ΑΝΘΡΑΚΙΚΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ: ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΤΗΣΗ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΟΣ Χ. Μπασδέκης, Χ. Τουρκολιάς Εργαστήριο Βιοµηχανικής & Ενεργειακής Οικονοµίας, Σχολή Χηµικών Μηχανικών, Ε.Μ.Π., Ηρώων Πολυτεχνείου 9, 157 80 Αθήνα Σ. Μοιρασγεντής Ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος & Βιώσιµης Ανάπτυξης, Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, Λόφος Νυµφών, Θησείο, 118 10 Αθήνα ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα εργασία έχει ως στόχο την ανάδειξη του ανθρακικού αποτυπώµατος προϊόντων σε ένα χρήσιµο εργαλείο βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας και χάραξης επιχειρηµατικής στρατηγικής. Το ανθρακικό αποτύπωµα προϊόντος συνιστά µια εκτίµηση των συνολικών εκποµπών αερίων θερµοκηπίου που συνδέονται µε την παραγωγή και κατανάλωση του εν λόγω προϊόντος καθ' όλο τον κύκλο ζωής του. Η µεθοδολογία υπολογισµού του ανθρακικού αποτυπώµατος βασίζεται στην Ανάλυση Κύκλου Ζωής (ΑΚΖ) και περιλαµβάνει την αναλυτική καταγραφή των εκποµπών από την εξόρυξη και παραγωγή των πρώτων και βοηθητικών υλών, τη µεταφορά τους στις παραγωγικές µονάδες, την παραγωγή του προϊόντος, τη συσκευασία του, τη µεταφορά του προς τους καταναλωτές, την κατανάλωση και τελικά τη διάθεση των αποβλήτων που προκύπτουν. Στην παρούσα εργασία επιχειρείται η εκτίµηση του ανθρακικού αποτυπώµατος ενός συγκεκριµένου γαλακτοκοµικού προϊόντος (γάλα) που παράγεται από Ελληνική γαλακτοβιοµηχανία. Από τα αποτελέσµατα της ανάλυσης προέκυψε ότι το ανθρακικό αποτύπωµα του προϊόντος που εξετάσθηκε ανέρχεται σε 1,125 kg CO 2 /lt. Τα πιο σηµαντικά στάδια στη σύνθεση του ανθρακικού αποτυπώµατος του εξεταζόµενου προϊόντος είναι αυτά της εκτροφής των αγελάδων, της εντερικής ζύµωσης, της επεξεργασίας του γάλακτος και της µεταφορά του γάλακτος στα σηµεία πώλησης. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η κλιµατική αλλαγή αποτελεί σήµερα ένα από τα σηµαντικότερα περιβαλλοντικά προβλήµατα που αντιµετωπίζει ο πλανήτης. Η αύξηση της παγκόσµιας θερµοκρασίας, µεταβολές στα επίπεδα των βροχοπτώσεων, η ανύψωση της στάθµης των θαλασσών, η συχνότερη εµφάνιση εντονότερων καιρικών φαινοµένων, κλπ., αποτελούν τις σηµαντικότερες συνιστώσες της εξελισσόµενης κλιµατικής αλλαγής, οι οποίες αναµένεται να προκαλέσουν σηµαντικές επιπτώσεις και διαταραχές σε ένα ευρύ φάσµα δραστηριοτήτων και τοµέων σε όλες τις περιοχές του πλανήτη [1]. Με βάση τα ευρήµατα της επιστηµονικής κοινότητας η αποφυγή της καταστροφικής κλιµατικής αλλαγής και ο περιορισµός της αύξησης της µέσης παγκόσµιας θερµοκρασίας το πολύ µέχρι 2 ο C σε σχέση µε τα προβιοµηχανικά επίπεδα απαιτεί σηµαντικές µειώσεις των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου. Πρώτο βήµα προς την κατεύθυνση αυτή είναι η αξιόπιστη καταγραφή των εκποµπών αερίων θερµοκηπίου που συνδέονται µε διάφορες οικονοµικές δραστηριότητες. Σε εθνικό επίπεδο συντάσσονται οι αναφορές εθνικών απογραφών εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου (National Inventory Report) οι οποίες υποβάλλονται στη Γραµµατεία της Σύµβασης Πλαίσιο για την Κλιµατική Αλλαγή όπου καταγράφονται οι συνολικές εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου ανά χώρα καθώς και το ποσοστό συµµετοχής του κάθε κλάδου της οικονοµίας στο σύνολο των εκποµπών. Όµως, οι µεγάλες µειώσεις των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου που

απαιτούνται για την αποτελεσµατική αντιµετώπιση της κλιµατικής αλλαγής, εκ των πραγµάτων συνδέονται µε την αλλαγή των καταναλωτικών συµπεριφορών των πολιτών και τη στροφή σε προϊόντα και συµπεριφορές φιλικότερες προς το περιβάλλον. Αναδεικνύεται εποµένως η ανάγκη για την καταγραφή του ανθρακικού αποτυπώµατος προϊόντων και υπηρεσιών, έτσι ώστε ο εν δυνάµει «καταναλωτής» τους να γνωρίζει την επίπτωση που προκαλείται στο περιβάλλον όσον αφορά στο πρόβληµα της κλιµατικής αλλαγής. Η έννοια του ανθρακικού αποτυπώµατος προϊόντος συνιστά µια εκτίµηση των συνολικών εκποµπών αερίων θερµοκηπίου που συνδέονται µε την παραγωγή και κατανάλωση του εν λόγω προϊόντος καθ' όλο τον κύκλο ζωής του. Με βάση την προβληµατική αυτή, ο Βρετανικός Οργνανισµός Τυποποίησης το 2008 υιοθέτησε το πρότυπο PAS 2050 (το οποίο επικαιροποιήθηκε το 2011) µε στόχο την ανάπτυξη ανός συστηµατικού και αξιόπιστου τρόπoυ για µέτρηση, καταγραφή, σύγκριση και εν τέλει µείωση του ανθρακικού αποτυπώµατος προϊόντων και υπηρεσιών [2]. Απώτερος στόχος της καταγραφής του ανθρακικού αποτυπώµατος, είναι η ταυτοποίηση και αξιολόγηση πιθανών µέτρων µείωσής του και τελικά η επίτευξη της ανθρακικά ουδέτερης παραγωγικής διαδικασίας ή του ανθρακικά ουδέτερου παραγόµενου προϊόντος / υπηρεσίας. Στην παρούσα εργασία επιχειρείται η εκτίµηση του ανθρακικού αποτυπώµατος ενός συγκεκριµένου γαλακτοκοµικού προϊόντος (γάλα) που παράγεται από Ελληνική βιοµηχανία, ακολουθώντας το διεθνές πρότυπο PAS 2050:2011. Η µεθοδολογία που αναπτύχθηκε και εφαρµόστηκε, καθώς και τα αποτελέσµατα της ανάλυσης παρουσιάζονται στις επόµενες ενότητες. ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΙΚΟΥ ΑΠΤΥΠΩΜΑΤΟΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΚΥΚΛΟΥ ΖΩΗΣ Η µεθοδολογία του υπολογισµού του Ανθρακικού Αποτυπώµατος βασίζεται στην Ανάλυση του Κύκλου Ζωής (ΑΚΖ) ενός προϊόντος ή µιας υπηρεσίας. Η ΑΚΖ είναι µια τεχνική εκτίµησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που συνδέονται µε κάποιο προϊόν, διεργασία ή δραστηριότητα, προσδιορίζοντας και ποσοτικοποιώντας την ενέργεια και τα υλικά που χρησιµοποιούνται, καθώς και τα απόβλητα που απελευθερώνονται στο περιβάλλον, εκτιµώντας τις επιπτώσεις από τη χρήση της ενέργειας και των υλικών καθώς και των αποβλήτων και αναγνωρίζοντας και εκτιµώντας τις δυνατότητες περιβαλλοντικών βελτιώσεων [3]. Η ανάλυση περιλαµβάνει ολόκληρο τον κύκλο ζωής του προϊόντος, της διεργασίας ή της δραστηριότητας: (α) εξόρυξη, παραγωγή και µεταφορά των πρώτων και βοηθητικών υλών, (β) παραγωγή προϊόντων, (γ) συσκευασία, (δ) µεταφορά και διανοµή προϊόντων προς τους τελικούς καταναλωτές συµπεριλαµβανοµένης της συντήρησής τους, (ε) κατανάλωση, (στ) διαχείριση των αποβλήτων. Για την περίπτωση του ανθρακικού αποτυπώµατος η ΑΚΖ εστιάζει στην εκτίµηση των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου που συνδέονται µε την κατανάλωση υλικών και ενέργειας για την παραγωγή µιας συγκεκριµένης ποσότητας του εξεταζόµενου προϊόντος καθώς και την απελευθέρωση των αντιστοίχων ποσοτήτων αποβλήτων. Έχοντας προσδιορίσει τις ποσότητες υλικών και ενέργειας που απαιτούνται καθώς και των αποβλήτων που απελευθερώνονται για την παραγωγή συγκεκριµένης ποσότητας του παραγόµενου προϊόντος, το ανθρακικό αποτύπωµα υπολογίζεται από µια εξίσωση της µορφής: όπου, CF J G = j= 1 g= 1 A j C g, j GWP g

CF : Το ανθρακικό αποτύπωµα του προϊόντος. j : Πηγή εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου. A j : εδοµένα δραστηριότητας για την j-πηγή εκποµπών. C g,j : Συντελεστής εκποµπής του g-αερίου του θερµοκηπίου για την j-πηγή εκποµπών. GWP g : Παγκόσµιο υναµικό Θέρµανσης του g-αερίου του θερµοκηπίου. Στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας ο υπολογισµός των παραγόµενων αερίων του θερµοκηπίου κατά τον κύκλο ζωής του εξεταζόµενου προϊόντος πραγµατοποιήθηκε µε την εφαρµογή του προτύπου PAS 2050:2011 [2]. Το πρότυπο PAS 2050 στοχεύει στην παροχή πληροφοριών στις επιχειρήσεις σχετικά µε: Τον υπολογισµό των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου σε όλη τη διάρκεια ζωής του παραγόµενου προϊόντος ή υπηρεσίας. Τη διαφοροποίηση του ανθρακικού αποτυπώµατος από την υλοποίηση τροποποιήσεων στη γραµµή παραγωγής του προϊόντος ή της υπηρεσίας. Τη δυνατότητα σύγκρισης του ανθρακικού αποτυπώµατος µε αντίστοιχα προϊόντα στα πλαίσια ενός κοινού και αναγνωρισµένου προτύπου. Τη δυνατότητα τεκµηρίωσης µειώσεων στο ανθρακικό αποτύπωµα και την κοινοποίηση της σχετικής πληροφορίες στα εµπλεκόµενα µέρη (δηµόσιες αρχές και καταναλωτικό κοινό). O υπολογισµός του ανθρακικού αποτυπώµατος πραγµατοποιείται µέσω µιας διαδικασίας 3 σταδίων: Αρχικά καθορίζεται ο σκοπός της ανάλυσης, γίνεται η επιλογή του προϊόντος καθώς και η µονάδα µέτρησής του, και αποφασίζεται ο βαθµός εµπλοκής των προµηθευτών. Αποτυπώνεται το διάγραµµα ροής της παραγωγικής διαδικασίας, καθορίζονται τα όρια του συστήµατος, ξεκινά η συλλογή των δεδοµένων, γίνεται η εκτίµηση του ανθρακικού αποτυπώµατος και η ανάλυση αβεβαιοτήτων. Στο τελικό στάδιο γίνεται η πιστοποίηση του αποτελέσµατος, διερευνώνται µέτρα µείωσης του αποτυπώµατος και γίνεται η γνωστοποίησή του στα ενδιαφερόµενα µέρη. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΑΛΑΚΤΟΣ Στην παρούσα ανάλυση γίνεται εφαρµογή της µεθοδολογίας υπολογισµού του αναθρακικού αποτυπώµατος σύµφωνα µε το πρότυπο PAS 2050:2011 που παρουσιάσθηκε προηγούµενα για την περίπτωση του παστεριωµένου γάλακτος. Ορισµός Σκοπού: Σκοπός του υπολογισµού ήταν η ενηµέρωση των ενδιαφερόµενων µερών (επιχειρήσεις, καταναλωτές, ερευνητικά κέντρα, δηµόσιοι φορείς, κλπ.) αναφορικά µε το µέγεθος του ανθρακικού αποτυπώµατος του εξεταζόµενου προϊόντος και ακολούθως η δυνατότητα προσδιορισµού µέτρων µείωσής του. Επιλογή Προϊόντος: Το ανθρακικό αποτύπωµα µετρήθηκε για συγκεκριµένο εµπορικό προϊόν παστεριωµένου γάλακτος µίας ελληνικής γαλακτοβιοµηχανίας. Επιλογή Μονάδος Μέτρησης: Η µονάδα µέτρησης που επιλέχθηκε προκειµένου να παρουσιασθούν τα αποτελέσµατα στο πλαίσιο της παρούσας ανάλυσης είναι αυτή του ενός λίτρου (1 lt), η οποία αντιστοιχεί στην πιο διαδεδοµένη συσκευασία του εξεταζόµενου προϊόντος. Εντούτοις, για τη διευκόλυνση των υπολογισµών, το ανθρακικό αποτύπωµα υπολογίζεται για τη συνολική ποσότητα παραγόµενου γάλακτος αυτού του τύπου από την εξεταζόµενη γαλακτοβιοµηχανία και στη συνέχεια η αναγωγή γίνεται ανά lt.

Εµπλοκή Προµηθευτών: Απαραίτητη προϋπόθεση για τον υπολογισµό του ανθρακικού αποτυπώµατος είναι η εµπλοκή των προµηθευτών και η συλλογή των απαραίτητων πληροφοριών και στοιχείων που αφορούν τη γραµµή παραγωγής των πρώτων υλών της γαλακτοβιοµηχανίας. Επιδιώκεται η µέγιστη δυνατή εµπλοκή προµηθευτών πρώτων και βοηθητικών υλών. Στην περίπτωση ύπαρξης ενός προµηθευτή για κάποια εισροή επιδιώκεται η άµεση συγκέντρωση πρωτογενών στοιχείων, ενώ στην περίπτωση ύπαρξης πολλαπλών προµηθευτών για κάποια εισροή (π.χ. παραγωγή γάλακτος σε φάρµες) πραγµατοποιείται η άντληση στοιχείων από αντιπροσωπευτικούς προµηθευτές. Ανάπτυξη ιαγράµµατος Ροής: Στόχος της ανάπτυξης του διαγράµµατος ροής είναι η αναγνώριση και η ταυτοποίηση του συνόλου των υλικών και των υπηρεσιών που υπεισέρχονται στον κύκλο ζωής του γάλακτος. Σε πρώτη φάση αναπτύχθηκε ένα γενικό διάγραµµα ροής όπου απεικονίζονται οι κύριες φάσεις του κύκλου ζωής του προϊόντος (Σχήµα 1). Στη συνέχεια για κάθε φάση εντοπίστηκαν οι παραγωγικές διαδικασίες που λαµβάνουν χώρα και συνοδεύονται από κατανάλωση υλικών και ενέργειας ή/και την παραγωγή αποβλήτων (Σχήµα 2). Σχήµα 1. Γενικό διάγραµµα ροής διεργασιών παραγωγής παστεριωµένου γάλακτος. Σχήµα 2. Αναλυτικό διάγραµµα ροής διεργασιών παραγωγής παστεριωµένου γάλακτος. Ορισµός Ορίων του Συστήµατος: Σύµφωνα µε το διάγραµµα ροής εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου εκλύονται από συνολικά 19 παραγωγικές δραστηριότητες του κύκλου ζωής του προϊόντος, ξεκινώντας από την παραγωγή ζωοτροφών και την εκτροφή των ζώων για την παραγωγή του γάλακτος, µέχρι τη διαχείριση των αποβλήτων από τη µονάδα βιολογικού καθαρισµού του εργοστασίου, αλλά και των απορριµµάτων µετά την κατανάλωση του προϊόντος. Οι εκποµπές αερίων θερµοκηπίου από το στάδιο Ζ4 (διαχείριση οικιακών

αποβλήτων) θεωρήθηκαν πολύ µικρές και έτσι η ανάλυση εστιάζει στις υπόλοιπες 18 παραγωγικές δραστηριότητες. Συλλογή εδοµένων: Η συλλογή των δεδοµένων περιελάµβανε στοιχεία από πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές πληροφόρησης και πραγµατοποιήθηκε µε πολλούς τρόπους όπως συνεντεύξεις προσωπικού, αναζήτηση σε βάσεις δεδοµένων και έρευνα παρόµοιων µελετών και της διεθνούς βιβλιογραφίας για συγκεκριµένα τµήµατα της παραγωγικής διαδικασίας. Υπολογισµός Ανθρακικού Αποτυπώµατος: Ο υπολογισµός του ανθρακικού αποτυπώµατος πραγµατοποιείται για κάθε στάδιο της παραγωγικής διαδικασίας µε βάση την εξίσωση που παρουσιάσθηκε στην προηγούµενη Ενότητα για τη συνολική ποσότητα παστεριωµένου γάλακτος που παράγεται από την εξεταζόµενη µονάδα στη διάρκεια ενός έτος (περίπου 18 εκατ. lt). Αναλυτικά οι παραδοχές που έγιναν και η υπολογιστική διαδικασία που ακολουθήθηκε ανά παραγωγική δραστηριότητα που εντοπίστηκε παρουσιάζεται στα επόµενα. Παραγωγή Ζωοτροφών (Α1 και Α2). Με βάση τη συνολική παραγωγή γάλακτος της εξεταζόµενης µονάδας και της µέσης γαλακτοπαραγωγής µίας αγελάδας στην Ελλάδα που δίνεται στην Εθνική Απογραφή Εκποµπών Αερίων του Θερµοκηπίου [4] υπολογίζεται ο αριθµός των ζώων, όπου η γαλακτοπαραγωγή τους δεσµεύεται στην εξεταζόµενη παραγωγική διαδικασία. Τα ζώα αυτά θεωρείται ότι σιτίζονται µε ζωοτροφές (περίπου 4 kg ανά κεφαλή την ηµέρα) τυπικής σύστασης (καλαµπόκι 40%, κριθάρι 10%, σιτάρι 15% και διάφορα άλλα συστατικά 35%) [5], ενώ το υπόλοιπο των διατροφικών τους αναγκών καλύπτεται µε ελεύθερη βόσκηση. Χρησιµοποιώντας τυπικές στρεµµατικές αποδόσεις καλλιεργειών [6], καθώς και στοιχεία οδηγών λίπανσης προσδιορίζονται οι συνολικές εκτάσεις που απαιτούνται για την καλλιέργεια των συγκεκριµένων ποσοτήτων γεωργικών προϊόντων που αποτελούν τη βάση των χρησιµοποιούµενων ζωοτροφών, καθώς και οι ποσότητες αζωτούχων λιπασµάτων που απαιτούνται για την καλλιέργειά τους. Οι σχετιζόµενες εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου (Ν 2 Ο) υπολογίζονται µε βάση το συντελεστή εκποµπής ανά µονάδα βάρους καταναλισκόµενου αζωτούχου λιπάσµατος που δίνεται στην Εθνική Απογραφή Εκποµπών [4] και υπολογίσθηκαν σε 797 t CO 2 eq (Πίνακας 1). Πίνακας 1. Εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου από την παραγωγή γάλακτος που σχετίζονται µε την παραγωγή ζωωτροφών. Αγροτικά προϊόντα Απαιτούµενες ποσότητες (t) Στρεµµατική απόδοση (kg/ στρέµµα) Εκτάσεις καλλιεργειών (στρέµµατα) Απαιτούµενη ποσότητα αζωτούχου λιπάσµατος (kg) Αέριες εκποµπές (kg Ν 2 Ο) Ισοδύναµες εκποµπές (kg CO 2 eq) Καλαµπόκι 2.047,2 1.040 1.968,46 59.053, 99 1.159,99 359.597 Κριθάρι 511,8 233 2.196,57 26.358,86 517,76 160.507 Σιτάρι 767,7 253 3.034,39 45.515,92 894,06 277.159 Λοιπά αγροτικά προϊόντα 1.791,3 Μη διαθέσιµα εν υπολογίζονται εν υπολογίζονται εν υπολογίζονται εν υπολογίζονται Κατανάλωση ενέργειας στις φάρµες εκτροφής (Α3). Στις φάρµες εκτροφής των ζώων χρησιµοποιείται ηλεκτρική ενέργεια για µια σειρά από χρήσεις (µηχανές αρµέγµατος, φωτισµός, αερισµός, ψυγεία αποθήκευσης γάλακτος, κλπ.). Για την εκτίµηση των ενεργειακών καταναλώσεων και των συνεπαγόµενων εκποµπών από το στάδιο αυτό έγινε χρήση δευτερογενών στοιχείων βάσει των πληροφοριών που παρατίθενται στη µελέτη [7]

µε κατάλληλες προσαρµογές. Τα στοιχεία αυτά ελέγχθηκαν ως προς την αντιπροσωπευτικότητά τους και µε άλλες διαθέσιµες πηγές. Οι εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου από το στάδιο αυτό για το σύνολο της παραγωγής του εξεταζόµενου γάλακτος της υπό θεώρηση µονάδας υπολογίστηκαν σε 3.075 t CO 2 eq. Εντερική ζύµωση (Α4). Στις φάρµες εκτροφής των ζώων για την παραγωγή του γάλακτος, εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου (CH 4 ) εκλύονται και από τις εντερικές ζωµώσεις των αγελάδων. Οι εκποµπές από το στάδιο αυτό υπολογίσθηκαν βάσει του υπολογιζόµενου αριθµού ζώων που εκτρέφονται για την παραγωγή της συνολικής ποσότητας γάλακτος και του συντελεστή εκποµπής της εν λόγω δραστηριότητας που δίνεται στην Εθνική Απογραφή Εκποµπών Αερίων Θερµοκηπίου [4] και ανέρχεται σε 116,6 kg CH 4 /κεφαλή/έτος. Έτσι, οι συνολικές εκποµπές υπολογίστηκαν σε 8.582 t CO 2 eq. ιαχείριση αποβλήτων στις φάρµες εκτροφής (Ζ1). Κατά την εκτροφή των αγελάδων εντός των κτηνοτροφικών µονάδων παράγονται µεγάλες ποσότητες στερεών αποβλήτων (κοπριά). Κατά την βιολογική τους αποδόµηση εκπέµπονται ποσότητες µεθανίου CH 4, ο υπολογισµός των οποίων είναι εφικτός µε τη χρήση δευτερογενών δεδοµένων από την Εθνική Απογραφή Εκποµπών Αερίων του Θερµοκηπίου [4]. Με βάση τα παρουσιαζόµενα στοιχεία, οι ετήσιες εκποµπές µεθανίου από τη διαχείριση της κοπριάς κάθε αγελάδας γαλακτοπαραγωγής ανέρχονται σε 9,31 kg CH 4 και εποµένως οι συνολικές εκποµπές του σταδίου αυτού βάση του συνολικού αριθµού ζώων που συµµετέχουν στην παραγωγική διαδικασία υπολογίζονται σε 685 t CO 2 eq. Μεταφορά νωπού γάλακτος (B1). Οι εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου από το στάδιο αυτό (CO 2, CH 4 και Ν 2 Ο) υπολογίσθηκαν βάση των συνολικών ποσοτήτων γάλακτος που συµµετέχουν στην παραγωγική διαδικασία, της χωρητικότητας και του τύπου των βυτίων µεταφοράς που χρησιµοποιεί η γαλακτοβιοµηχανία (ήταν διαθέσιµα αναλυτικά στοιχεία), και της µέσης απόστασης µεταφοράς του γάλακτος από τις φάρµες στο εργοστάσιο (θεωρήθηκε µια µέση απόσταση περίπου 40 km µε βάση τη χωρική κατανοµή των υφιστάµενων προµηθευτών της γαλακτοβιοµηχανίας). Υπολογίσθηκε έτσι ο συνολικός αριθµός οχηµατο-χιλιοµέτρων που διανύονται για τη µεταφορά του γάλακτος και στη συνέχεια οι συνεπαγόµενες εκποµπές µε βάση τους συντελεστές εκποµπής και την ειδική κατανάλωση καυσίµου που αντιστοιχούν στους χρησιµοποιούµενους τύπους οχηµάτων [8]. Οι ετήσιες εκποµπές από το στάδιο αυτό υπολογίσθηκαν σε 91 t CO 2 eq. Παραγωγή φιαλών pet (A5). Η γαλακτοβιοµηχανία παραλαµβάνει τα µπουκάλια στα οποία εµφιαλώνει το επεξεργασµένο γάλα από δύο προµηθευτές σε µορφή πλαστικής συσκευασίας έγχυσης (pre form). Ο υπολογισµός των εκποµπών CΟ 2 από την παραγωγή τους πραγµατοποιήθηκε µέσω πρωτογενών στοιχείων τα οποία διατηρούν οι επιχειρήσεις για τις κοστολογήσεις των φορτίων τους. Συγκεκριµένα, οι εταιρείες αποστέλλουν τα µπουκάλια σε κιβώτια χωρητικότητας 8.600 µπουκαλιών, ενώ για την παραγωγή κάθε κιβωτίου απαιτούνται 250 kwh ενέργειας. Με βάση τη συνολική ποσότητα γάλακτος που εµφιαλώνεται και τον τύπο της συσκευασίας, υπολογίζεται ο συνολικός αριθµός απαιτούµενων φιαλών και στη συνέχεια η ενέργεια που καταναλώνεται για την παραγωγή τους και οι συνεπαγόµενες εκποµπές. Οι συνολικές εκποµπές αερίων θερµοκηπίου από το στάδιο αυτό υπολογίστηκαν σε 522 t CO 2 eq. Μεταφορά φιαλών pet (B2). Ο υπολογισµός των εκποµπών από το στάδιο αυτό έγινε µε τρόπο ανάλογο του σταδίου Β1. Χρησιµοποιήθηκαν πρωτογενή στοιχεία σε σχέση µε το είδος και τον αριθµό των οχηµάτων µεταφοράς που χρησιµοποιούνται, ενώ η µέση

απόσταση από τα εργοστάσια παραγωγής φιαλών στη γαλακτοβιοµηχανία θεωρήθηκε ίση µε 341 km. Οι συνολικές εκποµπές αερίων θερµοκηπίου από το στάδιο αυτό υπολογίστηκαν σε 31 t CO 2 eq. Κύρια επεξεργασία νωπού γάλακτος (Γ1, Γ2, Γ3). Η επεξεργασία του γάλακτος στη γαλακτοβιοµηχανία περιλαµβάνει τα ακόλουθα στάδια: βακτηριο-καθαρισµό, φυγοκέντρηση, οµογενοποίηση, απαέρωση, µικροφίλτρανση, παστερίωση, εµφιάλωση, πακετάρισµα, ψύξη, φόρτωση. Για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της γαλακτοβιοµηχανίας χρησιµοποιούνται ηλεκτρική ενέργεια και φυσικό αέριο. Ειδικά για τον εξεταζόµενο τύπο γάλατος η µονάδα διέθετε αναλυτικά δεδοµένα κοστολόγησης από τα οποία προέκυψε ότι για την επεξεργασία 1 lt νωπού γάλακτος απαιτούνται 0,06 kwh ηλεκτρικής ενέργειας και 0,09 kwh φυσικού αερίου. Με βάση τους συνελεστές εκποµπής αερίων θερµοκηπίου για τις δύο αυτές ενεργειακές πηγές υπολογίσθηκαν οι εκποµπές αερίων θερµοκηπίου για τις συνολικές παραγόµενες ποσότητες στη διάρκεια ενός έτους που εκτιµήθηκαν σε 1.404 t CO 2 eq. Παραγωγή νιτρικού οξέος και σόδας (Α6). Οι εκποµπές από το στάδιο αυτό υπολογίζονται µε βάση τις συνολικές ποσότητες νιτρικού οξέος και σόδας που χρησιµοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία (στοιχεία που ήταν διαθέσιµα από τη γαλακτοβιοµηχανία) και των συντελεστών εκποµπής αερίων θερµοκηπίου από την παραγωγή των χηµικών αυτών προϊόντων (στοιχεία από την Εθνική Απογραφή Εκποµπών Αερίων Θερµοκηπίου [4]). Οι συνολικές εκποµπές αερίων θερµοκηπίου από το στάδιο αυτό υπολογίστηκαν σε 102 t CO 2 eq. Μεταφορά γάλακτος στα σηµεία πώλησης ( 1). Ο υπολογισµός των εκποµπών από το στάδιο αυτό έγινε µε τρόπο ανάλογο του σταδίου Β1. Χρησιµοποιήθηκαν πρωτογενή στοιχεία σε σχέση µε τα οχήµατα µεταφοράς που χρησιµοποιούνται, ενώ η µέση απόσταση από τη γαλακτοβιοµηχανία στα σηµεία διάθεσης θεωρήθηκε ίση µε 283 km. Οι συνολικές εκποµπές αερίων θερµοκηπίου από το στάδιο αυτό υπολογίστηκαν σε 3.370 t CO 2 eq. Κατανάλωση ενέργειας κατά τη λιανική πώληση (Ε1). Σύµφωνα µε τα δευτερογενή στοιχεία του Τµήµατος Περιβάλλοντος, Τροφίµων και Αγροτικών Υποθέσεων της Κυβέρνησης του Ηνωµένου Βασιλείου [9], κατά την αποθήκευση του γάλακτος στα σηµεία λιανικής πώλησης καταναλώνεται ενέργεια ίση µε 0,07 MJ ανά συσκευασία 1,18 lt γάλακτος. Ελλείψει αναλυτικών στοιχείων για την Ελλάδα χρησιµοποιήθηκαν τα στοιχεία αυτά για την κατανάλωση ενέργειας στο στάδιο αυτό και υπολογίσθηκαν οι συνεπαγόµενες εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου, οι οποίες ανέρχονται σε 295 t CO 2 eq. Καταναλισκόµενη ενέργεια κατά την κατανάλωση του προϊόντος (ΣΤ1). Όπως και στην περίπτωση του σταδίου Ε1 χρησιµοποιήθηκαν δευτερογενή στοιχεία του Τµήµατος Περιβάλλοντος, Τροφίµων και Αγροτικών Υποθέσεων της Κυβέρνησης του Ηνωµένου Βασιλείου [9], σύµφωνα µε τα οποία η αποθήκευση 1 lt γάλακτος σε οικιακά ψυγεία για κατανάλωση απαιτεί ενέργεια 0,3 MJ. Έτσι, οι συνολικές εκποµπές αερίων θερµοκηπίου από το στάδιο αυτό υπολογίστηκαν σε 1.192 t CO 2 eq. ιαχείριση αποβλήτων (Z2, Z3). Τα απόβλητα της παραγωγής στη γαλακτοβιοµηχανία οδηγούνται στη µονάδα βιολογικού καθαρισµού, όπου υφίστανται βιολογική επεξεργασία (βίο-αποικοδόµηση) από την οποία εκρέει καθαρό νερό, ενώ ταυτόχρονα παράγεται και στερεή λάσπη η οποία ακολούθως οδηγείται προς αποτέφρωση. Από την επεξεργασία των

υγρών αποβλήτων παράγεται CH 4, οι εκλυόµενες ποσότητες του οποίου για τη µελέτη περίπτωσης υπολογίζονται µε εφαρµογή της µεθοδολογίας που προτείνεται στις κατευθυντήριες οδηγίες της IPCC για την απογραφή εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου [10]. Οι συνολικές ποσότητες εκποµπών αερίων θερµοκηπίου από το στάδιο αυτό υπολογίστηκαν σε 92 t CO 2 eq. ιοικητικές Υπηρεσίες (Γ4). Στις εγκαταστάσεις της γαλακτοβιοµηχανίας, πέραν της επεξεργασίας του γάλακτος λαµβάνουν χώρα και υποστηρικτικές διοικητικές υπηρεσίες στα κτήρια διοίκησης. Για τον υπολογισµό των εν λόγω ενεργειακών καταναλώσεων χρησιµοποιήθηκαν πρωτογενή και δευτερογενή στοιχεία λαµβάνοντας υπόψη τη συνολική επιφάνεια των κτηρίων διοίκησης και της ειδικής κατανάλωσης ενέργειας σε κτήρια γραφείων. Οι συνολικά υπολογιζόµενες ποσότητες ενέργειας επιµερίσθηκαν στον εξεταζόµενο τύπο γάλακτος βάσει του µεριδίου των πωλήσεων του εν λόγω γάλακτος στο συνολικό τζίρο της εταιρείας. Έτσι τελικά οι εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου από το στάδιο αυτό εκτιµήθηκαν σε 20 t CO 2 eq. Με βάση την παραπάνω ανάλυση, το συνολικό ανθρακικό αποτύπωµα του εξεταζόµενου γάλακτος υπολογίσθηκε σε 20.259 t CO 2 eq για το σύνολο των 18.000.000 lt που παράγονται σε ετήσια βάση. Συνεπώς, κατά την παραγωγή ενός lt γάλακτος εκπέµπονται 1,125 kg CO 2 eq, όπως φαίνεται αναλυτικά στον Πίνακα 2. Τα στάδια µε τα µεγαλύτερα ποσοστά συµµετοχής στη τελική διαµόρφωση του ανθρακικού αποτυπώµατος είναι αυτά της Εντερικής Ζύµωσης των Αγελάδων (42,4%), της Μεταφοράς του Γάλακτος στα Σηµεία Πώλησης (16,6%) και της Εκτροφής των Αγελάδων (15,2%). Γίνεται αντιληπτό ότι τα µεγαλύτερα περιθώρια µείωσης του ανθρακικού αποτυπώµατος εντοπίζονται εκτός των ορίων της γαλακτοβιοµηχανίας και συγκεκριµένα στους προµηθευτές. Πίνακας 2. Ανάλυση ανθρακικού αποτυπώµατος της παραγωγικής διαδικασίας του εξεταζόµενου προϊόντος Κωδικοποίηση σταδίου Στάδιο παραγωγικής δραστηριότητας Εκποµπές CO 2 (t) Ποσοστό συµµετοχής στο ανθρακικό αποτύπωµα A1,A2 Παραγωγή ζωοτροφών 797 3,94% A3 Εκτροφή αγελάδων 3.075 15,18% A4 Εντερική ζύµωση αγελάδων 8.582 42,36% Z1 ιαχείριση Κοπριάς 685 3,38% B1 Μεταφορά νωπού γάλακτος 90 0,45% A5 Παραγωγή φιαλών Pet 521 2,58% B2 Μεταφορά φιαλών Pet 30 0,15% Γ1, Γ2, Γ3 Κύρια επεξεργασία νωπού γάλακτος 1.404 6,93% Α6 Παραγωγή Νιτρικού οξέος και σόδας 101 0,50% 1 Μεταφορά γάλακτος στα σηµεία πώλησης 3.370 16,64% Ε1 Κατανάλωση ενέργειας κατά τη λιανική πώληση 295 1,46% ΣΤ1 Κατανάλωση ενέργειας κατά την κατανάλωση 1.191 5,88% Ζ2,Ζ3 ιαχείριση αποβλήτων 91 0,45% Γ4 Παροχή διοικητικών υπηρεσιών 20 0,10% Συνολικές Εκποµπές CO 2 20.258 100% Ανάλυση Ευαισθησίας: Στην ανάλυση ευαισθησίας εξετάστηκαν στάδια, όπου η ενδεχόµενη µεταβολή κρίσιµων παραµέτρων τους δύναται να επηρεάσουν το τελικό αποτέλεσµα του ανθρακικού αποτυπώµατος. Τα στάδια που µελετήθηκαν ήταν αυτά της παραγωγής ζωοτροφών, εκτροφής αγελάδων, κύριας επεξεργασίας νωπού γάλακτος και µεταφοράς

γάλακτος στα σηµεία πώλησης. Συγκεκριµένα, εξετάσθηκαν οι πιθανές µεταβολές που θα επέλθουν στο ανθρακικό αποτύπωµα (Πίνακας 3) σύµφωνα µε τα ακόλουθα σενάρια: Σενάριο 1: Αύξηση του ηµερήσιου προγράµµατος διατροφής των αγελάδων από 4 kg σε 15 kg ζωοτροφής, περιορίζοντας αντίστοιχα την ελεύθερη βόσκηση. Σενάριο 2: Υψηλότερη κατανάλωση ενέργειας στις κτηνοτροφικές µονάδες κατά 30%. Σενάριο 3: Αλλαγή του καυσίµου κατά το στάδιο της κύριας επεξεργασίας από φυσικό αέριο σε πετρέλαιο. Σενάριο 4: Μεταφορά της γαλακτοβιοµηχανίας στη Βουλγαρία και εποµένως αύξηση της µέσης χιλιοµετρικής απόστασης για τη διανοµή του γάλακτος στα 673 km. Πίνακας 3. Αποτελέσµατα ανάλυσης ευαισθησίας. Συνολικές εκποµπές (t CO 2 eq) Ανθρακικό αποτύπωµα (kg CO 2 eq / lt γάλακτος) Σενάριο 1 22.451 1,25 Σενάριο 2ο 2 21.181 1,18 Σενάριο 3 20.539 1,13 Σενάριο 4 24.901 1,38 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ Η παρούσα εργασία παρέχει πληροφορίες αναφορικά µε τη µέθοδο υπολογισµού του ανθρακικού αποτυπώµατος και τις εκπεµπόµενες εν τέλει ποσότητες αερίων του θερµοκηπίου κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής ενός γαλακτοκοµικού προϊόντος. Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα της ανάλυσης οι εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου από το εξεταζόµενο παστεριωµένο γάλα ανήλθαν σε 1,125 kg CO 2 eq/lt, οι οποίες είναι χαµηλότερες τόσο από τα αποτελέσµατα διεθνών µελετών όπου µια µέση τιµή του ανθρακικού αποτυπώµατος παστεριωµένου γάλακτος ανέρχεται σε 2,47 kg CO 2 eq/lt παγκοσµίως και 1,55 kg CO 2 eq/lt στην Ευρώπη, όσο και από το ανθρακικό αποτύπωµα του αποβουτυρωµένου γάλακτος Tesco, το οποίο ανέρχεται 1,26 CO 2 eq/lt [11]. Το γεγονός ότι το ανθρακικό αποτύπωµα του γάλακτος που εξετάσθηκε είναι πολύ χαµηλό αποδίδεται στο ότι παράγεται σε µια σύγχρονη γαλακτοβιοµηχανία που έχουν ληφθεί σηµαντικές µέριµνες όσον αφορά την ορθολογική χρήση της ενέργειας, τη χρήση καθαρών και αποδοτικών καυσίµων και τον αποτελεσµατικό σχεδιασµό της παραγωγικής διαδικασίας. Είναι χαρακτηριστικό εξάλλου ότι οι κύριες συνιστώσες του υπολογιζόµενου ανθρακικού αποτυπώµατος αφορούν στάδια της παραγωγικής διαδικασίας που δεν ελέγχονται άµεσα από τη γαλακτοβιοµηχανία. Θεωρώντας µια µέση τιµή δικαιωµάτων εκποµπών της τάξης των 10 /t CO 2, το εξεταζόµενο προϊόν θα µπορούσε να γίνει ανθρακικά ουδέτερο µε µια πρόσθετη επιβάρυνση της τιµής του κατά µόλις 1,1 c/lt. Γίνεται αντιληπτό ότι το εξεταζόµενο προϊόν διαθέτει όλες τις προϋποθέσεις, ώστε η γαλακτοβιοµηχανία να διαχειριστεί το αποτέλεσµα του ανθρακικού αποτυπώµατος προκειµένου να αποκτήσει ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα και να θέσει τις βάσεις για βιώσιµη επιχειρηµατικότητα. Εν γένει η υιοθέτηση των αρχών της βιώσιµης επιχειρηµατικότητας δύναται να δράσει ως καταλύτης στη προσπάθεια των επιχειρήσεων να διατηρήσουν την ανταγωνιστικότητά τους και να ανταποκριθούν στις δυσµενείς επιχειρηµατικές συνθήκες που έχει επιβάλει η οικονοµική κρίση στην αγορά. Στην προσπάθεια ανάδειξης της σηµασίας του υπολογισµού του ανθρακικού αποτυπώµατος η επιλογή της ετικέτας και του τρόπου επικοινωνίας της στη συσκευασία του προϊόντος αποτελεί κρίσιµη παράµετρο της επιτυχίας του εγχειρήµατος. Όπως προτείνεται και από την εργασία [12] είναι πιο αποτελεσµατική η χρήση της ετικέτας παραγωγής, όπου στην

περίπτωση του εξεταζόµενου γάλακτος η διαφορά του ανθρακικού αποτυπώµατος από τον παγκόσµιο µέσο όρο είναι της τάξης του 113% και από τον ευρωπαϊκό µέσο όρο κατά 37%. Υπογραµµίζεται επίσης ότι η χρήση της ετικέτας ανθρακικού αποτυπώµατος και ειδικότερα αυτών των οποίων το επίπεδο εκποµπών CO 2 είναι ανταγωνιστικό έναντι αντίστοιχων προϊόντων, δύναται να συνεισφέρει σηµαντικά στην προσπάθεια των ελληνικών επιχειρήσεων να αυξήσουν τα µερίδια τους σε ξένες αγορές ειδικά σε αυτές όπου το καταναλωτικό κοινό χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερα υψηλή περιβαλλοντική συνείδηση. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θερµές ευχαριστίες οφείλονται στο προσωπικό και στη διοίκηση της Ελληνικής γαλακτοβιοµηχανίας για την παροχή σηµαντικών στατιστικών στοιχείων απαραίτητων στην αναλυτική εκτίµηση του ανθρακικού αποτυπώµατος του εξεταζόµενου προϊόντος. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ [1] IPCC, Climate Change 2007 Impacts, Adaptation and Vulnerability, Contribution of Working Group II to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, IPCC, Geneva, Switzerland, (2007). [2] BSI British Standards, Carbon Trust and DEFRA, Guide to PAS 2050: How to assess the carbon footprint of goods and services, London: BSI, (2008). [3] Αβρααµίδης Μ., Κυθραιώτου Ν., Φάττα., Ανάλυση Κύκλου Ζωής ως Υποστηρικτικό Εργαλείο Λήψης Αποφάσεων για την Οικολογική Παραγωγή Ελαιολάδου, Εργαστήριο Μηχανικής Περιβάλλοντος ΓΑΙΑ, Τµήµα Πολιτικών Μηχανικών και Μηχανικών Περιβάλλοντος, Πανεπιστήµιο Κύπρου, (2006). [4] ΜΕECC, Annual Inventory Submission under the Convention and the Kyoto Protocol for Greenhouse and other Gases for the years 1990-2009. Athens: Ministry of Environment, Energy and Climate Change, (2011). [5] Μύλοι Κρήτης, Φυλλάδιο Προϊόντων Ζωοτροφές, (2010). Available: http://www.mills.gr/consumer_goods.aspx?id=10&lang=el [accessed 10 November 2011] [6] Μπουρνάκη Ι., Σχεδιασµός ανάπτυξης αγροκτηµάτων σε πεδινές και ορεινές περιοχές. Αθήνα: Γεωπονικό Πανεπιστήµιο Αθηνών, (2010). [7] NPRO Engineering Ltd, Μελέτη εκτίµησης επιπτώσεων στο περιβάλλον από την λειτουργία του αγελαδοτροφείου της εταιρείας Ι&C Hadjiyiannakou Ltd, Τεχνική Μελέτη, (2010). [8] EMEP/EEA, Εmission inventory guidebook, (2010). Available: http://eea.europa.eu/emep-eea-guidebook [accessed 10 February 2012] [9] Defra, Green Claims Guidance, (2011). Available: http://www.defra.gov.uk/publications/files/pb13453-green-claims-guidance.pdf [accessed 5 January 2012] [10] IPCC, 2006 IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories: Chapter 6 - Wastewater treatment and discharge, (2006). Available: http://www.ipccnggip.iges.or.jp/public/2006gl/pdf/5_volume5/v5_6_ch6_wastewater.pdf [accessed 20 February 2012] [11] The Guardian, Tesco becomes UK s first retailer to display carbon footprint on milk, (2009). [online] Available: http://www.guardian.co.uk/environment/2009/aug/17/tescomilk-carbon-footprint [accessed 10 March 2012] [12] Roos, E. & Tjarnemo, H., Challenges of carbon labeling of food products: a consumer research perspective. British Food Journal, 113 (8), (2011), pp. 982-996.