Η πρόπολη στη Ρωσία: ποιότητα και χρήση στην παραδοσιακή και φαρμακευτική ιατρική N. Shikov, Διαπεριφερειακό Κέντρο Adaptogen Η πρόπολη χρησιμοποιείται ευρύτατα στη Ρωσία, τόσο στη λαϊκή, όσο και στην φαρμακευτική ιατρική. Η πρόπολη είναι μια κολλώδης μάζα, σε χρώμα σκούρο πράσινο ή λαδί-καφέ, με μια ευχάριστη σύνθετη μυρωδιά ρητίνης, μπουμπουκιών λεύκας, κεριού, μελιού και βανίλιας. Μπορεί να συναντήσει κανείς και πρόπολη που δεν μυρίζει καθόλου, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις έχει ένα ειδικό έντονο άρωμα βάλσαμων και αιθέριων ελαίων, ενώ η γεύση της είναι πικρή και καυτερή. Συνήθως η πρόπολη συλλέγεται στη Ρωσία τον Ιούλιο Αύγουστο. Η κοινωνία μπορεί να μεταφέρει στην κυψέλη, αν ο καιρός είναι ευνοϊκός, περίπου 150-200 γρ. πρόπολης, σε μια περίοδο. Οι γκρίζες ορεινές μέλισσες του Καυκάσου είναι οι καλύτερες συλλέκτριες πρόπολης. Σημαντικές ποσότητες πρόπολης συλλέγονται από τις μέλισσες της Κεντρικής Ρωσίας και μικρότερες από εκείνες της Άπω Ανατολής. Η χημική σύνθεση της πρόπολης δεν είναι ακόμα επαρκώς γνωστή. Σήμερα έχουν εντοπισθεί πάνω από 200 διαφορετικά στοιχεία στην πρόπολη. Επειδή η χημική σύνθεση του υγρού των μπουμπουκιών είναι διαφορετική, διαφορετική είναι και η σύνθεση της πρόπολης στην οποία ενσωματώνεται το υγρό αυτό. Η πρόπολη στη Ρωσία χωρίζεται σε πρόπολη σημύδας (65%), λεύκης (15%), σημύδας και λεύκης (15%) και μικτού τύπου (5%). Επειδή τα μελισσοκομεία βρίσκονται σε διαφορετικά μέρη, διαφέρει και η χημική σύνθεση της πρόπολης. Ανάλογα με την ποιότητα της πρόπολης διαφέρει και η φαρμακολογική της δράση. Π.χ., η πρόπολη που προέρχεται από τις νότιες στέπες της Ρωσίας περιέχει 3 έως 5 τάξεις φλαβονοειδών, ενώ εκείνη που προέρχεται από τις βόρειες περιοχές, 8 έως 12 τάξεις. Επίσης, η συγκέντρωση φλαβονοειδών είναι χαμηλότερη στην πρόπολη που προέρχεται από τις νότιες περιοχές σε σχέση με τις βόρειες. Οι διαφορές στη σύνθεση της πρόπολης δυσχεραίνουν τον προσδιορισμό της ποιότητας της. Για τον χαρακτηρισμό χρησιμοποιούνται στη Ρωσία το εθνικό πρότυπο και ο φαρμακευτικός κώδικας. Σύμφωνα με τα κείμενα αυτά, ελέγχονται στην πρόπολη η εμφάνιση, το χρώμα, η οσμή, η γεύση, η υφή, η ποσότητα κεριού, οι μηχανικές ακαθαρσίες, η συγκέντρωση φλαβονοειδών και άλλων φενολών, καθώς και η αντιβακτηριακή δράση. Οι απαιτήσεις του φαρμακευτικού κώδικα είναι πιο αυστηρές σε σχέση με το εθνικό πρότυπο. Η πρόπολη χρησιμοποιείται στη λαϊκή ιατρική από την αρχαιότητα ως αντιφλεγμονώδες, αντιβακτηριακό, αντιμυκητιασικό φάρμακο για την τριχόπτωση, την ψωρίαση, γαστροεντερικές λοιμώξεις, κλπ. Στη ρωσική λαϊκή ιατρική, η πρόπολη χρησιμοποιείται σε φυσική μορφή για στοματολογικά προβλήματα, ως αλκοολούχο βάμμα, αλοιφή, εκχύλισμα ελαίου. Η πρόπολη περιλήφθηκε στον φαρμακευτικό κώδικα της ΕΣΣΔ ως φαρμακευτική ουσία, το 1967. Σήμερα, ο κώδικας περιλαμβάνει 8 επίσημα φαρμακευτικά σκευάσματα και μία ομοιοπαθητική αλοιφή. Τα φαρμακευτικά σκευάσματα με βάση την πρόπολη κυκλοφορούν σήμερα ως διαλύματα, γαλάκτωμα (γάλα πρόπολης), δισκία (Propolin), ορθικά υπόθετα (Aproxid), αερολύματα για τοπική εξωτερική χρήση (Proposol, Propomizol) και αλοιφή για τοπική χρήση (Apropol, Propozeum).
ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ Ελευθέριος Αλυσσανδράκης Α. ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ Η μέλισσα είναι ένα έντομο που ανήκει στην τάξη των Υμενοπτέρων, στην οικογένεια Apidae. Υπάρχουν πολλά είδη ανά τον κόσμο, τα οποία ανήκουν στο γένος Apis. Στην Ελλάδα υπάρχει το είδος Apis mellifera L. Η χρησιμότητα της μέλισσας στον άνθρωπο είναι διττή. Εκτός από την εκμετάλλευση των διαφόρων προϊόντων που αυτή παράγει, η επικονίαση αποτελεί τη λιγότερο γνωστή συνεισφορά της μέλισσας στον άνθρωπο. Και, μάλιστα, το όφελος από την επικονίαση είναι πολλαπλάσιο του κέρδους από τα διάφορα μελισσοκομικά προϊόντα (υπολογίστηκε σε περισσότερο από 4 δις για την Ευρώπη το 1997). Η συμβολή της αυτή ολοένα γίνεται και σημαντικότερη γιατίτα λοιπά έντομα-επικονιαστές μειώνονται από τη χρήση φυτοφαρμάκων. Στην Ελλάδα υπάρχουν περίπου 1,3 εκ. κυψέλες, περισσότεροι από 25.000 μελισσοκόμοι, από τους οποίους μόνο το 6% ασχολείται αποκλειστικά με τη μελισσοκομία. Η πυκνότητα σε κυψέλες ανέρχεται σε περισσότερες από 10 κυψέλες/km 2. Παράγονται 10-14 χιλιάδες τόνοι μελιού ετησίως. Το 50-60% είναι μέλι πεύκου, το 10% ελάτου, 10-15% θυμαριού, 10% πορτοκαλιάς, 10-15% βαμβακιού και μικρότερες ποσότητες από άλλες πηγές (ευκάλυπτος, καστανιά, ερείκη κλπ.). Ο βιολογικός κύκλος του εντόμου ξεκινά με το αυγό, από το οποίο εκκολάπτεται η προνύμφη. Αυτή εν συνεχεία θα νυμφωθεί και τελικά θα εξέλθει από το κελί το τέλειο άτομο (Εικόνα 1). Για την πλήρη ανάπτυξη της βασίλισσας απαιτούνται 16 μέρες, 21 για την εργάτρια και 24 για τον κηφήνα. Μέσα σε μια κυψέλη βρίσκουμε μια βασίλισσα, εργάτριες μέλισσες και κηφήνες, υπάρχει δηλαδή πολυμορφισμός και συμβαίνουν 2 ειδών διαφοροποιήσεις, ως προς το φύλο (αρσενικά και θηλυκά άτομα) και ως προς την κάστα (βασίλισσα και εργάτριες μέλισσες) (Εικόνα 2). Το γονιμοποιημένο αυγό θα δώσει βασίλισσα ή εργάτρια μέλισσα, ενώ το αγονιμοποίητο κηφήνα. Εικόνα 1. Στάδια ανάπτυξης της μέλισσας από αυγό, σε προνύμφη και νύμφη. Εικόνα 2. Διαφοροποίηση φύλου και κάστας στη μέλισσα.
Η βασίλισσα έχει ως κύριο μέλημα να γεννά (κατά Μ.Ο. 800αυγό/ημέρα, μέχρι και 1500 την άνοιξη). Δεν τρέφεται μόνη της (την ταΐζουν οι εργάτριες) και είναι μεγαλύτερη σε μέγεθος από τις εργάτριες. Ζει μέχρι 4 χρόνια και, εκτός από την ωοτοκία, κρατάει σε συνοχή το μελίσσι με την έκκριση διαφόρων φερομονών. Οι εργάτριες κάνουν όλες τις δουλειές μέσα στην κυψέλη: περιποιούνται τη βασίλισσα, καθαρίζουν τα κελιά, φροντίζουν το γόνο, συλλέγουν νέκταρ-γύρη-πρόπολη, μεταφέρουν νερό, κτίζουν κηρήθρες, αερίζουν την κυψέλη, φρουρούν την είσοδο κλπ. Ζουν από 30 μέρες την άνοιξη μέχρι και 5-6 μήνες το χειμώνα. Οι κηφήνες έχουν μεγαλύτερο μέγεθος, δεν έχουν όμως κεντρί. Γονιμοποιούν τη βασίλισσα, διαδικασία μετά το πέρας της οποίας πεθαίνουν. Βοηθούν στον αερισμό της κυψέλης και δεν υπάρχουν στο μελίσσι όλο το χρόνο, παρά μόνο όταν αυτό ευημερεί. Φυσιολογικά ζουν περίπου 2 μήνες. Το σπίτι των μελισσών είναι η κυψέλη (εικόνα 3). Αποτελείται από κηρήθρες και κελιά, μέσα στα οποία οι μέλισσες ανατρέφουν το γόνο και αποθηκεύουν το μέλι και τη γύρη (εικόνα 4). Το μελίσσι πρέπει να το εξετάζουμε σαν ένα υπεροργανισμό, και όχι την κάθε μέλισσα ως άτομο. Ένα κανονικό μελίσσι μπορεί να φθάσει μέχρι και 40.000 μέλισσες. Η συμπεριφορά των εργατριών είναι γενετικώς προκαθορισμένη, όμως επηρεάζεται κάπως και από το περιβάλλον. Η επικοινωνία γίνεται με φερομόνες, αλλά και τους χορούς των μελισσών, με τους οποίους μια εργάτρια που βρήκε τροφή δείχνει την απόσταση και την κατεύθυνση στις υπόλοιπες για να τη βρουν. Εικόνα 3. Κυψέλη διώροφη και μελισσοκομικός εξοπλισμός. Εικόνα 4. Κηρήθρα με γόνο (κάτω μέρος) και μέλι (πάνω μέρος).
Ο πολλαπλασιασμός των μελισσιών γίνεται με φυσικό ή τεχνητό τρόπο. Μάλιστα, η διαδικασία παραγωγής βασιλικού πολτού αποτελεί μέρος της διαδικασίας τεχνητού πολλαπλασιασμού που λέγεται βασιλοτροφία. Τέλος, υπάρχει και η τεχνητή σπερματέγχυση, διαδικασία κατά την οποία οι βασίλισσες γονιμοποιούνται τεχνητά με σπέρμα από κηφήνες. Η διατροφή των ενήλικων μελισσών, αλλά και του γόνου, βασίζεται στο μέλι και τη γύρη. Συνήθως μαζεύουν περισσότερο από τις πραγματικές τους ανάγκες και αυτή την περίσσεια εκμεταλλεύεται ο μελισσοκόμος. Σε περιπτώσεις που υπάρχει έλλειψη τροφής, ο μελισσοκόμος ταΐζει τα μελίσσια με διάφορες τροφές για να τα ενισχύσει, ποτέ όμως κατά τη διάρκεια που οι μέλισσες συλλέγουν νέκταρ η μελιτώματα από τα φυτά. Β. ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ 1.ΜΕΛΙ. Το μέλι προέρχεται από το νέκταρ ή τις διάφορες μελιτώδεις εκκρίσεις εντόμων που συλλέγουν οι μέλισσες. Αρχικά, στον πρόλοβο των μελισσών (Εικόνα 5) γίνεται ένας πρώτος εμπλουτισμός με ένζυμα, σημαντικότερο των οποίων είναι η ιμβερτάση, η οποία θα διασπάσει τη σουκρόζη (που υπάρχει στο νέκταρ και τα μελιτώματα) σε γλυκόζη και φρουκτόζη (που κυριαρχούν στο μέλι). Η εργάτρια επιστρέφει στην κυψέλη και αφήνει το εμπλουτισμένο περιεχόμενο του προλόβου στο κελί. Μες στην κυψέλη γίνεται η ωρίμανση του μελιού, κατά την οποία η σουκρόζη διασπάται και η υγρασία μειώνεται από 70%, στο νέκταρ και τα μελιτώματα, σε 15-17% στο μέλι. Τα μέλια διαφοροποιούνται ως προς τη βοτανική (π.χ. μέλι θυμαριού, πεύκου, ευκαλύπτου κλπ.) και γεωγραφική προέλευση (π.χ. μέλι Βυτίνας, Ρόδου, Κρήτης κλπ.) ή την εποχή συλλογής (π.χ. πεύκο ανοιξιάτικο ή φθινοπωρινό). Η μέση σύσταση του μελιού φαίνεται στον πίνακα 1. Αποτελεί άριστη τροφή για τον άνθρωπο. Στη φαρμακευτική χρησιμοποιείται π.χ. για την παραγωγή αντιβηχικών σιροπιών. Έχει σημαντική αντιοξειδωτική δράση. Πίνακας 1. Μέση σύσταση του ελληνικού μελιού. Συστατικό Μέλι ανθέων Μέλι από μελιτώματα Μέση τιμή Διακύμανση Μέση τιμή Διακύμανση Υγρασία (%) 17,2 14,9-23,0 15,9 13,0-18,9 Φρουκτόζη (%) 38,52 28,0-46,1 28,35 22,2-33,9 Γλυκόζη (%) 31,98 23,4-39,2 22,5 13,4-31,9 Σουκρόζη (%) 3,29 0,0-7,0 3,68 0,01-12,0 Μαλτόζη (%) - - 6,24 0,5-11,2 PH 4,0 3,3-5,4 4,9 4,5-5,9 Αγωγιμότητα 0,64 0,15-2,06 1,33 1,01-1,69 (ms/cm) Τέφρα (%) 0,32 0,1-1,2 0,75 0,4-1,1 HMF (mg/kg) 5,1 0,0-11,9 2,4 0,0-8,2 Διαστάση (DU) 22,92 8,6-51,0 23,45 10,4-37,2 Προλίνη (mg/kg) 550 264-1205 452 290-673
2. ΚΕΡΙ. Το κερί παράγεται από εργάτριες ηλικίας 2-3 εβδομάδων στα 4 ζεύγη κηρογόνων αδένων που βρίσκονται στην κοιλιά τους. Βγαίνει σε μικρά λέπια (Εικόνα 6), ενώ για την παραγωγή 1Kg κεριού οι μέλισσες πρέπει να καταναλώσουν περίπου 8,5 Kg μέλι. Αν και αρχικά είναι λευκό, κιτρινίζει λόγω των καροτενοειδών της γύρης που αποθηκεύεται. Επίσης, μαυρίζει με την πάροδο του χρόνου από τα εκδύματα των προνυμφών τα οποία μένουν μέσα στα κελιά μετά την έξοδο του ενήλικου εντόμου. Οι χρήσεις του στη φαρμακοβιομηχανία είναι πολλές (π.χ. αλοιφές, επίχρισμα χαπιών κλπ.), ενώ χρησιμοποιείται πολύ και για την παραγωγή καλλυντικών, όπως κρέμες προσώπου και χεριών, λοσιόν, κραγιόν κλπ. Εικόνα 5. Πεπτικό σύστημα της μέλισσας. Εικόνα 6. Λέπια κεριού όπως τα παράγουν οι εργάτριες μέλισσες. 3. ΓΥΡΗ. Η γύρη (Εικόνα 7) προέρχεται από τα φυτά και χρησιμεύει για την εκτροφή του γόνου. Η μέλισσα τη μαζεύει στα καλαθάκια της γύρης, που βρίσκονται στο τρίτο ζεύγος ποδιών της (Εικόνα 8). Ο άνθρωπος τη συλλέγει με τις γυρεοπαγίδες, οι οποίες συνίστανται από ένα διάφραγμα που απομακρύνει τους σβώλους της γύρης από το καλαθάκι κατά την είσοδο της μέλισσας στην κυψέλη. Οι σβώλοι περνούν από τη σχάρα διαχωρισμού και καταλήγουν στο κουτί συλλογής. Κατά τη συσκευασία πρέπει να προσέχουμε τα δοχεία να μην είναι διαπερατά στο φως και να μην αφήνουν υγρασία. Διατηρείται στο ψυγείο (4 ο C) για 1 έτος. Εικόνα 7. Γύρη. Εικόνα 8. Καλαθάκι γύρης στο τρίτο ζεύγος ποδιών της μέλισσας.
Η σύστασή της φαίνεται στον πίνακα 2. Υπάρχει σημαντική διακύμανση λόγω της μεγάλης ποικιλίας φυτών από τα οποία προέρχεται. Μπορεί να αποτελέσει σημαντικό διατροφικό προϊόν για τον άνθρωπο, καθώς περιέχει σημαντικές ποσότητες πρωτεϊνών, βιταμινών, μετάλλων και ιχνοστοιχείων. Πίνακας 2. Μέση σύσταση της γύρης. Πρωτεΐνες 23,7% Θειαμίνη (Β 1 ) 9,4 μg/g Λιπίδια 4,8% Ριβοφλαβίνη (Β 2 ) 18,6 μg/g Υδατάνθρακες 27% Παντοθενικό οξύ 28 μg/g (Β 3 ) Τέφρα 3,1% Νιασίνη (Β 5 ) 157 μg/g Φωσφόρος 0,5% Πυριδοξίνη (Β 6 ) 9 μg/g Κάλιο 0,6% Φολικό οξύ 5,2 μg/g Ασβέστιο 0,2% Βιταμίνη C 350 μg/g Μαγνήσιο 0,2% Βιοτίνη (βιταμίνη 0,32 μg/g Η) Σίδηρος 140 μg/g Προβιταμίνη Α 95 μg/g Μαγγάνιο 100 μg/g Βιταμίνη Ε 14 μg/g Ψευδάργυρος 78 μg/g Χαλκός 14 μg/g Γενικά, η γύρη βοηθά μακροπρόθεσμα τον οργανισμό. Πρέπει να τρώγεται το πρωί, με άδειο στομάχι, και αρχικά σε μικρές ποσότητες (1 κουταλάκι του γλυκού ημερησίως). Έχει υπολογιστεί ότι 35g/ημέρα καλύπτουν τις ανάγκες του ανθρώπου σε πρωτεΐνη, αν και αυτή η ποσότητα θα προκαλούσε στομαχικές διαταραχές. Έχει αποδεδειγμένα θεραπευτική δράση κατά της χρόνιας προστατίτιδας, κάτι που πιθανώς οφείλεται στον ψευδάργυρος (Zn) που περιέχει. Από τα λοιπά συστατικά της, βιταμίνη Β μειώνει την πιθανότητα εγκεφαλικού επειδή αυξάνει την αντίσταση των τριχοειδών αγγείων του εγκεφάλου. Ακόμα, το αμινοξύ κυστίνη βοηθά στην τριχοφυΐα και τη διατήρηση του φυσικού χρώματος των μαλλιών. 4. ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ ΠΟΛΤΟΣ. Παράγεται από τους υποφαρυγγικούς αδένες των νεαρών εργατριών και προορίζεται για τη διατροφή των προνυμφών και της βασίλισσας. Οι συσκευασίες πρέπει να μην αφήνουν το φως να περάσει, ενώ πρέπει να μειώνεται στο ελάχιστο η επαφή του με το οξυγόνο επειδή μαυρίζει. Διατηρείται στους 2-4 ο C για 8 περίπου μήνες και στους -18 ο C για 15 μήνες. Ο καλύτερος τρόπος διατήρησή του είναι η λυοφυλίωση. Αποτελεί μια τροφή με ποικίλες ιδιότητες, οι οποίες οφείλονται κατά πολύ στα ακόρεστα λιπαρά οξέα που περιέχει (πίνακας 3). Είναι αξιοσημείωτο ότι το γενετικό υλικό της βασίλισσας είναι ίδιο με αυτό της εργάτριας μέλισσας. Η διαφοροποίηση οφείλεται στη διατροφή των προνυμφών, μιας και αυτές που θα γίνουν βασίλισσες τρέφονται αποκλειστικά και με μεγαλύτερη ποσότητα βασιλικού πολτού σε σχέση με αυτές που θα γίνουν εργάτριες. Σημαντικό συστατικό του βασιλικού πολτού είναι το 10-υδροξυ-2-δεκενοϊκό οξύ, ουσία με ισχυρή αντιμικροβιακή δράση.
Πίνακας 3. Μέση σύσταση του βασιλικού πολτού. Υγρασία 67% Κάλιο 5500 μg/g Πρωτεΐνες 12,5% Μαγνήσιο 700 μg/g Συνολικά λιπαρά 5% Νάτριο 600 μg/g οξέα Συνολικά 11% Ασβέστιο 300 μg/g σάκχαρα Τέφρα 1% Ψευδάργυρος 80 μg/g Λοιπά 3,5% Σίδηρος 30 μg/g απροσδιόριστα Ο βασιλικός πολτός μπορεί να αποτελέσει σημαντικό διατροφικό βοήθημα για τον ανθρώπινο οργανισμό. Κατά τη διατροφή του πρέπει να προσέχουμε να μην τρώμε μεγάλες ποσότητες (περίπου 1 γρ./ημέρα), καθώς επίσης και να κάνουμε παύσεις για 1-2 μήνες. Εκτός από νωπός, διατίθεται σε κάψουλες και υγρή μορφή. Από τον βασιλικό πολτό φτιάχνονται αλοιφές και καλλυντικά λόγω της αντιμικροβιακής του δράσης. Επίσης, προκαλεί μικρή αγγειοδιαστολή. 5. ΠΡΟΠΟΛΗ. Η πρόπολη αποτελείται κυρίως από ρητίνες και τερπενοειδή κόμμεα που μαζεύουν οι μέλισσες από οφθαλμούς δέντρων και πληγές και η ποιότητά του είναι ανάλογη της περιεκτικότητας του σε αυτές τις ουσίες. Μεταφέρεται στα καλαθάκια της γύρης. Αποτελείται κατά 55% από ρητίνες και κόμμεα, κατά 30% από κερί, 10% αιθέρια έλαια και 5% γύρη. Περιέχει σημαντική ποσότητα φλαβονοειδών, ουσίες με ισχυρή αντιοξειδωτική δράση. Επίσης, έχει πολύ σημαντική αντιμικροβιακή δράση, γι' αυτό οι μέλισσες τη χρησιμοποιούν για να αποστειρώσουν τα κελιά στα οποία θα γεννήσει η βασίλισσα και να ταριχεύσουν μεγάλα ζώα που δε μπορούν να τα βγάλουν έξω αφού τα σκοτώσουν. Επίσης, με την πρόπολη κλείνουν χαραμάδες και ανοίγματα εντός της κυψέλης. Στη φαρμακευτική χρησιμοποιείται για απολύμανση της στοματικής κοιλότητας, κρυολογήματα, δερματοπάθειες, παθήσεις του αναπνευστικού κλπ. Επίσης, με βάση την πρόπολη φτιάχνονται διάφορα καλλυντικά, όπως κρέμες προσώπου, σαπούνια, σαμπουάν κλπ. 6. ΔΗΛΗΤΗΡΙΟ. Παράγεται από τον αδένα του δηλητηρίου της μέλισσας και αποθηκεύεται στο σάκο δηλητηρίου (Εικόνα 9). Η ποσότητα που έχει κάθε μέλισσα αυξάνει μέχρι την ηλικία των 12 ημερών, οπότε και φτάνει τα 0,3mg. Περιέχει ποικίλες ποσότητες διαφόρων ενζύμων, με σημαντικότερο τη μελιτίνη, η οποία ελευθερώνει την ισταμίνη από τα μαστικά κύτταρα των ζωικών ιστών. Εικόνα 9. Κεντρί και σάκος δηλητηρίου της εργάτριας μέλισσας. Έχει αποδεδειγμένα αποτελεσματική δράση κατά της ρευματοειδούς αρθρίτιδας, ενώ χρησιμοποιείται και για την αποευαισθητοποίηση αλλεργικών ατόμων.
Η μέλισσα τα προϊόντά της ο Άνθρωπος ΝΙΚΟΣ ΚΟΝΤΟΛΑΙΜΟΣ Ο Δημόκριτος ερωτηθείς πως δύνανται να διατηρηθώσιν οι άνθρωποι άνοσοι και μακρόβιοι απεκρίναντο: «Ει τα μεν έξωθεν ελαίω του σώματος τα δε ένδοθεν μέλιτι χρίσοιντο» Φροντίστε τον Οργανισμό σας με Μέλι, Γύρη, Πρόπολη, Βασιλικό Πολτό, Κερί και Δηλητήριο των Μελισσών Εισαγωγή στη μελισσοθεραπεία Παρελθόν Παρόν και Μέλλον Βρισκόμαστε στην Ηώκαινο Γεωλική Περίοδο. Μία ρητινώδης ουσία που με την πάροδο του χρόνου έχει μετατραπεί σε κεχριμπαρένιο απολίθωμα, περικλείει στο εσωτερικό της και έτσι διατηρεί στο χρόνο, έναν οργανισμό, ένα έντομο που: - Η ύπαρξη και λειτουργία του είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη διαιώνιση της ουσίας αυτής μέσω του φυτού που την παράγει και - Η ουσία αυτή, προς αναζήτηση και συλλογή της οποίας ευρίσκετο, αποτελεί απαραίτητο στοιχείο του βιολογικού κύκλου του εντόμου. Πενήντα εκατομμύρια χρόνια μετά την περίοδο εκείνη, έχουμε τις πρώτες ενδείξεις για την ύπαρξη ενός άλλου οργανισμού, όμοιου με τον άνθρωπο. Η ανόργανη ύλη στον πλανήτη μας, συνεργαζόμενη με τη μοναδική ενεργειακή πηγή του πλανητικού μας συστήματος (τον Ήλιο), δημιουργεί το ζωικό βασίλειο, μέρος του οποίου και εμείς αποτελούμε. Η δημιουργία όμως αυτή, περνάει υποχρεωτικά μέσα από κάποιους άλλους οργανισμούς που ονομάστηκαν «φυτά». Χωρίς αυτά δεν μπορούμε να υπάρξουμε, ως ζωικοί οργανισμοί. Το σώμα μας, όλα τα όργανά του, είναι κατασκευασμένα και λειτουργούν, με ουσίες των οποίων η πρώτη ύλη προέρχεται από τα φυτά. Τα περισσότερα από τα φυτά χρειάζονται έναν φορέα, εξειδικευμένο στη γονιμοποίησή τους, απαραίτητη λειτουργία για τη διαιώνισή τους στο χρόνο. Χωρίς το φορέα αυτό δεν μπορούν να υπάρξουν. Η μέλισσα, το μελίσσι, είναι ο μοναδικός ζωικός οργανισμός στον πλανήτη μας, του οποίου η ύπαρξη και λειτουργία έχει ως αποκλειστικό σκοπό τη γονιμοποίηση πολλών φυτών και έτσι τη διαιώνισή τους. Ταυτόχρονα όμως όλες τις ουσίες, απαραίτητες για τη διατροφή του και έτσι για τη ζωή και λειτουργία του ως επικονιαστής, για όλο του το βιολογικό κύκλο, του της προσφέρει το ίδιο το φυτό που από το έντομο αυτό ταυτόχρονα ευεργετείται. Βασικά όλες οι ουσίες αυτές περιέχονται στο Νέκταρ ( μέλι), στη Γύρη και στην Πρόπολη, που τα εντομόφιλα φυτά παράγουν, και οι μέλισσες συλλέγουν, από αυτά, για να ικανοποιήσουν τις διατροφικές τους ανάγκες.
Ο Βασιλικός πολτός, το κερί και το δηλητήριο είναι ουσίες που οι μέλισσες παράγουν μεταποιώντας, μέσω διαφόρων οργάνων τους, τη γύρη και το μέλι. Ιατρική είναι η Επιστήμη, που ασχολείται κυρίως με τη διάγνωση και τρόπους θεραπείας των διαφόρων ασθενειών του ανθρώπου. Τα διάφορα φάρμακα που χρησιμοποιούμε αποτελούν έναν τρόπο, ένα μέσο θεραπείας πολλών ασθενειών. Ο Ιπποκράτης γνωστός σε όλους μας για την προσφορά του στην Ιατρική, μετά από πολυετή έρευνα, διαπίστωσε και συμβούλευε ότι τα φάρμακα που θα χρησιμοποιούμε για τη θεραπεία των ασθενειών, πρέπει να προέρχονται από το φυτικό βασίλειο αλλά και τον ανόργανο κόσμο, εφόσον αυτό αποτελεί τη βάση δημιουργίας και ύπαρξης του ζωικού βασιλείου. Σήμερα πολύ καλά γνωρίζουμε ότι τα φυτά, το φυτικό βασίλειο αποτελούν το σκαλοπάτι μέσω του οποίου γίνεται το πέρασμα, από την ανόργανη υλική φύση στο ζωικό βασίλειο. Τα προϊόντα της μέλισσας, όλα ανεξαιρέτως, έχουν όχι μόνον όλες τις ιδιότητες των φυτών από τα οποία προέρχονται, αλλά και πολύ περισσότερες και σε μεγαλύτερο βαθμό. Αυτό συμβαίνει διότι τα προϊόντα αυτά τα επεξεργάζεται, μεταποιεί και παράγει ένας ζωικός οργανισμός, ο οποίος τα χρειάζεται για την ίδια την ύπαρξή του. «Η Μέλισσα». Αναμφισβήτητα λοιπόν, όλα τα προϊόντα της μέλισσας έχουν ευεργετικές ιδιότητες στον ανθρώπινο οργανισμό, όπως τα αντίστοιχα φυτά από τα οποία προέρχονται. Έχουν όμως και θεραπευτικές ιδιότητες σε πολλές ασθένειες του ανθρώπου. Τις ευεργετικές και ιδιαίτερα θεραπευτικές ιδιότητες των μελισσοκομικών προϊόντων τις γνώριζαν από τα πολύ παλιά χρόνια. Και όχι μόνο τις γνώριζαν, αλλά λόγω της μεγάλης ωφέλειας που είχαν από τη χρησιμοποίηση των προϊόντων αυτών, τους απέδιδαν ιδιαίτερες τιμές, προσφέροντάς τα μάλιστα στους θεούς για να τους ευχαριστήσουν. Πάσι Θεοίς Μέλι ΑΜΦΟΡΕΥΣ 1 (Προσφέρεται σε όλους τους θεούς μέλι: ένας αμφορέας) Αναφέρεται στην πινακίδα της Κνωσού Δεν ήταν τυχαίο ότι στην αρχαία Αίγυπτο χρησιμοποιούσαν το μέλι ως θεραπευτικό στα τραύματα και τις πληγές, που σύντομα θεράπευε. Γνώριζαν επίσης πολύ καλά ότι το μέλι έχει ευεργετικές ιδιότητες σε διάφορες ασθένειες του πεπτικού σωλήνα, των νεφρών, των ματιών και της επιδερμίδας. Στα ιατρικά συγγράμματα των Ασσυρίων της Μεσσοποταμίας, αναφέρεται το μέλι ως φάρμακο για την τόνωση του κυκλοφορικού, για τις προσβολές των ματιών και των αυτιών από μικρόβια, καθώς και στη γυναικολογία. Στην Αρχαία Ελλάδα όχι μόνο το μέλι, αλλά και η πρόπολη καθώς και το δηλητήριο της μέλισσας ήταν γνωστά για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες. Ο Ιπποκράτης συνιστά το μέλι για τη θεραπεία πολλών ασθενειών και ως μέσον μακροζωίας στη διατροφή. Επίσης χρησιμοποιούσε το δηλητήριο των μελισσών και το ονόμαζε ΑΡΧΑΝΟΥΜ. Ο Αριστοτέλης στην «ιστορία των ζώων» προσδιορίζει τόσο το μέλι, κυρίως το ανοιχτόχρωμο, όσο και την πρόπολη ως μέσα θεραπείας πολλών ασθενειών. Ο Όμηρος 2.900 χρόνια π.χ. αναφέρεται στο μέλι και τις θεραπευτικές του ιδιότητες.
Ο Πυθαγόρας, ο Δημόκριτος, ο Ανακρέων ο ιατρός φιλόσοφος Γαληνός, ο Δυόσκουρος και άλλοι αρχαίοι Έλληνες αναφέρονται στο μέλι και το συνιστούν ως ένα μέσον θεραπευτικό με πολλαπλές ιδιότητες. Τη Ρωμαϊκή περίοδο ο διάσημος γιατρός Κορνήλιος αναγνώριζε και συνιστούσε το μέλι ως την ουσία που «γιάτρευε Σίγουρα, Γρήγορα και Ευχάριστα». Στο Ισλάμ και συγκεκριμένα στο Κοράνι είναι γραμμένο: «Τρώγε, παιδί μου, μέλι, διότι το μέλι, δεν είναι μόνο μία εύγεστη και υγιεινή τροφή, είναι ένα φάρμακο για πολλές ασθένειες». Στις Ινδίες το μέλι καταλαμβάνει εξέχουσα θέση στο πιο αρχαίο βιβλίο «Το Βιβλίο της ζωής» της Ινδικής Ιατρικής. Ο διάσημος Χειρουργός SUSRUTA XIV αιώνας π.χ. διακρίνει οκτώ διαφορετικά είδη μελιού, προερχόμενα από αντίστοιχα φυτά, και αποδίδει σε κάθε ένα από αυτά ειδικές, διαφορετικές θεραπευτικές ιδιότητες. Στην Κίνα, στην Αφρική, στη Ρωσία, στη Γαλλία και σε πληθώρα άλλων χωρών και περιοχών της αρχαιότητας, το μέλι, το δηλητήριο και η πρόπολη, κατείχαν ιδιαίτερη θέση, στον κατάλογο των θεραπευτικών ουσιών, για τη θεραπεία διαφόρων ασθενειών. Από εμπύρετες καταστάσεις, προσβολές του αναπνευστικού, πεπτικού, ουροποιητικού συστήματος, μέχρι δηλητηριάσεις από δαγκώματα φιδιών. Πολεμιστές της Αρχαιότητας έφεραν μαζί τους μέλι και πρόπολη για τη θεραπεία κυρίως των πληγών τους από βέλη ή άλλες αιτίες. Μέρα με τη μέρα ο χρόνος κύλησε, μας έφτασε σε μία εποχή «Το Σήμερα». Το κουβάρι των διαφόρων εξελίξεων και γεγονότων έχει αρκετά μεγαλώσει. Δύο καταστάσεις πρέπει να επισημάνουμε αυτή την περίοδο. - Η μέλισσα εξακολουθεί να πετάει, να τσιμπάει με τον ίδιο τρόπο όπως, ΕΥΤΥΧΩΣ, εκατομμύρια χρόνια πριν. Εξακολουθεί να παράγει τα ίδια ακριβώς προϊόντα. - Ο άνθρωπος όμως, εκτός των άλλων «Επιτευγμάτων του», έχει εμπλουτίσει πάρα πολύ τις τεχνολογικές του ικανότητες, και έτσι τις γνώσεις του, γύρω από τη σύνθεση και ιδιότητες όλων των προϊόντων της μέλισσας. Μπόρεσε ακόμα να φέρει στην επιφάνεια, μελετήσει και χρησιμοποιήσει δύο ακόμα προϊόντα, που παλαιότερα ήταν άγνωστα. Τη γύρη και τον Βασιλικό πολτό. Οι γνώσεις μας όμως ακόμα και σήμερα, σχετικά με την πλήρη σύνθεση και τις ιδιότητες όλων των μελισσοκομικών προϊόντων, είναι ακόμη ατελείς. Εργαστηριακές και κλινικές έρευνες και εφαρμογές, αποδεικνύουν και επιβεβαιώνουν, ότι τα προϊόντα αυτά, εκτός της διατροφικής και θρεπτικής αξίας τους, έχουν και πολλές θεραπευτικές για τον ανθρώπινο οργανισμό, ιδιότητες. Όλο και περισσότερο χρησιμοποιούνται σήμερα στη θεραπεία διαφόρων ασθενειών. Όλο και περισσότερα άτομα ζητούν μελισσοκομικά προϊόντα. Όλο και περισσότεροι επιστήμονες ασχολούνται με τα προϊόντα αυτά, κυρίως για τις ιδιότητές τους. Έτσι μια νέα επιστήμη γεννήθηκε «Η Μελισσοθεραπεία». Το 1858 ο WOLF, Γερμανός ομοιοπαθητικός στο Βερολίνο δημοσίευσε ένα βιβλίο για τις θεραπευτικές ιδιότητες των μελισσοκομικών προϊόντων. Στον πρόλογο του βιβλίου αυτού γράφει: Στα 40 χρόνια εμπειρίας μου στο εν λόγω αντικείμενο, ανακάλυψα ότι «η μέλισσα είναι ο καλλίτερος μικρός φίλος του ανθρώπου στον κόσμο. Τον βοηθάει να θεραπεύσει πολλές ασθένειες τόσο εσωτερικές όσο και εξωτερικές».
Η μελισσοθεραπεία ως σύγχρονη επιστήμη γεννήθηκε περίπου το 1880 από τον Δρ. Philip Terc από το Marburg στην Αυστρία. Στα 25 χρόνια απιθεραπείας (μελισσοθεραπείας), εφάρμοσε 13.900 τσιμπήματα μελισσών σε 500 ασθενείς, μαζί με τους ιατρούς συνεργάτες του. Με την κυκλοφορία του δηλητηρίου της μέλισσας σε ενέσιμη μορφή (Kretschy, 1928) πάρα πολλά νοσοκομεία και κλινικές σε όλη την Ευρώπη, Αμερική, Ρωσία και Ασία έκαναν χρήση της ουσίας αυτής με θετικά αποτελέσματα στους ασθενείς της εποχής εκείνης. Πάρα πολύ μεγάλος ο κατάλογος των εφαρμογών και αποτελεσμάτων από τη χρήση του δηλητηρίου της μέλισσας για τη θεραπεία διαφόρων ασθενειών, σε όλο σχεδόν τον κόσμο. Ένα πρωτοποριακό σύγγραμμα της δεκαετίας του 1940, μοναδικό στο αντικείμενο, βιβλίο μεγάλης αξίας μέχρι και σήμερα είναι το βιβλίο του ιατρού Δρ. Bodog F. Beck από τη Βουδαπέστη της Ουγγαρίας. Σήμερα βρισκόμαστε ακόμη στην αρχή αυτού του χώρου, της επιστήμης της μελισσοθεραπείας. Λόγω της σπουδαιότητας του αντικειμένου, πάρα πολλές έρευνες γίνονται όχι μόνο για τις ιδιότητες του δηλητηρίου των μελισσών, αλλά και για τα άλλα προϊόντα της μέλισσας, με πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Το μέλι, και μάλιστα ανάλογα τη φυσική του προέλευση, παρουσιάζει ευεργετικές ιδιότητες σε διάφορες ασθένειες. Αντιαναιμικό, αντιπυρετικό, βακτηριογόνο και γενικά μικροβιοκτόνο για συγκεκριμένους μικροοργανισμούς. Αντισηπτικό, κατά των ιώσεων, καρδιοπροφυλακτικό, καθαρτικό του αίματος, προστατευτικό της εγκυμοσύνης, θεραπευτικό του γαστροεντερικού συστήματος από διάφορες προσβολές όπως και του αναπνευστικού συστήματος και πολλές άλλες ιδιότητες. Πολύ ενθαρρυντικά είναι επίσης τα αποτελέσματα από την έρευνα και εφαρμογή στη χρήση της γύρης, της πρόπολης, του βασιλικού πολτού και του κεριού, σε διάφορους ασθενείς. Αν και βρισκόμαστε ακόμη στην αρχή έχει κλινικά διαπιστωθεί ότι η γύρη και μάλιστα γύρη διαφορετικής φυτικής προέλευσης έχει ευεργετικές και ιδιαίτερα θεραπευτικές ιδιότητες, στην υπερτροφία του προστάτη, στα έλκη του δωδεκαδακτύλου, χρόνιες ηπατίτιδες, νευροφυτικές καταστάσεις, σε ανωμαλίες του κυκλοφορικού και άλλες. Η πρόπολη ή παρασκευάσματα από αυτήν παρουσιάζουν διάφορες θεραπευτικές ιδιότητες. Εν συντομία αναφέρονται: ιδιότητες αντιοξειδωτικές, κατά της υπερλιπιδεμίας, μικροβιοκτόνες, κατά διαφόρων μορφών του Έρπη, απολυμαντικές της στοματικής κοιλότητας ή άλλων μερών του σώματος, μυκητοκτόνες ιδιότητες και πολλές άλλες. Ο βασιλικός πολτός αν και ακόμα άγνωστος στο μεγαλύτερο μέρος του, παρουσιάζει ιδιότητες θεραπευτικές και χρησιμοποιείται με επιτυχία στη γεροντολογία, στο καρδιοαγγειακό σύστημα, σε σεξουαλική εξασθένιση, κατά των ρυτίδων, κατά του έλκους του δωδεκαδακτύλου, για τη διανοητική εξασθένιση, ψυχολογικές καταστάσεις και διάφορες άλλες. Πολλές εφαρμογές παρουσιάζει επίσης και το κερί των μελισσών. Ένα μεγάλο μειονέκτημα, όλων των προϊόντων της μέλισσας, είναι η μεγάλη ευπάθειά τους σε εξωγενείς παράγοντες όπως το φως, το οξυγόνο, η θερμοκρασία, η υγρασία, τα μικρόβια κλπ. Πρέπει λοιπόν να διατίθενται στους καταναλωτές και χρήστες με όσο το δυνατόν αναλλοίωτα όλα τα φυσικά, χημικά, οργανοληπτικά και παλλινολογικά τους χαρακτηριστικά. Πρέπει να διατίθενται στην αγορά απαραίτητα με ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ.
Η από το 1966 μέχρι και σήμερα εμπειρία μου στην παραγωγή αλλά κυρίως εξειδικευμένη διάθεση όλων των προϊόντων της μέλισσας, αλλά κυρίως η στενή συνεργασία μου με τις μέλισσες με έχει πείσει και αποδεικνύεται με τη σημερινή ημερίδα ότι το μέλλον της Μελισσοθεραπείας θα είναι πάρα πολύ πλούσιο, σε αποτελέσματα ευεργετικά για τον άνθρωπο, συνεχιζομένης φυσικά της έρευνας και κλινικής εφαρμογής. Δύο θέματα πρέπει ακόμη να αναφερθούν. - Όλοι μας καταναλώνουμε διάφορες ποσότητες όλων σχεδόν των μελισσοκομικών προϊόντων. Γνωρίζουμε όμως γιατί τα καταναλώνουμε; Γνωρίζουμε γιατί το μέλι είναι και γλυκό; Απλώς, ο δημιουργός σκέφτηκε, για να μας υποχρεώσει να το χρησιμοποιούμε, λόγω των πολλαπλών ευεργετικών ιδιοτήτων του, να του δώσει μια γεύση τέτοια, ικανή να μας αναγκάζει να το χρησιμοποιούμε ξανά και ξανά, και ένα άρωμα αντίστοιχο του πιο μαγευτικού φυσικού χώρου που είναι η ίδια η φύση. Πρόσφερε στους ανθρώπους ένα σπουδαίο, ανεκτίμητο δώρο. - Όλα ανεξαιρέτως τα προϊόντα της μέλισσας όχι μόνο θεραπευτικές ιδιότητες έχουν, αλλά κυρίως ευεργετικές για την καλή λειτουργία όλου του οργανισμού μας. Και επειδή το προλαμβάνειν είναι πάντοτε πολύ πιο εύκολο και επιθυμητό από το θεραπεύειν, είναι αναγκαία και επιβάλλεται η συνεχής κατανάλωση και χρήση των προϊόντων αυτών από τον άνθρωπο, για να βρίσκεται πάντα σε καλή υγιεινή κατάσταση. Έτσι είναι προτιμότερο να μιλάμε για μελισσοπρόληψη και μελισσοθεραπεία, παρά μόνον για μελισσοθεραπεία, από τη στιγμή που έχουμε τη δυνατότητα της χρησιμοποίησης, χωρίς κανέναν απολύτως κίνδυνο, όλων των μελισσοκομικών προϊόντων. Διότι, όπως ο Ιπποκράτης έλεγε και συνιστούσε «Κάθε τροφή που χρησιμοποιούμε πρέπει να είναι φάρμακο και κάθε φάρμακο που χρησιμοποιούμε για τη θεραπεία οποιασδήποτε ασθένειας πρέπει να είναι τρόφιμο».
ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ Τανανάκη Χρυσούλα, Χημικός M.Sc. Το μελίσσι αποτελεί ένα οργανισμό που απλόχερα προσφέρει στον άνθρωπο όχι ένα, αλλά πολλά προϊόντα. Βέβαια το περισσότερο γνωστό στο ευρύ καταναλωτικό κοινό και το σημαντικότερο από οικονομικής απόψεως για το μελισσοκόμο είναι το μέλι. Εντούτοις, τα τελευταία χρόνια σημαντικό ενδιαφέρον παρουσιάζεται και για άλλα προϊόντα όπως η γύρη και ο βασιλικός πολτός. Συνολικά επτά είναι τα προϊόντα που είναι γνωστά ως προϊόντα κυψέλης. Αυτά είναι: Μέλι Γύρη Βασιλικός πολτός Πρόπολη Κερί Δηλητήριο Γόνος Η χημική σύνθεση καθώς και συνοπτικές πληροφορίες για την παραγωγή και τις χρήσεις των προϊόντων τις μέλισσας παρουσιάζονται στη συνέχεια. Μέλι Είναι το γλυκό προϊόν που παράγουν οι μέλισσες καθώς συλλέγουν, μετατρέπουν και αποθηκεύουν στις κηρήθρες τους νέκταρ και άλλους φυτικούς χυμούς. Από χημικής απόψεως αποτελεί σύμπλεγμα ενός μεγάλου αριθμού ενώσεων με κυρίαρχα συστατικά τους υδατάνθρακες και το νερό και δευτερεύοντα πολύπλοκες ενώσεις που σχετίζονται με το άρωμα, τη γεύση και το χρώμα του. Το μέλι χρησιμοποιείται από τον άνθρωπο κυρίως ως μια φυσική γλυκιά τροφή αλλά και ως συστατικό σε καλλυντικά και φαρμακευτικά σκευάσματα. Γύρη Η γύρη είναι οι αρσενικές αναπαραγωγικές μονάδες, οι οποίες σχηματίζονται στους ανθήρες των ανώτερων ανθοφόρων φυτών. Αποτελεί την «ανταμοιβή» της μέλισσας για την συμβολή της στη διαδικασία της επικονίασης. Στη χημική ανάλυσή της κυρίαρχη θέση κατέχουν οι πρωτεΐνες και οι υδατάνθρακες. Οι περιεκτικότητες τόσο αυτών, όσο και των υπολοίπων συστατικών της είναι άμεσα συνυφασμένες με τη βοτανική της προέλευση. Για την ανθρώπινη διατροφή είναι ιδιαίτερα σημαντική λόγω της υψηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνες, απαραίτητα αμινοξέα, βιταμίνες, ένζυμα άλλα και συστατικά μεγάλης βιολογικής αξίας. Βασιλικός πολτός Εκκρίνεται από τον υποφαρυγγικό αδένα των νεαρών εργατριών για να τραφούν οι προνύμφες και η ενήλικη βασίλισσα. Χημικές αναλύσεις έχουν δείξει ότι ο βασιλικός πολτός αποτελείται κυρίως από νερό, αζωτούχες ενώσεις, σάκχαρα, ιχνοστοιχεία και βιταμίνες, χωρίς να έχει διευκρινιστεί σε ποιο ή σε ποια χημικά συστατικά οφείλεται η διαφοροποίηση που προκαλεί μεταξύ των θηλυκών ατόμων του μελισσιού. Το προϊόν αυτό αποτελεί αντικείμενο πολλών ιατρικών μελετών, μιας και θεωρείται ότι έχει πολλές ευεργετικές δράσεις πάνω στον ανθρώπινο οργανισμό.
Πρόπολη Η πρόπολη είναι προϊόν που παρασκευάζουν οι μέλισσες από ρητίνες που συλλέγουν από διάφορα φυτικά μέρη με σκοπό να καλύψουν κάθε σχισμή στην κυψέλη, αλλά και να επιστρώσουν μεγαλόσωμους σχετικά εχθρούς που έχουν θανατώσει στο εσωτερικό της. Από χημικής απόψεως αποτελείται κυρίως από ρητίνες, κερί και αιθέρια έλαια. Λόγω της αντιβιοτικής και αντιμικροβιακής της δράσης χρησιμοποιείται τόσο στο χώρο της ιατρικής, όσο και της κοσμετολογίας. Κερί Παράγεται από τους κηρογόνους αδένες της μέλισσας και χρησιμοποιείται από αυτή για την παραγωγή κηρηθρών. Όσο αφορά τη χημική του σύνθεση, αυτό αποτελείται κυρίως από εστέρες λιπαρών οξέων με αλκοόλες μεγάλου μοριακού βάρους, αλλά περιέχει επίσης υδρογονάνθρακες, ελεύθερα οργανικά οξέα και αλκοόλες, Χρησιμοποιείται από βιομηχανίες καλλυντικών καθώς επίσης και για την παραγωγή κεριών και φύλλων κηρήθρας. Δηλητήριο Το δηλητήριο αποτελεί ένα ακόμη βιολογικό προϊόν έκκρισης των αδένων της μέλισσας που χρησιμοποιείται από αυτή ως άμυνα απέναντι στους εχθρούς της. Το κύριο συστατικό του είναι ένα πεπτίδιο, η μελιτίνη, ενώ περιέχει επίσης σε σημαντικές ποσότητες, απαμίνη, υαλουρουνιδάση, φωσφολιπάση Α και ντοπαμίνη. Η χρησιμοποίηση του δηλητηρίου της μέλισσας στον τομέα της φαρμακευτικής είναι γνωστή από την αρχαιότητα, μιας και χρησιμοποιήθηκε σε θεραπείες από εξέχουσες μορφές της ιατρικής, όπως ο Ιπποκράτης και ο Γαληνός. Γόνος Ο γόνος αποτελεί ταυτόχρονα και συστατικό του ζωντανού τμήματος του μελισσιού. Πρόκειται για πρωτεϊνικής σύστασης προϊόν το οποίο χρησιμοποιείται ως τροφή για τον άνθρωπο από ορισμένες φυλές της Αφρικής, Ασίας, Αυστραλίας και Νότιας Αμερικής. Γενικότερα είναι αποδεκτή η χρήση του ως ζωοτροφή για μικρά θηλαστικά, πτηνά και ψάρια. Από τα παραπάνω γίνεται εμφανές ότι το μελίσσι δεν αποτελεί μόνο πηγή μελιού, αλλά και άλλων προϊόντων εξίσου σημαντικών τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε διάφορους τομείς. Κάθε ένα από αυτά έχει τη δική του χημική δομή και τα δικά του χαρακτηριστικά, τα οποία μπορεί ο άνθρωπος να εκμεταλλευθεί. Απαιτείται βέβαια η κατάλληλη και τεκμηριωμένη ενημέρωση, ώστε τα «δευτερεύοντα» αυτά προϊόντα να γίνουν γνωστά στον καταναλωτή. Η διάδοση και η διάθεση αυτών θα αποτελέσει και για τον μελισσοκόμο ένα επιπρόσθετο εισόδημα.
ΜΕΛΕΤΕΣ ΧΗΜΙΚΩΝ ΣΥΣΤΑΤΙΚΩΝ ΜΕΛΙΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΠΟΛΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ. ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ Χήνου Ιωάννα Το Ελληνικό μέλι είναι γνωστό από την αρχαιότητα, ενώ τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται ένα διαρκώς αυξανόμενο ενδιαφέρον του ρόλου του στη παραδοσιακή Μεσογειακή διατροφή, αλλά και της φαρμακολογικής χρήσης του σε θεραπείες βακτηριακών λοιμώξεων. Η πρόπολη είναι μια ρητινώδης ύλη, την οποία παράγουν οι μέλισσες. Περιέχει κολλώδεις ουσίες προερχόμενες από διάφορα φυτά αναμεμιγμένες με κηρούς και άλλα εκκρίματα της μέλισσας. Η χρησιμοποίηση της πρόπολης στην παραδοσιακή ιατρική είναι γνωστή ήδη από το 3000 π.χ. στην Αίγυπτο. Η χημική σύσταση της Ελληνικής πρόπολης καθώς και οι φαρμακολογικές της ιδιότητες δεν έχουν ποτέ μελετηθεί. Στα πλαίσια συστηματική μελέτης της χημικής σύστασης και των βιολογικών δράσεων μελιών και πρόπολης, ανακοινώνουμε την επιστημονική δουλειά που αφορά χημικές αναλύσεις, βιολογικές δράσεις, επικεντρωμένες σε εκείνες των αντιμικροβιακών και αντιοξειδωτικών, 49 μελιών (μονο- και πολυ καλλιεργειών) από 30 διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας. Ανάμεσα στα αποτελέσματα που συγκεντρώθηκαν ήταν και η ανίχνευση και απομόνωση της χημικής ουσίας 3-hydroxy-4-phenyl-2-butanone σε 5 από τα 40 μελετηθέντα δείγματα, μελιών. Η χημική ουσία αυτή δεν έχει ανιχνευθεί ποτέ μέχρι σήμερα σε κανένα είδος μελιού παγκοσμίως, και σε κανένα φυτό της Ελληνικής χλωρίδας, ενώ ως φυσικό προϊόν έχει βρεθεί προηγούμενα στα πτητικά συστατικά δύο αρωματικών φυτών της Ιαπωνίας και Μαλαισίας. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο, εμφανίζεται σε ότι αφορά την μελέτη δειγμάτων Ελληνικών θυμαρίσιων μελιών. Συγκεκριμένα 10 δείγματα θυρίσιων μελιών, από 8 διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας, εμφάνισαν ένα συγκεκριμένο χημικό προφίλ που χαρακτηριζόταν από την ύπαρξη μιάς τριόλης, χαρακτηριστικής χημικής ουσίας, που μετά από απομόνωση ταυτοποιήθηκε με φασματοσκοπικές μεθόδους. Η τριόλη αυτή, εμφανίσθηκε στα δείγματα με την μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε γυρεόκοκκους Thymus sp. και σύμφωνα με τις μέχρι σήμερα μελέτες μας, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως ασφαλής δείκτης φυτική προέλευσης θυμαρίσιων Ελληνικών μελιών, υψηλής περιεκτικότητας σε θυμάρι. Στο δεύτερο μέρος της επιστημονικής αυτής μελέτης, έγινε απομόνωση, καθορισμός δομής και βιολογικοί έλεγχοι των φυσικών προϊόντων από Ελληνική πρόπολη. Δείγμα πρόπολης που συλλέχθηκε από την περιοχή της Πρέβεζας, εκχυλίσθηκε αντίστοιχα με τα μέλια. Από τα εκχυλίσματα αυτά απομονώθηκαν διάφορες διτερπενικές και φαινολικές ενώσεις, όπως: πινοστρομπίνη χαλκόνη, τοταρόλη, μανοόλη, ισοκουπρεσσικό οξύ, 13-επικουπρεσσικό οξύ, αγκαθοδιόλη, 13-επι-τορουλοσόλη, ισοαγκαθολάλη, βενζοϊκό οξύ, καφεϊκό οξύ και p-κουμαρικό οξύ. Από τα συστατικά που απομονώθηκαν, η αγκαθοδιόλη (1) και η 13- επι-τορουλοσόλη (2) δεν έχουν ξαναπεριγραφεί ως συστατικά πρόπολης.
CH 2 OH OH CH 2 OH CH 2 OH 1 2 Ολα τα μελετηθέντα δείγματα μελιών, πρόπολης καθώς και οι απομονωμένες ουσίες τους, ελέγχθηκαν για τις βιολογικές τους δράσεις και συγκεκριμένα εμφάνισαν υψηλή αντιμικροβιακή δράση έναντι 6 πρότυπων Gram(+) βακτηρικών στελεχών (S. aureus, S. epidermidis, E. coli, P. aeruginosa, K. pneumoniae, E. cloaceae), ), δύο παθογόνων βακτηρίων της στοματικής κοιλότητας (S.mutans, S.viridans) έναντι των περισσοτέρων από 17 κλινικά ανθεκτικά βακτηριακά στελέχη, και των ανθρωπαθογόνων μυκήτων (C. albicans, C. tropicalis, and C. glabrata). Για τους αντιμικροβιακούς ελέγχους χρησιμοποιήθηκαν οι μέθοδοι διάχυσης (disc diffusion και hole-plate ), καθώς και η μέθοδος διάλυσης για τις καθαρές χημικές ουσίες (την υδρόξυκετόνη και την τριόλη) όπου ειδικά αυτές εμφάνισαν ΜΙC τιμές 0.15-3.2mg/mL and 0.04-2.1mg/mL αντίστοιχα. Μελέτες για ανεύρεση και άλλων ουσιών δακτυλικών αποτυπωμάτων, καθώς και περαιτέρω βιολογικών δράσεων (αντιοξειδωτικών, αντιφλεγμονωδών, επουλωτικών και αντιγηραντικών) Ελληνικών μελιών, πρόπολης και βασιλικού πολτού, μέσω ερευνητικών προγραμμάτων και Διδακτορικών Διατριβών που διεξάγονται στο Εργαστήριο Φαρμακογνωσίας-Χημείας Φυσικών Προϊόντων, του Φαρμακευτικού Τμήματος του Παν/μίου Αθηνών, βρίσκονται σε εξέλιξη. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η συγκεκριμένη επιστημονική δουλειά έχει χρηματοδοτηθεί από το Εθνικό και Καποδιστριακό Παν/μιο Αθηνών, Ε.Λ.Κ.Ε.(1997-98), Υπουργείο Κοινωνικών Υπηρεσιών (1999-2000), Γενική Γραμματεία Έρευνας Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ), Ερευνητικό Πρόγραμμα ΠΑΒΕΤ (2001-2003) σε συνεργασία με την Μελισσοκομική Εταιρεία «ΑΤΤΙΚΗ» Α. Πίττας ΑΕΒΕ, και ΓΓΕΤ μέσω ερευνητικού Προγράμματος ΠΕΝΕΔ (2002-2005) σε συνεργασία με την Εταιρεία «Φυσικά προϊόντα Κορρέ Α.Ε»
ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΠΡΟΕΔΡΟΥ Σελιανάκης Δημήτρης Κυρίες και Κύριοι καλημέρα σας. Με ιδιαίτερη χαρά σας καλωσορίζω στο 1 Ο Πανελλήνιο Συνέδριο Μελισσοθεραπείας που διοργανώνει το Επιστημονικό Κέντρο Μελισσοθεραπέιας. Το Επιστημονικό Κέντρο Μελισσοθεραπείας (Ε.ΚΕ.Μ.) ιδρύθηκε το 2003, με στόχο τη διάδοση και την περαιτέρω μελέτη της μελισσοθεραπείας, σαν μίας ήπιας θεραπευτικής μεθόδου με εντυπωσιακά αποτελέσματα για τον ανθρώπινο οργανισμό. Η Ελλάδα είναι μια χώρα, όπου η μελισσοκομία και η χρήση των προϊόντων της μέλισσας είναι διαδεδομένες από την αρχαιότητα. Ο Ιπποκράτης ο Γαληνός και ο Διοσκουρίδης αναφέρονται σε αυτά προσδίδοντας τους εκπληκτικές ιδιότητες. Στις ελληνικές παραδόσεις επίσης ανάγεται η γνώση για την υψηλή θρεπτική αξία αρκετών μελισσοκομικών προϊόντων, αλλά και για πολλές θεραπευτικές τους ιδιότητες. Το μέλι και οι μέλισσες είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τη ζωή και τις παραδόσεις και ακόμη και με τις λατρευτικές πρακτικές των Ελλήνων. Σήμερα, η επιστημονική έρευνα, αξιοποιώντας την παράδοση, έχει ξεκινήσει την ανάλυση των προϊόντων της μέλισσας και την καταγραφή και τεκμηρίωση των θεραπευτικών τους ιδιοτήτων. Γνωρίζουμε πλέον ότι τα προϊόντα της μέλισσας δεν έχουν απλώς διατροφική αξία αλλά έχουν συγκεκριμένες και καταγεγραμμένες θεραπευτικές εφαρμογές σε νοσήματα, ενώ σε συνέργια με άλλα στοιχεία, χρησιμοποιούνται στην αρωμαθεραπεία, φυτοθεραπεία και σε πολλά φαρμακοτεχνικά σκευάσματα. Το 1 ο Συνέδριο Μελισσοθεραπείας στην Ελλάδα, με τη συμμετοχή ξένων και Ελλήνων επιστημόνων, έχει στόχο να φέρει σε επαφή τους Έλληνες φαρμακοποιούς και γιατρούς με αυτή τη γνώση και να βοηθήσει στη διάδοση της χρήσης των προϊόντων μέλισσας για θεραπευτικούς σκοπούς. Σε μια χώρα, με παραδόσεις όπως τις δικές μας, αλλά και με αξιόλογη μελισσοκομική παραγωγή, η μελισσοθεραπεία πρέπει να πάρει τη θέση που της αξίζει, πλάι στις άλλες ήπιες θεραπευτικές μεθόδους και να αποτελέσει βοήθημα στα χέρια των λειτουργών της υγείας Εύχομαι οι εργασίες του Συνεδρίου μας να συντελέσουν στην ανάπτυξη της μελισσοθεραπείας στη χώρα μας και η συμμετοχή σας σε αυτό να αποβεί ωφέλιμη και αποδοτική για τον καθένα σας.
Παρασκευή συνταγών Μελισσοθεραπείας στο εργαστήριο του φαρμακείου Δημητριάδης Κωνσταντίνος Η γνώση και η χρήση των προϊόντων της μέλισσας ανάγονται στην αρχαία εποχή και αποτελούν αναμφισβήτητα ένα μέρος των πολύ παλιών μέσων που χρησιμοποιήθηκαν σε μεγάλη κλίμακα στα πλαίσια της πρακτικής θεραπευτικής. Η σπουδαία εμπειρία που αποκτήθηκε ήταν φυσικό να αμφισβητηθεί στη σύγχρονη εποχή, στην οποία, ως γνωστόν, τα πάντα τοποθετούνται κάτω από το μικροσκόπιο της αμφιβολίας και της δοκιμασίας. Τα τελευταία χρόνια η εμπειρία της πρακτικής ιατρικής μπόρεσε να εξηγηθεί, να υποστηριχθεί και να συμπληρωθεί από πολλούς επιστήμονες, που εργάστηκαν σε διάφορες χώρες, ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλο, με διαφορετικά ερευνητικά αντικείμενα, μέσα και παθολογικές καταστάσεις. Με ορθολογικά πειράματα έχει ήδη τεκμηριωθεί η μεγάλη ωφέλεια των προϊόντων της μέλισσας. Αναφορές απ όλον τον κόσμο, σε επιστημονικά συνέδρια και περιοδικά, τεκμηριώνουν τη μια μετά την άλλη θεραπευτική δράση. Οι πληροφορίες είναι τόσες πολλές που δημιουργείται ειδικός κλάδος στην ιατρική επιστήμη, γνωστός σαν Μελισσοθεραπεία (Apitherapy). Είναι τεράστια η προσφορά της μέλισσας στον άνθρωπο και στο περιβάλλον. Α) Επικονίαση Η μέλισσα συμβάλει στην ποικιλότητα της φύσης και γενικά στη διατήρηση της βιολογικής ισορροπίας στον πλανήτη. Είναι βασικός παράγοντας γονιμοποίησης του 80% των επομόφιλων φυτών. B) ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ ΠΡΟΪΟΝ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΉ ΑΞΙΑ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗ ΑΞΙΑ ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ ΠΟΛΤΟΣ *** ** ΓΥΡΗ *** *** ΚΕΝΤΡΙ *** - ΚΕΡΙ * - ΜΕΛΙ ** ** ΠΡΟΠΟΛΗ *** - Κυριότερες κατηγορίες ελληνικών μελιών: Μέλια μελιτώματος Ερείκης Ανθόμελα Πορτοκαλιές Πεύκου Βαμβακιού θυμαριού Ηλίανθου Έλατο Λεβάντας Καστανιάς Ταραξάκου Ακακία Δενδρολίβανο
Κατηγορίες ευρωπαϊκών μελιών από: Abies alba L Citrus limoneum L Robina pseudoacacia Onobrychis viciaefolia Scop Angelica arcangelica L Marrubio vulgarea L Citrus aurantiunl Pyrus malus L Crataegus oxyacantha L Melitotus officinalis L Borrago officinalis L Melissa officinalis L Leonorus cardiaca L Menthe piperita L Castanen valgaris L Vaccinium Myrtillus L Centauren cyanus L Rosmarinus officinalis L Arbutus unedo L Rubus Fruticocus L Coriadrum sativum Salvia officinalis L Epilobium angustifolium L Stachys annua L Medicaco sativa L Taraxacum officinale weber Erica spp Tilia europea L Eucaluptus globules L Thymus officinalis L Helianthu sannus L Trifolium pradense Rubus idaeus L Berberis vulgaris Lavandula officinalis L ΜΕΛΙ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙΑΣ (citrus auratium L) Οργανοληπτικά χαρακτηριστικά Χρώμα : καθαρό κεχριμπαρένιο, κίτρινο άσπρο Γεύση : έντονη Ρευστότητα : Αραιό, κρυσταλλώνει σε 1-3 μήνες Πλούσιο σε μεταλλικά στοιχεία, vit. Χαμηλή συγκέντρωση προλίνης ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ Αντισπασμωδικό, Καταπραϋντικό, εφιδρωτικό, Επουλωτικό γαστρικού έλκους, δυσκοιλιότητας Κατάλληλο για τους διαβητικούς ΕΡΕΙΚΗΣ (Erica spp) Οργανοληπτικά χαρακτηριστικά: Χρώμα : κοκκινωπό, σκοτεινό Γεύση : πολύ λεπτή, αρωματική, ευχάριστη Ρευστότητα : Κρυσταλλώνει 1-3 μήνες υψηλή υγρασία υψηλή αγωγιμότητα υψηλή θρεπτική αξία ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ Διουρητική, αντιρρευματική Απολυμαντικό του ουροποιητικού
ΗΛΙΑΝΘΟΥ (Heliathus annus L) Οργανοληπτικά χαρακτηριστικά Χρώμα : έντονο κίτρινο Γεύση : ελαφρά αρωματική, ήπια γλυκιά, βουτυρώδη Ρευστότητα : Γρήγορη και ανομοιόμορφη εμφάνιση, πυκνόρευστη. ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ Διουρητική Αντιπυρετική Διεγερτική Κατάλληλο για τους ηλικιωμένους Κατάλληλο για το κρυολόγημα Μειώνει τα επίπεδα χοληστερίνης ΘΥΜΑΡΙΣΙΟ (Thymus vulgaris) Οργανοληπτικά χαρακτηριστικά Χρώμα : ανοικτό σκούρο Γεύση : εξαιρετικό άρωμα, δυνατό Ρευστότητα : κρυσταλλώνει σε 6-18 μήνες * Υψηλά ποσοστά προλίνης * Υψηλές συγκεντρώσεις φρουκτόζης ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ Αντιβακτηριακής - αντιιοική. ΚΑΣΤΑΝΙΑΣ (Castaneu Vulgaris L) Οργανοληπτικά χαρακτηριστικά Χρώμα : σκούρο, προς μαύρο Γεύση : πιπεράτη, έντονη, διαρκής Ρευστότητα : κρυσταλλώνει σε 1 1,5 χρόνια υψηλή συγκέντρωση τέφρας υψηλό ΡH χαμηλά ζάχαρα μεγάλη περιεκτικότητα σε γυρεοκκόκους ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ Ατονία, διάρροια, πυρετό, Επουλωτικό, τονωτικό Ακακίας (Robina pseudoacacia L) Χρώμα διαφανές, ελαφρά κεκριμπαρένιο Γεύσης πολύ γλυκιά και λεπτή Υψηλή συγκέντρωση σε ένζυμα και φρουκτόζη Πευκόμελο Ρίκης Εμφάνιση : Αργή κρυστάλλωση Υψηλή συγκέντρωση τέφρας Υψηλό ΡΗ Υψηλά ζάχαρα Υψηλή φρουκτόζη