ΣΤΑΘΗΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΗΣ Μόνος στο σπίτι με ένα κομπιούτερ... Η μοναξιά του Facebook
Στη μνήμη της Μαρίας Παπαγιαννίδου-St.Pierre 2
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι λέξεις με πλάγια γραφή επεξηγούνται στο τέλος του βιβλίου. Ο συγγραφέας σας συνιστά να τους διαβάσετε πριν ή μετά το κυρίως βιβλίο για να μη σπάσετε τα νεύρα σας με τις συνεχείς παραπομπές. 3
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος 1. Έναρξη 2. Οι σπουδές στην Πληροφορική μπορεί να βλάψουν σοβαρά την υγεία σου 3. Ανθρώπινα κομπιούτερ ή άνθρωποι κομπιούτερ; 4. Οι υπολογιστές στη δουλειά αύξησαν την ανταγωνιστικότητα; 5. Οι υπολογιστές στα σχολεία έκαναν καλύτερη την Εκπαίδευση; 6. Γιατί οι υπολογιστές απέτυχαν να εκσυγχρονίσουν την ελληνική κοινωνία 7. Ιδού η Ρόδος ιδού και το Facebook! 8. Γιατί χάσαμε το τρένο... ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ορολογία ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 4
Πρόλογος Ρόδος 1982: «Παιδάκι μου, έρχονται κάτι ξετσίπωτες Σκανδιναβές και μας παίρνουν τα καλύτερα παιδιά. Και δεν τους φτάνουν οι 20 μέρες στο νησί μας, τους παίρνουν και στη Σουηδία και τους παντρεύονται..., οι αχόρταγες!!» Αυτό μου είπε αγανακτισμένη μία κυρία από τη Ρόδο που μας νοίκιασε τα δωμάτια. Ήμουν μόνο 19 χρονών και εντυπωσιάστηκα από την αγανάκτηση της Ελληνίδας μάνας. Εντυπωσιάστηκα όμως περισσότερο σε λίγες μέρες όταν συνειδητοποίησα ότι αυτές οι ξετσίπωτες Σκανδιναβές ήταν δίμετρες ξανθιές, εκπάγλου καλλονής με 2 πτυχία και 3 ξένες γλώσσες. Και τα καλύτερα παιδιά της Ρόδου ήταν κάτι μαυρισμένοι καμακιέρος, με μορφωτικό επίπεδο καφετέριας, μπλουζάκι No Problem τατουάζ δεινοσαύρων στα μπράτσα και αγγλικά επιπέδου «you me bed» ή «I meet you upstairs downstairs at six o clock», δηλαδή θα σε συναντήσω πάνω κάτω στις 6 η ώρα... Σήμερα, μετά από 20 χρόνια, καταφέραμε αισίως να δημιουργήσουμε αληθινά κομπιουτερόπαιδα που έχουν σπουδές, ξέρουν καλά αγγλικά αλλά ξημεροβραδιάζονται στο Facebook, σερφάρουν στο Ίντερνετ, επικοινωνούν στο Skype και, αντί να συζητούν, ανταλάσσουν μεταξύ τους SMS στις καφετέριες. Παρ όλα αυτά, κανένα από αυτά τα κομιουτερόπαιδα με τις 500 φίλες στο Facebook δεν είναι σε θέση να σαγηνεύσει μια Σκανδιναβή face to face, live στην παραλία... Γιατί? Γιατί τα έχουν φτιάξει με τον υπολογιστή, γιατί κάνουν cybersex, γιατί έχουν ηλεκτρονικό αυτισμό, γιατί έχουν εξάρτηση από 5
το Facebook, γιατί νομίζουν ότι θα κατακτήσουν την ευτυχία με το αριστερό κλικ και το laptop Αποφάσισα με το βιβλίο αυτό να κάνω μία ιστορική αναδρομή στην προσωπική μου εμπειρία στην Πληροφορική που ξεκίνησε από το 1981, τότε που πρωτοβγήκε το PC. Ο προσεκτικός αναγνώστης θα παρατηρήσει ότι από τη δεκαετία του 80 φαινόταν ότι οι υπολογιστές όσα πλεονεκτήματα έχουν άλλες τόσες παγίδες κρύβουν. Τα καλά νέα είναι ότι στην Ελλάδα σήμερα, έχουμε μοναδική ευκαιρία λόγω της κρίσης να επανεκτιμήσουμε την ανθρώπινη επικοινωνία, αρκεί να αποτοξινωθούμε από τον υπολογιστή και να αφουγκρασθούμε τον άνθρωπο Έτσι κι αλλιώς από τα ανόητα καταναλωτικά πρότυπα αναγκαστήκαμε να αποτοξινωθούμε. 1 Το lifestyle πτώχευσε μαζί με τον ιδρυτή του. Το ΠΑΣΟΚ πτώχευσε μαζί με τον γιο του ιδρυτή του. Τουλάχιστον τώρα, έχουμε την ευκαιρία να αποθυμοποιήσουμε και το Facebook, μαζί με τον ιδρυτή του... Και θα χουμε προσφέρει στην παγκόσμια κοινότητα των εξαρτημένων χρηστών του έναν χάρτη εξόδου από τα κλικ και τα like Γιατί κάποιοι έχουν μετατρέψει την παγκοσμιοποιοημένη κοινωνία μας σε κοινωνία ποντικιών (του αριστερού κλικ) με διάφανη προσωπική ζωή... 1 Βλ. Προηγούμενο βιβλίο μου: «Καταναλωτική Νοημοσύνη» 2011, Εκδ. Δίαυλος 6
1. Έναρξη Πληροφορική. Ίντερνετ. Δίκτυα µε έξυπνα τερµατικά. Κινητά τηλέφωνα με ενσωματωμένο Facebook. Ψηφιακές επαφές, ψηφιακές γνωριμίες και ψηφιακές φιλίες. Η ανθρώπινη επικοινωνία πέρασε σε οθόνες με πληκρολόγια. Το φιλί έγινε εικονίδιο με κίτρινη φατσούλα. Οι μουσικοί συνθέτουν µε synthesizers. Η «έμπνευση» έγινε ψηφιακή. Η διασκέδαση έγινε ψηφιακή. Το χρήμα έγινε άυλο και μετά ανύπαρκτο. Οι πολιτικοί επικοινωνούν µε e-mail και βγάζουν λόγους στις προσωπικές τους ιστοσελίδες και τα blog όπου δεν φτάνει το γιουχάισμα και τα γιαούρτια. Οι κοινωνιολόγοι έχουν γίνει επικοινωνιολόγοι. Οι δορυφόροι έχουν τυλίξει τον πλανήτη µε δεδομένα και πληροφορίες. Οι φάκελοι των πολιτικών µας φρονημάτων καήκανε, αλλά τα στοιχεία µας περάσανε σε βάσεις δεδομένων και οι πολιτικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις μας στο Facebook. Οι νέοι φλερτάρουν στο Facebook, κάνουν φίλους στο Facebook, κάνουν σεξ στο Facebook (cyber-sex). Σήμερα δεν έχουμε πια μαλάκες, έχουμε cyber-μαλάκες αφού όλοι «την παίζουν» στον κυβερνοχώρο. Καθετί που φαίνεται καλό στη ζωή µας γίνεται καλύτερο µε το επίθετο digital, δηλαδή ψηφιακό. Ήδη από τo 1990, γνωρίσαµε και τον πρώτο ψηφιακό πόλεµο. Οι Αμερικανοί βοµβάρδισαν το Ιράκ και το Κουβέιτ χρησιμοποιώντας ψηφιακή τεχνολογία και βόµβες κατευθυνόμενες από κοµπιούτερς. Τεχνολογικό υλικό (hardware) και λογισµικό (software) αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων ξοδεύτηκε σε µια εβδομάδα στις πρώτες 12.000 επιδροµές. Όχι για κανένα ιδανικό. Αλλά για το πετρέλαιο του Κουβέιτ! Η Πληροφορική, λοιπόν, δικαίωσε την ταχύρρυθμη ανάπτυξή της: Μπορεί να έχασε πολλές επιµέρους µάχες, αλλά κέρδισε 7
τον πόλεµο. Και καθιέρωσε στην παγκόσμια συνείδηση τη Νέα Τάξη Πραγμάτων. Ένα επιτελικό στέλεχος της NASA πριν από χρόνια δήλωσε: «Εάν η αεροδιαστημική είχε ανάλογη εξέλιξη µε την πληροφορική, θα µπορούσαµε σήµερα να κάνουμε το γύρο του κόσµου σε 5 λεπτά µε αεροπλάνο που θα κόστιζε 50 δολάρια και θα έκαιγε βενζίνη αξίας 5 δολαρίων». Φαντάζεστε τις συνέπειες αυτής της υποθετικής εξέλιξης; Θα είχαν τρελαθεί όλοι οι κάτοικοι του πλανήτη, γιατί καθώς η γη γυρίζει γύρω από τον ήλιο και τον εαυτό της, αυτοί θα γύριζαν γύρω από τη γη ξετρελαµένοι µε το φτηνό εισιτήριο και την ταχύτητα του ταξιδιού τους. Ο ρυθµός εξέλιξης µιας τεχνολογικής καινοτοµίας καλό θα ήταν να είναι ανάλογος µε το ρυθµό µελέτης και κοινωνικής αφοµοίωσης των συνεπειών αυτής της τεχνολογίας. Παράδειγμα: Εάν αύριο κυκλοφορήσουν στην αγορά αυτοκίνητα που τρέχουν µε 800 χιλ. την ώρα, θα σκοτωθούµε όλοι σε αυτοκινητιστικά δυστυχήµατα. Κι όµως, η Πληροφορική δεν σεβάστηκε την αρχή αυτή. Ξεκίνησε σαν έµβρυο µετά τον Β' Παγκόσµιο πόλεµο και κατόρθωσε σήµερα να βρίσκεται ταυτόχρονα στην παιδική και γεροντική της ηλικία: Παιδική, γιατί ακόµη οι περισσότεροι θεµελιωτές της βρίσκονται εν ζωή (ο ιδρυτής της Microsoft είναι κάτω από 60, και ο ιδρυτής του Facebook είναι κάτω από 30), ενώ οι περισσότεροι χρήστες τής πληροφορικής δεν την εμπιστεύονται. (Οι γονείς μας λέγανε: «πάλι κόπηκε το ρεύμα;», ενώ τα παιδιά μας λένε: «πάλι κόλλησαν τα Windows;») Η πληροφορική όμως είναι ταυτόχρονα και στη γεροντική της ηλικία, γιατί τα προϊόντα της που είναι ήδη ξεπερασμένα (στα σκουπίδια, σε ανακύκλωση ή σε πατάρια) είναι πολλαπλάσια αυτών που βρίσκονται σε λειτουργία. Παράδειγμα: Βλέπεις ένα 8
PC της δεκαετίας του 80 και νομίζεις ότι το χρησιμοποιούσε ο άνθρωπος του Νεάντερνταλ. Από την άλλη µεριά, πολλοί «επιστήµονες» προσπάθησαν - κι ακόµη προσπαθούν να µας πείσουν - ότι οι υπολογιστές είναι έξυπνοι και σύντομα θα γίνουν πολύ εξυπνότεροι από τους ανθρώπους Πιστεύουν και υποστηρίζουν ότι το ζητούµενο είναι να κατασκευάσουµε υπολογιστές που να σκέφτονται όπως οι άνθρωποι. Δυστυχώς, δεν βλέπουν ότι αυτό εξ ορισµού δεν µπορεί να γίνει γιατί οι άνθρωποι ταυτόχρονα σκέφτονται και αισθάνονται. Ξέρετε κανέναν υπολογιστή να έχει πάθει κατάθλιψη; Και το τραγικό είναι ότι δεν έχουν καταλάβει πως αυτό που τελικά έγινε είναι ότι εκπαιδεύσαµε ανθρώπους να σκέφτονται όπως οι υπολογιστές. Ανθρώπους που βρίσκονται σε πληροφοριακή αιχμαλωσία, ανθρώπους που αν μια μέρα ξεχάσουν το κινητό τους στο σπίτι αισθάνονται ότι έχουν βγει στο δρόμο χωρίς παπούτσια. Ανθρώπους που αυτοπροσδιορίζονται μέσω του υπολογιστή τους, του ηλεκτρονικού προφίλ τους, της ιστοσελίδας τους και του λογαρισμού τους στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και το Facebook. Αυτή είναι η χειρότερη παγίδα στην οποία µπορεί να πέσει κάθε κοµπιουτεράς: Στην προσπάθειά του να δώσει στη µηχανή ανθρώπινα χαρακτηριστικά αποκτάει ο ίδιος τα χαρακτηριστικά της µηχανής! Και βλέπει τη ζωή του σαν ένα µεγάλο πρόγραµµα. Κι αρχίζει να σκέφτεται και να ενεργεί «υπολογιστικά». Και νομίζει ότι η επικοινωνία είναι στο e-mail, οι φίλοι στο Facebook, το φλερτ στο Skype η παρέα στο Twitter και η διασκέδαση στο Youtube. Όμως, μέσα στις αντιξοότητες, υπάρχει η ευκαιρία να ξαναζωντανέψουν των Ελλήνων οι κοινότητες αρκεί να 9
συνεργαστούμε και να επικοινωνήσουμε face to face κι όχι μόνο facebook to facebook Στο επόμενο κεφάλαιο θα δεις πώς οι σπουδές στην Πληροφορική μπορεί να αλλάξουν τον τρόπο σκέψης σου και την προσωπικότητά σου. Είναι κατάθεση προσωπικής εμπειρίας, πώς ο hommo errectus μπορεί να γίνει hommo computerrectus χωρίς να το καταλάβει. 10
2. Οι σπουδές στην Πληροφορική μπορεί να βλάψουν σοβαρά την υγεία Το κεφάλαιο αυτό χωρίζεται σε δύο αντιφατικά µέρη: Θεωρία και Πράξη. Σε κάθε λόγο παραθέτω πρώτα τη θεωρία που µε οδήγησε στην απόφαση να σπουδάσω υπολογιστές κι αµέσως µετά την πράξη που µου απέδειξε πόσο µακριά ήµουν νυχτωµένος. Είναι χρήσιµο για όλους τους τελειόφοιτους Λυκείου που φιλοδοξούν να σπουδάσουν κοµπιούτερς. Ι. Απαλλαγή από το άγχος της ανεργίας ΘΕΩΡΙΑ: Κάποτε είχε κυκλοφορήσει η ιστορία (δεν µπόρεσα να εξακριβώσω εάν αληθεύει) ότι ένας µαθηµατικός, αφού πήρε το πτυχίο του κι έκανε τα χαρτιά του για διορισµό, έµαθε ότι µε βάση τη θέση του στην επετηρίδα και το ρυθµό διορισµών θα µπορούσε να ελπίζει ότι θα ξεκινήσει την καριέρα του λίγο µετά το 2100. Αφού είδε κι αποείδε ο άνθρωπος, κι ιδιαίτερα µαθήµατα δεν έβρισκε, σκέφτηκε ότι πιάνουν τα χέρια του, άνοιξε ένα σουβλατζίδικο στη γειτονιά του κι άρχισε να πουλάει σουβλάκια. Καλά ως εδώ. Μαθηµατικός να φτιάχνει σουβλάκια δεν είναι και τίποτε το ασυνήθιστο. Οι µισοί σουβλατζήδες σήµερα έχουν κάποιο πτυχίο. Εκεί όµως που ο εν λόγω µαθηµατικός πρωτοτύπησε ήταν ότι έβγαλε φωτοτυπίες το πτυχίο του και τις χρησιµοποιούσε για να τυλίγει τα σουβλάκια (αντί για λαδόκολλα). Αλλά, επειδή το πτυχίο είναι δηµόσιο έγγραφο και του αρµόζει κορνίζα από µαόνι κι όχι από πίττα και κρεµµύδια, του 11
έκαναν µήνυση κι από τότε αγνοείται η τύχη του συµπαθούς Μαθηµατικού. Έχω αρκετούς φίλους µαθηµατικούς κι όλοι µου είπαν ότι πέρασαν κάποιο άγχος ανεργίας, υποαπασχόλησης, ή ετεροαπασχόλησης. Επίσης φοιτητές Αρχιτεκτονικής, Παντείου, Φuσικoύ, Νοµικής ή Πολιτικοί Μηχανικοί ξέρουν ότι μετά την αποφοίτησή τους θα βρουν δουλειά, ίσως, στον Καναδά, την Αυστραλία, την Σουαζιλάνδη, αλλά όχι στην Ελλάδα. Ο φοιτητής των Υπολογιστών έχει ένα συγκριτικό πλεονέκτηµα απέναντι σ' όλους τους προηγούµενους. Ελπίζει ότι δεν πρόκειται να µείνει άνεργος, αφού όσο περνάνε τα χρόνια οι υπολογιστές χρειάζονται παντού, από τα νηπιαγωγεία μέχρι τα ΚΑΠΗ (Πρόσφατα με τον ξάδελφό μου μηχανογραφήσαμε το ΚΑΠΗ Κερατέας). ΠΡΑΞΗ: Όταν ήμουν φοιτητής στο Λονδίνο στις αρχές του 1989, είχε έρθει ο Α. Ανδριανόπουλος στο LSE και σε µια φιλική κουβέντα που είχε µαζί µας ακούστηκαν τα παρακάτω ενδιαφέροντα. (Η συζήτηση φυσικά δεν µαγνητοφωνήθηκε, γι' αυτό µπορεί η φραστική διατύπωση να είναι αλλαγµένη. Τα σηµεία όµως που θίχτηκαν προσπάθησα να τα κρατήσω αναλλοίωτα). Φοιτητές: «κ. Ανδριανόπουλε, έχουµε δώσει µια περιουσία να σπουδάσουµε, βγάλαµε τα µάτια µας να πάρουµε πρώτα πτυχία, δεύτερα πτυχία, τρίτα πτυχία κ.λπ. Γιατί να µη βρούµε µια δουλειά στην Αγγλία και να επιστρέψουµε στην Ελλάδα, ψάχνοντας για δουλειά, άνεργοι, υποαπασχολούµενοι και ζοχαδιασµένοι; Αν λάβουµε υπόψη µας ότι το να δουλεύουµε στην Αγγλία αδικεί κατάφορα την Ελλάδα που της κοστίσαµε σαν παθητικό από ηλικία 0-25 και 12
δίνουµε όλο το ενεργητικό µετά τα 25 σε µια ξένη χώρα, τι µας εξασφαλίζει ότι όταν έρθει η ΝΔ στην κυβέρνηση θα αλλάξουν οι προοπτικές για το µέλλον µας;» Ανδριανόπουλος: Οι προοπτικές σας στην Ελλάδα εξαρτώνται από δύο πράγµατα. Όταν πηγαίνετε στο εξωτερικό να εξειδικευτείτε, εξετάστε πρώτα αν αυτή η εξειδίκευση που θα αποκτήσετε χρειάζεται στην Ελλάδα. Ένας ειδικευµένος επιστήµονας σε Ροµποτική, Αεροδιαστηµική και στις αρρώστιες της περιοχής του Αµαζονίου σίγουρα δεν θα βρει στην Ελλάδα τη δουλειά που θα ήθελε. 2 «Από την άλλη µεριά, όταν κοιτάτε την αγορά εργασίας πρέπει να βλέπετε µια δεκαετία µπροστά. Εάν οι Έλληνες που είναι τώρα 18 χρονών σκεφτούν ότι η Ελλάδα χρειάζεται µάνατζερς και κοµπιουτεράδες κι αρχίσουν όλοι να σπουδάζουν Μάνατζµεντ και Υπολογιστές, µέχρι να πάρουν το πτυχίο τους, να κάνουν µεταπτυχιακά και στρατό, θα έχουν περάσει 10 χρόνια. Κι όταν απολυθούν από φαντάροι θα καταλάβουν ότι βρίσκονται σε µια χώρα όπου όλοι έχουν σπουδάσει µάνατζερς και κοµπιουτεράδες. Αυτό που ήταν επάγγελµα του µέλλοντος πριν από 10 χρόνια, τώρα, µε τους τρελούς ρυθµούς εξέλιξης, είναι ο θάνατός σου η ζωή µου». Το µόνο που έχω να συµπληρώσω είναι ότι στην Αµερική ήδη οι Σχολές Υπολογιστών τραβάνε όλο και λιγότερο κόσµο, ενώ υπάρχουν οι πρώτοι κοµπιουτεράδες που χτυπάνε το κεφάλι τους στον τοίχο. 2 Σήμερα πλέον στην Ελλάδα κανείς δεν κάνει τη δουλειά που θα ήθελε ούτε ο Πρωθυπουργός. 13
ΙΙ. Καλό πτυχίο σημαίνει καλός γάμος! (Μόνο για άνδρες) ΘΕΩΡΙΑ: Μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση όταν µετά την υποδοχή των πρωτοετών το 1982, ο τότε πρόεδρος του Τμήματος Υπολογιστών της Πάτρας, μιλώντας φιλικά µε µια ομάδα νεο-εισαχθέντων, τόνισε: «Κάποτε, οι πρώτοι γαμπροί στην Ελλάδα ήταν οι γιατροί. Τώρα είσαστε εσείς! Γι' αυτό προσέχετε µε ποιες πηγαίνετε». Ήµουν ακόµη πολύ µικρός για να καταλάβω την ουσία αυτής της πρότασης, αλλά οµολογώ ότι µας άφησε όλους άναυδους. Τα χρόνια πέρασαν, η εµπειρία µάς πλούτισε σε πληροφορίες, γνώση και γνωριµίες, και τώρα που το ξανασκέφτοµαι, µπορεί µέχρι πρόσφατα να µην πολυπρόσεχα µε ποιες πήγαινα, αλλά ο κ. καθηγητής µου είχε δίκιο. Δεν είναι τυχαίο ότι οι 9 στις 10 κοπέλες που γνώρισα, στον πρώτο µήνα της γνωριµίας µας ένιωσαν τη σφοδρή επιθυµία να µε γνωρίσουν στον πατέρα τους. (Η δέκατη ήταν ορφανή από πατέρα.) Όταν τα Χριστούγεννα του 1988 πήγα στο Ελσίνκι να δω τη Φιλανδέζα φίλη µου, από την πρώτη µέρα µού ειπε: «Μετά την Πρωτοχρονιά θα πάµε στο Tampere να γνωρίσεις τους γονείς µου. Ξέρουν ότι ήρθες και σε περιµένουν». Έµεινα στήλη άλατος. «Πού είναι το Tampere;» ρώτησα. «Στο βορρά, είναι το χωριό που γενήθηκα», µου απάντησε φυσικά. «Μα και το Ελσίνκι βορράς είναι», της λέω. «Εδώ τώρα έχει -25 C. Εκεί πόσο φτάνει;» «Δεν είναι δύσκολο να το υπολογίσεις, συνήθως απ' όσο είναι εδώ, εκεί είναι 15 βαθµούς πιο κάτω». 14
Μετά της εξήγησα ότι σαν Ελληνας, Νοτιοευρωπαίος, συνηθισµένος στις ζεστές ακρογιαλιές του Αιγαίου, θα πάθαινα αποκρυστάλλωση στους -40 C και την έπεισα να αναβάλουµε την επίσκεψη για µια άλλη φορά. ΠΡΑΞΗ: Το να ξέρεις ότι σε θέλουν µόνο για τα πτυχία σου είναι χειρότερο από το συναίσθηµα της γυναίκας που ξέρει ότι τη θέλουν µόνο για το κορµί της. Τουλάχιστον, γι' αυτήν, το κορµί τής το χάρισε η φύση, ενώ εσύ για να πάρεις το δίπλωµά σου έβγαλες τα µάτια σου. ΙΙΙ. Σπουδάζεις σε µια σχολή µε την ψηλότερη βάση στην Ελλάδα ΘΕΩΡΙΑ: Κάθε φορά που οι καθηγητές στις διαλέξεις τους παρουσίαζαν ένα θέµα υπερβολικά πολύπλοκο και καταλάβαιναν ότι τους κοιτάζαµε µε µάτια πλάνα, για να µας καλοπιάσουν µας έλεγαν: «Αλίµονο να µην καταλαβαίνετε εσείς τι σας λέω. Εσείς είστε η αφρόκρεµα της Ελλάδας. Οι καλύτεροι µαθητές όλων των Λυκείων!» «Μα είναι πολύ δύσκολα», ακούγονταν κάποιες κραυγούλες από κάτω. «Καλύτερα που είναι δύσκολα», συνέχιζε ο στυγερός λέκτορας. «Τι θέλετε να είναι, εύκολα; Τότε όλοι θα µπορούσαν να τα καταλάβουν και δεν θα 'χε καµιά αξία το πτυχίο σας. Μην ξεχνάτε ότι είστε στη σχολή µε την ψηλότερη βάση στην Ελλάδα». Πέρασαν αρκετά χρόνια για να καταλάβω ότι τις περισσότερες φορές δεν ήταν τόσο το θέµα διδασκαλίας δυσνόητο, όσο ο τρόπος παρουσίασής του. Μπορεί να φταίει και η φύση της γλώσσας µας που είναι πιο πολύ φιλοσοφική και 15
λιγότερο πρακτική κι έτσι είναι δύσκολο να περιγράψεις συγκεκριµένες καταστάσεις µε λέξεις που τις προσδιορίζουν µονοσήµαντα. Όπως και να 'χει το πράγµα, κάθε φορά που κάποιος καθηγητής µάς θύµιζε ότι σπουδάζουµε στη Σχολή µε την ψηλότερη βάση, κοιταζόµασταν µεταξύ µας µε νόηµα και τα στήθη µας φουσκώναν από υπερηφάνεια. Κι ίσως να νιώθαµε όλοι και πέντε πόντους ψηλότεροι. ΠΡΑΞΗ: Ακριβώς επειδή στη σχολή αυτή µπορούν να περάσουν µόνο αριστούχοι, είναι συνήθως κάτι παιδιά, βιολιά. Ενδιαφέρονται µόνο να αριστεύουν, γίνονται βαθµοθήρες, δεν τους αρκεί να πάρουν αυτοί 10 στις εξετάσεις, αλλά πρέπει ταυτόχρονα εσύ να κοπείς - αλλιώς αν πάρουν όλοι ψηλούς βαθµούς, τι αξία έχει το δεκάρι τους - κι εµφανισιακά είναι συνήθως σαν πούλµαν µε γυαλιά. Όσο για την προσωπικότητά τους και τα άλλα - εκτός υπολογιστών - ενδιαφέροντά τους, αρκεί να αναφέρω το ακόλουθο περιστατικό: Είχαµε πάει για φαγητό σε ταβερνάκι στο Ρίο (της Πελοποννήσου, όχι της Βραζιλίας), µε εκπληκτική λιακάδα και τραπεζάκια έξω, κάτω απ' τα πεύκα, δίπλα στην αλµύρα της θάλασσας. Και µόλις το παιδί έφερε τα φαγητά και τις µπύρες, ο καλύτερος (βαθµολογικά) φοιτητής της παρέας θεώρησε καλό ν' αρχίσει µια συζήτηση για code optimization στους compilers. Ίσως να ήθελε να εντυπωσιάσει και τις κοπέλες της παρέας που σιωπηλά συµφωνούσαν. Τον άκουγα και νόµιζα ότι θα µου κολλήσει το κεφτεδάκι στο λαιµό... Βλέποντας τη φοιτητική ζωή του Ζάκερμπεργκ στην ταινία Social Network διαπίστωσα ότι και στο Χάρβαρντ οι κομπιουτεράδες είναι κάτι ψυχονευρωτικοί τύποι που επικοινωνούν καλύτερα με τις οθόνες παρά με τις κοπέλες. Δεν 16
είναι τυχαίο ότι η ταινία ξεκινάει με χυλόπιττα. Αυτή την ανεπάρκεια προσπάθησε να καλύψει ο Ζάκερμπεργκ με το Facebook: Να φιλτράρει τις κοπέλες μέσα από την οθόνη του PC και να τις βαθμολογεί, παίρνοντας έτσι μια ιδιότυπη εκδίκηση για το κάζο της χυλόπιττας. IV. Αποδοχή στο σόι ΘΕΩΡΙΑ: Ο Νίκος Δήµου πριν από χρόνια έγραφε στο ευρηµατικό βιβλίο του 'Ή δυστυχία του να είσαι Έλληνας: «Κάθε άνθρωπος έχει πίσω του το προπατορικό αµάρτηµα, ο Έλληνας έχει και το σόι του». Η έννοια της οικογένειας στις υπανάπτυκτες κοινωνίες είναι πανίσχυρη. Στην Αφρική το παιδί δεν ξεχωρίζει τον πατέρα του από το θείο του (extended family). Εξ ου και η παροιµία των ζουλού «µε τη θεία δεν είναι αµαρτία». Στην Ελλάδα τον ξεχωρίζει, αλλά δυσκολεύεται να καταλάβει γιατί πρέπει σ' όλες τις γιορτές να τον βοµβαρδίζουν θείοι, θείες, κουνιάδες, συνυφάδες κ.λπ. µε ερωτήσεις του στυλ: «Τι θα γίνεις Κωστάκη άµα µεγαλώσεις;» «Πυρηνικός Ζαχαροπλάστης θείε». «Κοίτα το άτιµο, πήρε το χιούµορ του πατέρα του». «Εσύ, Γιωργάκη, τι θες να γίνεις;» «Πρώην πρεζάκιας!», θείε. «Αυτός, δυστυχώς, βλέπει πολύ τηλεόραση». - κ.ο.κ. Έχω γίνει 48 χρονών κι ακόµη δεν ξέρω σίγουρα πώς θα συνεχίσω στην υπόλοιπη επαγγελματική ζωή µου. (Γιατί με το νέο ασφαλιστικό έχω άλλα 30 χρόνια δουλειάς). Πώς το σόι µας περιµένει να έχουµε επαγγελµατικό προσανατολισµό από τότε που ήµασταν τεσσάρων; Ο Νηλ έλεγε ότι ο άνθρωπος που από 8 χρονών ξέρει τι θα γίνει όταν μεγαλώσει είναι σίγουρα ένας βαρετός άνθρωπος. 17
Συµφωνώ απόλυτα. Τέλος πάντων, από τη στιγµή που θα περάσετε σε µια σχολή ευρύτερης αποδοχής και ξέρουν όλοι οι συγγενείς σας τι θα γίνετε όταν μεγαλώσετε, θα σας φαίνονται λιγότερο ενοχλητικοί στις οικογενειακές συγκεντρώσεις και τα τραπεζώµατα. ΠΡΑΞΗ: Νοµίσατε αγαπητοί μου ότι με το που θα περάσετε στο Πολυτεχνείο θα απαλλαγείτε από το σόι σας; Λάθος. Μεγάλο ΛΑΘΟΣ. Το σόι σας επίσης περιµένει (και απαιτεί) από σας τα ακόλουθα: - Να πάρετε πτυχίο στην ώρα σας - όχι σαν κάτι ρέµπελους που κατάλαβαν ότι το να 'σαι φοιτητής είναι το πιο εύκολο επάγγελµα και σπουδάζουν μέχρι τα 30. - Να τελειώσετε το στρατιωτικό μια ώρα αρχύτερα, γιατί μια ψυχή που 'ναι να βγει... Φυσικά από την εµπλοκή αυτή εξαιρείται το προνοµιούχο φύλο. - Να παντρευτείτε μια ώρα αρχύτερα να ησυχάσουµε. - Να κάνετε ένα παιδάκι. - Να κάνετε δεύτερο παιδάκι, για να 'χει το πρώτο παρέα. - Να πάρετε αυτοκίνητο και να φτιάξετε το σπιτικό σας (γιατί στο δυάρι που μένετε δεν νιώθει άνετα το σόι σας). - Να αποσύρετε το αυτοκίνητό σας και να πάρετε ένα νέας τεχνολογίας που να καίει αµόλυβδη, γιατί μολύνετε την ατµόσφαιρα. - Να βάλετε καινούργιο σαλόνι στο σπίτι, γιατί αυτό που έχετε δεν ταιριάζει με τις κουρτίνες. - Να αλλάξετε κουρτίνες, γιατί δεν ταιριάζουν ούτε με το καινούργιο σαλόνι σας (εξάλλου είναι παλιοµοδίτικες). - Να φτιάξετε παραθαλάσσιο εξοχικό (ας είναι κι αυθαίρετο), να ξεφεύγουν λίγο τα παιδιά (αλλά και το σόι σας) από τη μονοτονία της Αθήνας. - Να αρχίσετε να βάζετε λεφτά στην άκρη, μη σας βρει κανένα κακό και δεν έχετε να πληρώσετε τους γιατρούς. Άνθρωποι είµαστε, πολλά τυχαίνουν. Τι θα κάνετε δηλαδή; Θα 18
εµπιστευτείτε τους γιατρούς του ΕΣΥ ή θα αρχίσετε να ζητάτε δανεικά απ' τους συγγενείς σας; Αυτοί θέλουν το καλό σας. Γι' αυτό και δεν πρέπει να σας κακοµαθαίνουν. κ.ο.κ. V. Σπουδάζεις το επάγγελµα του Bill Gates και του Ζάκερμπεργκ ΘΕΩΡΙΑ: Ασφαλώς έχετε προσέξει ότι όχι μόνο στις ταινίες επιστηµονικής φαντασίας αλλά και σε όλο και περισσότερες ταινίες, διαφηµίσεις, βίντεο-κλιπς κτλ, κάπου υπάρχει ένας υπολογιστής στο βάθος ή στο προσκήνιο, δείγμα επιτυχίας και εξέλιξης. Οι εφηµερίδες έχουν όλο και πιο συχνά αφιερώµατα στους υπολογιστές (μερικές έχουν και ειδικές στήλες), ενώ τα περιοδικά ειδικού τύπου για computers συνεχώς αυγαταίνουν. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση επενδύονται δισεκατοµµύρια ευρώ σε ερευνητικά προγράµµατα Πληροφορικής (ESPRIT, COMETT, EUREKA, RACE, INSIS, ΒRITE κλ.π.). Η κυβέρνηση συνεχώς σκέφτεται πώς θα προλάβουµε το τρένο της ανάπτυξης και της καινοτομίας και και σκαρφίζεται νοµοσχέδια, δίνοντας κίνητρα για επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες (βλ. Jeremie I, II, III). Οι Ιδιωτικές σχολές και τα Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών φυτοωνουν σαν μανιτάρια. Ms Office σε 30 ώρες. Access σε 50! Ανάλυση και Μάνατζµεντ σε 2 μήνες! Όσες είναι αναγνωρισµένες απ' το κράτος, παρέχουν φορολογικές ελαφρύνσεις στους γονείς σας, ώστε να μπορούν να πληρώνουν τα δίδάκτρα, και τριετή αναβολή απ' το στρατό και την ανεργία. 19
Οι Εταιρίες - Αντιπροσωπείες - Software Houses - Καταστήµατα Χονδρικής-Λιανικής που ζουν αποκλειστικά απ' τους κομπιούτερς συνεχώς πληθαίνουν. Μια βόλτα στη Λ. Συγγρού (µε το φως της ηµέρας βέβαια... ) και στην περιοχή γύρω από το Πολυτεχνείο (Στουρνάρη, Σολωµού, Πατησίων) θα σας πείσει. Να ξέρετε ότι κάθε φορά που κλείνει ένας Οίκος Ανοχής (Underwear House) ανοίγει ένας Οίκος Λογισµικού (Software House). Σπουδάζοντας λοιπόν υπολογιστές, σπουδάζετε το επάγγελµα του μέλλοντος και είσαστε όπως λέµε μέσα στα πράγµατα. Οι σύγχρονοι μεγιστάνες του χρήματος δεν είναι πλέον οι εφοπλιστές. Είναι οι κομπιουτεράδες Bill Gates και Μαρκ Ζάκερμπεργκ. Έγιναν δισεκατομμυριούχοι στα 25 τους, χωρίς καν να πάρουν πτυχίο από το Πανεπιστήμιο που σπούδαζαν. Ο πρώτος «επινόησε» τα Windows (κλέβοντας την ιδέα από την Apple) κι ο δεύτερος «επινόησε» το Facebook κλέβοντας τις ιδέες των φίλων του. ΠΡΑΞΗ: Επειδή ακριβώς οι υπολογιστές είναι το επάγγελµα του μέλλοντος, ξέρεις πως ό,τι μαθαίνεις τώρα μπορεί σε λίγο καιρό να μην ισχύει. Αλλά και γι' αυτά που ακόµη ισχύουν, ποτέ δεν ξέρουµε πόσος χρόνος ζωής τούς μένει. Πρέπει να ενηµερωνόµαστε συνεχώς για τις εξελίξεις. Πρέπει να είµαστε συνδροµητές σε δύο τουλάχιστον επιστηµονικά περιοδικά. Πρέπει να διαβάζουµε τα χρονικά του ΤΕΕ (κι όχι να τα χρησιµοποιούµε για προσάναµμα). Πρέπει να πηγαίνουµε τακτικά στα βιβλιοπωλεία, να κοιτάµε τις νέες κυκλοφορίες και ν' αγοράζουµε ό,τι κρίνουµε απαραίτητο. Πρέπει να είµαστε σε θέση να ξεχωρίζουµε απ' όλον αυτό το βοµβαρδισµό των πληροφοριών τις πληροφορίες που αξίζει τον κόπο να προσέξουµε (δηλ. αυτές που θα έχουν κύκλο ζωής πάνω από ένα χρόνο) και ν' αδιαφορούµε για τις άχρηστες πληροφορίες (νέα 20
προϊόντα που διαφέρουν μόνο στο σχήµα του τερµατικού από τα προηγούµενα). Πριν από 10 χρόνια είχα δει μια περίεργη γελοιογραφία σε αµερικανικό περιοδικό υπολογιστών: Δύο καλοντυµένοι κύριοι, περνώντας μπροστά από ένα ρακένδυτο ζητιάνο, του 'ριξαν μερικά κέρµατα κι αφού τον προσπέρασαν λέει ο ένας κύριος στον άλλο: «Ξέρεις ποιος ήταν αυτός ο κακοµοίρης;» «Όχι, ποιος ήταν;» «Κορυφαίο στέλεχος πολυεθνικής εταιρίας υπολογιστών, αλλά έκανε το λάθος και πήρε ένα μήνα άδεια απ' τη δουλειά του. Όταν γύρισε, ήταν τελείως άχρηστος για την εταιρία και τον απέλυσαν». Τότε, δεν την κατάλαβα τη γελοιογραφία και γέλασα. Τώρα που την καταλαβαίνω, δεν μπορώ να γελάσω. Οι υπολογιστές δεν τελειώνουν ποτε. Οι άνθρωποι τελειώνουν. Ας επιστρέψουμε τώρα στους κυρίους Gates και Ζάκερμπεργκ. Ένας άγραφος νόμος των Οικονομικών λέει ότι τα πάρα πολλά λεφτά γίνονται μόνο με 3 τρόπους: Ή τα κληρονομείς (βλ. Πάγκαλος), ή τα παντρεύσαι (βλ. Κούρκουλος), ή τα κλέβεις (βλ. Bill Gates). Τόσο ο Bill Gates όσο και ο Ζάκερμπεργκ είναι στην ουσία «κλέφτες ιδεών». Σε όλη την ιστορία της ανθρώπινης εξέλιξης άλλοι ήταν οι μεγάλοι εφευρέτες και άλλοι οι μεγάλοι καταθέτες. Κι αυτό γιατί ποτέ ο εραστής της επιστήμης, της τεχνολογίας και της καινοτομίας δεν είναι και εμπορικό δαιμόνιο ταυτόχρονα. 21
Άρα, αν το όνειρό σου είναι να γίνεις ο αυριανός Bill Gates ή Ζάκεμπεργκ, κάνε παρέα με έξυπνους και εφευρετικούς ανθρώπους μήπως κλέψεις και συ καμιά ιδέα! VI. Νέοι καθηγητές, νεανικό και φιλικό περιβάλλον ΘΕΩΡΙΑ: Το να έχεις καθηγητές με μέσο όρο ηλικίας κάτω από 40 είναι σίγσυρα ένα συν. Αρκεί να σας πω ότι όταν σπούδαζε η αδελφή μου στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών υπήρχε καθηγητής τόσο προχωρηµένης ηλικίας, ώστε αναγκάστηκε να πάει στην κηδεία του πριν προλάβει να πάει στις παραδόσεις του. Και μου 'λεγε όλο στενοχώρια: «Αυτόν δεν πρόλαβα να τον γνωρίσω... κι είχε φήµη ότι έκανε πολύ καλό μάθηµα». «Άρχισε να παρακολουθείς» της έλεγα «όσο είναι καιρός, γιατί προλαβαίνεις δεν προλαβαίνεις και τσυς υπολοιπσυς». Στις Σχολές Υπολογιστών, σε παγκόσµια κλίµακα, διδάσκουν γενικά νέοι άνθρωποι, γιατί είναι τόσο πρόσφατη επιστήµη που οι παλιοί ούτε θέλσυν να την ξέρουν. (Κι έχουν και τα δίκια τσυς από μια άποψη). Είναι ωραίο να ξέρεις ότι σπσυδάζεις μια επιστήµη που οι θεµελιωτές της βρίσκονται εν ζωή. Δεν νοµίζω ότι υπάρχουν άλλες τέτοιες επιστήµες εκτός απ' την επιστήµη Υπεξαίρεσης Δηµοσίσυ χρήµατος με σκοπό το γρήγορο πλουτισµό στην υγεία των κορόιδων, ντόπιων και ξένων. ΠΡΑΞΗ: Επειδή ακριβώς είναι νέοι όλοι οι καθηγητές, βράζει ακόµη το αίµα τσυς κι έτσι καµακώνουν τις λίγες καλές φοιτήτριες που υπάρχσυν στο Τµήµα. Κι είναι αποφασισµένοι για όλα: φτάνσυν μέχρι γάµο. Τι πιθανότητες έχει ο πρωτοετής ή δευτεροετής φοιτητής να διεκδικήσει μια φοιτήτρια που την έχει βάλει στο μάτι 22
καθηγητής με κύρος, δηµοσιεύσεις και Ph.D.; Μάλλον μηδενικές. VΙΙ. Έχεις την ευκαιρία να φύγεις από το σπίτι σου ΘΕΩΡΙΑ: Ιστορικά, η πρώτη Πολυτεχνική Σχολή Πληροφορικής στην Ελλάδα ξεκίνησε το 1981 στο Πανεπιστήμιο Πατρών. Συµπληρώνοντας το μηχανογραφικό δελτίο µε τις σχολές προτίµησης έχεις μία λαμπρή ευκαιρία να δηλώσεις τη Σχολή αυτή και να σπουδάσεις στην Πάτρα (μακριά από το οικογενειακό σου περιβάλλον) ώστε ταυτόχρονα με το δίπλωμα του Μηχανικού Πληροφορικής να απογαλακτιστείς από τους γονείς σου. Αυτό έκανα κι εγώ εξ ανάγκης όταν το 1982 αποφάσισα να σπουδάσω Μηχανικός Υπολογιστών μια και τότε η ειδικότητα αυτή υπήρχε μόνο στην Πάτρα. Πηγαίνοντας στην Πάτρα ο (μη Πατρινός) υποψήφιος φοιτητής μπορεί να δοκιµάσει τον εαυτό του υπό Κανονικές Συνθήκες (δηλ. χωρίς τη μαµά πίσω του να μαζεύει αυτά που πετάει δεξιά κι αριστερά, σε σπίτι που θα ξέρει ότι, αν πετάξει το παντελόνι του στο πάτωµα κι αφήσει τα πιάτα άπλυτα, δεν θα ενοχλήσουν κανένα: Το παντελόνι θα παραµένει στο πάτωµα και τα πιάτα άπλυτα για όσο καιρό ο φοιτητής επιθυµεί. Απλώς μετά τις 15 μέρες ο νεροχύτης πιάνει μούχλα. Σας μιλάω εκ πείρας). Ακόµη, σπουδάζοντας μακριά απ' τους γονείς του, ο φοιτητής θα έχει την ευκαιρία να 'ρθει σε άµεση επαφή με το ελληνικό Δηµόσιο, πληρώνοντας λογαριασµούς και κάνοντας αιτήσεις με χαρτόσηµα, για να επανασυνδέσει η ΔΕΗ το ρεύµα που του έκοψε επειδή ο προηγούµενος ένοικος είχε αφήσει τρεις λογαριασµούς ωτλήρωτους. Με όλες αυτές τις εµπειρίες ο 23
φοιτητής θα έχει την ευκαιρία να ωριµάσει όχι μόνο ως επιστήµονας αλλά και ως άνθρωπος. Η ζωή μού δίδαξε ότι όλες οι εµπειρίες είναι θετικές, ακόμη και οι τραυµατικές. ΠΡΑΞΗ: Το κακό δεν είναι ότι φεύγεις απ' το σπίτι σου. Το κακό είναι ότι η πόλη που πηγαίνεις είναι περίεργη. Όλοι οι Πατρινοί θα μιλάνε με τα καλύτερα λόγια μπροστά σου και με τα χειρότερα πίσω σου. Η παράδοση με τα 150 Π δεν νοµίζω ότι ξεκίνησε από συµπτώσεις. Ο παππούς μου έλεγε, «απ' το αυλάκι και κάτω, πρόσεχε τους ανθρώπους». Δεν ξέρω. Δεν θέλω να γίνω ρατσιστής. Το μόνο που ξέρω σίγουρα είναι ότι μετά τα μεσάνυχτα στην Πάτρα κυκλοφορούν τα 3 Φ: Φαντάροι, φοιτητές, φαντάσµατα. Εκτός αν είναι Καρναβάλι, οπότε κυκλοφορούν και τα καρναβάλια. VIII. Εργαστήρια σε πολιτισµένο περιβάλλον, χωρίς την ηχορρύπανση των εργαλειοµηχανών ΘΕΩΡΙΑ: Σε αντίθεση με άλλες σχολές του Πολυτεχνείου όπου τα εργαστήρια είναι ενοχλητικά έως αποκρουστικά (π.χ. οι Μηχανολόγοι περνάνε ένα πρωινό την εβδομάδα κλεισµένοι στο Μηχανουργείο με τόρνους, φρέζες κι άλλα ευτράπελα, ενώ οι Χηµικοί Μηχανικοί πρέπει ν' ανακατώνουν πολύχρωµα ζουµιά και καυστικά υγρά μελετώντας τις αντιδράσεις που προκαλούνται) ο φοιτητής των υπολογιστών κάνει τα περισσότερα εργαστήριά του σε καθαρό, αθόρυβο και δοµηµένο περιβάλλον. 24
Πληκτρολόγια, τερµατικές οθόνες, υπολογιστές. Ακόµη κι ο θόρυβος του κρουστικού εκτυπωτή έχει αντικατασταθεί από το απαλό θρόισµα του τυπωµένου φύλλου όπως βγαίνει από τον laser printer. Ευρυχωρία, άνεση, πολιτισµός. ΠΡΑΞΗ: Δουλεύοντας με υπολογιστές, μερικές φορές ξεχνιέσαι. Νιώθεις τον εαυτό σου τόσο συγκεντρωµένο στην οθόνη του κομπιούτερ, ώστε χάνεις την αίσθηση του χώρου και του χρόνου. Ξεχνάς τι ώρα έχει πάει, αν υπάρχουν άλλοι άνθρωποι γύρω σου. Και τότε βρίσκει το πρόσφορο έδαφος να αναπτυχθεί η κοµπιουτερίλα. Μια αρρώστια ύπουλη και κακιά (σαν τον καρκίνο). Αν δεν εντοπίσεις τα συµπτώµατα νωρίς και δεν χτυπήσεις το κακό στη ρίζα του, η κοµπιουτερίλα μπορεί να απλωθεί και να δηλητηριάσει όλη την κοινωνική ζωή και την προσωπικότητά σου. Στην Αγγλία έχουν ήδη βγει τα πρώτα διαζύγια λόγω κοµπιουτερίλας: ο (προοδευτικός) σύζυγος αγόρασε υπολογιστή κι από τότε περνάει τις νύχτες μαζί του αντί να τις περνάει με τη γυναίκα του. Το να απατάς τη γυναίκα σου με άλλη γυναίκα, πάει στο διάολο. Μπορείς να το εξηγήσεις (με τη βοήθεια ενός καλού κι ακριβοπληρωµένου ψυχαναλυτή). Αλλά να την απατάς μ' ένα μηχάνηµα; Αυτό ποιος μπορεί να το εξηγήσει; Η επιστήµη πάντως σηκώνει τα χέρια. ΙΧ. Ευκαιρία να γράψεις και να πουλήσεις τα δικά σου προγράµµατα ΘΕΩΡΙΑ: Μόλις αρχίσεις να καταλαβαίνεις τα κόλπα και τα τερτίπια του προγραµµατισµού, θ' αρχίσεις να σκαρφίζεσαι διάφορα προγραµµατάκια που θα μοιάζουν έξυπνα και μπορούν να αποφεοουν κέρδη και δόξα. 25