1 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΕΝΟΤΗΤΑ: 2 ΚΕΙΜΕΝΟ: Θυσία για την πατρίδα. Λυσίας, Ἐπιτάφιος τοῖς Κορινθίων βοηθοῖς 79-81 1. ΛΥΣΙΑΣ: Ο Λυσίας ( περίπου 444-380/375 π.χ.) ήταν ρήτορας και λογογράφος. Το 430 π.χ. πήγε στους Θούριους, στην Κάτω Ιταλία, όπου διδάχθηκε τη ρητορική από τον Τεισία, τον γνωστό Συρακούσιο ρήτορα. Το 412 π.χ., επέστρεψε στην Αθήνα. Την περίοδο των τριάκοντα τυράννων ο αδελφός του Πολέμαρχος δολοφονήθηκε και ο Λυσίας κατέφυγε στα Μέγαρα ( λόγω των δημοκρατικών τους φρονημάτων). το 403 π.χ επέστρεψε στην Αθήνα και παρουσιάστηκε στο δικαστήριο ως κατήγορος του τύραννου Ερατοσθένη, του φονιά του αδελφού του, με τον περίφημο «Κατά Ερατοσθένους» λόγο του. Έγραψε 233 λόγους για ιδιωτικές και δημόσιες υποθέσεις, από τους οποίους σώζονται οι 34. Το έργο του: α) φωτίζει πλευρές του δημόσιου και ιδιωτικού βίου στην Αθήνα του 5 ου αι. π.χ. β) ξεχωρίζει για την επιδέξια χρήση της αττικής γλώσσας,τη σαφήνεια, τη συντομία, την ακρίβεια, την πειστικότητα και την περιεκτικότητα. 2. ΕΠΙΤΑΦΙΟΙ ΛΟΓΟΙ Οι επιτάφιοι είναι επικήδειοι λόγοι που εκφωνούνταν από επιφανή άνδρα και είχαν σκοπό να τιμήσουν τους νεκρούς του πολέμου. Ήταν αποκλειστικά αθηναϊκό φαινόμενο. Είχαν συγκεκριμένη μορφή, δομή και περιεχόμενο. Ο πιο γνωστός επιτάφιος λόγος είναι αυτός που εκφωνήθηκε από τον Περικλή για τους νεκρούς του πρώτου έτους του Πελοποννησιακού πολέμου ( 431 π.χ. ). 3. ΤΑΦΙΚΕΣ ΤΕΛΕΤΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΝΕΚΡΟΥΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ Η Αθήνα τιμούσε τους νεκρούς του πολέμου με: δημόσια ταφή και τελετές. Πιο συγκεκριμένα, στα πλαίσια των δημόσιων κηδειών: εκφωνούνταν επικήδειοι λόγοι Πάνω στο δημόσιο τάφο αναγείρονταν στήλες, όπου αναγράφονταν τα ονόματα των πεσόντων. H ετήσια τελετή προς τιμή των νεκρών του πολέμου ήταν μία δημόσια τελετή που χρηματοδοτούνταν από την πόλη. Μέρος της τελετής ήταν οι μουσικοί, οι αθλητικοί και οι ιππικοί αγώνες. 1 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Κουτρομάνου Δήμητρα, Φιλόλογος
2 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ 4. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ Επομένως ταιριάζει να θεωρούμε πάρα πολύ ευτυχισμένους αυτούς, οι οποίοι, αφού αγωνίστηκαν για τα πιο μεγάλα και τα πιο ωραία ( ιδανικά ), έτσι τελείωσαν τη ζωή τους, χωρίς να εμπιστευτούν τους εαυτούς τους στην τύχη ούτε να περιμένουν το φυσικό θάνατο, αλλά επιλέγοντας τον πιο ωραίο. Και γι αυτό βέβαια αγέραστη θα είναι η ανάμνησή τους και αξιοζήλευτες από όλους τους ανθρώπους οι τιμές τους αυτοί βέβαια, πενθούνται ως θνητοί λόγω της ( θνητής ) φύσης τους, υμνούνται όμως ως αθάνατοι λόγω της γενναιότητάς τους. Και γι αυτό βέβαια, θάβονται με δημόσια φροντίδα και καθιερώνονται προς τιμήν τους αγώνες δύναμης, σοφίας και πλούτου, με την ιδέα ότι είναι άξιοι να τιμούνται με τις ίδιες τιμές αυτοί που έχουν σκοτωθεί στον πόλεμο και οι αθάνατοι. Εγώ, λοιπόν, αυτούς και τους καλοτυχίζω για το θάνατό τους και τους ζηλεύω, και έχω τη γνώμη( νομίζω) ότι μόνο αυτοί από τους ανθρώπους άξιζαν περισσότερο να ζήσουν, οι οποίοι, ενώ είχαν σώματα θνητά, άφησαν πίσω τους αθάνατη μνήμη εξαιτίας της γενναιότητάς τους. 5. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ 1. Ποιους θεωρεί πραγματικά ευτυχισμένους ο ρήτορας και γιατί; 2. Ποιο είναι το αποτέλεσμα της γενναιότητας που επέδειξαν; 3. Τι είδους τιμές τους αποδίδουν οι συμπολίτες τους; 4. Για ποιους λόγους οι νεκροί πολεμιστές θεωρούνται άξιοι ιδιαίτερων τιμών; 5. Ποια είναι η προσωπική γνώμη του ρήτορα για τους νεκρούς ήρωες; 6. Ποια διαχρονικά μηνύματα υπάρχουν στο κείμενο; 7. Ποια σημεία του λόγου σας έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση και γιατί; 8. Ποια συναισθήματα νιώσατε διαβάζοντας το κείμενο; 9. Σήμερα αποδίδονται τιμές στους ήρωες και τι είδους;( να τις συγκρίνετε με αυτές που αναφέρονται στο κείμενο). 10.Να βρείτε τις αντιθέσεις που υπάρχουν στο κείμενο και να σχολιάσετε τη χρήση τους στο κείμενο. [εμπεριέχουν την επιχειρηματολογία του ρήτορα]. 11. Να εντοπίσετε τα επίθετα που χρησιμοποιούνται στο κείμενο (ποια είναι, σε ποιο βαθμό βρίσκονται, ποια επαναλαμβάνονται πολλές φορές). Σε τι εξυπηρετεί η χρήση τους; [χρήση πολλών επιθέτων, τριπλή επανάληψη του επιθέτου «αθάνατος», χρήση υπερθετικού: τονίζουν τη σημασία της θυσίας, αναδεικνύουν τα ιδανικά για τα οποία αγωνίστηκαν και προσδίδουν μεγαλοπρεπή τόνο στο λόγο]. 2 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Κουτρομάνου Δήμητρα, Φιλόλογος
3 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ 6. ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ 1. Πρέπει να θεωρούμε ευτυχισμένους όσους πολέμησαν και θυσιάστηκαν (σκοτώθηκαν) για την πατρίδα. Γιατί; Επειδή: αγωνίστηκαν για υψηλά ιδανικά ( για την πατρίδα). [ὑπέρ μεγίστων και καλλίστων κινδυνεύσαντες] επέλεξαν τον τρόπο που πέθαναν (στη μάχη και όχι από γηρατειά) [οὕτω τὸν βίον ἐτελεύτησαν, οὐκ ἐπιτρέψαντες περὶ αὑτῶν τῇ τύχῃ οὐδ' ἀναμείναντες τὸν αὐτόματον θάνατον, ἀλλ' ἐκλεξάμενοι τὸν κάλλιστον]. Απέκτησαν αιώνια δόξα ( αθανασία / υστεροφημία ) [ ἀγήρατοι αἱ μνῆμαι / ἀθάνατοι διά τήν ἀρετήν] ξεπερνώντας την ανθρώπινη ( θνητή) φύση τους και επιδεικνύοντας μεγάλη γενναιότητα. 2. Αποτέλεσμα της γενναιότητας που επέδειξαν ήταν να κερδίσουν: αιώνια δόξα ( αθανασία /υστεροφημία) [ ἀγήρατοι αἱ μνῆμαι] συναισθήματα θαυμασμού και αξιοζήλευτες τιμές από τους συμπολίτες τους [ ζηλωταί αἱ τιμαί, / μακαρίζω, / ζηλῶ ] 3. Οι τιμές που αποδίδονται στους νεκρούς ήρωες είναι: Θάβονται με δημόσια φροντίδα, με φροντίδα της πολιτείας.[ θάπτονται δημοσίᾳ ] Καθιερώνονται προς τιμή τους αγώνες. [καὶ ἀγῶνες τίθενται ἐπ' αὐτοῖς ῥώμης καὶ σοφίας καὶ πλούτου]. Εξομοιώνονται με τους αθάνατους ( και τιμώνται με τις ίδιες τιμές). [ ὑμνοῦνται δὲ ὡς ἀθάνατοι, / ταῖς αὐταῖς τιμαῖς καὶ τοὺς ἀθανάτους τιμᾶσθαι] [Οι τιμές αυτές τους αξίζουν γιατί με τη στάση τους γίνονται παράδειγμα ήθους και αρετής για τους υπόλοιπους. Η αναφορά του ρήτορα στις τιμές και τα συναισθήματα θαυμασμού που γεννά ο θάνατός τους υπερτονίζει τον αντίκτυπο που έχει η θυσία στους συμπολίτες τους]. 4. Η στάση του ρήτορα απέναντι στους νεκρούς ήρωες: Τους θεωρεί καλότυχους για το θάνατό τους [μακαρίζω τοῦ θανάτου ] τους ζηλεύει. [ζηλῶ] Είναι οι μόνοι που άξιζαν να ζουν. [μόνοις τούτοις ἀνθρώπων οἶμαι κρεῖττον εἶναι γενέσθαι] Γιατί; Επειδή λόγω της γενναιότητας που επέδειξαν, αν και θνητοί, κατέκτησαν την αθανασία. [ ἐπειδὴ θνητῶν σωμάτων ἔτυχον, ἀθάνατον μνήμην διὰ τὴν ἀρετὴν αὑτῶν κατέλιπον]. 3 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Κουτρομάνου Δήμητρα, Φιλόλογος
4 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ 7. ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ : Δημοσθένης, Ἐπιτάφιος 32-34 ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Καταρχάς αντί για το σύντομο χρόνο ( του βίου) αφήνουν στην αιωνιότητα αγέραστη δόξα μέσα στην οποία και τα παιδιά τους θα ανατραφούν δοξασμένα και οι γονείς τους θα γηροκομηθούν απολαμβάνοντας το γενικό θαυμασμό, έχοντας παρηγοριά στο πένθος τους τη δόξα αυτών. Ύστερα απρόσβλητοι σωματικά από αρρώστιες και αλώβητοι ψυχικά από λύπες, πράγματα τα οποία αντιμετωπίζουν σε διάφορες περιστάσεις οι ζωντανοί, με μεγαλοπρέπεια και πολύ ζήλο ( ευγενικό πόθο) απολαμβάνουν τις καθιερωμένες τιμές. Γιατί αυτοί που όλη η πατρίδα τους θάβει με δημόσια φροντίδα και μόνοι αυτοί απολαμβάνουν κοινούς επαίνους και (τους) αγαπούν όχι μόνο οι συγγενείς και οι συμπολίτες, αλλά ολόκληρη η Ελλάδα πρέπει να πούμε, και στο πένθος γι αυτούς έχει συμμετάσχει και το μεγαλύτερο μέρος της οικουμένης, πώς δεν πρέπει να θεωρούνται αυτοί ευτυχισμένοι; ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Σύμφωνα με το παραπάνω παράλληλο κείμενο, ποιο κέρδος αποκομίζουν οι πεσόντες στο πεδίο της μάχης; 2. Τόσο το παραπάνω απόσπασμα όσο και το κείμενο της Ενότητας ανήκουν σε επιτάφιους λόγους. Ποιες θεματικές και υφολογικές ομοιότητες εντοπίζετε ανάμεσα στα δύο αποσπάσματα; 8. ΑΣΚΗΣΕΙΣ Α. ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ / ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ 1. Να γράψετε πέντε ( 5 ) σύνθετες λέξεις της νέας ελληνικής ομόρριζες του αρχαίου ελληνικού ρήματος τυγχάνω. Να βρείτε και να καταγράψετε τη σημασία όσων δεν γνωρίζετε και στη συνέχεια να επιλέξτε τρεις από αυτές και να σχηματίστε μία πρόταση με την καθεμιά. (π.χ. αποτυγχάνω. / Μεγάλο ποσοστό μαθητών απέτυχε στις πανελλήνιες εξετάσεις.) 2. Να συμπληρώσετε τα κενά των παρακάτω φράσεων με λέξεις ομόρριζες του ρήματος τυγχάνω. Ήταν.. συγκυρία να βρεθούμε όλοι μαζί στην εξοχή. Η. του στις εισαγωγικές εξετάσεις γιορτάστηκε με μεγάλη δεξίωση. Τα γλυπτά του Παρθενώνα είναι από τα σημαντικότερα..του ελληνικού πολιτισμού. Ο πατέρας μου είναι ένας..επαγγελματίας. 3. κίνδυνος, εκτροπή, διαλογή, κατάθεση, τίμημα, γένος, εγκατάλειψη: Για καθένα από τα παραπάνω ουσιαστικά της νέας ελληνικής να γράψετε ένα συγγενή ετυμολογικά ρηματικό τύπο από το κείμενο της ενότητας 2. 4 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Κουτρομάνου Δήμητρα, Φιλόλογος
5 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Β. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ( παραθετικά επιθέτων και επιρρημάτων) 1.Να συμπληρώσετε τις παρακάτω φράσεις με τον κατάλληλο τύπο του επιθέτου που βρίσκεται στην παρένθεση. Ἡ παιδεία ἐστί πολλῶν κτημάτων..( τίμιος ). Ἀλκιβιάδης.ἦν Εὐβούλου (ἄφρων ). Οὐδείς ἦν Ἀριστείδου ( δίκαιος ). Ὦ παῖ γένοιτο πατρός (εὐτυχής ). 2.Να βρείτε τα επίθετα και επιρρήματα συγκριτικού και υπερθετικού βαθμού των παρακάτω φράσεων και να τα αναγνωρίσετε γραμματικά: Οὖτοι γἀρ ἄπαντες Λίβυες λέγονται πλουσιώτατοι καί κάλλιστοι. Καί ἡ χώρα αὕτη ἀρίστη καί παμφορωτάτη (=γονιμότατη), καί βοσκήματα παρ αὐτοῖς ἐστί καί μέγιστα καί πλεῖστα. Δεινόν ἡγοῦμαι τούς χείρους τῶν βελτιόνων ἄρχειν καί τούς ἀνοητοτέρους τοῖς φρονιμωτέροις προστάττειν. Βουλόμεθα εὐεργετεῖν μᾶλλον ἤ εὐεργετεῖσθαι. 3.Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα με τους υπόλοιπους βαθμούς των επιθέτων ( στην ίδια πτώση, αριθμό και γένος) και επιρρημάτων. ΘΕΤΙΚΟΣ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΣ ΥΠΕΡΘΕΤΙΚΟΣ τῆς σώφρονος δικαίως εὐσεβῶς ἁγιωτέραν ἀξιωτάτους πονηροτάτην μᾶλλον ἐλαχίστων 5 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Κουτρομάνου Δήμητρα, Φιλόλογος