TEACHER PROFESSIONALISM AND EDUCATIONAL CHANGE: POSSIBILITIES FOR POLICY AND PRACTICE European University Cyprus, 11-12 September 2015 Εξατομικευμένη Ανατροφοδότηση και Συμβουλευτική Καθοδήγηση για Επαγγελματική Ανάπτυξη Εκπαιδευτικών Ηγετών στην Κύπρο: Αποτελέσματα και απορρέοντα από το Πρόγραμμα PROFLEC-CY Δρ Μαρία Νικολαϊδου (cymaria2001@yahoo.co.uk) Δρ Γιασεμίνα Καραγιώργη (karagiorgi.y@cyearn.pi.ac.cy) Δρ Αλεξάνδρα Πετρίδου (petridou.a@cyearn.pi.ac.cy)
Παραδοχές 1. Ρόλος του εκπαιδευτικού ηγέτη Διασφάλιση της ποιότητας της εκπαίδευσης που παρέχει το σχολείο, αλλά και της αναπτυξιακής του πορείας. Οι αλλαγές σε τοπικό και διεθνές επίπεδο. Νέες εμφάσεις, ευθύνες και υποχρεώσεις ηγέτη (Kerr & Jermier, 1978; Pitner, 1986) 2. Επαγγελματική ανάπτυξη ηγέτη Επιλογή, εκπαίδευση, κατάρτιση, ανάπτυξη Προτεραιότητα στα εκπαιδευτικά συστήματα διεθνώς. (Hargreaves, 1994; McLaughlin & Talbert, 2001; Ainscow & West, 2006; Muijs & Lindsay, 2008; Nicolaidou, 2010)
Εξατομικευμένη ανατροφοδότηση (feedback) (Marks & Printy, 2003;Goldring, et al., 2009; Cannon & Witherspoon, 2005; Alicke & Sedikides, 2009) Συμβουλευτική (coaching) (Hobson, 2003; Reiss, 2006; Underhill et al., 2007; Schein, 2009; Schein, 2010) PROFESSIONAL LEARNINGTHROUGH FEEDBACK AND COACHING (PROFLEC)
Το Πρόγραμμα PROFLEC Βασικός στόχος: Η ανάπτυξη και η εφαρμογή ενός εργαλείου διάγνωσης το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί στα πλαίσια προγραμμάτων επαγγελματικής ανάπτυξης. Eπιμέρους στόχοι: 1. Ανάπτυξη και εγκυροποίηση ενός διαγνωστικού εργαλείου αυτό-αξιολόγησης ηγετικών δεξιοτήτων. 2. Ανάπτυξη προγραμμάτων ομαδικής συμβουλευτικής καθοδήγησης σε σχέση με τα αποτελέσματα στο εργαλείο.
Φάσεις διεξαγωγής Α φάση: Χορήγηση Διαγνωστικού Εργαλείου ηγετικής αυτοαντίληψης CPSM Εξατομικευμένη Έκθεση Ανατροφοδότησης Β φάση: Διοργάνωση Επιμορφωτικής Ημερίδας Γ φάση: Συναντήσεις Ομαδικής Συμβουλευτικής Καθοδήγησης
ΦΑΣΗ Α : Διαγνωστικό Εργαλείο (CPSM) 1. Πληθυσμός: Εκπαιδευτικοί- μελλοντικοί σχολικοί ηγέτες Νεοπροαχθέντες εκπαιδευτικοί ηγέτες Έμπειροι εκπαιδευτικοί ηγέτες και μέλη διευθυντικής ομάδας. 2. Στόχοι εργαλείου: Σύγκριση κινήτρων και ικανοτήτων με αυτά άλλων συμμετεχόντων Βάση για αναστοχασμό σε σχέση με προσωπικές δυνατότητες και προοπτικές ανάπτυξη Βάση για ανάπτυξη επαγγελματικού διαλόγου για θέματα εκπαιδευτικής ηγεσίας Παροχή συγκεκριμένης ανατροφοδότησης και διερεύνηση πρακτικής Καταρτισμός ατομικών σχεδίων επαγγελματικής ανάπτυξης και επιδίωξη συγκεκριμένων μορφών μάθησης/ εκπαίδευσης και κατάρτισης.
Γενικές δεξιότητες Εργασιακή παρακίνηση Παρακίνηση μέσω επίτευξης στόχων, Αποφυγή αποτυχιών, Αφοσίωση στην εργασία Αυτό-διαχείριση Εργασιακό Άγχος, Αυτεπάρκεια Διαχείριση αλλαγής Ανοχή αβεβαιότητας, Άσκηση δύναμης και επιρροής, Ενεργή επιδίωξη καινοτομιών Κοινωνική προσέγγιση Κοινωνική συνοχή, Ομαδικός προσανατολισμός, Ενσυναίσθηση, Ικανότητα ανατροφοδότησης, Ανάγκη κοινωνικής αποδοχής Ηγεσία Κίνητρα Ηγεσίας, Αποφυγή επιρροής, Ενθουσιασμός, Επιβολή, Κατανόηση των ορίων του εφικτού Εξειδικευμένες δεξιότητες Διδασκαλία και Μάθηση Εκπαίδευση και Καθοδήγηση Διαχείριση Ανθρώπινου Δυναμικού Οργάνωση και Διοίκηση Διασφάλιση Ποιότητας Ποιοτική Ανάπτυξη Σχέσεις συνεργασίας στο σχολείο Συνεργασία με φορείς εκτός σχολείου Εκπροσώπηση του σχολείου στην κοινότητα
Χορήγηση: 02-03/2014. Ηλεκτρονική πρόσκληση σε όλους τους διευθυντές δημόσιων σχολείων όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης (487). Επιτυχής συμπλήρωση από 130 διευθυντές.
ΦΑΣΗ Α : Εξατομικευμένη έκθεση ανατροφοδότησης Περιλαμβάνει: Επεξηγήσεις ως προς το πώς να τη διαβάσει κανείς και πώς να κατανοήσει καλύτερα τα αποτελέσματα και πώς να ερμηνεύσει το σκορ του (percentile rank) Ποσοτική περίληψη του προφίλ ενός εκπαιδευτικού ηγέτη. Γραφική αναπαράσταση των αποτελεσμάτων ενός εκπαιδευτικού ηγέτη. Περιγραφές κάθε διάστασης, καθώς και επεξηγήσεις τους. Επεξηγήσεις των διαστάσεων κάθε αποτελέσματος και αναφορά στο έργο του εκπαιδευτικού ηγέτη.
ΦΑΣΗ Β : Επιμορφωτική Ημερίδα Στόχοι: να επεξηγήσει το θεωρητικό πλαίσιο του προγράμματος να βοηθήσει τους συμμετέχοντες στον εντοπισμό τρόπων βελτίωσης της ηγετικής τους συμπεριφοράς μέσα από ομαδικές και ατομικές δραστηριότητες έτσι ώστε να επιφέρουν βελτίωση στις πρακτικές στη σχολική τους μονάδα. Συμμετοχή: 53 άτομα, τα οποία δήλωσαν συμμετοχή στην ανοικτή πρόσκληση που απέστειλε το ΚΕΕΑ σε όλους όσους συμπλήρωσαν το εργαλείο
ΦΑΣΗ Γ : Συναντήσεις Ομαδικής Συμβουλευτικής Καθοδήγησης (ΟΣΚ) Στόχος: Η αξιοποίηση της έκθεσης ανατροφοδότησης ως βάση για ετοιμασία και εφαρμογή προσωπικών σχεδίων επαγγελματικής ανάπτυξης Συμμετοχή 30 άτομα (6 ομάδες των 5 ατόμων) 4 συναντήσεις Σύμβουλοι-Καθοδηγητές: Επιθεωρητές
Βασικές προϋποθέσεις 1. Αναφέρεται ξεκάθαρα στην καθημερινότητα του σχολείου. 2. Κάνει χρήση της ανατροφοδότησης και του αναστοχασμού ως εργαλείων μάθησης. 3. Στόχο τη μάθηση και, κατ επέκταση, τη βελτίωση των σχετικών πρακτικών και συμπεριφορών. Πέντε βασικές πτυχές (Withmore, 2004) : Πού βρίσκομαι τώρα; Πού θέλω να είμαι; (οδηγηθώ) Για ποιο λόγο αξίζει να καταβάλω προσπάθεια για να αλλάξω; Πώς θα το επιτύχω αυτό; Με ποιο τρόπο μπορώ να έχω στήριξη σε αυτή την πορεία;
Σύμβουλος-Καθοδηγητής Ενορχηστρωτής (facilitator) της ομάδας ο οποίος ακούει και θέτει ερωτήματα στους ηγέτες (δεν είναι κατευθυντικός) Γνώστης του αντικειμένου και ανήκει στο χώρο της εκπαίδευσης Γνώστης του ηλεκτρονικού διαγνωστικού εργαλείου ηγετικής αυτοαντίληψης CPSM καθώς και της έκθεσης αποτελεσμάτων κατά τρόπο ώστε το περιεχόμενό της να μπορεί να ερμηνευτεί στα πλαίσια κάθε εκπαιδευτικού συστήματος που το χρησιμοποιεί.
Αξιολόγηση Προγράμματος Δομημένο εργαλείο αξιολόγησης Διεξαγωγή ομαδικών και ατομικών συνεντεύξεων
Αποτελέσματα ερωτηματολογίου αξιολόγησης Στη συντριπτική τους πλειοψηφία, οι συμμετέχοντες συμφώνησαν ότι η εμπλοκή τους στο PROFLEC τους βοήθησε να: (1) αναστοχαστούν σε σχέση με την ηγετική τους προσέγγιση, (2) αποκτήσουν πιο ξεκάθαρη εικόνα του εαυτού τους, των κινήτρων τους, καθώς και του ρόλου τους ως ηγετών, (3) ξεκαθαρίσουν τους προσωπικούς τους στόχους και φιλοδοξίες, (4) αναπτύξουν νέες ιδέες και γνώσεις σχετικά με τη δουλειά τους, (5) κατανοήσουν καλύτερα τα δυνατά τους σημεία, τα σημεία στα οποία έχουν αδυναμίες, καθώς και τις ανάγκες τους για προσωπική ανάπτυξη, (6) προβληματιστούν για αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο επιτελούν τον ρόλο τους, (7) αναστοχαστούν για τον τρόπο με το οποίο είναι οργανωμένο το σχολείο τους, (8) διερωτηθούν σχετικά με αλλαγές σε σχέση με τις προτεραιότητές τους στο σχολείο τους.
Αποτελέσματα συνεντεύξεων Διαγνωστικό εργαλείο Μεγάλη έκταση Παρά την επισήμανση, στην πλειοψηφία τους οι συμμετέχοντες βρήκαν το διαγνωστικό εργαλείο χρήσιμο...πλούσιο αφού καλύπτει σφαιρικά τις τεκταινόμενα στο σχολείο από οργάνωση και διοίκηση [ ] αγγίζει κάθε πλευρά της καθημερινότητάς μας [...] προσωπικά με έβαλε σε σκέψεις, αναλογίστηκα για την προσέγγισή μου και την πρακτική μου στο σχολείο καθημερινά σε διάφορα θέματα (Διευθυντής 2). Έκθεση ανατροφοδότησης Μεγάλη έκταση Καχυποψία ως προς τη στόχευση (Έλλειψη εξοικείωσης των με την λεπτομερή ανάλυση των ηγετικών τους ικανοτήτων)
Ημερίδα επιμόρφωσης Ευκαιρία για κατανόηση περιεχομένου έκθεσης ανατροφοδότησης Πιστεύω ακράδαντα ότι η ημερίδα βοήθησε τους συμμετέχοντες να αντιληφθούν πού βρίσκονται ως προς το ρόλο τους και τις δεξιότητές τους [...]. Είναι μια καλή αρχή για αναστοχασμό και αυτοκριτική. Εάν κάποιος αναλογιστεί όσα γράφει η έκθεση ως προς την καθημερινότητα στο σχολείο θα βρει πολλά απλά καθημερινά παραδείγματα που μας απασχολούν (Διευθυντής 1).
Συναντήσεις συμβουλευτικής καθοδήγησης Προστιθέμενη αξία Οι συναντήσεις μας ήταν εξαιρετικές και πολύτιμες, όπως επίσης πολύτιμος ήταν ο αναστοχασμός γύρω από τον τρόπο με τον οποίο εργάζομαι [ ] Είναι φανταστικό να μπορείς να δεις τον εαυτό σου ως ηγέτη από μια άλλη σκοπιά και παράλληλα να αντιληφθείς ότι δεν είσαι σε απομόνωση, ότι δεν τα περνάς όλα αυτά μόνο εσύ. Θα κρατήσω όλες τις εισηγήσεις γιατί τις θεωρώ πολύτιμες [...] Θέλω να ευχαριστήσω όλους που με αποδέχτηκαν στην ομάδα (Διευθυντής 6).
Προϋποθέσεις εφαρμογής Ρόλος καθοδηγητή Είμαι συγκλονισμένος από τη συζήτησή μας και από το γεγονός ότι μέσα από αυτή τη διαδικασία μπορέσαμε να δέσουμε ως ομάδα σε βαθμό που να μπορέσουμε να μοιραστούμε τόσα θέματα, ακόμα και προσωπικά, έτσι ώστε να μπορέσουμε να στηρίξουμε πρακτικά ο ένας τον άλλο (Σύμβουλος-καθοδηγητής 2). Σύνθεση ομάδων Είχα[με] όλοι την ίδια ευκαιρία να μιλήσουμε, να μας ακούσουν και να ακουστούμε, ήταν μια πολύ δημοκρατική διαδικασία η οποία στηρίζεται στην αξιοκρατία και τον σεβασμό του άλλου ως άτομο και ως επαγγελματία [...] δεν είχα ποτέ μου τέτοια ευκαιρία όπου μου αφιερώθηκε ισότιμος χρόνος να μιλήσω για ό,τι με απασχολεί και μάλιστα να ασχοληθούν και άλλοι με το θέμα που με απασχολεί και να προσπαθούν να το αναλύσουν και να βρουν πιθανούς τρόπους με το οποίος να μπορώ εγώ να κινηθώ, με βάση το σχολείο μου και τις ιδιαιτερότητές του. (Διευθυντής 4)
Συμπερασματικά 1. Έγκυρη και αξιόπιστη ανατροφοδότηση Καλύτερη κατανόηση του ρόλου Αναστοχασμός ως προς την καταλληλότητα των ηγετών για τη θέση (Goldring et al., 2009). & 2. Συμβουλευτική καθοδήγηση Ένταξη σε προγράμματα ανάπτυξης ηγετών ((Hobson, 2003; Reiss, 2006; Schein, 2009; Underhill et al., 2007). Πρακτική αντιμετώπιση καθημερινών μαθησιακών και λειτουργικών αναγκών (McGovern, et al., 2001; Neufeld & Roper, 2003; Goldring et al., 2009; Mavrogordato & Cannon, 2009; Goff et al., 2014) Ενίσχυση κριτικής σκέψης (Thach, 2002). Κρίκος ανάμεσα στην ανατροφοδότηση και αναστοχασμό
Μελλοντικές κατευθύνσεις Προετοιμασία και επιμόρφωση ηγετικών στελεχών: Μετακίνηση σε δυναμικά και ευπροσάρμοστα σχήματα με ενεργό συμμετοχή εκπαιδευομένων Η σύζευξη της ανατροφοδότησης και της συμβουλευτικής καθοδήγησης μπορεί να διασφαλίσει την αναπτυξιακή αξιοποίηση της ανατροφοδότησης (Cannon & Witherspoon, 2005; Alicke & Sedikides, 2009).
Εξατομικευμένη Ανατροφοδότηση Λίγες ευκαιρίες για Κύπριο εκπαιδευτικό ηγέτη (συνάδελφοι, γονείς, μαθητές) (Nicolaidou & Petridou, 2011). Παροχή ανατροφοδότησης βασισμένη σε έγκυρη και αξιόπιστη αξιολόγηση (Marks & Printy, 2003). Ανάπτυξη πλαισίων ηγεσίας και πλαισίων απαιτούμενων δεξιοτήτων Τεχνοκρατική προσέγγιση (Leicht & Fennell, 2001), Δεν υπάρχουν καταγεγραμμένες δεξιότητες, ενώ η κουλτούρα ηγεσίας υποστηρίζει ότι ότι ταιριάζει στους άλλους, ταιριάζει και σε μας (στην Κύπρο) επίσης. Διαδικασία κοινωνικής στάθμισης - Ο ιδανικός ηγέτης Μικρότερο σε έκταση ερευνητικό εργαλείο διάγνωσης Συντομότερη έκθεση ανατροφοδότησης: Αποδοχή κριτικής/αυτοκριτικής
Συμβουλευτική Καθοδήγηση Έλλειψη ερευνητικών δεδομένων για επίδραση σε μακροπρόθεσμο πλαίσιο (Smither et al., 2003; Ellison & Hayes, 2006) Ανάγκη για αποτίμηση αξίας προγράμματος για σχολική μονάδα Προαπαιτούμενα Κλίμα εμπιστοσύνης (Kowalski and Casper, 2007) Επαγγελματική ταυτότητα των καθοδηγητών Προαιρετική πρακτική (ομαδική συμβουλευτική) (Goff et al., 2014)
Εξατομικευμένη Ανατροφοδότηση Συμβουλευτική καθοδήγηση Δυνατότητες Ανατροφοδότηση και συμβουλευτική καθοδήγηση: Αναστοχασμός επί της πράξης (reflection on action- Schon, 1983) Επαγγελματική και προσωπική ανάπτυξη ηγετών - Θετική επίδραση στη λειτουργία και οργάνωση πρακτικών στη σχολική μονάδα