Η ΖΗΤΗΣΗ, Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΚΑΙ Η ΑΓΟΡΑ

Η ΖΗΤΗΣΗ, Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΚΑΙ Η ΑΓΟΡΑ Στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες, παραγωγή αγαθών κυρίως μέσω του μηχανισμού της αγοράς ΑΓΟΡΑ (market): Ένα σύνολο διακανονισμών με τους οποίους αγοραστές και πωλητές έρχονται σε επαφή για την ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών (μέσω του μηχανισμού των τιμών) Διάφοροι τύποι αγορών Άμεση ή έμμεση επαφή αγοραστών και πωλητών Προσδιορισμός τιμής από πωλητές ή δημοπρασίες, κλπ Η συμμετοχή στην αγορά είναι εθελοντική ΖΗΤΗΣΗ (demand) / ζητούμενη ποσότητα: Η ποσότητα ενός προϊόντος που ο αγοραστής επιθυμεί να αγοράσει σε κάθε πιθανή τιμή. ΠΡΟΣΦΟΡΑ (supply) / προσφερόμενη ποσότητα: Η ποσότητα ενός προϊόντος που ο πωλητής επιθυμεί να πουλήσει σε κάθε πιθανή τιμή. ΤΙΜΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ (equilibrium price): Η τιμή η οποία εκκαθαρίζει την αγορά ενός προϊόντος. Είναι η τιμή εκείνη στην οποία η προσφερόμενη ποσότητα ισούται με τη ζητούμενη ποσότητα. Σε εμπειρικές μελέτες, συνήθως, μη γραμμικές καμπύλες ζήτησης και προσφοράς Στις διαλέξεις κυρίως γραμμικές συναρτήσεις 1

Μηχανισμός εξισορρόπησης Υπερβάλλουσα προσφορά / ζήτηση (excess demand / supply) Μηχανισμός τιμών σηματοδότηση Ceteris paribus όταν οι άλλοι παράγοντες παραμένουν σταθεροί Η Καμπύλη Ζήτησης (demand curve): Απεικονίζει τη σχέση μεταξύ τιμής και ζητούμενης ποσότητας διατηρώντας τους άλλους παράγοντες σταθερούς. Οι άλλοι παράγοντες περιλαμβάνουν: Τις προτιμήσεις (preferences) των καταναλωτών Την τιμή των σχετιζομένων αγαθών (συμπληρωματικά / υποκατάστατα) (complementary / substitutes) Τα εισοδήματα των καταναλωτών (κανονικά / κατώτερα) (normal / inferior) Τις προσδοκίες των καταναλωτών (π.χ. για μεταβολή της τιμής του αγαθού) Η Καμπύλη Προσφοράς (supply curve): Απεικονίζει τη σχέση μεταξύ τιμής και προσφερόμενης ποσότητας διατηρώντας τους άλλους παράγοντες σταθερούς. Οι άλλοι παράγοντες περιλαμβάνουν: Την Τεχνολογία (+ τεχνογνωσία) Το Κόστος Εισροών (εργασία, κεφάλαιο, πρώτες ύλες, κλπ) Τις Κυβερνητικές Ρυθμίσεις (φορολογία, επιδοτήσεις, κανόνες υγιεινής, ασφάλειας, προστασίας περιβάλλοντος, κλπ) Τις προσδοκίες των επιχειρήσεων (π.χ. για μελλοντικές μεταβολές τιμών) 2

Επιστροφή στο παράδειγμα της αγοράς σοκολάτας P=0.40: Υπερβάλλουσα προσφορά FG (8) P=0.20: Υπερβάλλουσα ζήτηση ΑΒ (8) P=0.30: Ισορροπία Ισορροπία στην αγορά Μία αλγεβρική προσέγγιση Έστω ότι οι συναρτήσεις ζήτησης (Q D ) και προσφοράς (Q S ) απεικονίζονται από τις σχέσεις Q D = a bp και Q S = c + dp όπου Ρ η τιμή ανά μονάδα προϊόντος Σε κατάσταση ισορροπίας Q D =Q S (=> a bp=c+dp) Επιλύοντας ως προς Ρ βρίσκουμε ότι σε κατάσταση ισορροπίας Ρ* = (a-c)/(b+d) Αντικαθιστώντας αυτή την τιμή στη συνάρτηση προσφοράς ή στη συνάρτηση ζήτησης βρίσκουμε την ποσότητα ισορροπίας Q* = (bc+da)/(b+d) Ισορροπία στην αγορά Μία αλγεβρική προσέγγιση Στα διαγράμματα προσφοράς και ζήτησης, οι οικονομολόγοι αντιστρέφουν τους ρόλους τιμών και ποσοτήτων εξαρτημένη/ανεξάρτητη μεταβλητή Σε αυτές τις περιπτώσεις (σχεδιασμός διαγραμμάτων) υπολογίζουμε τις αντίστροφες (inverted) συναρτήσεις προσφοράς και ζήτησης P = a/b (1/b)Q D και P = -(c/d) + (1/d)Q S 3

Κινήσεις κατά μήκος της καμπύλης ζήτησης P 0 P 1 A B Q 0 Q 1 D Ποσότητα Η κίνηση κατά μήκος της καμπύλης ζήτησης από το Α ως το Β προκύπτει όταν η τιμή μειώνεται Ενώ όλοι οι άλλοι καθοριστικοί παράγοντες παραμένουν σταθεροί. Μετατόπιση της καμπύλης ζήτησης (μεταβολή κάποιου ή κάποιων από τους, έως τώρα σταθερούς, «άλλους παράγοντες») Μετατόπιση της καμπύλης ζήτησης P 0 P 1 A B C F Η μετατόπιση της καμπύλης ζήτησης από το D 0 στο D 1 οδηγεί σε αύξηση στη ζήτηση σε κάθε επίπεδο τιμής π.χ. στο P 0 η ζητούμενη ποσότητα αυξάνεται από το Q 0 στο Q 2, στο P 1 η ζητούμενη ποσότητα Q 0 Q 1 Q 2 Q 3 Ποσότητα αυξάνεται από το Q 1 στο Q 3 4

Μετατόπιση της καμπύλης ζήτησης P 0 D 1 D 0 E 0 Εάν η τιμή ενός υποκατάστατου μειώνεται, τότε σε κάθε τιμή θα υπάρχει μικρότερη ζήτηση. Η καμπύλη ζήτησης μετατοπίζεται από το D 0 D 0 στο D 1 D 1. P 1 E 1 Εάν η τιμή παρέμενε στο P 0 Q 1 Q 0 D 1 D 0 Ποσότητα το προκύπτον πλεόνασμα θα ασκούσε καθοδική πίεση στην τιμή. Η ζήτηση θα ανέβαινε και η προσφορά θα έπεφτε έως ότου επέλθει αποκατάσταση της ισορροπίας στο E 1. Δυναμική διαδικασία Συγκριτική στατική ανάλυση (comparative static analysis): η ανάλυση κατά την οποία μεταβάλλουμε ένα από τους «άλλους παράγοντες» και εξετάζουμε την επίδραση της μεταβολής στην τιμή και την ποσότητα ισορροπίας Μετατόπιση της καμπύλης προσφοράς διαδικασία παρόμοια με τη διαδικασία μετατόπισης της καμπύλης ζήτησης D E 2 P 1 P 0 E 0 S 1 S 0 S 0 D Q 1 Q 0 Ποσότητα Έστω ότι οι κανονισμοί γίνονται πιο αυστηροί αυξάνοντας το κόστος του παραγωγού Η καμπύλη προσφοράς μετατοπίζεται στο S 1 S 1 Εάν η τιμή παρέμενε στο P 0, τότε θα υπήρχε υπερβάλλουσα ζήτηση και ανοδική πίεση τιμών. Η ζήτηση θα πέσει και η προσφορά θα αυξηθεί έως ότου αποκατασταθεί η ισορροπία στην αγορά. 5

Ελεύθερες αγορές και έλεγχοι τιμών Στις ελεύθερες αγορές το ύψος των τιμών προσδιορίζεται αποκλειστικά από τις δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης (Εθελοντική συμμετοχή, χωρίς εξαναγκασμούς) Χρονικό διάστημα μέχρι την εκκαθάριση ποικίλει μεταξύ αγορών (Ρόλος ευκαμψίας τιμών price flexibility) Οι έλεγχοι τιμών αφορούν κυβερνητικές παρεμβάσεις που εμποδίζουν την εκκαθάριση των αγορών μέσω της προσαρμογής των τιμών (Διάφοροι λόγοι αποτελεσματικότητας / κοινωνικής δικαιοσύνης) Επιβολή ανώτατης τιμής P S $3.50 P 0 3.00 P C Ανώτατη τιμή Πλεόνασμα ζήτησης D Q s Q 0 Q d Q Συνηθισμένη παλαιότερα - μορφή παρέμβασης:(κυρίως για κοινωνικούς λόγους) Συνέπειες (βραχυχρόνια): Μικρότερη προσφερόμενη ποσότητα Μεγαλύτερη ζητούμενη ποσότητα Υπερβάλλουσα Ζήτηση Προβλήματα διανομής «Μαύρη αγορά» ή παροχή με δελτίο Διοικητικό κόστος 6

Μακροχρόνιες συνέπειες : (τυπικό παράδειγμα τα ενοικιοστάσια) Ακόμα μεγαλύτερη μείωση προσφοράς (Q 2 αντί Q 1 ) Διανεμητικές επιπτώσεις μεταξύ ενοικιαστών Επιβολή κατώτατης τιμής P Κατώτατη τιμή Πλεονάζουσα προσφορά S $3.00P f 2.00 P 0 D Q Q d Q 0 Q s Εφαρμογή: Κατώτατος μισθός Συνέπειες: Υψηλότερος μισθός (από το μισθό εκκαθάρισης) Χαμηλότερη απασχόληση Υπερβάλλουσα προσφορά εργασίας (=> Ανεργία) Διανεμητικές επιπτώσεις μεταξύ των εργαζομένων (κερδισμένοι χαμένοι) 7

Εφαρμογή: Άλλη μορφή παρέμβασης: Καθορισμός ελάχιστης τιμής (Αγροτικά προϊόντα, ΚΑΠ) Συνέπειες Υψηλές τιμές για τους παραγωγούς, αλλά και τους καταναλωτές Υπερβάλλουσα προσφορά Ανάγκη αγοράς πλεονασμάτων από την κυβέρνηση (Q 1 ABQ 2 ) Τι θα παραχθεί, πως θα παραχθεί και για ποιόν θα παραχθεί μέσω του μηχανισμού της αγοράς ΤΙ: Η ποσότητα του αγαθού που θα παραχθεί, προσδιορίζεται από την τιμή στην οποία η ζητούμενη ποσότητα ισούται με την προσφερόμενη ποσότητα ΠΩΣ: Από εκείνους τους παραγωγούς που είναι πρόθυμοι να παράγουν στην τιμή ισορροπίας ΓΙΑ ΠΟΙΟΝ: Για τους καταναλωτές που είναι διατεθειμένοι να καταβάλουν τουλάχιστον την τιμή ισορροπίας Παράδειγμα αγαθού που δεν θα παραχθεί π.χ. τεχνητά διαμάντια, Παλαιότερα, πετρέλαιο από σχιστολιθικά πετρώματα (μετατοπίσεις καμπυλών προσφοράς ή/και ζήτησης 8

Παράδειγμα αγαθού που δεν θα παραχθεί (μη οικονομικό αγαθό) π.χ. νερό (παλαιοτέρα μη οικονομικό αγαθό (D 0 ) τώρα οικονομικό αγαθό (D 1 ) Όμως, τα δεδομένα της αγοράς μας παρέχουν πληροφορίες μόνο για τις τιμές και τις ποσότητες ισορροπίας (Όχι καμπύλες ζήτησης και προσφοράς Άρα;) Αποκάλυψη προσφοράς και ζήτησης Δεν μπορούμε να αποτυπώσουμε γραφικά εκ των προτέρων καμπύλες προσφοράς και καμπύλες ζήτησης με βάση τις παρατηρούμενες στην αγορά τιμές και ποσότητες Επομένως, χρησιμοποιούμε ιστορικά δεδομένα και την υπόθεση ότι οι παρατηρούμενες τιμές είναι τιμές ισορροπίας Εφόσον άλλοι παράγοντες δεν είναι συχνά σταθεροί, απαιτείται προσεκτική χρήση στατιστικών τεχνικών για την απομόνωση των παραμέτρων της καμπύλης προσφοράς ή ζήτησης. 9

Πλεονάσματα του καταναλωτή και του παραγωγού Πλεόνασμα του καταναλωτή (consumer surplus): Η διαφορά ανάμεσα στην τιμή που πληρώνει και την τιμή που θα ήταν διατεθειμένος να πληρώσει ο καταναλωτής Πλεόνασμα του παραγωγού (producer surplus): Η διαφορά ανάμεσα στην τιμή που εισπράττει και την τιμή στην οποία θα ήταν διατεθειμένος να διαθέσει το προϊόν του ο παραγωγός ΑΒΡ 0 : Πλεόνασμα καταναλωτή ΓΒΡ 0 : Πλεόνασμα παραγωγού Πλεονάσματα καταναλωτή και παραγωγού ως μέτρα ευημερίας της κοινωνίας Το παράδοξο της τιμής και της αξίας 10

Πλεονάσματα ευημερίας και κυβερνητική παρέμβαση (π.χ. ενοικιοστάσιο) Αρχικά, σημείο ισορροπίας (P 0, Q 0 ) ΠΚ: ABP 0, ΠΠ: ΓΒΡ 0 Μετά την επιβολή ανώτατης τιμής(p max ), ισορροπία στο (P max, Q 1 ) ΠΚ: AEΔΡ max, ΠΠ: ΓΔP max, WL (απώλεια κοινωνικής ευημερίας): ΔΕΒ ΔΠΚ: P 0 ΗΔΡ max -EHB ΔΠΠ: P 0 BΔΡ max Ανταγωνισμός στις διεθνείς αγορές Αν δεν υπήρχαν: (α) μεταφορικό κόστος και (β) φραγμοί στη διεξαγωγή του διεθνούς εμπορίου η τιμή κάθε αγαθού θα ήταν παντού ίδια (Νόμος της μίας τιμής Law of one price) Εγχώρια ισορροπία και διεθνείς τιμές Ελεύθερο εμπόριο Εγχώρια τιμή = διεθνής τιμή SS Εγχώρια προσφορά, DD Εγχώρια ζήτηση Αν Ρ=Ρ*, παραγωγή = Q*, κατανάλωση =Q* (όχι διεθνές εμπόριο) Αν Ρ=Ρ 1 *, παραγωγή = Q 1, κατανάλωση = Q 1, εισαγωγές = Q 1 Q 1 Αν Ρ=Ρ 2 *, παραγωγή = Q 1, κατανάλωση = Q 1, εξαγωγές = Q 1 Q 1 11

Εφαρμογή: Διεθνές εμπόριο και πλεονάσματα ευημερίας I Επηρεάζεται η κοινωνική ευημερία από το διεθνές εμπόριο; (α) Ρ 0 > Ρ W / εισαγωγές Κλειστή οικονομία: Τιμή Ρ 0 Παρ.: OQ 0, Κατ. ΟQ 0, ΠΚ: ΑΒΔ, ΠΠ: ΓΔΒ Ανοιχτή οικονομία (χωρίς δασμούς): Τιμή P W Παρ.: OQ 1, Κατ.: ΟQ 2, Εισ.Q 1 Q 2, ΠΚ: ΑNZ, ΠΠ: ZIΓ, ΔW: BIN Διεθνές εμπόριο και πλεονάσματα ευημερίας II Επηρεάζεται η κοινωνική ευημερία από το διεθνές εμπόριο; (β) Ρ 0 < Ρ W / εξαγωγές Κλειστή οικονομία: Τιμή Ρ 0 Παρ.: OQ 0, Κατ.: ΟQ 0, ΠΚ: ΑΒΡ 0, ΠΠ: ΓΒΡ 0 Ανοιχτή οικονομία: Τιμή P W Παρ.: OQ 2, Κατ.: ΟQ 1, Εξ.: Q 1 Q 2, ΠΚ: ΑΔΡ W, ΠΠ: ΓΕΡ W, ΔW: ΔΒΕ Διεθνές εμπόριο και πλεονάσματα ευημερίας III Όμως, κερδίζουν όλα τα μέλη της κοινωνίας από το διεθνές εμπόριο; Όχι, τουλάχιστον βραχυχρόνια Διανεμητικά αποτελέσματα (α) Ρ 0 > Ρ W / εισαγωγές Κερδισμένοι: Καταναλωτές Χαμένοι: Παραγωγοί (β) Ρ 0 < Ρ W / εξαγωγές Κερδισμένοι: Παραγωγοί Χαμένοι: Καταναλωτές 12

Διεθνές εμπόριο και πλεονάσματα ευημερίας ΙV Μεγάλες αντιδράσεις ιδίως όταν Ρ 0 > Ρ W / εισαγωγές Κλειστή οικονομία: Τιμή Ρ 0 Παρ.: OQ 0, Κατ.: ΟQ 0, ΠΚ: ΑΒΔ, ΠΠ: ΓΔΒ Ανοιχτή οικονομία χωρίς δασμούς: Τιμή P W Παρ.: OQ 1, Κατ.: ΟQ 2, Εισ.: Q 1 Q 2, ΠΚ: ΑNZ, ΠΠ: ZIΓ, ΔW: BIN Ανοιχτή οικονομία με δασμούς: Τιμή P W (1+t) Παρ.: OQ 3, Κατ.: ΟQ 4, Εισ.: Q 3 Q 4, ΠΚ: ΑΘΕ, ΠΠ: ΗΕΓ Δασμολογικά έσοδα: ΗΚΘΜ, Απώλεια Κοιν. Ευημερίας: ΗΚΙ & ΘΜΝ Διεθνές εμπόριο και πλεονάσματα ευημερίας V Μέθοδοι προστασίας Δασμοί (tariffs) Ποσοστώσεις (quotas) Εθελούσιες συμφωνίες περιορισμού των εξαγωγών (voluntary export restraints) (Άλλοι τύποι μη δασμολογικής προστασίας) Διαφορετικά διανεμητικά αποτελέσματα Διεθνές εμπόριο και πλεονάσματα ευημερίας VI Λιγότερο συχνές οι αντιδράσεις όταν Ρ 0 < Ρ W / εξαγωγές Περιορισμοί εξαγωγών και πλαφόν τιμής στην εσωτερική αγορά Κλειστή οικονομία: Τιμή Ρ 0 Παρ.: OQ 0, Κατ. ΟQ 0, ΠΚ: ΑΒΡ 0, ΠΠ: ΓΒΡ 0 Ανοιχτή οικονομία: Τιμή P W Παρ.: OQ 2, Κατ.: ΟQ 1, Εξ.: Q 1 Q 2, ΠΚ: ΑΔΡ W, ΠΠ: ΓΕΡ W, ΔW: ΔΒΕ Ανοιχτή οικονομία με περιορισμούς εξαγωγών και πλαφόν τιμής: Παρ.: OQ 2, Κατ.: ΟQ 0, Εξ.: Q 0 Q 2, ΠΚ: ΑΒΡ 0, ΠΠ: ΓΒΡ 0 +ΖΒΕ, ΔW: ΔZB 13

ΕΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΕΣ ΖΗΤΗΣΗΣ Ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιμή (price elasticity of demand) ( Ελαστικότητα ζήτησης ) Μέτρο της ευαισθησίας της ζητούμενης ποσότητας ενός αγαθού ως προς τη μεταβολή της τιμής του % μεταβολή στην ζητούμενη ποσότητα % μεταβολή στην τιμή Εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο για τους οικονομολόγους (Σχεδόν) πάντα αρνητικό πρόσημο συχνά παραλείπεται Η Ζήτηση είναι ΕΛΑΣΤΙΚΗ όταν η ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιμή είναι περισσότερο αρνητική από 1, δηλαδή όταν η % μεταβολή της ποσότητας υπερβαίνει την % μεταβολή στην τιμή. Παράδειγμα: Η ζητούμενη ποσότητα πέφτει κατά 7% μετά από μια αύξηση της τιμής κατά 5%: Ελαστικότητα = -7/5 = -1.4 Η Ζήτηση είναι ΑΝΕΛΑΣΤΙΚΗ όταν η ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιμή βρίσκεται μεταξύ 1 και 0, δηλαδή όταν η % μεταβολή της ποσότητας είναι μικρότερη από την % μεταβολή της τιμής. Παράδειγμα: Η ζητούμενη ποσότητα πέφτει κατά 3.5% μετά από μια αύξηση της τιμής κατά 5%: Ελαστικότητα = -3.5/5 = -0.7 (ε= 1: ζήτηση ΜΟΝΑΔΙΑΙΑΣ ΕΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ) 14

Γραμμική καμπύλη ζήτησης (σταθερή κλίση) Μεταβολή ελαστικότητας κατά μήκος της καμπύλης ζήτησης Συχνά: Αναφορά σε αγαθά υψηλής ή χαμηλής ελαστικότητας ζήτησης Ειδικές περιπτώσεις γραμμικών καμπυλών ζήτησης Απείρως ελαστική (infinitely elastic, οριζόντια) Απείρως ανελαστική (infinitely ineleastic, κάθετη) Απείρως ανελαστική Απείρως ελαστική 15

Ειδικές περιπτώσεις μη γραμμικών καμπυλών ζήτησης Καμπύλες σταθερής ελαστικότητας (ισοελαστικές -isoelastic) Ειδική περίπτωση ε=-1 Τι καθορίζει την τιμή της ελαστικότητας ζήτησης; Προτιμήσεις των καταναλωτών Η ευκολία με την οποία οι καταναλωτές μπορούν να υποκαθιστούν το αγαθό με κάποιο άλλο αγαθό Ευκολία υποκατάστασης υψηλή ελαστικότητα Παράδειγμα: Απορρυπαντικά Συγκεκριμένη μάρκα απορρυπαντικών Ευρύς / στενός ορισμός αγαθού χαμηλότερη / υψηλότερη ελαστικότητα Βραχυχρόνια / μακροχρόνια περίοδος χαμηλότερη / υψηλότερη ελαστικότητα Παραδείγματα: 16

Τιμή, ζητούμενη ποσότητα και συνολική δαπάνη Μεταβολή τιμής μεταβολή ζητούμενης ποσότητας μεταβολή συνολικής δαπάνης για το αγαθό Το εάν η συνολική δαπάνη αυξάνεται ή μειώνεται εξαρτάται από την ελαστικότητα ζήτησης. Ελαστικότητα ζήτησης και συνολικά έσοδα Ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιμή για εισιτήρια και συνολικά έσοδα επιχείρησης Τιμή εισιτηρίου 8 7 6 5 4 3 2 1 Ζητούμενη ποσότητα 1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 6.000 7.000 8.000 Ελαστικότητα 5.00 2.60 1.57 1.00 0.64 0.38 0.20 Συνολικά έσοδα $ 8,000 14,000 18,000 20,000 20,000 18,000 14,000 8,000 Ζήτηση Ελαστική Ελαστική Ελαστική Μοναδιαία Ανελαστική Ανελαστική Ανελαστική 17

Ελαστικότητα ζήτησης και συνολικά έσοδα Τιμή Συνολικά έσοδα (σε χιλιάδες $) $8 7 6 5 4 3 2 1 D 0 1 2 3 4 5 6 7 8 Ζητούμενη ποσότητα $20 18 16 14 12 10 8 6 TR 4 2 0 1 2 3 4 5 6 7 8 Ζητούμενη ποσότητα Ελαστική E d > 1 Μοναδιαίας ελαστικότητας E d = 1 Ανελαστική E d < 1 Πετρελαϊκές κρίσεις Άλλα παραδείγματα Βραχυχρόνια / μακροχρόνια αποτελέσματα Παγετός και παραγωγή καφέ Βραζιλίας Επιπτώσεις για Βραζιλία και άλλες χώρες Σταυροειδής Ελαστικότητα ζήτησης (cross price elasticity of demand) Η σταυροειδής ελαστικότητα για το αγαθό α ως προς την τιμή του αγαθού β: % μεταβολή στην ζητούμενη ποσότητα του αγαθού α % μεταβολή στην τιμή του αγαθού β 18

Η σταυροειδής ελαστικότητα μπορεί να είναι θετική (υποκατάστατα αγαθά) ή αρνητική (συμπληρωματικά αγαθά) Επίπτωση αύξησης της τιμής του αγαθού Χ στη ζητούμενη ποσότητα του αγαθού Υ (a) Χ και Υ υποκατάστατα (b) Χ και Υ συμπληρωματικά (substitutes) (complements) Εισοδηματική ελαστικότητα ζήτησης (income elasticity of demand) % μεταβολή στην ζητούμενη ποσότητα % μεταβολή στο ύψος του εισοδήματος 19

(α) Κανονικό (normal) (β) Κατώτερο (inferior) Εισοδηματική ελαστικότητα (α) Θετική (β) Αρνητική Εκτιμήσεις εισοδηματικών ελαστικοτήτων στο ΗΒ 20

Καμπύλη Engel: σχέση μεταξύ μεριδίου κατανάλωσης του αγαθού i και συνολικής κατανάλωσης (ή εισοδήματος) Αγαθό 1: μοναδιαίας εισοδηματικής ελαστικότητας Αγαθό 2: πολυτελείας Αγαθό 3: αναγκαίο ή κατώτερο Παράδειγμα Γνώση ελαστικοτήτων ζήτησης εξαιρετικά χρήσιμη για τη χάραξη της στρατηγικής των επιχειρήσεων Παραδείγματα: Μεγιστοποίηση εσόδων ποδοσφαιρικού γηπέδου Αύξηση τιμής πετρελαίου / παραγωγοί αυτοκινήτων Επέκταση σε κλάδους καπνού ή αναψυχής; Χρήση δεδομένων σε σταθερές τιμές για αποφυγή λανθασμένων εκτιμήσεων λόγω πληθωρισμού 21

ΕΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΕΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ Ελαστικότητα προσφοράς ως προς την τιμή (supply elasticity) Μέτρο της ευαισθησίας της προσφερόμενης ποσότητας ενός αγαθού ως προς την μεταβολή της τιμής του % μεταβολή στην προσφερόμενη ποσότητα % μεταβολή στην τιμή Ελαστική / ανελαστική Βραχυχρόνια / μακροχρόνια περίοδος Παράδειγμα 22

Εφαρμογή I Ποιος πληρώνει ένα φόρο κατανάλωσης; Συνηθισμένο επιχείρημα: την αύξηση των φόρων την επωμίζονται αποκλειστικά οι καταναλωτές Είναι αυτό ορθό; Τι ρόλο παίζουν οι ελαστικότητες ζήτησης και προσφοράς; Επομένως, με δεδομένη την ελαστικότητα της προσφοράς, όσο περισσότερο ανελαστική (ελαστική) είναι η ζήτηση τόσο μεγαλύτερη (μικρότερη) θα είναι η σχετική συνεισφορά των καταναλωτών στην κάλυψη των επιπρόσθετων φορολογικών εσόδων. Αντιστοίχως, με δεδομένη την ελαστικότητα της ζήτησης, όσο περισσότερο ανελαστική (ελαστική) είναι η προσφορά τόσο μεγαλύτερη (μικρότερη) θα είναι η σχετική συνεισφορά των παραγωγών στην κάλυψη των επιπρόσθετων φορολογικών εσόδων. (φορολογική επιβάρυνση -tax incidence) Αν το άθροισμα των πλεονασμάτων καταναλωτών και παραγωγών θεωρηθεί μέτρο της ευημερίας της κοινωνίας, ποιες είναι οι επιπτώσεις της επιβολής φόρου; Πριν τη επιβολή φόρου: CS:EBP 0, PS:BZP 0 Μετά την επιβολή φόρου: CS:EΑP 1, PS:ΓZΔ, Φορ. Εσ.: ΑΓΔP 1 Καθαρή απώλεια κοινωνικής ευημερίας: WL: ABΓ 23

Εφαρμογή ΙΙ: Επιδότηση τιμής προϊόντος Συχνά οι κυβερνήσεις επιδοτούν την κατανάλωση συγκεκριμένων προϊόντων, για διάφορους λόγους Συνήθως όταν κρίνεται ότι η κατανάλωσή τους προωθεί την ευημερία του πληθυσμού Επιδότηση ΖΗ ανά μονάδα προϊόντος Μετακίνηση καμπύλης προσφοράς προς τα δεξιά (S 1 => S 2 ) Οι καταναλωτές πληρώνουν Ρ 2 ανά μονάδα προϊόντος Οι παραγωγοί λαμβάνουν Ρ 3 ανά μονάδα προϊόντος Η διαφορά (Ρ 2 Ρ 3 =ΖΗ) καλύπτεται από την επιδότηση Πριν την επιδότηση: CS=ΑΒΔ, PS=ΒΓΔ Μετά την επιδότηση: CS=ΑΗΘ (=ΑΒΔ+ΔΒΗΘ), PS=ΓΖΕ (=ΒΓΔ+ΔΒΖΕ) Επιδότηση ΖΗΘΕ, Καθαρή Απώλεια Κοινωνικής Ευημερίας ΒΖΗ Εφαρμογή ΙΙΙ: Θεώρημα του ιστού της αράχνης (cobweb theorem) Αγορές με σημαντική υστέρηση μεταξύ αποφάσεων παραγωγής και προσφοράς (π.χ. αγροτικά προϊόντα) Απόκλιση από αρχική ισορροπία (από Ρ* σε Ρ ) Ρόλος σχετικών κλίσεων καμπυλών προσφοράς και ζήτησης, για επαναφορά σε ισορροπία 24