Σύµφωνα µε το Π.. 86/2001, όπως τροποποιήθηκε µε το Π.. 26/2002 και το Π.. 60/2006 Τρόπος εξέτασης των διαφόρων µαθηµάτων 1. Tα θέµατα των γραπτών προαγωγικών και απολυτηρίων εξετάσεων λαµβάνονται από την ύλη που ορίζεται ως εξεταστέα για κάθε µάθηµα κατά το έτος που γίνονται οι εξετάσεις. Οι ερωτήσεις είναι ανάλογες προς εκείνες που υπάρχουν στα σχολικά εγχειρίδια και στις οδηγίες του Π.Ι., διατρέχουν όσο το δυνατόν µεγαλύτερη έκταση της εξεταστέας ύλης, ελέγχουν ευρύ φάσµα διδακτικών στόχων και είναι κλιµακούµενου βαθµού δυσκολίας. Οι µαθητές απαντούν υποχρεωτικά σε όλα τα θέµατα. 2. Σε περίπτωση κατά την οποία ένα θέµα αναλύεται σε υποερωτήµατα, η βαθµολογία που προβλέπεται γι αυτό κατανέµεται ισότιµα στις επιµέρους ερωτήσεις, εκτός αν κατά την ανακοίνωση των θεµάτων καθορίζεται διαφορετικός βαθµός για κάθε µια από αυτές. Νεοελληνική Γλώσσα 1. Για την εξέταση στη Νεοελληνική Γλώσσα δίνεται στους µαθητές σε φωτοαντίγραφο απόσπασµα κειµένου (δοκιµιακού, λογοτεχνικού, άρθρου κτλ.) µιας έως δύο σελίδων από βιβλίο, εφηµερίδα ή περιοδικό (ή κατασκευασµένο για το σκοπό της αξιολόγησης) που αναφέρεται σε κοινωνικά, πολιτικά, πολιτιστικά, επιστηµονικά ή άλλα θέµατα της καθηµερινής ζωής και έχει νοηµατική πληρότητα. Tο κείµενο αυτό ανταποκρίνεται στην αντιληπτική ικανότητα των µαθητών και σχετίζεται άµεσα ή έµµεσα µε θεµατικούς κύκλους οικείους στους µαθητές από τη σχολική διδασκαλία. Οι µαθητές καλούνται: α) Να δώσουν µια σύντοµη περίληψη του κειµένου αυτού, της οποίας η έκταση καθορίζεται ανάλογα µε την έκταση και το νόηµα του κειµένου. [Για τον τρόπο αξιολόγησης της περίληψης βλ. β) Να απαντήσουν σε ερωτήσεις, µε τις οποίες ελέγχονται: i. η κατανόηση του κειµένου (ιδεολογικά σηµεία του κειµένου, επιχειρήµατα συγγραφέα, προβλήµατα που θέτει, κτλ.) ii. η οργάνωση του λόγου (διάρθρωση, δοµή διαίρεση και τιτλοφόρηση ενοτήτων, συνοχή, ενότητα, συλλογιστική, κτλ.) iii. τα σηµασιολογικά στοιχεία (σηµασία λέξεων, συνώνυµα-αντώνυµα, κατασκευή φράσεων ή παραγράφων µε ορισµένες λέξεις, αντικατάσταση λέξεων ή φράσεων κτλ.). iv. η ικανότητά τους να αναγνωρίζουν τη λειτουργία των µορφοσυντακτικών δοµών, καθώς και να χειρίζονται αυτές τις δοµές, ανάλογα µε τους επικοινωνιακούς στόχους του κειµένου. γ) Να συντάξουν ένα κείµενο, ενταγµένο σε επικοινωνιακό πλαίσιο, µε το οποίο κρίνουν ή σχολιάζουν κάποια σηµεία του κειµένου ή αναπτύσσουν προσωπικές απόψεις, παίρνοντας αφορµή από το κείµενο. Η έκταση της ανάπτυξης αυτής
καθορίζεται κατά προσέγγιση, χωρίς να υπερβαίνει τις 600 λέξεις. [Για τον τρόπο αξιολόγησης της έκθεσης βλ. 2. Το πρώτο και δεύτερο θέµα βαθµολογούνται µε 25 και 35 µονάδες αντίστοιχα, οι οποίες κατανέµονται στις επιµέρους ερωτήσεις, ενώ η τρίτη άσκηση βαθµολογείται µε 40 µονάδες. Κατά τη βαθµολόγηση όλων των θεµάτων λαµβάνεται υπόψη η ορθογραφία, η δοµή του κειµένου, ο λεξιλογικός πλούτος, η ακρίβεια και η ορθότητα της διατύπωσης καθώς και το περιεχόµενο. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ Σύµφωνα µε το Αναλυτικό Πρόγραµµα και τη σχετική υπουργική απόφαση για τις γενικές εξετάσεις λυκείων µε την έκθεση ο καθηγητής ελέγχει και αξιολογεί την πνευµατική συγκρότηση του µαθητή και ειδικά την ικανότητά του να κατανοεί ένα πρόβληµα, που αφορά τον άνθρωπο και τον κόσµο του, να παίρνει ορισµένη θέση απέναντι σ' αυτό και να εκφράζει µε σαφήνεια και ακρίβεια τις προσωπικές του σκέψεις. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΓΙΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Το πρώτο πράγµα που πρέπει να προσέξει ο διορθωτής µε την προσεκτική ανάγνωση του γραπτού δοκιµίου είναι αν ο µαθητής κατανόησε σωστά όλες τις απαιτήσεις του θέµατος και αν ανταποκρίνεται σ' αυτές. Γραπτά που δείχνουν ολοφάνερα ότι η σκέψη του µαθητή κινείται έξω από το θέµα βαθµολογούνται από Γενικά στα γραπτά ο διορθωτής πρέπει να προσέξει: Α) Το περιεχόµενο, δηλ. το σύνολο των οργανωµένων σκέψεων που διατυπώνει ο µαθητής πάνω στο δεδοµένο πρόβληµα. 1. Η ξεκάθαρη θέση που παίρνει ο µαθητής απέναντι στο πρόβληµα, η προσωπική του άποψη που µπορεί να είναι και αντίθετη µε τις ως τώρα γνωστές και παραδεκτές απόψεις, αρκεί να είναι τεκµηριωµένη. Ο βαθµολογητής δεν πρέπει να επηρεάζεται από την προσωπική του άποψη. 2. Το είδος των γνώσεων-σκέψεων, που χρησιµοποιεί ο µαθητής, για να στηρίξει τη θέση του, και µαζί η κριτική του ικανότητα και η ορθότητα επιλογής των προσφορότερων γνώσεων. Ο βαθµολογητής δηλαδή πρέπει να προσέξει: αν οι γνώσεις είναι αφοµοιωµένες και αποτελούν κτήµα του µαθητή αν ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις του θέµατος κι έχουν λειτουργική σχέση µ' αυτό αν βασίζονται στα ουσιαστικά γνωρίσµατα των δεδοµένων εννοιών. 3. Ο τρόπος που οργανώνει τις σκέψεις του η ικανότητά του να τους δίνει µορφή λογικών επιχειρηµάτων µε αποδεικτική δύναµη και αξία. 4. Ο πλούτος και η ορθότητα των επιχειρηµάτων που χρησιµοποιεί για να δικαιολογήσει τις απόψεις του. 5. Η ελευθερία, η ευρύτητα, η άνεση και η σοβαρότητα της σκέψης η έλλειψη προκατάληψης και εριστικής διάθεσης.
Τα στοιχεία αυτά ως σύνολο έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα και βαθµολογούνται από 0-20. Σφάλµατα για το περιεχόµενο θεωρούνται: 1. Η προβολή µιας φανερά παράλογης ή ακαθόριστης θέσης. 2. Η µη λογική "στήριξη" µιας ορθής θέσης. 3. Η φτωχή και περιορισµένη επιχειρηµατολογία. 4. Η απλή παράθεση ξένων, αναφοµοίωτων γνώσεων. 5. Ο περιττός φόρτος ιστορικών και άλλων παραδειγµάτων. 6. Η αναπλήρωση της έλλειψης επιχειρηµάτων µε παραγγέλµατα, συµβουλές, ρητά, γνώµες στοχαστών. Των στοιχείων αυτών είναι αποδεκτή η µετρηµένη χρήση και µάλιστα όταν έρχονται σε ενίσχυση των λογικών επιχειρηµάτων. 7. Τα παρείσακτα στοιχεία που δεν περιέχονται στις απαιτήσεις του θέµατος. 8. Τα γενικά και αυθαίρετα συµπεράσµατα. 9. Η ανάπτυξη δευτερευόντων σε σηµασία σηµείων σε βάρος των πρωτευόντων. 10. Ιδιαίτερη βαρύτητα έχει η αδυναµία του µαθητή να δει την ουσία του προβλήµατος και η κίνηση της σκέψης του στην περιφέρεια του θέµατος. Β) Τη διάρθρωση των σκέψεων που καθορίζουν το σχέδιο και την οικονοµία της έκθεσης. 1. Η λογική διάταξη των σκέψεων, η οργανική και αρµονική σύνδεση µεταξύ τους, έτσι που να βγαίνει η µια µέσα από την άλλη κατά λογική ακολουθία και ακόµη η συγκρότηση των σκέψεων σε πειστικά επιχειρήµατα. 2. Η ορθή κατάταξη των επιχειρηµάτων σε κλιµακωτή µορφή. 3. Η προοδευτική αποκάλυψη και δικαιολόγηση της προσωπικής θέσης. 4. Η φυσική και αβίαστη κατάληξη σ' ένα λογικό συµπέρασµα. 5. Η ανεξαρτησία από προκαθορισµένα γενικά πρότυπα (καλούπια) και η πρωτοτυπία. Τα στοιχεία αυτά βαθµολογούνται σαν σύνολο από 0-8. Σφάλµατα στη διάρθρωση των σκέψεων θεωρούνται: 1. Η έλλειψη καθορισµένης πορείας και η άτακτη παράθεση των σκέψεων. 2. Η έλλειψη ενότητας είτε ανάµεσα στα µέρη (πρόλογο, κύριο θέµα, επίλογο) είτε ανάµεσα στις επιµέρους σκέψεις και επιχειρήµατα. 3. Η κυκλική πορεία στην ανάπτυξη, που δεν προωθεί τη σκέψη µε νέες εµπνεύσεις, αλλά την επαναφέρει στο σηµείο αφετηρίας µε επαναλήψεις. Γ) Την έκφραση ή µορφή. Αυτή αποτελεί το είδος, την ποιότητα του λόγου, που χρησιµοποιεί ο µαθητής, για να διαρθρώσει και να παρουσιάσει το σύνολο των σκέψεών του.
1. Η ακρίβεια της διατύπωσης, η σαφήνεια και η καθαρότητα, η µετρηµένη χρήση των εκφραστικών τρόπων. 2. Η συµφωνία του λόγου µε τις απαιτήσεις του περιεχόµενου. 3. Η οµοιοµορφία του λόγου σ' ολόκληρη την έκθεση, που δείχνει ότι οι διατυπωµένες σκέψεις είναι προσωπικό κτήµα του µαθητή. 4. Ο λογικός, λεκτικός και εκφραστικός πλούτος. Τα στοιχεία µορφής στο σύνολο βαθµολογούνται από 0-12. Σφάλµατα στην έκφραση θεωρούνται: 1. Η εκφραστική ανακρίβεια, η ασάφεια και αοριστία, το σκοτεινό ύφος και o επιφανειακός εκφραστικός πλούτος (βερµπαλισµός, κενολογία). 2. Ο ιστορισµός, ο ρητορισµός, ο λογοτεχνισµός, η φλυαρία, η ωραιολογία. 3. Η εκφραστική ανοµοιοµορφία. 4. Η εκφραστική δυσκαµψία και φτώχεια, που συχνά συνοδεύεται από τη µονότονη επανάληψη λέξεων και εκφράσεων. 5. Η απεραντολογία µε τις φορτικές επαναλήψεις νοηµάτων. 6. Η ανάµειξη της δηµοτικής και της καθαρεύουσας. 7. Τα γραµµατικά και συντακτικά λάθη. Η επισήµανσή τους πρέπει να γίνεται σύµφωνα µε τους κανόνες που περιέχουν τα σχολικά εγχειρίδια (Νεοελληνική Γραµµατική, Συντακτικό της νέας ελληνικής). Θεώρηση του συνόλου Η προσπάθεια για αξιολόγηση της έκθεσης µε την πρόσθεση των επιµέρους βαθµών µπορεί να µην ανταποκρίνεται στο αίτηµα για δίκαιη βαθµολόγηση. O ίδιος ο διορθωτής αισθάνεται πολλές φορές την ανάγκη να δει το γραπτό στο σύνολό του. 'Αλλωστε περιεχόµενο, σχέδιο και µορφή, ουσιαστικά δεν διαχωρίζονται. Γι' αυτό, καλό είναι η βαθµολογία να στηρίζεται στη θεώρηση του συνόλου σε συνδυασµό µε την εκτίµηση των επιµέρους στοιχείων. Με την ευκαιρία αυτή µπορεί ο διορθωτής να λάβει υπόψη του και τη γενική εικόνα του γραπτού. η ευανάγνωστη γραφή, το καθαρογραµµένο γραπτό, η ορθή χρήση των σηµείων στίξης, η ορθή διάκριση παραγράφων. Αρνητικά στοιχεία είναι: η ακαταστασία του γραπτού, η κακή χρήση της στίξης, η έλλειψη παραγράφων, οι συχνές διαγραφές λέξεων και φράσεων, οι µουντζούρες. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Γενικές αρχές και τεχνικές υποδείξεις για την αξιολόγηση των γραπτών δοκιµίων των Γενικών Εξετάσεων
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Η περίληψη δεν είναι ξεχωριστό γραµµατειακό είδος αλλά ένας τρόπος συνοπτικής απόδοσης προϋπάρχοντος κειµένου δια της οποίας επιδιώκεται: α) Η κατανόηση του κειµένου. β) Η πληροφόρηση των άλλων µε λιτό και σαφή τρόπο για το περιεχόµενο του κειµένου. γ) Η διάκριση του αναγκαίου από το περιττό τόσο στο περιεχόµενο όσο και στη γλώσσα του κειµένου. δ) Η δόµηση ενός νέου κειµένου µε συνοχή και συνεκτικότητα. 'Αρα η αξιολόγηση της περίληψης στις εξετάσεις του Ενιαίου Λυκείου είναι σκόπιµο να συνεξετάσει τρεις παραµέτρους: α) το περιεχόµενο της περίληψης β) τη γλώσσα και το ύφος γ) τη δοµή του περιληπτικού κειµένου. 1. Το περιεχόµενο της περίληψης (0-12µονάδες) Η σύλληψη του νοηµατικού κέντρου του κειµένου. Η επιλογή των σηµαντικών ιδεών-πληροφοριών του κειµένου. Η πληρότητα κατανόησης του κειµένου. Αδυναµίες στο περιεχόµενο θεωρούνται: Αδυναµία κατανόησης ή απόκλιση από το νοηµατικό κέντρο του κειµένου. Επιλογή δευτερευουσών ιδεών-πληροφοριών σε βάρος των κύριωνσηµαντικών. Η ατελής (µερική) κατανόηση του κειµένου. 2. Η γλώσσα και το ύφος της περίληψης (έκφραση) (0-8 µονάδες) Η χρήση του κατάλληλου ύφους για τη συγκεκριµένη µορφή κειµένου (πληροφοριακό ύφος). Η ικανότητα πύκνωσης του κειµένου µέσα από διάφορες τεχνικές (γενίκευση, αναδιατύπωση κτλ.). Η ορθή χρήση της γλώσσας στο επίπεδο της ορθογραφίας, της στίξης, της σύνταξης και του λεξιλογίου.
Αδυναµίες στη γλώσσα και το ύφος θεωρούνται: Η αξιολόγηση µε την άσκηση άµεσης ή έµµεσης κριτικής-σχολιασµού στις ιδέες-πληροφορίες του κειµένου. Η αυτούσια-στείρα µεταφορά λέξεων και φράσεων του αρχικού κειµένου στη περίληψη. Οι αποκλίσεις από τους κανόνες της Νεοελληνικής Γραµµατικής και του Συντακτικού της νέας ελληνικής στην ορθογραφία, στη στίξη, στη σύνταξη και το λεξιλόγιο (επαναλήψεις, ασάφειες, έλλειψη ακριβολογίας κτλ.). 3. Η δοµή του περιληπτικού κειµένου (0-5 µονάδες). Η ικανότητα παρακολούθησης ή αναδιοργάνωσης της δοµής του αρχικού κειµένου και η παρουσίαση µε λογική ακολουθία των βασικών ιδεών. Η σύνταξη ενός κειµένου µε οµαλή ροή και συνοχή. Η επιτυχής χρήση των διαρθρωτικών λέξεων ή φράσεων. Αδυναµίες στη δοµή θεωρούνται: Η τυποποιηµένη µεταφορά της πορείας του αρχικού κειµένου που οδηγεί σε µακροσκελή περίληψη. Η άτακτη παράθεση των ιδεών-πληροφοριών του κειµένου. Η έλλειψη συνοχής και αλληλουχίας µεταξύ των µερών-προτάσεων της περίληψης. 4. Γενική θεώρηση Η προσπάθεια για αξιολόγηση της περίληψης µε την αναλυτική µέθοδο και την πρόσθεση των επιµέρους βαθµών δεν είναι αρκετή. Χρειάζεται µια συνολική θεώρηση του γραπτού πριν την τελική βαθµολογία. 'Αλλωστε περιεχόµενο, µορφή (έκφραση) και δοµή ουσιαστικά δεν διαχωρίζονται. Στη συνολική θεώρηση της περίληψης θα συνεκτιµηθούν για την τελική βαθµολογία όλα τα κριτήρια από την πρωτοτυπία στη συγκρότηση και το ύφος έως την εικόνα του γραπτού (καθαρογραµµένο κείµενο, ευανάγνωστη γραφή). Συµπληρωµατικές διευκρινίσεις 1. Η έκταση της περίληψης εξαρτάται από το είδος, το µέγεθος και τη δοµή του δοθέντος κειµένου. Γι' αυτό καθορίζεται κάθε φορά η ποσότητα της περίληψης σε λέξεις (π.χ. 90-120 λέξεις) ώστε να υπάρχει ένα πλαίσιο µέσα στο οποίο θα κινηθεί το κείµενο της περίληψης. Αυτό δε σηµαίνει την αυστηρή καταµέτρηση των λέξεων από το βαθµολογητή αλλά την αξιολόγηση της ικανότητας του µαθητή να πυκνώσειπεριορίσει το κείµενό του σε συγκεκριµένα πλαίσια. (Ως υπέρβαση αυτών των ορίων θεωρείται η γραφή µιας περίληψης µε είκοσι (20) περίπου λέξεις περισσότερες).
2. Η περίληψη στα πλαίσια της Έκθεσης-Έκφρασης γράφεται για συγκεκριµένο σκοπό και έχει πάντα αποδέκτη. Γι' αυτό είναι καλό να αποφεύγεται η τυποποιηµένη εκφώνηση "Να γράψετε την περίληψη του κειµένου" και να υιοθετούνται πιο αναλυτικές διατυπώσεις ενταγµένες σε επικοινωνιακό πλαίσιο σύµφωνα µε τις Οδηγίες διδασκαλίας των φιλολογικών µαθηµάτων 1998, σελ. 246 (Παράδειγµα: σε κυριακάτικη εφηµερίδα δηµοσιεύτηκε το παραπάνω άρθρο. Να ενηµερώσετε την τάξη σας για το περιεχόµενό του γράφοντας µια περίληψη 100 λέξεων). 3. Η περίληψη στα πλαίσια του µαθήµατος της Έκθεσης-Έκφρασης έχει πληροφοριακό χαρακτήρα οπότε η εισαγωγή της είναι προτιµότερο να ξεκινά µε αναφορά στο συγγραφέα ή στο κείµενο, όπως προτείνεται στο βιβλίο Έκθεση- Έκφραση Β Λυκείου σελ. 262-265. Μια εισαγωγή κατευθείαν από τις ιδέεςπληροφορίες του κειµένου είναι και αυτή αποδεκτή µε τη λογική ότι ο µαθητής ταυτίζεται µε το συγγραφέα του κειµένου ο οποίος επιχειρεί να πυκνώσει το κείµενό του. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών µαθηµάτων στο Ενιαίο Λύκειο, Αθήνα 2001, σ.121-123 [125-127] Νεοελληνική Λογοτεχνία Η εξέταση στη Νεοελληνική Λογοτεχνία αναφέρεται σε πεζό ή ποιητικό κείµενο που περιέχεται στη διδαχθείσα ύλη της αντίστοιχης τάξης, το οποίο δίνεται στους µαθητές σε φωτοτυπία, µαζί µε τις αναγκαίες σηµασιολογικές ή άλλες διευκρινίσεις. Το κείµενο συνοδεύεται από πέντε ερωτήσεις που αναφέρονται: α) στον συγγραφέα του έργου και σε γραµµατολογικά στοιχεία που προκύπτουν άµεσα ή έµµεσα από το κείµενο (1 ερώτηση), β) στη δοµή του κειµένου, στην επαλήθευση ή διάψευση µιας κρίσης µε βάση το κείµενο, σε παρατηρήσεις επί των εκφραστικών µέσων και τρόπων του κειµένου (υφολογική διερεύνηση, αφηγηµατικές λειτουργίες, επιλογές του δηµιουργού σε διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης) (2 ερωτήσεις), γ) σε σχολιασµό ή στη σύντοµη ανάπτυξη, σε 1-2 παραγράφους, ορισµένων χωρίων του κειµένου (1 ερώτηση), δ) σε σχολιασµό αδίδακτου λογοτεχνικού κειµένου το οποίο δίνεται στους µαθητές επίσης σε φωτοτυπία και είναι ίσης, κατά προσέγγιση, δυσκολίας µε το διδαγµένο (1 ερώτηση). Η ερώτηση α βαθµολογείται µε δεκαπέντε (15) µονάδες, οι δύο ερωτήσεις της β περίπτωσης µε είκοσι (20) µονάδες η καθεµία, η ερώτηση γ µε εικοσιπέντε (25) µονάδες και η ερώτηση δ µε είκοσι (20) µονάδες. Σε περίπτωση κατά την οποία µία (1) ερώτηση αναλύεται σε υποερωτήµατα, η βαθµολογία που προβλέπεται γι' αυτήν κατανέµεται ισότιµα στα υποερωτήµατα, εκτός αν κατά την ανακοίνωση των θεµάτων καθορίζεται διαφορετικός συντελεστής βαρύτητας γι' αυτά.
Ιστορία 1. Η Ιστορία ως µάθηµα Γενικής Παιδείας, Κατεύθυνσης και Επιλογής, καθώς και όλα τα ιστορικής φύσεως µαθήµατα, που περιλαµβάνονται στα µαθήµατα Κατευθύνσεων και στα µαθήµατα Επιλογής: Κοινωνική και Πολιτική Οργάνωση στην Αρχαία Ελλάδα, Ιστορία Κοινωνικών Επιστηµών, Ιστορία Επιστηµών και Tεχνολογίας, Ιστορία της Tέχνης και Θέµατα Ιστορίας εξετάζονται µε συνδυασµό ερωτήσεων, οι οποίες ταξινοµούνται σε δύο οµάδες. 2. α) Στην πρώτη οµάδα περιλαµβάνονται δύο θέµατα που µπορούν να αναλύονται σε ερωτήσεις µε τις οποίες ελέγχονται οι ιστορικές γνώσεις των µαθητών (ιστορικές έννοιες, ιστορικά γεγονότα, χρονολογίες, δράση ιστορικών προσώπων, κοινωνικά, οικονοµικά, πολιτικά και πολιτιστικά φαινόµενα, κτλ) και η κατανόησή τους. β) Στη δεύτερη οµάδα περιλαµβάνονται δύο (2) τουλάχιστον θέµατα που απαιτούν σύνθεση ιστορικών γνώσεων και κριτική ικανότητα (αξιολογήσεις ιστορικών γεγονότων ή ιστορικών προσώπων, ανάλυση αιτιών ή συνθηκών που συντέλεσαν στη διαµόρφωση και εξέλιξη σηµαντικών ιστορικών φαινοµένων κτλ). Στην περίπτωση αυτή µπορούν να χρησιµοποιούνται και ερωτήσεις επεξεργασίας ιστορικού υλικού, το οποίο δίδεται στους µαθητές σε φωτοτυπία. Tο υλικό αυτό αφορά γραπτές ιστορικές πηγές, εικαστικά έργα, χάρτες, διαγράµµατα κτλ. που χρησιµοποιούνται ως αποδεικτικά στοιχεία ή ως µέσα άντλησης στοιχείων για την εξαγωγή ιστορικών συµπερασµάτων. 3. Η βαθµολογία κατανέµεται κατά 50% σε καθεµία από τις οµάδες αυτές. Η κατανοµή της βαθµολογίας στις ερωτήσεις κάθε οµάδας, µπορεί να διαφοροποιείται ανάλογα µε το βαθµό δυσκολίας σε καθεµία από αυτές, η οποία καθορίζεται κατά τη διατύπωση των θεµάτων και ανακοινώνεται στους µαθητές γραπτώς.