YOGA
YOGA Χαρίκλεια Βασιλείου Πρόλογος Πανίκος Παπαδόπουλος
Eκτύπωση Κ. Ν. Επισκόπου 7 Τ. 2310 203566 www.copycity.gr YOGA Χαρίκλεια Βασιλείου ISBN: 978-960-93-6764-6 2014 Χαρίκλεια Βασιλείου Θεσσαλονίκη: Δημητρίου Γούναρη 62-68, ΤΚ 54625 τηλ. 2310 212009, κιν. 6937999885 e-mail: harikleos@gmail.com Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιοδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης σύμφωνα με τις διατάξεις των νόμων 2121/1993 και 100/1975 χωρίς τη γραπτή άδεια του εκδότη
Η ευχαρίστηση και ο πόνος έχασαν την εξουσία που είχαν επάνω μου. Ελευθερώθηκα από την επιθυμία και τον φόβο. Είδα τον εαυτό μου πλήρη χωρίς την ανάγκη οποιουδήποτε πράγματος. Είδα πως μέσα στον ωκεανό της καθαρής επίγνωσης, πάνω στην επιφάνεια της οικουμενικής συνείδησης, τα αναρίθμητα κύματα του φαινομενικού κόσμου υψώνονταν και υ- ποχωρούσαν χωρίς αρχή και τέλος. Ως συνείδηση είναι όλα ο εαυτός μου. Ως συμβάντα είναι όλα δικά μου. Υπάρχει μια μυστηριώδης δύναμη που τα φροντίζει. Αυτή η δύναμη είναι η επίγνωση. Σρι Νισαργκαντάττα Μαχαράτζ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ -Πρόλογος σελ. 11 -Μερικά εισαγωγικά σχόλια σελ. 12 Κάτι σαν πρελούδιο: αφουγκράσου τις γνήσιες ανάγκες σου σελ. 14 -ΤΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΙΝΔΙΑ -Φιλοσοφικό σύστημα της Βεδάντα -Μη Δυϊστική Βεδάντα -Δυϊστική Βεδάντα -Φιλοσοφικό σύστημα της Πούρβα Μιμάμσα -Φιλοσοφικό σύστημα της Σαμκύα -Φιλοσοφικό σύστημα της Γιόγκα -Είδη της Γιόγκα -Ινδική φιλοσοφία: Η αποδέσμευση από την οδύνη, το σώμα ως κατοικία της οδύνης: Ποια είναι η ουσία σελ.17 σελ.17 σελ.18 σελ.19 σελ.19 σελ.20 σελ.21 σελ.22 σελ.25 -ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΠΑΤΑΝΖΑΛΙ: ΡΑΤΖΑ ΓΙΟΓΚΑ -Τα οκτώ βήματα σελ.31 -Σκληραγωγίες σελ.31 -Εμπόδιο στον έλεγχο του νου η θύελλα των σκέψεων και οι μήτρες που τις προκαλούν σελ.34 -Διάσπαση του νου και συγκέντρωση σελ.36 -Εμπόδιο στον έλεγχο του νου η αστάθειά του: (οι τρεις καταστάσεις) σελ.38 -Εμπόδιο η αστάθεια των συναισθημάτων σελ.40 -Εμπόδιο στον έλεγχο του νου οι λανθάνουσες επιθυμίες σελ.44 -Οι προσκολλήσεις του Εγώ και οι μήτρες των σκέψεων σελ.45 -Η λειτουργία της παρατήρησης και η απόσπαση σελ.49 -ΓΙΟΓΚΑ ΚΑΙ ΤΑΝΤΡΙΣΜΟΣ Για μία ασκητική αισθητική της έκστασης -Χάθα και Τάντρα -Ερωτισμός και Τάντρα σελ.55 σελ.56 σελ.57 9
-Παρατήρηση και Τάντρα σελ.58 -Παρουσία και Τάντρα σελ.60 -Η αλλαγή της θέασης του κόσμου σελ.61 -ΧΑΘΑ ΓΙΟΓΚΑ καταγωγή και η αποθέωση του σώματος -α. Αρχαία κείμενα: Το θεωρητικό υπόβαθρο -Χάθα και εξισορρόπηση των αντιθέτων -Πως διαταράσσεται η ενεργειακή ισορροπία -Πίνακας Αντιθέτων -Χάθα Γιόγκα: Ο έλεγχος της αναπνοής -β. Χάθα Γιόγκα και τεχνικές -β.1. Σατκάρμας -β.2. Ασάνες ορισμός -β.3. Χαρακτηριστικά των ασάνων -ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΩΝ ΑΣΑΝΩΝ Σημασία της σπονδυλικής στήλης, σκολίωση, δισκοκήλες -Θεραπευτικές ασάνες -Παραδείγματα θεραπευτικών ασάνων -Παραδείγματα δυναμικών ασάνων -Άλλες κατηγοριοποιήσεις των ασάνων -Οφέλη από την θεραπευτική Χάθα Γιόγκα -Άλλες ενεργειακές τεχνικές -ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΜΑΘΗΤΡΙΕΣ ΤΗΣ ΓΙΟΓΚΑ -ΠΑΡΑΘΕΣΗ ΚΑΙ ΟΜΑΔΟΠΟΙΗΣΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΩΝ ΑΣΑΝΩΝ -ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σελ.67 σελ.67 σελ.69 σελ.71 σελ.73 σελ.77 σελ.82 σελ.82 σελ.82 σελ.83 σελ.85 σελ.91 σελ.92 σελ.93 σελ.93 σελ.96 σελ.98 σελ.99 σελ.104 σελ.151 10
Πρόλογος Όταν θα έχουμε κατανοήσει ότι η ανοησία, η αδικία και το παράλογο στον κόσμο μέσα στον οποίο ζούμε πλεονάζουν και όταν τα προσωπικά μας αδιέξοδα μεγαλώσουν, η μόνη αλλά και οριστική θεραπεία μας είναι η Αυτογνωσία και η αναζήτηση της Αλήθειας. Στην διαδρομή αυτή που θα την χαρακτήριζα μαγευτική και ασύγκριτα ότι σημαντικότερο έχουμε να αναζητήσουμε στη ζωή μας, η Γιόγκα είναι μια πλήρης μέθοδος όπου συνδυάζει την Βιωματική Άσκηση με την Θεωρία, και καταλήγει τελικά βιωματική Κατανόηση και Εμπειρία. Η Χαρίκλεια Βασιλείου, φίλη από τα παλιά, υπηρετεί αυτό το μονοπάτι της Γιόγκα με αγάπη, πάθος και μαεστρία. Έχω αφουγκραστεί αρκετούς από τους μαθητές της, που από τις πρώτες συναντήσεις μιλούν για ξεμπλοκάρισμα, απελευθέρωση, θετική ενέργεια, εσωτερική γαλήνη, πληρότητα και γαλήνη στο νου. Πως θα μπορούσα να μην δηλώνω θαυμαστής του έργου που υπηρετεί η Χαρά! Εύχομαι το πόνημα αυτό που έρχεται να καλύψει το απαιτούμενο θεωρητικό υπόβαθρο της Γιόγκα να συμβάλει και αυτό με την σειρά του, στην προσπάθεια για ένα καλύτερο άνθρωπο, για ένα καλύτερο κόσμο. Πανίκος Παπαδόπουλος 11
Μερικά εισαγωγικά σχόλια Το βιβλίο αυτό απευθύνεται σε ασκούμενους στη Γιόγκα ώστε να αποκτήσουν μία σαφή εικόνα της φιλοσοφίας, της πρακτικής και των ωφελημάτων της. Είναι χρήσιμο επίσης στους υποψηφίους δασκάλους της Γιόγκα διότι παρέχει τις θεμελιώδεις αρχές και πρακτικές προκειμένου να εμβαθύνουν στο πνευματικό κομμάτι της. Στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου αναφέρω και περιγράφω σύντομα τις κύριες φιλοσοφικές σχολές της Ινδίας. Προσπάθησα να απλοποιήσω την Γιόγκικη φιλοσοφία με προσοχή και σεβασμό στα αρχαία κείμενα, δίχως να διολισθήσω σε παρερμηνείες και υποκειμενικές περιγραφές. Στην προσπάθειά μου αυτή συνηγόρησαν τα ίδια τα αρχαία κείμενα, μελέτες που εκπονήθηκαν από λάτρεις μυημένους της Ανατολικής βιοσοφίας και τα βιώματά μου που προέκυψαν από την Γιόγκα. Το ερώτημα που ανακύπτει είναι το εξής: Δύναται να βοηθήσει ένα τέτοιο πόνημα την καθημερινή μας ζήση; Δύναται να μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε τον πόνο, την οδύνη, την αγωνία στην καθημερινότητά μας; Σίγουρα οι απαντήσεις θα δοθούν με κάποια βεβαιότητα ύστερα από την εφαρμογή των πρακτικών - τεχνικών - ασκήσεων. Η προσωπική μου ευθύνη ολοένα μεγαλώνει όταν οι μαθήτριές μου μου «ψιθυρίζουν εμπιστευτικά» ότι βοηθήθηκαν από την Γιογκική πρακτική, καταλάγιασε το άγχος τους, έγιναν περισσότερο ψύχραιμες και στωϊκές απέναντι στα καθημερινά προβλήματα της ζωής. Χαίρομαι για την μικρή συμμετοχή μου στην ψυχική ισορροπία τους, επιπλέον δίνομαι με όρεξη στην δική μου προσπάθεια. Τι αξία θα είχε άραγε η φιλοσοφία αν δεν προκαλούσε την κατάλληλη ερώτηση (ποιός είμαι, τι είμαι), αλλά και την κατάλληλη απάντηση κάθε φορά μέσω του βιώματος, της ζήσης στην καθημερινότητά μας; Ας βουτήξουμε λοιπόν στην θάλασσα της ζωής με τα 12
εφόδια που μας παρέχει η Φιλοσοφία της Γιόγκα για να αναδυθούμε με μεγαλύτερο εσωτερικό πλούτο και δύναμη από τον βυθό της θάλασσας προς το φως. Το δεύτερο κεφάλαιο περιλαμβάνει το μοντέλο Πατάνζαλι καθώς και σημαντικά θέματα τα οποία αφορούν την εσωτερική άσκηση. Όπως η Παρατήρηση, η μη Προσκόλληση, και Σκληραγωγίες, τα εμπόδια για τον έλεγχο του νου (η συναισθηματική αστάθεια, η θύελλα των σκέψεων, οι επιθυμίες και η λανθάνουσες επιθυμίες) καθώς και τη σημασία τους για την πνευματική αφύπνιση. Τους τρεις νόμους που διέπουν τον νου και τη σημασία της ισορροπίας, προϋπόθεση για την εφαρμογή της άσκησης. Το τρίτο κεφάλαιο αφορά την σημασία της Τάντρα για την θεωρία και πρακτική της Γιόγκα. Τονίζεται ιδιαίτερα η έμφαση που προσδίδει η Τάντρα στην Παρουσία, στο να είσαι στο παρόν με εγρήγορση χαλαρά. Και η σημασία της για την πνευματική διεύρυνση. Για μία ασκητική της έκστασης. Το τέταρτο κεφάλαιο περιλαμβάνει την φιλοσοφία της Χάθα Γιόγκα και την προτεραιότητα που προσδίδει στην πνευματικοποίηση του σώματος. Το πέμπτο κεφάλαιο αφορά την θεραπευτική αξία των ασάνων για την σπονδυλική στήλη, την οσφυϊκή μοίρα, τις αρθρώσεις, την κατάθλιψη και το άγχος. Στο έκτο παραθέτω τις μαρτυρίες μαθητριών μου από την εμπειρία τους που προέκυψε από την αυτογενή χαλάρωση και την γιόγκικη πρακτική. Και τέλος περιγράφω κάποιες ομάδες ασάνων οι οποίες συμβάλλουν στην καλύτερη υγεία του φυσικού σώματος, στη μακροζωία, στην ενεργειακή ισορροπία, στην ψυχολογική ισορροπία και στην πνευματικοποίηση του υλοενεργειακού σώματος. 13
Κάτι σαν πρελούδιο: αφουγκράσου τις γνήσιες ανάγκες σου Πριν από χρόνια, στην πρώιμη εφηβεία μου, ψάχνοντας στην βιβλιοθήκη μας ανακάλυψα τυχαία ένα παράξενο βιβλίο. Το θυμάμαι σαν τώρα, αποχρώσεις του μπλε σε λευκό πλαίσιο, στο εξώφυλλο ένας άντρας λιπόσαρκος απροσδιορίστου ηλικίας στη στάση του λωτού και στο εσωτερικό του βιβλίου εικόνες οι οποίες απεικόνιζαν σωματικές ασκήσεις σε περίεργες στάσεις. Η πρώτη ερώτηση που ξύπνησε αίφνης στο νου μου ήταν η εξής: Προς τι οι κόμποι, το δέσιμο των ποδιών, οι ισορροπίες σε ανάστροφη στάση με τα χέρια τεντωμένα στη θέση των ποδιών; Όλες αυτές οι στάσεις μου θύμιζαν παράσταση σε τσίρκο όπου μένουμε εκστασιασμένοι απέναντι σ αυτό που χαρακτηρίζουμε ως ακατόρθωτο (η επίδειξη του ακατόρθωτου για τον κοινό άνθρωπο), με λίγα λόγια φαντάστηκα με τη παιδική μου αθωότητα ότι όλα αυτά τα κόλπα με το σώμα ήταν ένα είδος αυτοσκοπού, επιβεβαίωσης σωματικών ικανοτήτων και ότι δεν αποτελούσαν οριοθετημένες τεχνικές σαν εργαλεία για την πνευματική αναζήτηση. Μετά από την πρώιμη και οπτική επαφή μου με τις ασάνες (φαίνεται ότι γοητεύτηκα από το ανερμήνευτο του χαρακτήρα τους) υιοθέτησα σιγά σιγά το κάθισμα του λωτού, το βρήκα άκρως βολικό και αργότερα «επαναστατικό», κατάργησα το τραπέζι και έτρωγα στο πάτωμα, διάβαζα στο πάτωμα, έγραφα στο πάτωμα και ενίοτε στις παρέες μου καθόμουν προκλητικά σε κάθε είδους πάτωμα με τον ίδιο παγιωμένο τρόπο, ενώ απέσυρα σιγά σιγά τις προσδοκίες που είχα προς τον αστικό πολιτισμό της Δύσης (το κίνημα των χίπις είχε υιοθετήσει το ίδιο κάθισμα και το λάνσαρε με πρώτη ευκαιρία). Ο ελεύθερος έρωτας, η αντικομφορμιστική στάση στη ζωή, τα κοινόβια, το «βλέμμα της ανάστροφης στάσης», συνδυάστηκαν με στοιχεία πολιτισμικά από την Ανατολή 14
Κάτι σαν πρελούδιο και κυρίως από την Ινδία, μια καινούργια μόδα που πρότεινε τελετουργικά πρότυπα, συχνά παραμορφωμένα πολιτισμικά περιεχόμενα της Ινδικής φιλοσοφίας. Το κάθισμα του λωτού λοιπόν, αποτέλεσε στην πρώιμη εφηβεία μου στοιχείο «επανάστασης» και αναζήτησης της «ελευθερίας» ενάντια στον καθωσπρεπισμό, το προσωπείο, το «τρέντυ» ντύσιμο (που αποκάλυπτε το αυτάρεσκο πρόσωπο της γυναίκας, τα προσωπεία της, κοντολογίς τον ναρκισσισμό της). Πολύ αργότερα (εν τω μεταξύ συσσωρεύτηκαν βιώματα, θεωρητικές γνώσεις, εμπειρία), όταν μέσα από το βλέμμα μου του αναζητητή άρχισε να ξετυλίγεται πιο καθαρά κάποιο μονοπάτι, με είλκυσε διαίτερα το φιλοσοφικό ρεύμα «η Ανατολή συναντά τη Δύση», μουσικό, επιστημονικό, ψυχαναλυτικό, καλλιτεχνικό. Συγκινήθηκα εκ νέου και βούτηξα με πάθος σε αντίστοιχες μουσικές ακροάσεις και αναγνώσματα. Σήμερα επικρατούν διάφορες, στρεβλές και μη, απόψεις γύρω από την γιόγκα και την στάση του λωτού. Άλλοι την θέλουν θρησκεία και ψάχνουν οπαδούς της προκειμένου να τους αφορίσουν, άλλοι καθαρή γυμναστική και μόδα, άλλοι ως σύστημα σωματικής και ψυχικής θεραπείας (μέθοδο αυτογνωσίας), άλλοι ως αυτό το φιλοσοφικό σύστημα που αποκαλύπτεται στα παλιά ιερά κείμενα των ενορατικών γιόγκις και Rishis και που οδηγεί το ά- τομο στην ελευθερία. Επίσης όλα εκείνα τα περιεχόμενα που είχε προσδώσει κάποτε ένα τμήμα της εξεγερμένης νεολαίας την δεκαετία του εξήντα, στην εξέγερσή τους και το ιδεολογικό της υ- πόβαθρο, έχουν σβήσει ολοσχερώς καθώς όλα αυτά τα περιεχόμενα πέρασαν στο περιθώριο του «ιστορικού χρόνου» και μοιάζουν με παλιές κιτρινισμένες καρτ ποστάλ νοσταλγικών τοπίων που έχουν καταστραφεί σήμερα από το τσιμέντο. Άλλωστε κάθε μόδα έχει την απογείωση της και την καταβαράθρωσή της. Έτσι σήμερα μπορούμε να αναρωτηθούμε με ειλικρίνεια αν η γιόγκα αποτελεί φορέα μόδας. Αν πράγματι ισχύει αυτή η υπόθεση πως συνέβη και εδραιώθηκε στην συνείδηση του Δυτικού 15
YOGA Χαρίκλεια Βασιλείου ανθρώπου αλλά και ως θεσμός στον Δυτικό κόσμο; Τι είναι αυτό που έλκει τον Δυτικό άνθρωπο στην γιόγκα; Πράγματι τις τελευταίες δεκαετίες κατέκτησε την προτίμηση του Δυτικού κόσμου, κυρίως ως μέθοδος αυτογνωσίας που συμβάλλει στην ψυχοσωματική υγεία του σύγχρονου Μονοδιάστατου ανθρώπου. Μονοδιάστατου διότι η ψυχή του συρρικνώνεται ολοένα από την ταχύτητα, την μηχανική επανάληψη και το άγχος. Μονοδιάστατου διότι διεκπεραιώνει χωρίς να δημιουργεί, αντιδρά χωρίς να δρα. Η κυρίαρχη υλιστική ιδεολογία φωνάζει «τρέξε για να προλάβεις», «ενίσχυσε την ιδιωτικότητά σου», «έχε για να είσαι». Αντίθετα η φιλοσοφία της γιόγκα προτείνει μια στωική σταση ζωής στα πράγματα, ψύχραιμη, πνευματική, ψιθυρίζει: «Ανακάλυψε τον προσωπικό σου ρυθμό στα πράγματα, βρες το κέντρο σου, αναζήτησε την ουσία στον εσωτερικό σου κόσμο, κινήσου με επίγνωση, ζήσε στο παρόν, κινήσου με ελάχιστη προσπάθεια, γίνε αποτελεσματικός, αυτοπαρατήρησε, σκέψου θετικά, ανακάλυψε την ελευθερία μέσω της εαυτοπαρατήρησης. Ανακάλυψε την θεμελιώδη φύση σου, την μήτρα της σιωπής, σεβάσου τα ό- ριά σου, κινήσου με χάρη, αβίαστα, αφουγκράσου τις ανάγκες του σώματός σου, συντονίσου με την ζωτική σου ενέργεια, ελευθερώσου από τα δεσμά του νου. 16