει το άτομο στο σύγχρονο αστικό περιβάλλον οδήγησε στη δημιουργία μέσων κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία έχουν εισβάλλει στην καθημερινή ζωή, αποφέροντας στους δημιουργούς τους υψηλά κέρδη 4. Μέσω των σελίδων κοινωνικής δικτύωσης δημιουργούνται εικονικές κοινότητες ατόμων με κοινά ενδιαφέροντα, μέσω των οποίων άγνωστα μεταξύ τους άτομα έρχονται σε επαφή, ανταλλάσσουν ιδέες και αναπτύσσουν κοινωνικές σχέσεις. Μάλιστα, έχουν αναπτυχθεί πλατφόρμες και εφαρμογές γνωριμιών (apps), οι οποίες εντοπίζουν τη θέση των χρηστών, συλλέγουν πληροφορίες για αυτούς από άλλες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, διασταυρώνουν τις πληροφορίες αυτές και στη συνέχεια παρουσιάζουν στα 4 https://investor.fb.com/financials/ Ιωάννα Χρηστάκη 7

μέλη τους πιθανούς υποψήφιους φίλους. 5 Μέσα σε αυτόν το φρενήρη ρυθμό διάδοσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οι ανήλικοι κατέχουν κυρίαρχη θέση. 6 Οι ταχύτατοι ρυθμοί ζωής, οι συνεχώς αυξανόμενες υποχρεώσεις και το εχθρικό αστικό περιβάλλον, οδηγούν όλο και περισσότερα παιδιά στην αναζήτηση διαδικτυακών φίλων. Οι επιλογές που έχουν οι ανήλικοι είναι πολλές, περιλαμβάνοντας πλήθος σελίδων κοινωνικής δικτύωσης (socialmedia) 7, sites γνωριμιών 8, δωμάτια επικοινωνίας (chatrooms), ακόμα και ιστότοπους κοινού ενδιαφέροντος (πχ. ειδησεογραφικά site) ή πλατφόρμες διαδικτυακών παιχνιδιών, όπου οι χρήστες μπορούν να συνομιλούν. Οι σελίδες αυτές είτε δεν θέτουν ηλικιακό περιορισμό για τους χρήστες τους, είτε θέτουν χωρίς, όμως, να διαθέτουν τεχνικές επαλήθευσης της δηλωθείσας ηλικίας, και χωρίς να ζητούν γονική έγκριση. 9 Παράλληλα, προσφέρουν την απόλυτη ανωνυμία, καθώς ο χρήστης μπορεί να επιλέγει οποιοδήποτε όνομα ή ψευδώνυμο επιθυμεί. Έτσι, πλήθος ανηλίκων αποκτά πρόσβαση στις εν λόγω σελίδες, είτε δηλώνοντας την πραγματική τους ηλικία είτε παρουσιαζόμενοι ως ενήλικοι. Στις σελίδες αυτές, οι ανήλικοι δημοσιοποιούν προσωπικά τους δεδομένα, πληροφορίες για τη ζωή, τον τόπο κατοικίας τους και φωτογραφίες τους, χωρίς να λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα προστασίας. Εξάλλου, η πολιτική απορρήτου των διάφορων σελίδων κοινωνικής δικτύωσης παρέχει συνήθως μηδαμινή έως καθόλου προστασία των προσωπικών δεδομένων, ενώ οι όροι χρήσης και απορρήτου είναι μακροσκελείς και δυσνόητοι. 5 http://www.kathimerini.gr/833571/article/texnologia/gadgets/tinder-efarmogh-pro3enhtra 6 Βλ Θεολόγη Β., Ανήλικοι και σελίδες κοινωνικής δικτύωσης, Τα συνήθη λάθη και η νομική προστασία των θυμάτων, Εγκληματολογία 2012, σ. 143, όπου αναφέρεται πως το 38% των παιδιών ηλικίας 9-12 και το 77% των παιδιών ηλικίας 13-17, έχουν προφίλ σε κάποια σελίδα κοινωνικής δικτύωσης. 7 https://en.wikipedia.org/wiki/list_of_social_networking_websites 8 https://en.wikipedia.org/wiki/comparison_of_online_dating_websites, μερικά εκ των οποίων, μάλιστα, είναι πολύ διαδεδομένα, πχ το tinder, το οποίο το 2015 απαριθμούσε 50.000.000 χρήστες, εκ των οποίων ποσοστό 38% είναι δηλωθείσας ηλικίας 16 έως 24 ετών, https://en.wikipedia.org/wiki/tinder_(app) 9 Το facebook, το my space και το instagram θέτει κατώτερο όριο ηλικίας τα 13 έτη, ενώ το twitter είναι ανοιχτό για όλες τις ηλικίες. Ιωάννα Χρηστάκη 8

Η ευρεία διάδοση της διαδικτυακής κοινωνικοποίησης μεταξύ των ανηλίκων, σε συνδυασμό με την έλλειψη του γονικού ελέγχου και την ελλιπή ενημέρωση, δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για σύναψη επαφών με ενηλίκους ή ανηλίκους, που πολλές φορές καταλήγει στην εκμετάλλευση ή/και κακοποίησή τους σε διάφορους τομείς. Σε πολλές περιπτώσεις, οι ενήλικοι δράστες εντοπίζουν το θύμα τους και έπειτα το προσεγγίζουν, παρουσιαζόμενοι άλλοτε ως ανήλικοι και άλλοτε ως έμπιστοι ενήλικες. Ρωτούν τα παιδιά για τις συνήθειές τους και τα ενδιαφέροντά τους, μοιράζονται μαζί τους απόψεις και τα συμβουλεύουν, με στόχο τη δημιουργία σχέσης εμπιστοσύνης. Σε κάθε περίπτωση φροντίζουν να πείσουν τους ανηλίκους να μην αποκαλύψουν τις επαφές αυτές στους γονείς τους. Οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν από τις επαφές αυτές είναι πολλοί. Πολλές φορές οι δράστες επιδιώκουν να αποσπάσουν από τους ανηλίκους πορνογραφικό υλικό που να τους απεικονίζει 10 ή να συναντήσουν τον ανήλικο με στόχο την τέλεση εις βάρος του πληθώρας αδικημάτων, όπως είναι η γενετήσια εκμετάλλευση και κακοποίησή του. Άλλες φορές επιδίδονται σε προπαγάνδα μίσους με στόχο την στρατολόγηση του ανηλίκου (πχ. τρομοκρατική οργάνωση, αίρεση) και απώτερο σκοπό την εκμετάλλευσή του μέσω αυτής. Σε άλλες περιπτώσεις ο δράστης αποσπά πληροφορίες από τον ανήλικο ή παραβιάζει τα προσωπικά του δεδομένα και έπειτα τον εκβιάζει με δημοσιοποίηση αυτών, έτσι ώστε το θύμα να υποκύψει στις επιθυμίες του. Ωστόσο, πέρα από την προσωπική επαφή με το δράστη, οι ανήλικοι, πολλές φορές, κινδυνεύουν και από το περιεχόμενο των δεδομένων που λαμβάνουν. Το υλικό αυτό μπορεί είτε να είναι ήδη αναρτημένο στο διαδίκτυο είτε να προέρχεται από συγκεκριμένο χρήστη που τους το προωθεί. Η δημόσια φύση του διαδικτύου, η εύκολη διανομή πληροφοριών και η 10 http://cyberalert.gr/synelifthi-21chronos-imedapos-gia-paidik/ Ιωάννα Χρηστάκη 9

εξασφάλιση της ανωνυμίας μέσω αυτού, το καθιστά χώρο φιλόξενο για κάθε είδους πληροφορία, η οποία είναι προσβάσιμη εύκολα μέσω των μηχανών αναζήτησης. Έτσι, οι ανήλικοι συχνά έρχονται αντιμέτωποι με πορνογραφικό υλικό, με οδηγίες που αφορούν παράνομες πρακτικές (εκρηκτικά ή ναρκωτικά) και με προπαγάνδα μίσους (ρατσιστικού περιεχομένου, θρησκευτικού φανατισμού, ομοφυλοφοβικού περιεχομένου ή με ακραίο πολιτικό στίγμα). 11 Τέλος, ιδιαίτερα συχνά είναι τα κρούσματα παρενόχλησης, απειλής ή εκφοβισμού (cyberbulling) 12 ανηλίκων μέσω πληροφοριακών συστημάτων. Σε πολλές περιπτώσεις οι δράστες αποκαλύπτουν γεγονότα προσωπικού ενδιαφέροντος, δημοσιοποιούν φωτογραφίες 13 ή ύβρεις και δυσφημιστικά γεγονότα σε ιστοχώρους του διαδικτύου, δωμάτια συνομιλίας ή ακόμα και προσωπικά μηνύματα. Α 2. Ειδικότερα τα εγκλήματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης ανηλίκων Η γενετήσια εκμετάλλευση και κακοποίηση ανηλίκων δεν είναι σύγχρονο φαινόμενο. Ωστόσο, τα πληροφοριακά συστήματα και η ραγδαία ανάπτυξή τους προσέφεραν στους δράστες νέα μέσα προσέγγισης των ανηλίκων και κατ επέκταση νέους τρόπους τέλεσης των σχετικών αδικημάτων. Μάλιστα, διαπιστώθηκε πως ακόμα και προπαρασκευαστικές πράξεις της γενετήσιας εκμετάλλευσης και κακοποίησης ανηλίκων όταν τελούνται μέσω του διαδικτύου αποκτούν ιδιαίτερη σημασία και επικινδυνότητα. 11 Λάζος Γρ., Πληροφορική & Έγκλημα,σ. 167 12 Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το φαινόμενο: http://www.cyberkid.gov.gr 13 Βλ http://cyberalert.gr/exichniasi-ypothesis-pornografias-ani-2/, όπου ο δράστης δημιούργησε σε σελίδα κοινωνικής δικτύωσης ψευδεπίγραφο προφίλ με της αιτούσας και δημοσιοποίησε σε αυτό γυμνές φωτογραφίες της Ιωάννα Χρηστάκη 10

Α 2.1. Το φαινόμενο της παιδικής πορνογραφίας και των πορνογραφικών παραστάσεων Η βλαπτικότητα της πορνογραφίας εν γένει έχει αποτελέσει αντικείμενο διαμάχης σε πλείστες περιπτώσεις. Πλήθος ερευνητών και επιστημόνων διαφόρων κλάδων έχουν ασχοληθεί με το θέμα αυτό. Άλλοι εντοπίζουν την βλαπτικότητα των πορνογραφικών παραστάσεων στην προσβολή της αιδούς, των οικογενειακών ή θρησκευτικών αξιών και άλλοι τις συνδέουν με την έξαρση της σεξουαλικής βίας ή ακόμη και της βίας κατά των γυναικών. Στην αντίθετη πλευρά βρίσκονται όσοι θεωρούν την πορνογραφία αβλαβή και στηρίζουν το δικαίωμα σε αυτήν, συνδέοντάς την με την ελευθερία της έκφρασης, το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα, αλλά και την τέχνη. Ωστόσο, η παιδική πορνογραφία αποτελεί ειδική μορφή περιεχομένου που δεν μπορεί να ερμηνευτεί ως έκφραση άποψης ή τέχνης. Η πορνογραφία ανηλίκων ξεχωρίζει από τις απλές προσβολές της αιδούς, καθώς αποτυπώνει μία βάναυση εκμετάλλευση της παιδικής ηλικίας για σεξουαλικούς σκοπούς. Μπροστά σε αυτόν τον κίνδυνο υποχωρεί τόσο η ελευθερία του λόγου, όσο και της τέχνης και ο νόμος έρχεται να προστατεύσει τα παιδιά από την εκμετάλλευσή τους σε γενετήσιο επίπεδο. Έτσι, ακόμη και σε χώρες που η πορνογραφία είναι νόμιμη, όταν αυτή αφορά σε ανηλίκους απαγορεύεται, γεγονός που καθιστά πρόδηλη την διευρυμένη δυσανεξία του σύγχρονου κόσμου στο φαινόμενο αυτό. Η ευρεία διάδοση και η ταχύτατη ανάπτυξη της παιδικής πορνογραφίας, ιδιαίτερα μέσω του διαδικτύου, οδήγησε στη δημιουργία μία πλούσιας βιομηχανίας παραγωγής και διακίνησης. Έτσι, το μεγαλύτερο μέρος της αξιόποινης αυτής συμπεριφοράς οργανώνεται και ασκείται στο πλαίσιο του διεθνούς οργανωμένου εγκλήματος, καθώς, μετά τα ναρκωτικά, η παιδική πορνογραφία αποτελεί την πιο επικερδή παγκοσμιοποιημένη παράνομη Ιωάννα Χρηστάκη 11

δραστηριότητα. Μάλιστα, υπολογίζεται ότι το 2005 ο τζίρος της παιδικής πορνογραφίας στο διαδίκτυο κυμαινόταν από 200 εκατομμύρια μέχρι και 1-3 δισεκατομμύρια το χρόνο, ενώ το ποσό που προαπαιτείται να καταβάλει κανείς δια πιστωτικής κάρτας για να του επιτραπεί η διαδικτυακή παρακολούθηση του βιασμού ενός ανηλίκου 14 εκκινείται ενδεικτικώς από το ποσό των 1000-2000 δολαρίων και αυξάνεται θεαματικά ανάλογα με το νεαρότερο της ηλικίας του παιδιού. 15 Αν και το φαινόμενο προϋπήρχε, το διαδίκτυο διευκόλυνε σε ιδιαιτέρως σημαντικό βαθμό τη δράση εκείνων που ενδιαφέρονται για παιδοπορνογραφικό υλικό και πλέον η διάπραξη μέσω της τεχνολογίας των πληροφοριών και επικοινωνιών αποτελεί σχεδόν αποκλειστικό τρόπο τέλεσης του εγκλήματος. 16 Τα πληροφοριακά συστήματα συνέτειναν στην αύξηση της ποσότητας του διαθέσιμου υλικού, στην αποτελεσματικότητα της διάθεσής του και στην ευκολία πρόσβασης σε αυτό. 17 Πράγματι, επέτρεψαν την πρόσβαση σε τεράστιες ποσότητες παιδοπορνογραφικού υλικού από όλο τον κόσμο, το όποιο είναι διαθέσιμο άμεσα σε οποιοδήποτε τόπο και χρόνο. 18 Οι εικόνες είναι υψηλής ψηφιακής ποιότητας και παρέχονται σε ποικιλία 14 http://cyberalert.gr/dikografia-se-varos-60chronou-allodapou/, όπου ο δράστης σε διάστημα περίπου τεσσάρων ετών πραγματοποίησε 284 συναλλαγές στις Φιλιππίνες που αφορούσαν είτε τη ζωντανή μετάδοση παιδιών να επιδίδονται σε σεξουαλικές πράξεις είτε τη δυνατότητα συνάντησης του ίδιου με τα παιδιά με σκοπό τη διάπραξη ασελγούς πράξης εις βάρος τους 15 Κατσιβαρδάς Χ., Παιδική πορνογραφία μέσω διαδικτύου η σύγχρονη μάστιγα,15-4-2014, www.katsivardas-dimitriadou.gr, Σύμφωνα με τα στατιστικά δεδομένα του οργανισμού inhope, το 21% του υλικού που διακινείται αφορά σε έφηβους ανηλίκους, το 72% σε ανηλίκους προεφηβικής ηλικίας και το 7% σε βρέφη! Ως προς την κατανομή των καταγγελιών, το 40% προέρχεται από την Ευρώπη, το 44% από τις ΗΠΑ και το 18% από τον υπόλοιπο κόσμο (www.inhope.org), Στην Ελλάδα, σύμφωνα με την ανοιχτή γραμμή safeline, τα τελευταία δύο χρόνια υπήρξε ραγδαία αύξηση των καταγγελιών για παιδική πορνογραφία στο διαδίκτυο, καθώς το 2012 οι καταγγελίες για παιδική πορνογραφία αποτελούσαν το 11% του συνόλου των καταγγελιών για παράνομο περιεχόμενο στο διαδίκτυο, ενώ το 2014 το ποσοστό αυτό αυξήθηκε στο 20%. (www.safeline.gr) (http://www.missingkids.com/exploitation ) 16 Για τη διάκριση στις έννοιες διαδίκτυο-ηλεκτρονικός υπολογιστής και τεχνολογία των πληροφοριών και επικοινωνιών βλ Καϊάφα- Γκμπάντι Μ., Ποινικό δίκαιο και καταχρήσεις της πληροφορικής, Αρμ.2007, σ.1061 επ 17 Δημόπουλος Χ., Εγκλήματα της γενετήσιας εκμετάλλευσης ανηλίκων, Εμπορία- Πορνογραφία- Κατάχρηση σε ασέλγεια, σ.19 και Λάζος, Γρ., Πληροφορική και Έγκλημα, σ.217επ 18 http://cyberalert.gr/synelifthi-24chronos-imedapos-gia-pornog/, όπου κατασχέθηκαν 6000 αρχεία παιδοπορνογραφικού περιεχομένου Ιωάννα Χρηστάκη 12

σχηματικών απεικονίσεων (εικόνα, βίντεο, φωνή), ενώ ο χρήστης μπορεί να απολαύσει την πορνογραφική παράσταση σε πραγματικό χρόνο (live streaming) ή ακόμη και διαντιδραστικά, επεμβαίνοντας και καθορίζοντας την πράξη που απεικονίζεται. Μάλιστα, η διανομή και προμήθεια του πορνογραφικού υλικού μπορεί να είναι ανέξοδη, δεδομένης και της μείωσης του κόστους των εξαρτημάτων των ηλεκτρονικών υπολογιστών και των μέσων επικοινωνίας. Επιπροσθέτως, ο κυβερνοχώρος δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες προσβασιμότητας στο υλικό πορνογραφίας ανηλίκων, καθώς διευκολύνει την επικοινωνία μεταξύ των χρηστών και εξασφαλίζει την ανωνυμία και την ιδιωτικότητα. Στην προ-ψηφιακή και κυρίως προ διαδικτυακή εποχή, το υλικό παιδικής πορνογραφίας συγκροτούνταν από έντυπα, φωτογραφίες και σπάνια βιντεοταινίες, που διακινούνταν μεταξύ κλειστών ομάδων και η ανταλλαγή απαιτούσε φυσική παρουσία. 19 Έτσι, οι ενδιαφερόμενοι έπρεπε είτε να ενταχθούν στις ομάδες αυτές είτε να επιδίδονται σε παιδεραστικό τουρισμό, με κίνδυνο πάντα να αποκαλυφθούν και να συλληφθούν. Σήμερα, ο καθένας μπορεί άμεσα και ανώνυμα να έρθει σε επαφή με το παιδοπορνογραφικό υλικό, με αποτέλεσμα ακόμα και υπεράνω υποψίας πολίτες, που πριν δεν θα διακινδύνευαν κάποια φυσική συνάντηση με τον διακινητή, να προχωρούν πλέον στις πράξεις αυτές χωρίς να γίνονται αντιληπτοί. 20 Έτσι, η αρχικά απλή επαφή μεταξύ ομοιοπαθών, γρήγορα εξελίχθηκε σε μία ολόκληρη βιομηχανία παραγωγής, όπου οι ενδιαφερόμενοι καταχρώνται τα χαρακτηριστικά του κυβερνοχώρου μεταφέροντας εκεί την παραβατική συμπεριφορά τους. Μερικοί από αυτούς αποκομίζουν ιδιαίτερα υψηλά κέρδη, ενώ άλλοι αποκτούν ένα ιδιωτικό χώρο απόλαυσης ή και ένα δημόσιο βήμα για να πείσουν πόσο φυσιολογική είναι η παιδοφιλική προτίμησή 19 Θεοδωρίδης Π. Κ., Πορνογραφία ανηλίκων στο διαδίκτυο, ΕΕΕΔ., 2007, σ.671 20 Κιούπης Θ. Δ., Πορνογραφία ανηλίκων, Ερμηνευτικές προσεγγίσεις του άρθρου 348Α Π.Κ., ΠοινΛογ. 2008, σ. 6-7 Ιωάννα Χρηστάκη 13

τους. 21 Τέλος, δεν πρέπει να παραβλέπεται ότι η ευρεία κυκλοφορία ψηφιακού παιδοπορνογραφικού υλικού, και ιδιαίτερα στο διαδίκτυο, ενέχει έναν επιπλέον κίνδυνο, ο οποίος συνίσταται στην αυξημένη πιθανότητα να έρθουν σε επαφή με αυτό ανήλικοι. Μάλιστα οι επίδοξοι δράστες δεν διστάζουν να έρθουν σε επαφή με ανηλίκους μέσω του διαδικτύου και να τους προμηθεύσουν με παιδοπορνογραφικό υλικό, να αποσπάσουν από αυτούς υλικό που τους απεικονίζει ή να τους πείσουν να επιδοθούν σε πράξεις ή στάσεις με γενετήσιο χαρακτήρα κατά τη διάρκεια μιας συνομιλίας με τη χρήση κάμερας. Αντιλαμβάνεται, λοιπόν, κανείς πως η τεχνολογία των πληροφοριών και επικοινωνιών δεν αντανακλά απλά την παθολογία και την παραβατικότητα της σύγχρονης κοινωνίας, αλλά θέτει πλέον τους όρους, ώστε αυτή η παραβατικότητα να αναπτυχθεί και να εξαπλωθεί με ρυθμούς αλματώδεις σε σχέση με του συμβατικούς τρόπους αναπαραγωγής της. Α 2.2. Το φαινόμενο του grooming Η προσέλκυση παιδιών για γενετήσιους λόγους (grooming) λαμβάνει ειδικά χαρακτηριστικά, όταν τελείται στα πλαίσια του διαδικτύου. 22 Το φαινόμενο δεν είναι νέο, καθώς παλαιότερα εκδηλωνόταν με τη μορφή παιδόφιλων που προσέγγιζαν παιδιά και, προσφέροντας τους δώρα, κατάφερναν να κερδίσουν την εμπιστοσύνη τους, με στόχο να τα κακοποιήσουν ή να τα εκμεταλλευτούν σεξουαλικά. Ωστόσο, η πρακτική αυτή ήταν ιδιαίτερα παρακινδυνευμένη, αφού απαιτούσε φυσική παρουσία και 21 Καρανικόλας Γ., Παιδική πορνογραφία στο διαδίκτυο: προβληματισμοί γύρω από τη νέα ρύθμιση του άρθρου 348Α ΠΚ, ΠοινΔικ. 2005, σ. 965 22 Οδηγία 2011/93/ΕΕ, Προοίμιο στ. (19) Ιωάννα Χρηστάκη 14

εξέθετε το δράστη στον κίνδυνο αποκάλυψης της ταυτότητάς του. Το διαδίκτυο και η ανάπτυξη των πληροφοριακών συστημάτων, όμως, ευνόησαν την εξάπλωση της συγκεκριμένης συμπεριφοράς, σε σημείο που να εντοπιστεί η ανάγκη ποινικοποίησής της. Η αυξημένη συμμετοχή των ανηλίκων στο διαδίκτυο χωρίς τη λήψη των απαραίτητων μέτρων ασφάλειας, αλλά και τα ειδικά χαρακτηριστικά του διαδικτύου (η ανωνυμία των χρηστών, η δυνατότητα απόκρυψης της ταυτότητας και της ηλικίας του δράστη, η ευκολία εντοπισμού του θύματος, η τέλεση από μακρυά, χωρίς να απαιτείται η φυσική παρουσία του δράστη, και ο μικρός κίνδυνος αποκάλυψης) συντέλεσαν στην εξάπλωση του φαινόμενου του grooming. Μάλιστα γίνεται πλέον λόγος για ψηφιακές καραμέλες, οι οποίες προσφέρονται στον ανήλικο. 23 Πρόκειται για περιπτώσεις που ενήλικος προσεγγίζει τον ανήλικο μέσω του διαδικτύου (πχ. σε σελίδες κοινωνικής δικτύωσης, δωμάτια ανοιχτής επικοινωνίας, σελίδες παιχνιδιών) και, προσποιούμενος, είτε ότι είναι συνομήλικός του, είτε κάποιος έμπιστος ενήλικος, προσπαθεί να κερδίσει την εμπιστοσύνη του ανηλίκου. Για να το πετύχει αυτό ο δράστης, συνήθως, ρωτά πληροφορίες για τη ζωή του ανηλίκου, τα χόμπι του, τα ενδιαφέροντά του ή τον συμβουλεύει, κάνοντας τον ανήλικο να πιστεύει ότι αναπτύσσεται μεταξύ τους φιλική σχέση. Προοδευτικά, οι δράστες ρωτούν για τις σεξουαλικές εμπειρίες του ανηλίκου, ξεκινούν συζητήσεις σεξουαλικού περιεχομένου ή προμηθεύουν τα παιδιά με πορνογραφικό ή παιδοπορνογραφικό υλικό. 24 Με τον τρόπο αυτό ο δράστης, ικανοποιεί τη φυσική περιέργεια των παιδιών για το θέμα αυτό, κάμπτει την επιφυλακτικότητά τους για εμπλοκή σε πράξεις με γενετήσιο χαρακτήρα και εξασφαλίζει την απόκρυψη των επαφών από τους 23 Παρασκευόπουλος Ν. Φυτράκης Ε., Αξιόποινες σεξουαλικές πράξεις. Άρθρα 336-353 ΠΚ, σ.312, Βλ. και Suzanne Ost, Child Pornografy and Sexual Grooming, Legal and Societal Responses, σ.34, όπου τονίζεται πως οι ψηφιακές καραμέλες μπορεί να περιλαμβάνουν δώρα, χρήματα, ναρκωτικά, αλκοόλ, ή ακόμα και ψυχολογική υποστήριξη σε παιδιά που ο δράστης αναγνωρίζει πως δεν παίρνουν αγάπη από την οικογένειά τους. 24 Suzanne Ost, Child Pornografy and Sexual Grooming, Legal and Societal Responses, σ.37 Ιωάννα Χρηστάκη 15

κηδεμόνες των παιδιών, αφού τα καθιστά συνένοχα στην ανταλλαγή ερωτικών μηνυμάτων. 25 Στόχος του ενηλίκου είναι να πείσει το παιδί να συναντηθούν έτσι ώστε να το κακοποιήσει ή να το εκμεταλλευτεί σεξουαλικά. Μέσω του grooming ο δράστης ξεπερνά πολύ ευκολότερα εμπόδια στα στάδια για την σεξουαλική κακοποίηση του ανηλίκου, όπως αυτό της γονικής επίβλεψης ή της αντίστασης του παιδιού. ΜΕΡΟΣ Β: Η Διεθνής αντιμετώπιση Ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα τα κράτη διαπίστωσαν την ανάγκη να συνεργαστούν σε διεθνές επίπεδο για την καταπολέμηση κάθε μορφής γενετήσιας εκμετάλλευσης και κακοποίησης των ανηλίκων. Κρίθηκε, λοιπόν, απαραίτητη η ενίσχυση της παγκόσμιας συνεργασίας όλων των φορέων για την προστασία τους τόσο σε διεθνές όσο και σε εθνικό επίπεδο, καθώς και η ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με το φαινόμενο. Έτσι, τα κράτη οδηγήθηκαν σε μία σειρά από νομικές πράξεις, οι οποίες αναγνωρίζουν το παιδί ως αυτοτελή φορέα δικαιωμάτων, και έχουν ως στόχο την προστασία και την προώθηση των δικαιωμάτων αυτών. Παράλληλα, και μόλις στα τέλη του αιώνα, διαπιστώθηκε ο κίνδυνος για τα δικαιώματα αυτά από τη διάδοση του διαδικτύου, το όποιο ως μέσο τέλεσης είτε αύξησε τα κρούσματα εκμετάλλευσης που ήδη υπήρχαν είτε έφερε στο προσκήνιο νέους τρόπους προσβολής. Η χώρα μας, ακολουθώντας τη διεθνή εξέλιξη, έχει υπογράψει μία σειρά από διεθνή κείμενα και συμβάσεις που αφορούν στην προστασία και την ομαλή ανάπτυξη των ανηλίκων. 25 Βλ Καϊάφα- Γκμπάντι Μ., Διαδικτυακές προσβολές της ανηλικότητας, ΠοινΧρ. 2012, σ. 170 και Παρασκευόπουλος Ν. Φυτράκης Ε., ο.π., σ. 311-312 και Suzanne Ost, Child Pornografy and Sexual Grooming, Legal and Societal Responses, σ.32 επ Ιωάννα Χρηστάκη 16

Η σεξουαλική εκμετάλλευση των ανηλίκων, αρχικά, συνδέθηκε με την εμπορία ανθρώπων και το οργανωμένο έγκλημα, αλλά σταδιακά αποσυνδέθηκε από αυτήν αναγνωρίζοντας την αυτοτελή απαξία όλο και περισσότερων μορφών γενετήσιας εκμετάλλευσης και κακοποίησης των ανηλίκων. Παράλληλα δόθηκε ειδικό βάρος στη σωματική και ψυχική ανάρρωση των θυμάτων 26 και αναπτύχθηκαν στρατηγικές σχετικά με την αποτελεσματικότερη δίωξη 27 των εν λόγω εγκλημάτων και την αποτροπή τους στο μέλλον 28. Στην πορεία αυτή υπήρξε εμφανής η επίδραση της ανάπτυξης νέων τεχνολογιών, η οποία άνοιξε το δρόμο για νέα εγκλήματα, ενώ έφερε στο προσκήνιο καινούργια προβλήματα 29 και πρωτοποριακούς τρόπους αντιμετώπισης, όπως η συνεργασία με ιδιώτες για την αντιμετώπιση του φαινομένου 30. Το 1921 υπεγράφη η Σύμβαση της Κοινωνίας των Εθνών περί καταστολής της σωματεμπορίας γυναικών και παιδιών 31 και ακολούθησαν η Σύμβαση της Γενεύης περί άσεμνων δημοσιευμάτων (1923) 32, η Διακήρυξη της Γενεύης για τα δικαιώματα του παιδιού (1924) 33, σύμφωνα με την οποία το παιδί πρέπει να προστατεύεται από κάθε μορφή εκμετάλλευσης, η Σύμβαση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών περί καταστολής της εμπορίας ανθρώπων και της εκμετάλλευσης της πορνείας άλλων (1949) 34, η Διεθνής 26 Βλ ειδικότερα, απόφαση πλαίσιο 2001/220/ΔΕΥ όπως αυτή αντικαταστάθηκε από την Οδηγία 2012/29/ΕΕ 27 Πχ να μην εξαρτάται αυτή από καταγγελία 28 Ενδεικτικά: ακαταλληλότητα για άσκηση συγκεκριμένης επαγγελματικής δραστηριότητας λόγω καταδίκης για σεξουαλικό αδίκημα σε βάρος ανηλίκου. Ενημέρωση σχετικά με τους κινδύνους των παιδιών κατά την πρωτοβάθμια ή δευτεροβάθμια εκπαίδευση. 29 Ο τόπος τέλεσης του διαδικτυακού εγκλήματος 30 Βλ ευθύνη παρόχου υπηρεσιών διαδικτύου, αλλά και πρόσληψη, εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση επαγγελματιών που ασχολούνται με παιδιά, και η παροχή δυνατότητας σε αυτούς να καταγγείλουν στις αρμόδιες υπηρεσίες ότι παιδί είναι θύμα σεξουαλικής εκμετάλλευσης 31 Στην Ελλάδα κυρώθηκε με το ΠΔ της 20 Οκτωβρίου 1992, http://www.childtrafficking.com/docs/1921_un_convention_suppression_of_traffic_in_women_and_ children_3.pdf 32 Στην Ελλάδα κυρώθηκε με το ν. 4311/1929 http://www.worldlii.org/int/other/treaties/lntser/1924/143.html 33 Η οποία επικαιροποιήθηκε, περιλαμβάνοντας την απαγόρευση κάθε μορφής εκμετάλλευση των παιδιών, το 1959 από την Επιτροπή του ΟΗΕ, http://cirp.org/library/ethics/un-declaration/ βλ. Και Πολυζωίδου Β., Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων σ. 30-31 34 Η οποία τέθηκε σε ισχύ στις 25/7/1951 Ιωάννα Χρηστάκη 17

Σύμβαση Εργασίας Ν.182 (1999), 35 όπου ανάμεσα στις χειρότερες μορφές εργασίας περιλαμβάνεται και η παιδική πορνογραφία, το πρόσθετο Πρωτόκολλο της Σύμβασης του ΟΗΕ περί διασυνοριακού εγκλήματος- Πρωτόκολλο του Παλέρμο (2000) 36, καθώς και το Ψήφισμα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ για τα δικαιώματα του παιδιού (11/1/2006). 37 Όσον αφορά στο θεσμικό πλαίσιο, σε επίπεδο ΟΗΕ, το 1990 τέθηκε σε ισχύ η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα του παιδιού, η οποία κυρώθηκε στην Ελλάδα με το νόμο 2101/1992 Κύρωση της Διεθνούς Σύμβασης για τα δικαιώματα του παιδιού. 38 Στο άρθρο 34 της εν λόγω σύμβασης καθιερώνεται η υποχρέωση των κρατών για προστασία του παιδιού έναντι οποιασδήποτε μορφής γενετήσιας εκμετάλλευσης και σεξουαλικής βίας, καθώς και από την εκμετάλλευση αυτών για παραγωγή θεαμάτων ή υλικού πορνογραφικού χαρακτήρα. 39 Έπειτα, το 2000, ακολούθησε το πρόσθετο Προαιρετικό Πρωτόκολλο της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, σχετικά με την Εμπορία Ανθρώπων, την Παιδική Πορνεία και την Παιδική Πορνογραφία (άρθρο 2 και 3), 40 το οποίο υπέγραψε η χώρα μας και ενσωματώθηκε στο εθνικό μας δίκαιο με το νόμο 3625/2007. Με το πρωτόκολλο αυτό τίθενται οι κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με την καταπολέμηση της παιδικής πορνείας και της παιδικής πορνογραφίας, τονίζοντας την ανάγκη αντιμετώπισής τους τόσο με νομικά όσο και με http://www.ohchr.org/en/professionalinterest/pages/trafficinpersons.aspx 35 Στην Ελλάδα κυρώθηκε με το ν. 2918/2001 http://www.refworld.org/cgi-bin/texis/vtx/rwmain/opendocpdf.pdf?reldoc=y&docid=4c2aff7c2 36 Η οποία υιοθετήθηκε από τη γενική Συνέλευση των ΗΕ με το Ψήφισμα 55/25 της 15/11/2000 Βλhttps://www.unodc.org/documents/middleeastandnorthafrica/organisedcrime/UNITED_NATIONS_CONVENTION_AGAINST_TRANSNATIONAL_ORGANIZED_CRI ME_AND_THE_PROTOCOLS_THERETO.pdf Πιτσελά Α. Η ποινική αντιμετώπιση της εγκληματικότητας των ανηλίκων, σ. 1-3 υπ.1 και 2, και Ίδρυμα Μαραγκοπούλου για τα δικαιώματα του Ανθρώπου, Κιούπης Θ.Δ., Η παιδική πορνογραφία στο διαδίκτυο, σ.35επ. 37 https://documents-dds-ny.un.org/doc/undoc/gen/n05/501/46/pdf/n0550146.pdf?openelement 38 http://www.ohchr.org/en/professionalinterest/pages/crc.aspx 39 Pornographic performances and material, Αναλυτικότερα βλ Πολυζωίδου Β., Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων σ. 30 επ. 40 Υιοθετήθηκε με το Ψήφισμα 54/263 της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών στις 25 Μαΐου 2000, http://www.un-documents.net/a54r263.htm Ιωάννα Χρηστάκη 18

ολιστικά μέσα, 41 ενώ στο άρθρο 2 αυτού δίνεται ο ορισμός της πορνογραφίας ανηλίκων περιλαμβάνοντας σε αυτήν και περιπτώσεις εικονικού υλικού. 42 Σε επίπεδο του Συμβουλίου της Ευρώπης υπήρξαν μια σειρά από Συστάσεις 43 και Συμβάσεις, με σημαντικότερες: α) η Σύμβαση για το Έγκλημα στον Κυβερνοχώρο (Cybercrime Convention, Βουδαπέστη, 2001) 44, η οποία, θέτοντας ως στόχο την προστασία της κοινωνίας από το έγκλημα στον Κυβερνοχώρο, καθιερώνει την υποχρέωση εναρμόνισης των εθνικών νομοθεσιών στον τομέα αυτό, ενώ, στο άρθρο 9 αυτής, η παιδική πορνογραφία κατατάσσεται στα εγκλήματα σχετικά με το περιεχόμενο και δίνεται ο ορισμός της 45 και β) τη Σύμβαση για την προστασία των παιδιών κατά της γενετήσιας εκμετάλλευσης και κακοποίησης (Lanzarote, 2007), 46 την οποία η χώρα μας κύρωσε με το νόμο 3727/2008. 47 Σε αυτήν 48, διαπιστώνεται η σύνδεση μεταξύ αφενός της αυξημένης χρήσης της κοινωνίας της πληροφόρησης και των επικοινωνιών και αφετέρου της ανησυχητικής αύξησης της κακοποίησης και της σεξουαλικής εκμετάλλευσης ανηλίκων, καθώς επίσης διαπιστώνεται η εμφάνιση νέων αδικημάτων εις βάρος ανηλίκων που πρέπει να τυποποιηθούν, όπως η συμμετοχή σε πορνογραφικές παραστάσεις και η άγρα παιδιών. 41 Βλ προοίμιο προαιρετικού πρωτοκόλλου στη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού σχετικά με την εμπορία παιδιών, την παιδική πορνεία και την παιδική πορνογραφία (ΦΕΚ 290/Α/2007) 42 Πιο αναλυτικά βλ Πολυζωίδου Β., Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων σ. 34 επ. 43 Βλ Σύσταση Rec (1991) 11 για τη σεξουαλική εκμετάλλευση, την πορνογραφία και την πορνεία παιδιών και εφήβων και για την εμπορία αυτών, http://www.coe.int/t/dghl/standardsetting/victims/recr_91_11e.pdf και Βλ. Πολυζωίδου Β., Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων σ. 40 επ και Σύσταση Rec (2001) 16 σχετικά με την προστασία των παιδιών κατά της γενετήσιας εκμετάλλευσής τους, http://www.coe.int/t/dghl/standardsetting/victims/rec_2001_16.pdf 44 Κυρώθηκε από τη χώρα μας με το ν. 4411/2016, http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2014_2019/documents/libe/dv/7_conv_budapest_/7_conv_b udapest_en.pdf 45 Βλ Ίδρυμα Μαραγκοπούλου για τα δικαιώματα του Ανθρώπου, Κιούπης Θ.Δ., Η παιδική πορνογραφία στο διαδίκτυο, σ. 42 46 http://www.ecpat.org.uk/sites/default/files/briefings/text_of_coe_convention_-_25_oct_2007.pdf 47 «Κύρωση και εφαρμογή της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προστασία των παιδιών και της γενετήσιας εκμετάλλευσης και κακοποίησης, μέτρα για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και την αποσυμφόρηση των καταστημάτων κράτησης και άλλες διατάξεις», (ΦΕΚ 257/Α/ 2008) 48 Προοίμιο ν.3727/2008 Ιωάννα Χρηστάκη 19

Αποτελεσματικότερη κρίνεται η αντιμετώπιση του φαινομένου σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ένωση, μετά τη Συνθήκη της Λισσαβώνας, αποκτά τη δυνατότητα παρέμβασης στο εθνικό ποινικό δίκαιο των κρατών της μέσω Οδηγιών, οι οποίες είναι δεσμευτικές για τα κράτη-μέλη. Μάλιστα, με το αρ. 83 παρ.1 της Συνθήκης Λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δίνεται στην Ένωση η δυνατότητα να ορίζει μέσω Οδηγιών ποινικά αδικήματα και τις κυρώσεις αυτών, ιδιαίτερα στους τομείς της γενετήσιας εκμετάλλευσης ανηλίκων και του εγκλήματος στον Κυβερνοχώρο. 49 Έτσι, σε επίπεδο ΕΕ αρχικά εκδόθηκε η απόφαση- πλαίσιο 2004/68/ΔΕΥ 50, η οποία αντικαταστάθηκε από την Οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου 2011/93/ΕΕ σχετικά με την καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης και της σεξουαλικής εκμετάλλευσης παιδιών και της παιδικής πορνογραφίας. Αυτή η τελευταία Οδηγία ενσωματώθηκε στο ελληνικό δίκαιο με το ν. 4267/2014. Ακολούθως, και όσον αφορά την τεχνολογία της πληροφόρησης και επικοινωνίας εκδόθηκε η Οδηγία 2013/40/ΕΕ, με την οποία δόθηκε ένας ολοκληρωμένος ορισμός του πληροφοριακού συστήματος. 51 Τέλος, εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναπτύχθηκε και μία σειρά από δράσεις που στόχο είχαν την ευχερέστερη και αποτελεσματικότερη καταπολέμηση του φαινομένου. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται: α) το Πρόγραμμα STOP, 52 το οποίο επικεντρώθηκε στην επιμόρφωση ατόμων, όπως δικαστές, εισαγγελείς, αστυνομικοί, τη διενέργεια σεμιναρίων και τη διεξαγωγή ερευνών β) η Κοινή Δράση 97/154/ΔΕΥ 53, που στόχο είχε την 49 Πολυζωίδου Χ. Β., Το έγκλημα της πορνογραφίας ανηλίκων: Το ευρωπαϊκό πλαίσιο της νέας Οδηγίας 2011/93/ΕΕ και η εθνική έννομη τάξη, ΠοινΔικ. 2013, σ. 1015 50 Αυτής είχαν προηγηθεί η κοινή δράση 97/154/ΔΕΥ του Συμβουλίου (1997) σχετικά με την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και της σεξουαλικής εκμετάλλευσης παιδιών και η απόφαση 2000/375/ΔΕΥ του Συμβουλίου (2000) για την καταπολέμηση της παιδικής πορνογραφίας στο ίντερνετ 51 Ενσωματώθηκε στο ελληνικό δίκαιο με το ν. 4411/2016 52 http://eur-lex.europa.eu/legal-content/en/txt/?uri=uriserv:l33015 53 http://eur-lex.europa.eu/legal-content/el/txt/pdf/?uri=celex:31997f0154&from=el Ιωάννα Χρηστάκη 20

εναρμόνιση των εθνικών νομοθεσιών γ) το Πρόγραμμα DAPHNE 54, το οποίο αποσκοπεί στην προστασία της σωματικής και πνευματικής υγείας των παιδιών και των γυναικών, μέσω ενημερωτικών εκστρατειών και ανταλλαγής πληροφοριών και γ) το Πρόγραμμα Safer Internet, το οποίο επικεντρώθηκε στην προώθηση της ασφαλούς χρήσης του διαδικτύου μέσω της καταπολέμησης του παράνομου και βλαβερού περιεχομένου στα παγκόσμια δίκτυα. 55 Β 1. Τα πρώτα ουσιαστικά βήματα ενίσχυσης της διεθνούς συνεργασίας Η πρώτη ολοκληρωμένη προσπάθεια καταπολέμησης της σεξουαλικής εκμετάλλευσης ανηλίκων μέσω της χρήσης της τεχνολογίας έγινε με την Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προστασία των παιδιών κατά της γενετήσιας εκμετάλλευσης και κακοποίησης (Lanzarote, 2007). Της Σύμβασης του Lanzarote είχαν προηγηθεί η Σύμβαση για το Έγκλημα στον Κυβερνοχώρο 56 και η απόφαση- πλαίσιο 2004/68/ΔΕΥ, 57 οι οποίες όμως εντόπιζαν την ανάγκη για προστασία μόνο στο αδίκημα της παιδικής πορνογραφίας. Στα δύο αυτά διεθνή κείμενα σκιαγραφήθηκε το αδίκημα της παιδικής πορνογραφίας, παρέχοντας έναν ολοκληρωμένο ορισμό τόσο για την έννοια του ηλεκτρονικού συστήματος ή συστήματος υπολογιστή, όσο και για την έννοια του παιδοπορνογραφικού υλικού. Έτσι ως ηλεκτρονικό σύστημα ορίστηκε κάθε μέσο ή ομάδα διασυνδεδεμένων ή συναφών μέσων εκ των οποίων ένα ή περισσότερα, προβαίνουν σε αυτόματη επεξεργασία 54 Για το πρόγραμμα DAPHNE I, II, III βλ περισσότερα http://ec.europa.eu/justice/grants1/programmes-2007-2013/daphne/index_en.htm 55 Βλ απόφαση αριθ. 276/1999/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (1999) και Ίδρυμα Μαραγκοπούλου για τα δικαιώματα του Ανθρώπου, Κιούπης Θ.Δ., Η παιδική πορνογραφία στο διαδίκτυο, σ.46-49. Βλ. Περισσότερα https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/safer-internetbetter-internet-kids 56 Πολυζωίδου Β., Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων, σ. 44 επ. 57 Πολυζωίδου Β., Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων, σ. 57επ. Ιωάννα Χρηστάκη 21

δεδομένων, σύμφωνα με συγκεκριμένο πρόγραμμα. 58 Παιδοπορνογραφικό υλικό ορίστηκε πως αποτελεί η απεικόνιση πραγματικού παιδιού ή ενηλίκου που εμφανίζεται ως παιδί και επιδίδεται ή συμμετέχει σε πράξη σαφούς σεξουαλικού χαρακτήρα, συμπεριλαμβανομένης της επίδειξης των γεννητικών του οργάνων, καθώς και ρεαλιστικές εικόνες μη πραγματικού παιδιού που συμμετέχει ή επιδίδεται στις προαναφερόμενες πράξεις. Ακολουθώντας τη διεθνή επιταγή, όπως είχε διαμορφωθεί και από προγενέστερες πράξεις, ως παιδί νοούνταν οποιοδήποτε πρόσωπο κάτω των 18 ετών, δίνοντας όμως τη δυνατότητα στα συμβαλλόμενα μέρη να ορίσουν χαμηλότερο όριο ηλικίας αυτό της σεξουαλικής συναίνεσης. Τέλος, η τυποποίηση περιελάμβανε πλήθος πράξεων τέλεσης του αδικήματος, παρέχοντας όμως τη δυνατότητα στα συμβαλλόμενα μέρη να εξαιρέσουν από την ποινικοποίηση περιπτώσεις κατοχής εικονικού παιδοπορνογραφικού υλικού ή και προμήθειας για ιδία χρήση. Έπειτα, στο προοίμιο της Σύμβασης του Lanzarote, διαπιστώνεται πως η αυξανόμενη χρήση τόσο από τα παιδιά όσο και από τους δράστες της τεχνολογίας της πληροφόρησης και της τεχνολογίας έχει καθοριστικό ρόλο στην ανησυχητική πλέον αύξηση της γενετήσιας εκμετάλλευσης παιδιών. 59 Στο άρθρο 20 αυτής τυποποιείται το έγκλημα της παιδικής πορνογραφίας, ακολουθώντας τον έως τότε ορισμό και εξαιρέσεις, τυποποιώντας όμως ειδικώς και το αδίκημα της εν γνώσει απόκτησης πρόσβασης στο υλικό αυτό μέσω της τεχνολογίας της πληροφόρησης και επικοινωνίας. Το άρθρο 21 της εν λόγω Σύμβασης αφορά σε αδικήματα σχετικά με την συμμετοχή παιδιού σε πορνογραφικές παραστάσεις, περιλαμβάνοντας πράξεις της στρατολόγησης, της εξώθησης και του εξαναγκασμού σε συμμετοχή, της αποκόμισης κέρδους από τη συμμετοχή παιδιού σε 58 Βλ άρθρο 1 της απόφασης- πλαίσιο 2004/68/ΔΕΥ 59 Πολυζωίδου Β., Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων, σ. 49 επ. Ιωάννα Χρηστάκη 22 τις

πορνογραφικές παραστάσεις, αλλά και την εν γνώσει παρακολούθηση αυτών. 60 Ωστόσο, στη συγκεκριμένη Σύμβαση δεν δίνεται ένας ακριβής ορισμός της έννοιας των πορνογραφικών παραστάσεων. Τέλος, στο άρθρο 23 ορίζεται πως θα πρέπει να αποτελεί ποινικό αδίκημα η άγρα παιδιών για γενετήσιους λόγους. Συγκεκριμένα, ως άγρα παιδιού για γενετήσιους λόγους νοείται η εκ προθέσεως πρόταση, μέσω της τεχνολογίας της πληροφόρησης και επικοινωνίας, ενός ενηλίκου να συναντήσει ένα παιδί που δεν έχει φθάσει σε ηλικία σεξουαλικής συναίνεσης, με σκοπό να διαπράξει εις βάρος του αδικήματα που αφορούν γενετήσιες πράξεις με παιδί ή παραγωγή παιδοπορνογραφικού υλικού, όταν η πρόταση αυτή ακολουθείται από ουσιαστικές πράξεις που οδηγούν σε μια τέτοια συνάντηση 61. Πρόκειται για το φαινόμενο του grooming. Όλα τα παραπάνω αποτυπώθηκαν εκτενώς και συστηματικά στην Οδηγία 2011/93/ΕΕ, η οποία αντικατέστησε την απόφαση- πλαίσιο 2004/68/ΔΕΥ. Β 2. Η Οδηγία 2011/93/ΕΕ Αναγνωρίζοντας το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης πως η σεξουαλική εκμετάλλευση παιδιών συνιστά σοβαρή παραβίαση θεμελιωδών δικαιωμάτων, εκδόθηκε η 2011/93/ΕΕ Οδηγία τους σχετικά με την καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης και της σεξουαλικής εκμετάλλευσης παιδιών και της παιδικής πορνογραφίας, αποσκοπώντας σε μία ολοκληρωμένη προσέγγιση σχετικά με την 60 Αξίζει να σημειωθεί ότι ο εξαναγκασμός παιδιού σε συμμετοχή σε πορνογραφικές παραστάσεις τυποποιείται και από την απόφαση- πλαίσιο 2004/68/ΔΕΥ 61 Μετάφραση από το πρωτότυπο κείμενο στην αγγλική γλώσσα. Στο ελληνικό κείμενο υπήρξε λάθος στη μετάφραση, αποδίδοντας τον ορισμό ως η εκ προθέσεως πρόταση (...) σε ενήλικο (...), με αποτέλεσμα να αποδίδεται εντελώς διαφορετικό περιεχόμενο. Ιωάννα Χρηστάκη 23

ποινικοποίηση των εν λόγω αδικημάτων από τα κράτη- μέλη, την δίωξη των δραστών και την πρόληψη του φαινομένου. Τονίστηκε μάλιστα πως η απαίτηση απειλής αποτελεσματικών, αναλογικών και αποτρεπτικών ποινών αφορά και ειδικότερες μορφές σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης παιδιών, οι οποίες τελούνται ή διευκολύνονται από τη χρήση της τεχνολογίας των πληροφοριών και επικοινωνιών. 62 Για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας θα αναλυθούν παρακάτω μόνο τα τμήματα της Οδηγίας που αφορούν σε προσβολές ανηλίκων τελούμενες μέσω της τεχνολογίας των πληροφοριών και επικοινωνιών. Ειδικότερα, η εν λόγω Οδηγία θεσπίζει τους ελάχιστους κανόνες σχετικά με τον ορισμό των ποινικών αδικημάτων και των κυρώσεων της παιδικής πορνογραφίας, των πορνογραφικών παραστάσεων και της άγρας παιδιών για σεξουαλικούς λόγους. Στο άρθρο 2 της Οδηγίας ορίζεται ότι παιδί είναι κάθε πρόσωπο κάτω των 18 ετών και ηλικία σεξουαλικής συναίνεσης η ηλικία κάτω της οποίας, σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο, απαγορεύεται η τέλεση σεξουαλικών πράξεων με παιδί. Έπειτα, δίνεται ο ορισμός της παιδικής πορνογραφίας και των πορνογραφικών παραστάσεων. Στο άρθρο 4 παρ. 2 έως 4 τιμωρείται η εν γνώσει παρακολούθηση πορνογραφικών παραστάσεων, στο άρθρο 5 τα αδικήματα σχετικά με την παιδική πορνογραφία και στο άρθρο 6 το αδίκημα της άγρας παιδιών για σεξουαλικούς σκοπούς. Τέλος, τα άρθρα 10 έως και 25 αφορούν στις πρόσθετες κυρώσεις, πέραν των ποινικών, που επιβάλλονται στον δράστη του αδικήματος της παιδικής πορνογραφίας, στην ευθύνη των νομικών προσώπων, σε θέματα δίωξης και δικαιοδοσίας, στη μέριμνα για τα θύματα και στην πρόληψη. 62 Βλ Προοίμιο Οδηγίας 2011/93/ΕΕ, στ. (12) Ιωάννα Χρηστάκη 24

Β 2.1. Παιδική πορνογραφία 63 Σύμφωνα, λοιπόν, με το αρ.2 της Οδηγίας παιδική πορνογραφία είναι i) κάθε υλικό στο οποίο απεικονίζεται παιδί να επιδίδεται σε πραγματική ή προσομοιωμένη πράξη σαφούς σεξουαλικού χαρακτήρα, ii) κάθε απεικόνιση, προς σεξουαλικούς κυρίως σκοπούς, των γεννητικών οργάνων παιδιού, iii) κάθε υλικό στο οποίο απεικονίζεται πρόσωπο που εμφανίζεται ως παιδί να επιδίδεται σε πραγματική ή προσομοιωμένη πράξη σαφούς σεξουαλικού χαρακτήρα ή κάθε απεικόνιση των γεννητικών οργάνων οποιουδήποτε προσώπου εμφανίζεται ως παιδί, προς σεξουαλικούς κυρίως σκοπούς, καθώς και iv) ρεαλιστικές εικόνες παιδιού στις οποίες απεικονίζεται να επιδίδεται σε πράξη σαφούς σεξουαλικού χαρακτήρα ή ρεαλιστικές εικόνες των γεννητικών οργάνων παιδιού προς σεξουαλικούς κυρίως σκοπούς. Σε σχέση με προγενέστερα διεθνή κείμενα, και ειδικότερα την απόφαση- πλαίσιο 2004/68/ΔΕΥ, παρατηρείται μία διαφοροποίηση στον ορισμό του υλικού παιδικής πορνογραφίας, ο οποίος είναι μεν πληρέστερος, πλην όμως συνεχίζει να είναι σε κάποια σημεία ασαφής. Η αοριστία αυτή εντοπίζεται στο είδος του περιεχομένου του υλικού παιδικής πορνογραφίας, το οποίο περιγράφεται είτε ως πράξη σαφούς σεξουαλικού χαρακτήρα είτε ως απεικόνιση προς σεξουαλικούς κυρίως σκοπούς. Όσον αφορά στην πράξη σαφούς σεξουαλικού χαρακτήρα, δεν ορίζει πότε ή πώς προκύπτει ο χαρακτήρας αυτός, με αποτέλεσμα να καθίσταται προβληματική η ερμηνεία και η εφαρμογή του στην πράξη. Επιπλέον, όσον αφορά στην απεικόνιση, αποτελεί βελτίωση του ορισμού ο περιορισμός της απεικόνισης στα γεννητικά όργανα του παιδιού, αφού με τον τρόπο αυτό είναι ευκολότερος ο εντοπισμός του σεξουαλικού σκοπού. Επιπροσθέτως, η ίδια η πράξη απεικόνισης πρέπει να έχει ως στόχο τη γενετήσια διέγερση και μάλιστα κυρίαρχα, χωρίς δηλαδή 63 Πολυζωίδου Β., Το αξιόποινο της πορνογραφίας ανηλίκων, σ. 65 επ. Ιωάννα Χρηστάκη 25

ειδική εξέταση, έτσι ώστε να μην εμπίπτει εδώ οποιαδήποτε απεικόνιση των γεννητικών οργάνων ανηλίκου, παρά μόνο αν είναι έκδηλος αντικειμενικά ο σεξουαλικός σκοπός 64. Παρατηρείται πως στην έννοια του υλικού της παιδικής πορνογραφίας περιλαμβάνεται τόσο η πραγματική όσο και η εικονική πορνογραφία, αρκεί αυτή να είναι ρεαλιστική. Εδώ εντάσσονται απεικονίσεις δύο κατηγοριών: i) ενήλικοι, οι οποίοι εμφανίζονται ως ανήλικοι [αρ.2 γ)iii)],και ii) είτε εξαρχής κατασκευασμένες εικονικές αποτυπώσεις ανύπαρκτου παιδιού είτε περιπτώσεις morphing, όπως, για παράδειγμα, όταν μετά από επεξεργασία επικολλάται πρόσωπο υπαρκτού ανηλίκου σε σώμα ενηλίκου [αρ.2 γ)iv)]. Όσον αφορά στον ρεαλισμό, ο θεατής θα πρέπει να πιστεύει πως πρόκειται για πραγματικό ανήλικο, με αποτέλεσμα να μην εμπίπτουν στην τυποποίηση κινούμενα σχέδια, σκίτσα, anime και άλλες αντίστοιχες περιπτώσεις ως μη ρεαλιστικές 65. Στη συνέχεια, στο άρθρο 5 της Οδηγίας απαριθμούνται οι πράξεις που αποτελούν το αδίκημα της παιδικής πορνογραφίας, καθώς ορίζεται και το ελάχιστο ανώτατο όριο της ποινής που θα πρέπει να θεσπίσουν τα κράτη για κάθε μία από αυτές. Ένας σημαντικός όρος που τίθεται στο άρθρο 5 και αφορά τις πράξεις που τυποποιούνται ως αδίκημα παιδικής πορνογραφίας είναι να τελούνται αυτές χωρίς δικαίωμα. Δικαίωμα τέλεσης κάποιας από τις πράξεις που συνδέονται με παιδοπορνογραφικό υλικό υπάρχει όταν αυτές γίνονται για ιατρικούς, επιστημονικούς ή άλλους συναφείς σκοπούς, καθώς και στην περίπτωση νόμιμης κατοχής του υλικού από τις διωκτικές αρχές όταν πρόκειται να ασκηθεί ποινική δίωξη, ή όταν γίνεται με σκοπό την έρευνα, την πρόληψη ή τον εντοπισμό των σχετικών αδικημάτων. Δίνεται με τον τρόπο 64 Καϊάφα- Γκμπάντι Μ., Διαδικτυακές προσβολές της ανηλικότητας, ΠοινΧρ. 2012, σ. 167 65 Πολυζωίδου Χ. Β., Το έγκλημα της πορνογραφίας ανηλίκων: Το ευρωπαϊκό πλαίσιο της νέας Οδηγίας 2011/93/ΕΕ και η εθνική έννομη τάξη, ΠοινΔικ. 2013, σ. 1022 Ιωάννα Χρηστάκη 26

αυτό μία μορφή άμυνας έναντι των συμπεριφορών του άρθρου 5. 66 Αξίζει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με το αρ.5 παρ 3 η εν γνώσει απόκτηση πρόσβασης σε παιδική πορνογραφία μέσω της τεχνολογίας των πληροφοριών και επικοινωνιών ποινικοποιείται και μάλιστα θεωρείται ότι έχει την ίδια απαξία με τις πράξεις απόκτησης και κατοχής. Ωστόσο για να υφίσταται ευθύνη θα πρέπει ο δράστης τόσο να επιδιώξει την πρόσβαση στον ιστότοπο, όσο και να γνωρίζει ότι υπάρχουν εκεί τέτοιου είδους δεδομένα. Μάλιστα, η διαπίστωση του εκούσιου χαρακτήρα της απόκτησης πρόσβασης μπορεί να συναχθεί είτε από την κατ' επανάληψη τέλεση είτε από την πρόσβαση μέσω υπηρεσίας έναντι πληρωμής. 67 Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί πως, σε πρώτο επίπεδο, σημαντικότερη κρίνεται η εφαρμογή του άρθρου 25, το οποίο αφορά στα μέτρα (όπως είναι η κατάργηση ή η φραγή πρόσβασης) που λαμβάνουν τα κράτη κατά ιστοτόπων που περιέχουν ή διαδίδουν υλικό παιδικής πορνογραφίας και φιλοξενούνται εντός ή εκτός της επικράτειας του κράτους μέλους. Σε επίπεδο ποινικών κυρώσεων, στο άρθρο 5 πραγματοποιείται μια διαβάθμιση στο ελάχιστο ανώτατο όριο ποινής ανάλογα με την βαρύτητα της πράξης. Έτσι, βαρύτερη κρίνεται η παραγωγή του υλικού, αμέσως ηπιότερη ποινή επισύρουν οι πράξεις διακίνησης και τέλος την ελάχιστη απαξία φέρονται να έχουν οι πράξεις κατοχής ή απόκτησης υλικού παιδικής πορνογραφίας. Επιπλέον, η Οδηγία θέτει κάποια κριτήρια για διαφορετική μεταχείριση επιμέρους συμπεριφορών, δίνοντας στα κράτη τη δυνατότητα να εξαιρέσουν τις περιπτώσεις αυτές από την ποινικοποίηση. Αρχικά, στο αρ.5 παρ.7 δίνεται η δυνατότητα εξαίρεσης από το αξιόποινο της περίπτωσης που ο απεικονιζόμενος, αν και εμφανίζεται ως παιδί, στην πραγματικότητα είναι 18 ετών και άνω, ενώ, σύμφωνα με το αρ. 5 παρ.8, στη διακριτική ευχέρεια του 66 Προοίμιο Οδηγιας 2011/93/ΕΕ στ. (17) 67 Προοίμιο Οδηγιας 2011/93/ΕΕ στ. (18) Ιωάννα Χρηστάκη 27