Ελληνικό Στατιστικό Ινστιτούτο Πρακτικά 18 ου Πανελληνίου Συνεδρίου Στατιστικής (2005) σελ. 119-128 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΘΕΜΑΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ Γιώργος Δρόσος ΤΕΙ Θεσσαλονίκης ΠΕΡΙΛΗΨΗ Αποτελεί μία εφαρμογή των πολυδιάστατων στατιστικών μεθόδων για τη διερεύνηση των αλληλεπιδράσεων των θεματολογικών αναφορών και των σημασιολογικών-πραγματολογικών κατηγοριών που εμφανίζονται σε κείμενα του έντυπου λόγου. Ως κείμενα χρησιμοποιήσαμε κύρια άρθρα εφημερίδων γιατί παρουσιάζουν τα εξής πλεονεκτήματα: μικρά κείμενα, ποικιλία θεματολογίας, πολλοί συγγραφείς. Η στατιστική ανάλυση των κειμένων έγινε σε επίπεδο προτάσεων για να είναι δυνατή η καταγραφή θεματικών ενοτήτων και συγχρόνως η καταγραφή σημασιολογικώνπραγματολογικών χαρακτηριστικών με βάση τα γλωσσικά στοιχεία της πρότασης. Λόγω της φύσεως των δεδομένων (ποιοτικές μεταβλητές) εφαρμόσαμε την Παραγοντική Ανάλυση των Αντιστοιχιών και την Ταξινόμηση κατ Αύξουσα Ιεραρχία. Επιλέξαμε από 121 κύρια άρθρα 4 εφημερίδων μεγάλης κυκλοφορίας, ως θεματολογίες το κράτος, την εσωτερική πολιτική, την εξωτερική πολιτική, την οικονομία-ανάπτυξη και την κοινωνία και ως σημασιολογικές κατηγορίες την πληροφορία, τη δέσμευση, την υπόθεση, την αντίθεση και την επεξήγηση. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Πρόκειται για μία εφαρμογή των πολυδιάστατων στατιστικών μεθόδων για τη διερεύνηση των επιδράσεων των σημασιολογικών-πραγματολογικών κατηγοριών επί των θεματολογικών αναφορών που εμφανίζονται σε κείμενα του έντυπου λόγου. Με την παρούσα έρευνα επιχειρούμε να προσδιορίσουμε τις τάσεις, τις ομοιότητες και τις διαφορές μεταξύ των σημασιολογικών πραγματολογικών μεταβλητών και των θεματικών ενοτήτων που αντιστοιχούν στα προτασιακά σύνολα των εν λόγω κειμένων. Το corpus μας αποτελείται από κύρια άρθρα εφημερίδων λόγω της ποικίλης θεματολογίας, της μικρής έκτασης των κειμένων και της διαφορετικής συγγραφικής πατρότητας. - 119 -
Η στατιστική ανάλυση των κειμένων έγινε σε επίπεδο προτάσεων για να είναι δυνατή η καταγραφή τόσο των θεματικών ενοτήτων, όσο και των σημασιολογικώνπραγματολογικών χαρακτηριστικών τους με βάση τα γλωσσικά στοιχεία της πρότασης. Χρησιμοποιήσαμε για την έρευνά μας, την Παραγοντική Ανάλυση των Αντιστοιχιών σε συνδυασμό με την Ταξινόμηση κατ Αύξουσα Ιεραρχία, γιατί θεωρούμε ότι μπορεί να δώσει ικανοποιητικές απαντήσεις στα σύνθετα προβλήματα που διέπουν την οργάνωση της γλώσσας με τις δομικές σχέσεις στη λειτουργία των συγκεκριμένων κειμένων (Lebart 1994). Θεωρούμε αναγκαίο να ορίσουμε τις έννοιες που αποτελούν τα βασικά στοιχεία της γλωσσικής μας ανάλυσης. Κατά τον J. Lyons η πρόταση είναι η ανώτατη μονάδα της γραμματικής ανάλυσης. Κατά τον Bloomfield, η πρόταση είναι μια ανεξάρτητη γλωσσική δομή που δεν εμπεριέχεται, βάσει μιας οποιασδήποτε γραμματικής κατασκευής, σε ευρύτερη γλωσσική μορφή και αποτελεί το μέγιστο γραμματικά ανεξάρτητο γλωσσικό τύπο και κατά συνέπεια ο ορισμός αυτός καλύπτει τις απλές και σύνθετες προτάσεις. Η δομή των προτάσεων (Benveniste 1974) αποτελείται από φράσεις οι οποίες είναι τα άμεσα συστατικά μιας πρότασης. Οι φράσεις δίνουν τη δυνατότητα παραγωγής πλήθους προτάσεων και αποτυπώνουν τις δομικές σχέσεις ανάμεσα στα στοιχεία μιας πρότασης, δηλαδή τα συντακτικά στοιχεία και τη φραστική της δομή. Οι λέξεις λαμβάνονται υπόψη ως φορείς σύνταξης και σημασίας. Όσον αφορά τις πραγματολογικές σχέσεις, αυτές προκύπτουν από τη σημασία των λέξεων σε συνδυασμό με τη σχέση που διατηρεί ο ομιλητής με το προτασιακό περιεχόμενο. Επομένως η πρόταση επιλέγεται ως στατιστική μονάδα. 2. ΔΕΔΟΜΕΝΑ-ΜΕΤΑΒΛΗΤΕΣ Ο αρχικός πίνακας των δεδομένων ήταν διαστάσεων 11 1806, όπου 1806 ήταν οι γραμμές, δηλαδή τα κοινά προτασιακά σύνολα, και 11 οι στήλες με τα θεματολογικά και τα σημασιολογικά πραγματολογικά χαρακτηριστικά των προτάσεων. Οι θεματολογικές μεταβλητές εντάσσονται στις εξής πέντε ομάδες θεματικών ενοτήτων: 1. Κράτος που περιλαμβάνει αναφορές στη νομοθετική, δικαστική και εκτελεστική εξουσία καθώς επίσης αναφορές στη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. 2. Εσωτερική πολιτική που περιλαμβάνει την Πολιτική, τους Πολιτικούς, την κυβέρνηση, την αντιπολίτευση, τα κόμματα τις εκλογές, τη διαπλοκή, την τοπική αυτοδιοίκηση. - 120 -
3. Εξωτερική πολιτική που περιλαμβάνει τα εθνικά ζητήματα, την Κύπρο, τις σχέσεις με την Τουρκία, το θέμα της δημιουργίας Ευρωστρατού, την εικόνα της χώρας στο εξωτερικό και γενικώς τις σχέσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση. 4. Οικονομία Ανάπτυξη που περιλαμβάνει την οικονομία και ότι αφορά αυτή, την ανάπτυξη, την πορεία των Ολυμπιακών έργων κλπ. 5. Κοινωνία που περιλαμβάνει την κοινωνική πολιτική, τα κοινωνικά προβλήματα, η Μετανάστευση, το Ασφαλιστικό, την κοινή γνώμη, τις δημοσκοπήσεις, την τρομοκρατία, τα κοινωνικά κινήματα, την εκπαίδευση την εκκλησία και τέλος τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Αντίστοιχα οι 6 σημασιολογικές πραγματολογικές μεταβλητές ήταν οι εξής: Πληροφορία: μεταφορά λεγομένων «άλλου», περιγραφή γεγονότων, ορισμοί και γενικά αποφαντικός λόγος. Δέσμευση: κατευθυντική πράξη, δεοντολογική ή ευκταία. Κύρια γλωσσικά στοιχεία: Ρηματικοί τύποι μελλοντικοί, δυνητικοί, υποτακτικές, προστακτικές. Κρίση: εισαγωγή προσωπικής εκτίμησης ή επιχειρη-ματολογίας. Εκφορά γνώμης, επιδοκιμασίας ή αποδοκιμασίας.εισαγωγικά ρήματα κρίσης: νομίζω, κρίνω, θεωρώ, πιστεύω Δείκτες: μάλλον, ίσως, τροπικά επιρρήματα και επίθετα. Υπόθεση: εισαγωγή υποθετικού λόγου με δείκτες: αν, εάν, και αν,. Αντίθεση: επιχειρηματολογία με αντιθετικούς όρους: αν και, μολονότι, παρόλο, δεν Επεξήγηση: επέκταση του λόγου με προσθήκη στοιχείων πληροφορίας. Κύρια γλωσσικά στοιχεία: απλή απαρίθμηση σε παράταξη. 3. ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ-ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ Η ανάλυση επιδιώκει την απεικόνιση των σχέσεων μεταξύ των θεματολογικών και των σημασιολογικών πραγματολογικών μεταβλητών που προκύπτουν από την επεξεργασία των προτασιακών συνόλων των άρθρων, όπως ήδη έχουν περιγραφεί. Οι παραπάνω μεταβλητές, δηλαδή οι 5 θεματολογικές και οι 6 σημασιολογικές πραγματολογικές, είχαν δύο δυνατότητες: να εμφανίζονται ή να μην εμφανίζονται σε κάθε προτασιακό σύνολο. Επομένως είναι κατηγορικές μεταβλητές με δύο διαβαθμίσεις: εμφάνιση και μη εμφάνιση έτσι ώστε ο λογικός πίνακας με στοιχεία 0 και 1, να είναι πίνακας διαστάσεων 1806 22. Ο γενικευμένος πίνακας συμπτώσεων Burt που προκύπτει από τον πίνακα 0 1 είναι ένας πίνακας διαστάσεων 22 22. Επειδή το ενδιαφέρον της ανάλυσης εστιάζεται στη διαβάθμιση της εμφάνισης των μεταβλητών, από τον πίνακα Burt με κατάλληλη επιλογή, προκύπτει ο εξής μερικός πίνακας συμπτώσεων: επιλέγουμε ως γραμμές τις εμφανίσεις των 5 θεματολογικών μεταβλητών και ως στήλες τις 6 εμφανίσεις των σημασιολογικών - 121 -
πραγματολογικών μεταβλητών με την έννοια π.χ. ότι 105 προτάσεις, από το σύνολο των άρθρων είχαν ως θέμα την Εσωτερική πολιτική και εμφάνιζαν το γλωσσικό στοιχείο της Δέσμευσης. Πίνακας 1: Πίνακας συμπτώσεων θεματολογικών και σημασιολογικώνπραγματολογικών μεταβλητών Πληροφορ. Δέσμευση Κρίση Υπόθεση Αντίθεση Επεξήγηση Κράτος 121 51 185 21 78 110 Εσωτερική πολιτική 205 105 416 48 123 174 Εξωτερική πολιτική 104 55 154 13 52 88 Οικονομία -Ανάπτυξη 75 31 158 10 61 60 Κοινωνία 205 97 272 33 126 122 Επί του πίνακα αυτού, διαστάσεων 5 6, θα εφαρμόσουμε τις αναλύσεις της Ταξινόμησης κατ Αύξουσα Ιεραρχία (CAH) και της Παραγοντικής Ανάλυσης των Αντιστοιχιών (AFC) (Παπαδημητρίου 1994, Καραπιστόλης 2001). 4. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΚΑΤ ΑΥΞΟΥΣΑ ΙΕΡΑΡΧΙΑ (CAH). Με την εφαρμογή της Ταξινόμησης κατ Αύξουσα Ιεραρχία θα επιδιώξουμε ένα διαμελισμό του συνόλου των θεματολογικών χαρακτηριστικών δημιουργώντας ομοιογενείς ομάδες κλάσεις η μία μέσα στην άλλη καθεμία από τις οποίες διαφέρει σημαντικά από τις υπόλοιπες, έτσι ώστε όσο απομακρύνεται κανείς από τον αρχικό κόμβο αυτός ο διαμελισμός να γίνεται πιο λεπτομερής. Η διάσπαση του συνόλου των θεματικών ενοτήτων και ο προσδιορισμός των ομοιογενών ομάδων, πραγματοποιείται με βάση την επίδραση των σημασιολογικών πραγματολογικών χαρακτηριστικών Από το δενδρόγραμμα της Ταξινόμησης κατ αύξουσα Ιεραρχία (βλέπε σχήμα 1), διαπιστώνεται ο διαμελισμός των θεματολογικών χαρακτηριστικών σε ομάδες καθώς επίσης οι αιτίες διάσπασης των κόμβων και ο χαρακτηρισμός τους. Έτσι ο κόμβος Ο διασπάται σε δύο ομάδες: την C που αποτελείται από τις θεματικές ομάδες Κράτος, Εξωτερική πολιτική και Κοινωνία και την B που αποτελείται από τις θεματικές ομάδες Εσωτερική πολιτική και Οικονομία Ανάπτυξη. Η διάσπαση της αρχικής ομάδας Ο οδηγεί στην άποψη ότι ο τύπος μέσω των κύριων άρθρων επιδιώκει να πληροφορήσει το κοινό και ταυτόχρονα να ασκήσει την επιρροή του στις κρατικές ενέργειες και πρακτικές, όπως και στην διαμόρφωση της - 122 -
εξωτερικής και κοινωνικής πολιτικής. Αντίθετα περιορίζεται στην άσκηση κριτικής για θέματα που αφορούν την τρέχουσα εσωτερική πολιτική κατάσταση και τα οικονομικά και αναπτυξιακά ζητήματα της χώρας. Σχήμα 1: Ταξινόμηση κατ Αύξουσα Ιεραρχία (CAH) Βάσει των δεικτών, η ομάδα C εμφανίζει μικρότερη ομοιογένεια έναντι της ομάδας B γιατί σχηματίζεται πρώτα η C και μετά η Β. Η διάσπαση της ομάδας C σχετίζεται με την τάση να εστιάζεται το ενδιαφέρον των συγκεκριμένων άρθρων στην παρεχόμενη πληροφόρηση και στη διατύπωση ενστάσεων σχετικά με τα κοινωνικά προβλήματα, ώστε να είναι εύλογη η αμφίδρομη σχέση εφημερίδας και κοινού. Εντούτοις, όσον αφορά τη λειτουργία του κράτους και την άσκηση της εξωτερικής πολιτικής, η επεξήγηση λειτουργεί ως υποστηρικτικό εργαλείο της παρεχόμενης πληροφορίας και της επιχειρούμενης δέσμευσης. Αξιοπρόσεκτο είναι ότι η μεταβλητή της Κοινωνίας φαίνεται να επενεργεί αποτρεπτικά στην άσκηση κριτικής. Είναι γεγονός ότι οι παραπάνω μεταβλητές υφίστανται κατά κύριο λόγο την κριτική των κύριων άρθρων λόγω της επικαιρότητας των θεμάτων, που αφορούν και απασχολούν άμεσα τον πολίτη. Για τα τρέχοντα εσωτερικά πολιτικά ζητήματα η κριτική ασκείται έμμεσα, ενώ για την οικονομική πολιτική ή πίεση φαίνεται να είναι άμεση (ενδεχομένως λόγω των παρενεργειών του χρηματιστηρίου της περιόδου της έρευνας). Τέλος η ομάδα A που έχει τη μεγαλύτερη συνεκτικότητα σε σχέση με τις ομάδες C και B διαχωρίζεται στο Κράτος και την Εξωτερική πολιτική. - 123 -
Θεωρούμε ότι είναι φυσικό οι κρατικές λειτουργίες και ενέργειες να προκαλούν αντιθέσεις και ερωτηματικά, ενώ για τις ενέργειες ως προς την εξωτερική πολιτική κυριαρχεί η έκφραση προτροπής και κατεύθυνσης. Με την Ταξινόμηση κατ Αύξουσα Ιεραρχία που ολοκληρώσαμε, διαμελίσαμε το σύνολο των θεματικών ενοτήτων των κύριων άρθρων των εφημερίδων, λαμβάνοντας υπόψη την επίδραση των σημασιολογικών μεταβλητών που προέκυψαν από τη συστηματική ανάδειξη των γλωσσικών στοιχείων ύστερα από την επεξεργασία των προτασιακών συνόλων. 5. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΩΝ (AFC). Η ταυτόχρονη απεικόνιση γραμμών και στηλών θα προσδιορίσει τις αποκλίσεις και τις συγκλίσεις των μεταβλητών από το κοινό κέντρο βάρους των νεφών των θεματολογικών και σημασιολογικών μεταβλητών, το οποίο ταυτίζεται με την αρχή των αξόνων. Από τον πίνακα των χαρακτηριστικών ριζών διαπιστώνουμε ότι ο πρώτος παραγοντικός άξονας εκφράζει το 49,37% της συνολικής αδράνειας του νέφους. Οι υπόλοιποι άξονες με ποσοστά αδράνειας 25,87%, 17,78% και 7,0% αντίστοιχα θα λειτουργήσουν από μία άποψη συμπληρωματικά απ όπου θα ερμηνεύσουμε τις λεπτές διαφορές μεταξύ τόσο των θεματολογικών όσο και των σημασιολογικών μεταβλητών. Επιπλέον προσδιορίζεται και η διάταξη των ομάδων που σχηματίστηκαν από την Ταξινόμηση κατ Αύξουσα Ιεραρχία επί των παραγοντικών αξόνων. Κατασκευή και ερμηνεία του πρώτου παραγοντικού άξονα e 1 της AFC Με βάση τους πίνακες που δίνουν τις συντεταγμένες, τις συσχετίσεις και τις συνεισφορές των μεταβλητών επί των αξόνων, διαπιστώνουμε ότι ο πρώτος άξονας e 1 (βλέπε σχήμα 2), διακρίνεται από την αντιπαράθεση της Κοινωνίας που τοποθετείται στο αρνητικό μέρος με την Εσωτερική πολιτική και την Οικονομία που βρίσκονται στο θετικό. Εδώ έχουμε να παρατηρήσουμε ότι η Οικονομία εμφανίζει πολύ μικρότερη συσχέτιση και συνεισφορά σε σχέση με τις άλλες δύο. 1ος παραγοντικός άξονας e1: λ1=49,37% Πληροφορία Δέσμευση Κρίση 0 Κοινωνία Σχήμα 2: Πρώτος παραγοντικός άξονας e 1 της AFC Οικονομία Ανάπτυξη Εσωτερική πολιτική - 124 -
Αντίστοιχα η Πληροφορία που χαρακτηρίζει την Κοινωνία και δευτερευόντως η Δέσμευση αντιπαρατίθενται με την Κρίση που χαρακτηρίζει την Εσωτερική πολιτική και την Οικονομία Ανάπτυξη. Μπορούμε λοιπόν να θεωρήσουμε ότι ο πρώτος παραγοντικός άξονας εκφράζει μία νέα σύνθετη μεταβλητή η οποία αναφέρεται στην καθημερινότητα όπου η εσωτερική και οικονομική πολιτική έρχονται σε ρήξη με τα κοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο πολίτης. Ο πρώτος παραγοντικός άξονας επιβεβαιώνει και συμπληρώνει μερικώς την διάταξη επί των παραγοντικών αξόνων των ομάδων της διάσπασης του κόμβου Ο της ταξινόμησης. Κατασκευή και ερμηνεία του δεύτερου παραγοντικού άξονα e 2 της AFC Ο δεύτερος παραγοντικός άξονας e 2 (βλέπε σχήμα 3), ερμηνεύει το 25,87% της διασποράς των δεδομένων. 2ος παραγοντικός άξονας e2: λ2=25,87% Αντίθεση Επεξήγηση 0 Οικονομία Ανάπτυξη Κοινωνία Εξωτερική πολιτική Σχήμα 3: Δεύτερος παραγοντικός άξονας e 2 της AFC Ο δεύτερος παραγοντικός άξονας συνιστά μια νέα σύνθετη μεταβλητή που εκφράζει το ενδιαφέρον των αρθρογράφων για την πορεία των εξωτερικών θεμάτων χωρίς να καταγράφεται γνώμη, όπως επίσης και για την καθημερινή ζωή με πεδίο αναφοράς την οικονομία και με έντονο το στοιχείο της αντίθεσης. Κατασκευή και ερμηνεία του τρίτου παραγοντικού άξονα e 3 της AFC Ο τρίτος παραγοντικός άξονας e 3 (βλέπε σχήμα 4), παρουσιάζει μικρότερο ποσοστό επί της συνολικής αδράνειας της τάξης του 17,78% και κυρίαρχη θεματολογική μεταβλητή είναι το Κράτος το οποίο απουσίαζε από τους δύο πρώτους άξονες. 3ος παραγοντικός άξονας e3: λ3=17,78% Υπόθεση Δέσμευση Αντίθεση Επεξήγηση 0 Εσωτερική πολιτική Κράτος Οικονομία Ανάπτυξη Σχήμα 4: Τρίτος παραγοντικός άξονας e 3 της AFC του πίνακα 3-125 -
Θα μπορούσε ο τρίτος άξονας να θεωρηθεί ότι εκφράζει μία νέα σύνθετη μεταβλητή η οποία αναφέρεται στα εσωτερικά ζητήματα που αφορούν τον πολίτη, δηλαδή στο κράτος, στην οικονομία και στην εσωτερική πολιτική, όπου εντάσσονται όπως είναι φυσικό όλα τα σημασιολογικά πραγματολογικά στοιχεία πλην της πληροφορίας. Ο τέταρτος παραγοντικός άξονας με πολύ μικρό ποσοστό αδράνειας μόλις 7% το μόνο που προσφέρει είναι η διάταξη των μεταβλητών της Εξωτερικής πολιτικής και του Κράτους οι οποίες βρίσκονται σε αντίθεση και που προέρχονται από τη διάσπαση της ομάδας Α της ταξινόμησης. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από την εφαρμογή των δύο μεθόδων, διαπιστώνουμε τα εξής: Το στοιχείο της Κρίσης έχει παρουσία σε όλες τις θεματολογικές μεταβλητές με εξαίρεση τη μεταβλητή της Κοινωνίας. Φαίνεται ότι οι αρθρογράφοι αποφεύγουν να διατυπώσουν κρίσεις ή προσωπικές απόψεις όταν πραγματεύονται κοινωνικά ζητήματα. Προτιμούν να τα παρουσιάσουν και να πληροφορήσουν την κοινή γνώμη με τα ζητήματα που αφορούν την Κοινωνία. Γενικώς όπου εμφανίζεται η Πληροφορία απουσιάζει η Κρίση. Στις θεματικές ενότητες που κυριαρχεί η Επεξήγηση, παρατηρούνται λίγα στοιχεία της Αντίθεσης και αντίστροφα. Η Υπόθεση και η Δέσμευση συνυπάρχουν στην Εσωτερική πολιτική, ενώ στις άλλες θεματικές ενότητες αντιπαρατίθενται. Στο Κράτος επιδρά πρωτίστως η Επεξήγηση και δευτερευόντως η Υπόθεση, ενώ η Αντίθεση έχει μικρή συμμετοχή. Η Εξωτερική πολιτική έχει σαν βασικό στοιχείο την Επεξήγηση και λιγότερο τη Δέσμευση. Παρατηρείται μία αντίθεση μεταξύ Κράτους και Εξωτερικής πολιτικής λόγω της επίδρασης των σημασιολογικών πραγματολογικών χαρακτηριστικών της Υπόθεσης και της Δέσμευσης. Συγκεκριμένα η Υπόθεση έχει, έστω και μικρή, σχέση με το Κράτος ενώ η Δέσμευση με την Εξωτερική πολιτική. Η Εσωτερική πολιτική χαρακτηρίζεται κυρίως από την Κρίση, συμβάλλουν όμως παράλληλα η Δέσμευση και η Υπόθεση. Στην Οικονομία Ανάπτυξη σημαντική συμβολή έχουν τα στοιχεία της Κρίσης και της Αντίθεσης. Στην Κοινωνία είναι έντονη η παρουσία της Πληροφορίας και της Δέσμευσης ενώ λείπει η Κρίση, όπως αναφέρθηκε και στην αρχή. Παρατηρούμε γενικώς ότι οι σημασιολογικές πραγματολογικές μεταβλητές συνδυάζονται με συγκεκριμένες θεματικές ενότητες και δημιουργούν ομοιογενείς ομάδες. Έτσι η Εσωτερική πολιτική συνδέεται με την Οικονομία Ανάπτυξη ενώ το Κράτος με την Εξωτερική πολιτική. Θα μπορούσαμε να διατυπώσουμε την - 126 -
εκτίμηση ότι στα ζητήματα που αφορούν το Κράτος και την Εξωτερική πολιτική οι αρθρογράφοι αποφεύγουν την κριτική και την έκφραση προσωπικής άποψης και προτιμούν να περιοριστούν στο να πληροφορήσουν το κοινό και να δώσουν κατευθύνσεις. Αντίθετα στα ζητήματα που σχετίζονται με την Εσωτερική πολιτική και την Οικονομία Ανάπτυξη εκφράζουν κρίσεις, απόψεις, υποθέσεις, αντιθέσεις με στόχο να επιβάλουν δεσμεύσεις στους αποδέκτες της γνώμης τους. Η Κρίση και η Πληροφορία αποτελούν σημαντικούς παράγοντες του δημοσιογραφικού λόγου ενώ τα υπόλοιπα πραγματολογικά χαρακτηριστικά λειτουργούν συμπληρωματικά. Η Πληροφορία έχει μία διακριτή και σαφή θέση. Δεν εμπλέκεται καθόλου με όλες τις άλλες μεταβλητές και χαρακτηρίζεται από τον απλό και σύντομο λόγο. Με βάση τα παραπάνω είναι φανερό ότι ο λόγος που χρησιμοποιούν οι αρθρογράφοι των εφημερίδων χαρακτηρίζεται από σύντομη πληροφόρηση και έντονη κριτική που τη συνοδεύουν τα στοιχεία της δέσμευσης και της αντίθεσης και από μία προσπάθεια σύμπτυξης του λόγου. Με την έρευνα που προηγήθηκε εκτιμούμε ότι οι δυνατότητες των συγκεκριμένων Πολυμεταβλητών Στατιστικών μεθόδων που χρησιμοποιήσαμε έχουν εφαρμογή στη διερεύνηση γλωσσικών δεδομένων και τεκμηριώνουν γλωσσικές αναλύσεις. ABSTRACT The present paper constitutes an application of the multidimensional statistical methods for the investigation of the interplay of the thematological references and the semanticpragmatological categories that appear in printed texts. We have used main newspaper articles as texts, because they present the following advantages: short texts, variety of themes, many authors. The statistical analysis of the texts took place at a level of sentences in order to be able to simultaneously record thematic units and semantic-pragmatological characteristics on the basis of the linguistic elements of the sentence. Due to the nature of the data (qualitative variables), we have applied the Factorial Analysis and Classification according to Ascending Hierarchy. From 121 main articles of 4 wide-circulation newspapers we chose as theme the state, national politics, international politics, economy-development and society and as semantic categories, information, commitment, hypothesis, antithesis and interpretation. The results of the statistical analysis with the corresponding comments confirm the correlation of the semantic and thematological variables. - 127 -
ΑΝΑΦΟΡΕΣ Benveniste E. (1974): «Sémiologie de la langue» Problèmes de Linguistique générale Τ2, Gallimard, Paris. Escofier Brigitte - Pagès Jerôme (1998): Analyses factorielles simples et multiples Dunod Paris. Καραπιστόλης Δ. (2001): Ανάλυση Δεδομένων και Έρευνα Αγοράς, Ανίκουλα, Θεσσαλονίκη. Lebart L.- Salem A. (1994): Statistique Textuelle Dunod Paris. Lyons J. (2002): Introduction to Theoretical Linguistics, Cambridge University Press, 1968, (μετάφραση Άννα Αναστασιάδη-Συμεωνίδη και άλλοι, Εισαγωγή στη Θεωρητική Γλωσσολογία, Μεταίχμιο, Αθήνα. Μπεχράκης Θ. (1999): Πολυδιάστατη Ανάλυση Δεδομένων Λιβάνη Αθήνα. Παπαδημητρίου Γ. (1994): Μέθοδοι Ανάλυσης Δεδομένων, Παν/μιακές Σημειώσεις Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. - 128 -