Πίνακας περιεχομένων Τεχνικοί Όροι... 2 Εισαγωγή... 3 Χαρακτηριστικά των ψηφιακών δεδομένων... 4 Σύγκριση Συστημάτων Ψηφιακής Βιβλιοθήκης... 5 Greenstone... 6 Dspace... 6 Σχεδιασμός Συστήματος WalkIn ILS Δραστηριότητες Ελέγχου... 8 Προδιαγραφές του Συστήματος WalkInILS... 9 Το πρότυπο Dublin Core... 9 Βασικά Χαρακτηριστικά του WalkIn ILS... 11 Τεχνικά Χαρακτηριστικά... 13 Λειτουργικά Χαρακτηριστικά... 14 Λειτουργικότητα σε επίπεδο Διαχείρισης... 15 Διαχείριση συλλογών δεδομένων και μεταδεδομένων:... 15 Ευρετηρίαση και αναζήτηση πρόσθετων μεταδεδομένων... 16 Διαχείριση χρηστών - Επίπεδα και δικαιώματα... 17 Φάση 1: Συλλογή Πρωτογενών Δεδομένων Σελίδα 1
Τεχνικοί Όροι Συλλογές: Ομαδοποιημένες ψηφιοποιημένες πληροφορίες (Βιβλιογραφία, άρθρα, ερωτηματολόγια, δεδομένα ερωτηματολογίων) σχετικές με την διεθνή εμπειρία και την αναλυτική καταγραφή των προδιαγραφών και λειτουργικών χαρακτηριστικών των διεθνών μοντέλων Α.Κε.Π.Υ. Σύστημα Ψηφιακής Βιβλιοθήκης: Διαδικτυακές Εφαρμογές διαχείρισης Βιβλιογραφικών Δεδομένων και Μεταδεδομένων σχετικά με τα Α.Κε.Π.Υ. Μεταδεδομένα: Εξαγόμενα δεδομένα που απορρέουν από την Συστηματική Βιβλιογραφική Ανασκόπηση και επεξεργασία των πρωτογενών βιβλιογραφικών δεδομένων στα πλαίσια του Έργου, και συμβάλουν στον Λειτουργικό Ορισμό των Α.Κε.Π.Υ. Φάση 1: Συλλογή Πρωτογενών Δεδομένων Σελίδα 2
Εισαγωγή Η Φάση Α του έργου περιλαμβάνει τη συστηματική ανασκόπηση, το λειτουργικό ορισμό των μονάδων που χαρακτηρίζονται ως walk-in centres, την καταγραφή των αναγκών σε υπηρεσίες υγείας που θα καλύπτουν αυτές οι μονάδες, τον προσδιορισμό των πληροφοριών που θα διατίθεται σε αυτές, τις υπηρεσίες που προτείνεται να λειτουργήσουν εντός αυτών προκειμένου να καλύψουν συγκεκριμένες ανάγκες. Για το σκοπό αυτό αναπτύχθηκε το Πληροφοριακό Σύστημα Διαχείρισης της Πρωτογενούς Πληροφορίας WalkInILS. (http://www.walkin.goelearn.gr, και http://www.walkin.goelearn.gr/administrator) Το Σύστημα αυτό βασίστηκε στα πρότυπα διαδικτυακών εφαρμογών (web application) υποστηρίζοντας και εξυπηρετώντας: 1. Τη παρακολούθηση της πληρότητας της συλληφθείσας βιβλιογραφικής πρωτογενούς πληροφορίας. 2. Τη καταχώρηση (Data entry) της πρωτογενούς πληροφορίας στα πλαίσια της παραγωγικής λειτουργίας της Φάσης Α. 3. Την υποστήριξη λειτουργιών αναζήτησης βιβλιογραφικών δεδομένων. 4. Τη διαχείριση των παραγόμενων μετα-δεδομένων. Η πολυπλοκότητα και η ετερογένεια των πηγών λήψης της πρωτογενούς πληροφορίας (άρθρα, διατριβές, βιβλιογραφικά δεδομένα, ερωτηματολόγια, συνεντεύξεις) επιτάσσουν την ψηφιοποίηση της προκειμένου να καταστεί δυνατή η μεθοδική επεξεργασία και η εξαγωγή μεταδεδομένων και συμπερασμάτων. Οι απαιτήσεις και τα χαρακτηριστικά των ψηφιακών δεδομένων περιγράφονται στην ακόλουθη ενότητα. Φάση 1: Συλλογή Πρωτογενών Δεδομένων Σελίδα 3
Χαρακτηριστικά των ψηφιακών δεδομένων Οι απαιτήσεις που υπαγορεύονται από την ιδιαίτερη φύση και την ετερογένεια των ψηφιακών δεδομένων, με κύριο γνώμονα τη διευκόλυνση του χρήστη, είναι οι παρακάτω: Περιγραφή σε επίπεδο συλλογής: Είναι σημαντικό για το χρήστη να διαθέτει τη γενική περιγραφή της συλλογής των δεδομένων, ώστε να είναι ευκολότερη η αναζήτηση και ανάκτηση πληροφοριών για το περιεχόμενο της. Ο χρήστης με αυτό τον τρόπο μπορεί να δει τι περιέχει η συλλογή, να τη συγκρίνει με άλλες και να αποφασίσει αν ενδιαφέρεται περαιτέρω ώστε να προχωρήσει στην εξόρυξη δεδομένων και μεταδεδομένων. Η περιγραφή της συλλογής περιέχει στοιχεία για τα θέματα που πραγματεύεται, το μέγεθος αυτής, κα. Υποστήριξη υποσυλλογών: Λόγω της μεγάλης ποικιλίας του υλικού και των πολύπλοκων συσχετίσεων των πηγών είναι δυνατή η οργάνωση της εκάστοτε βιβλιογραφικής πηγής σε υποσυλλογές με βάση διάφορα κριτήρια. Με αυτό τον τρόπο η πλοήγηση στο περιεχόμενο της πηγής γίνεται πιο εύκολη από το ένα επίπεδο στο άλλο και παράλληλα ορίζονται τα στοιχεία που κληρονομούνται από τη συλλογή στις υποσυλλογές και στα αντικείμενα. Παρουσίαση σύνθετων αντικειμένων: Κάθε βιβλιογραφική πηγή θεωρείται ένα σύνθετο αντικείμενο αποτελούμενο από διάφορα επιμέρους τμήματα (κεφάλαια, υποκεφάλαια, φωτογραφίες κλπ) τα οποία σχετίζονται μεταξύ τους με κάποιον κανόνα (δομή ιεραρχείας, σελίδα φωτογραφία κλπ). Κάθε ένα από αυτά τα αντικείμενα περιγράφεται και χαρακτηρίζεται με τα κατάλληλα μεταδεδομένα ώστε ο χρήστης να παραπέμπεται απευθείας σε αυτό που ψάχνει. Η δημιουργία, παρουσίαση και ανταλλαγή των ψηφιακών δεδομένων όπως επίσης η συλλογή, οργάνωση και αποθήκευση τους, δημιουργούν προβλήματα σε θέματα διαχείρισης της ποσότητας και της ποιότητας των ψηφιακών δεδομένων, στη ταχύτητα με την οποία αναπαράγονται, στους τρόπους με τους οποίους παρουσιάζονται, ανταλλάσσονται, οργανώνονται και αποθηκεύονται. Στα πλαίσια ανεύρεσης της βέλτιστης λύσης στα παραπάνω ζητήματα, ελέχθησαν διεξοδικά υπάρχοντες τεχνολογίες οι οποίες θα μπορούσαν ενδεχομένως να αποτελέσουν τη βάση για την δημιουργία ενός αξιόπιστου Φάση 1: Συλλογή Πρωτογενών Δεδομένων Σελίδα 4
συστήματος διαχείρισης της πρωτογενούς πληροφορίας (βιβλιογραφικές πηγές, άρθρα κλπ). Σύγκριση Συστημάτων Ψηφιακής Βιβλιοθήκης Το θέμα της επιλογής του κατάλληλου συστήματος για την υποδοχή και υποστήριξη των συλλογών πρωτογενούς πληροφορίας ήταν θεμελιώδες. Οι απαιτήσεις του έργου, όπως έχουν προδιαγραφεί, δεν καλύπτονται από κανένα υπάρχον σύστημα ανοιχτού ή μη κώδικα. Υπάρχουν διάφορα συστήματα που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο καλύπτουν μέρος των προδιαγραφών σε σχετικά ικανοποιητικό επίπεδο, αλλά κανένα τους δεν φαίνεται να ικανοποιεί όλες τις απαιτήσεις. Οι βασικοί παράγοντες που εξετάστηκαν είναι οι ακόλουθοι: Η αποτελεσματικότητα του αλγορίθμου αναζήτησης Η ευκολία στο upload της πρωτογενούς πληροφορίας Οι μέθοδοι εμφάνισης και παρουσίασης του ψηφιοποιημένου υλικού Ο βαθμός παραμετροποίησης και επέκτασης Η ευκολία χρήσης Η διαλειτουργικότητα και επικοινωνία με άλλα συστήματα Τα πρώτυπα μεταδομένων που υποστηρίζονται Τα πρώτυπα αρχείων που υποστηρίζονται Τα συστήματα που εξετάστηκαν στους παραπάνω βασικούς παράγοντες είναι: SharePoint GreenStone Koha StreetPrint DBwiz DSpace Τα πλησιέστερα, στις απαιτήσεις του έργου, συστήματα και τεχνολογίες ήταν τα Greenstone και Dspace. Είχαν όμως αποκλίσεις σε βασικούς άξονες οπότε κανένα από τα Φάση 1: Συλλογή Πρωτογενών Δεδομένων Σελίδα 5
δύο δεν ήταν εφικτό να αποτελέσει τη βάση για την ανάπτυξη του συστήματος διαχείρισης της πρωτογενούς πληροφορίας στο συγκεκριμένο έργο. Αναλυτικά: Greenstone Το Greenstone είναι ένα σύστημα για την κατασκευή και διάθεση ψηφιακών συλλογών. Έχει δημιουργηθεί από το University of Waikato στο πλαίσιο του New Zealand Digital Library Project. Το Greenstone είναι διαθέσιμο ως εφαρμογή ανοικτού κώδικα, μέσω του GNU General Public Licence, για λειτουργικά συστήματα Unix/Linux και Windows και έχει υλοποιηθεί σε γλώσσα C και Perl. Βασική οντότητα στο Greenstone είναι η συλλογή. Κάθε συλλογή διαθέτει ορισμένα χαρακτηριστικά, όπως είναι το ψηφιακό υλικό που μπορεί να περιέχει, τα ευρετήρια που παρέχει και στοιχεία για την παρουσίαση του υλικού. Η εισαγωγή του ψηφιακού υλικού στο σύστημα, γίνεται με τη χρήση ειδικών φίλτρων (plugins), που μετατρέπουν το εισαγόμενο αρχείο σε ένα έγγραφο που διαθέτει τη μορφή Greenstone Archive Format. Αν το ψηφιακό υλικό περιέχει αρχεία εικόνων ή οτιδήποτε άλλο εκτός κειμένου, τότε τα αρχεία αυτά εισάγονται ως είναι και δημιουργούνται σύνδεσμοι από το έγγραφο σε αυτά. Το βασικό πρότυπο μεταδεδομένων που χρησιμοποιείται είναι το Dublin Core. Λόγω των ελλείψεων του Greenstone σε βασικά χαρακτηριστικά, το συγκεκριμένο σύστημα κρίθηκε ανεπαρκές. Συγκεκριμένα, το Greenstone δεν προβλέπει την υποστήριξη λειτουργιών για την επίτευξη της διατηρησιμότητας του ψηφιακού υλικού, αλλά αντίθετα όλο το υλικό αποθηκεύεται στη μορφή του Greenstone Archive Format. Επίσης, το Greenstone δεν διαθέτει επαρκείς μεθόδους για τη διαχείριση των μεταδεδομένων και του ψηφιακού υλικού. Δεν υποστηρίζει το πρωτόκολλο διαλειτουργικότητας OAI-PMH, που χρησιμοποιείται από τα περισσότερα ανάλογα συστήματα, αλλά βασίζεται στο παλαιότερο Z39.50. Τέλος, το πιο σημαντικό μειονέκτημα του Greenstone, είναι οι ελάχιστες δυνατότητες παραμετροποίησης και η ελλιπής προγραμματιστική διεπαφή που παρέχει. Dspace Το DSpace είναι ένα σύστημα «Ψηφιακής Βιβλιοθήκης» για Πανεπιστήμια, που αναπτύχθηκε με τη συνεργασία του MIT και της εταιρίας HP. Βασικός στόχος του DSpace είναι η παροχή υπηρεσιών προς τα μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας, για τη διαχείριση και διάθεση του ψηφιακού υλικού που παράγεται εντός του Πανεπιστημίου. Η πρώτη Φάση 1: Συλλογή Πρωτογενών Δεδομένων Σελίδα 6
έκδοση του λογισμικού ήταν διαθέσιμη το Νοέμβριο 2002, σύμφωνα με τους όρους που διέπει το BSD open source licence. Έχει υλοποιηθεί σε γλώσσα Java και κυκλοφορεί για πλατφόρμες Unix/Linux και Windows. To DSpace βασίζεται στην αρχιτεκτονική των τριών διακριτών επιπέδων: εφαρμογής, λογικών διαδικασιών και αποθήκευσης. Κάθε ψηφιακό αντικείμενο (item στην ορολογία του Dspace) συνοδεύεται από ξεχωριστή Dublin Core εγγραφή και το περιεχόμενο του ορίζεται ως ένα σύνολο από bundles, που περιέχουν bitstreams. Τα bitstreams αντιστοιχούν σε αρχεία ενώ τα bundles χρησιμοποιούνται για την ομαδοποίηση τους. Κάθε bitstream αντιστοιχεί σε ένα bitstream format, το οποίο συνιστά έναν μοναδικό και συνεπή τρόπο για την αναπαράσταση των τύπων αρχείων (file formats). Το DSpace μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία μιας ψηφιακής βιβλιοθήκης αποτελούμενης από ανεξάρτητα ψηφιακά έγγραφα. Παρέχει βασικές, χρηστικές και αποτελεσματικές λειτουργίες, όπως είναι η διαχείριση χρηστών, η διαχείριση απλών ροών εργασίας, η διατήρηση και ευρετηρίαση / αναζήτηση υλικού. Αυτές οι ευκολίες, σίγουρα επιταχύνουν και διευκολύνουν την ανάπτυξη μιας Ψηφιακής Βιβλιοθήκης, αλλά, το σύστημα δεν προβλέπει καθόλου ψηφιοποιημένο περιεχόμενο, διασυνδέσεις και συσχετίσεις αντικειμένων ούτε και πρόσθετα σχήματα μεταδεδομένων σε ικανοποιητικό επίπεδο σαφήνειας και λεπτομέρειας. Επιπρόσθετα, οι δυνατότητες παραμετροποίησης που προσφέρει περιορίζονται κυρίως σε α) αισθητικά χαρακτηριστικά διεπαφής χρήσης, β) συνολική (για όλες τις συλλογές) τροποποίηση του σχήματος μεταδεδομένων και γ) καθορισμό ροών εργασίας αποτελούμενες, το πολύ, από τρία βήματα. Παρ όλο που, θεωρητικά, οι απαιτούμενες προσθήκες και τροποποιήσεις είναι δυνατό να γίνουν, το βασικό πρόβλημα είναι ότι το DSpace βασίζεται σε μια σχεσιακή βάση δεδομένων για την αποθήκευση της πληροφορίας. Έτσι, παρ όλο που είναι δυνατό να τροποποιηθεί το σχήμα της βάσης δεδομένων, με την προσθήκη των απαιτούμενων πεδίων ή / και πινάκων, παρουσιάζονται δύο σημαντικά ζητήματα, τα οποία, σε βάθος χρόνου, καθιστούν μία τέτοια ενέργεια αναποτελεσματική. Κατά πρώτο λόγο, η τροποποίηση του σχήματος της βάσης δεδομένων απαιτεί, εύλογα, τη συγγραφική τροποποίηση (σε επίπεδο πηγαίου κώδικα) των βασικών «συστατικών» ή «υποσυστημάτων» του DSpace. Για να πραγματοποιηθούν δηλαδή δραστικές αλλαγές στη λειτουργικότητα του συστήματος απαιτούνται τροποποιήσεις τόσο στο σχήμα της βάσης δεδομένων όσο και στον αντίστοιχο πηγαίο κώδικα. Κατά δεύτερο λόγο, οι αλλαγές αυτές θα καταργούν τη συμβατότητα του Φάση 1: Συλλογή Πρωτογενών Δεδομένων Σελίδα 7
συστήματος με μελλοντικές εκδόσεις του DSpace αλλά και με τις υπόλοιπες Ψηφιακές Βιβλιοθήκες που βασίζονται σε αυτό, περιορίζοντας, ουσιαστικά, στο ελάχιστο τη δυνατότητα εκμετάλλευσης πιθανών μελλοντικών βελτιώσεων και επεκτάσεων. Το βασικό, επομένως, σημείο, το οποίο καθιστά το DSpace ανεπαρκές για τις ανάγκες του έργου είναι ότι η υπάρχουσα αρχιτεκτονική του εμποδίζει παρά ωφελεί στην ανάπτυξη των χαρακτηριστικών που έχουν προδιαγραφεί, καθώς αυτά δεν συμπεριλαμβάνονταν στον αρχικό του σχεδιασμό. Σχεδιασμός Συστήματος WalkIn ILS Δραστηριότητες Ελέγχου Με δεδομένο ότι τα υπάρχοντα συστήματα δεν ικανοποιούσαν τις προδιαγραφές όπως αυτές καθορίζονται από τις απαιτήσεις του έργου, σχεδιάστηκε ένα νέο σύστημα ανοιχτού κώδικα στη γλώσσα προγραμματισμού PHP, χρησιμοποιώντας την MySQL ως βάση δεδομένων. Η παραγωγή των προδιαγραφών (διάγραμμα 1), ως ακόλουθη των διαδικασιών καταγραφής και ανάλυσης απαιτήσεων από το Έργο και το Λογισμικό, ανέδειξε τις λειτουργίες που θα έπρεπε να υποστηρίζει το σύστημα WalkInILS καθώς και τους περιορισμούς κάτω από τους οποίους θα λειτουργεί. ιάγραµµα 1: Παραγωγή Προδιαγραφών Κατά την υλοποίηση των υποσυστημάτων ( Χρήσης και Διαχείρισης) πραγματοποιήθηκαν συστηματικοί έλεγχοι σχετικά με τη λειτουργικότητα, τις δομικές μονάδες και την διεπαφή του συστήματος, σύμφωνα με το Διάγραμμα 2. Φάση 1: Συλλογή Πρωτογενών Δεδομένων Σελίδα 8
ιάγραµµα 2: Έλεγχος Υποσυστηµάτων Προδιαγραφές του Συστήματος WalkInILS Το WalkInILS υποστηρίζει πολλαπλές ψηφιακές συλλογές, που αποτελούνται από διαφορετικές κατηγορίες αντικειμένων, με ετερογενή και ανομοιόμορφα χαρακτηριστικά. Παρόλα αυτά, παρέχει μια ενιαία διεπαφή προς τους τελικούς χρήστες (π.χ. η ευρύτερη ακαδημαϊκή κοινότητα), μέσα από τον παγκόσμιο ιστό. Το σύστημα, είναι πλήρως παραμετροποιήσιμο έτσι ώστε να μπορεί να προσαρμοστεί στις εκάστοτε ανάγκες, υπάρχουσες ή μελλοντικές. Βασικό του πλεονέκτημα είναι η υποστήριξη ανοικτών προτύπων σε όλους τους τομείς, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η βιωσιμότητα του, η δυνατότητα αναβάθμισης του, η μελλοντική μετάπτωση του σε άλλο σύστημα και η συνεργασία του με άλλες εφαρμογές λογισμικού ή ανάλογα συστήματα ψηφιακής βιβλιοθήκης. Υποστηρίζει πρότυπα μεταδεδομένων, απαραίτητα για μια συλλογή πρωτογενούς πληροφορίας ενώ ταυτόχρονα δύναται να παραμετροποιηθεί σύμφωνα με το βασικό πρότυπο Dublin Core. Το πρότυπο Dublin Core Το Dublin Core είναι ένα πρότυπο κανόνων που χρησιμοποιεί στοιχεία (elements) για την περιγραφή ψηφιακών αντικειμένων με απώτερο σκοπό τον εύκολο εντοπισμό και ανάκτησή τους. Η υλοποίησή του βασίζεται στις μεταγλώσσες XML και RDF. Το συγκεκριμένο πρότυπο, περιλαμβάνει δύο επίπεδα, το Simple Dublin Core και το Qualified Dublin Core. Στην συνέχεια παρατίθεται ο τρόπος ορισμού των στοιχείων και με ποιόν τρόπο πρέπει να χρησιμοποιούνται. Φάση 1: Συλλογή Πρωτογενών Δεδομένων Σελίδα 9
1. Τίτλος (Ετικέτα: "Title"): Το όνομα που δίνεται στον πόρο, συνήθως από τον Δημιουργό ή τον Εκδότη. 2. Συγγραφέας ή Δημιουργός (Ετικέτα: "Creator"): Το άτομο ή ο οργανισμός που είναι κύρια υπεύθυνος για την δημιουργία του πνευματικού περιεχομένου του πόρου. Για παράδειγμα, συγγραφείς σε περίπτωση γραπτών κειμένων, καλλιτέχνες, φωτογράφοι, ή εικονογράφοι σε περίπτωση οπτικών πόρων. 3. Θέμα και Λέξεις Κλειδιά (Ετικέτα: "Subject"): Το θέμα αυτού του πόρου. Τυπικά, το θέμα θα είναι εκφρασμένο σαν λέξεις κλειδιά ή φράσεις που περιγράφουν το θέμα ή το περιεχόμενο του πόρου. Παροτρύνεται η χρήση καθορισμένων γλωσσαρίων και επίσημων σχημάτων ταξινόμησης. 4. Περιγραφή (Ετικέτα: "Description"): Μία αυτούσια περιγραφή του περιεχομένου του πόρου, που περιέχει περιλήψεις σε περίπτωση γραπτών κειμένων ως αντικειμένων ή περιγραφές περιεχομένων στην περίπτωση οπτικών πόρων. 5. Εκδότης (Ετικέτα: "Publisher"): Η υπεύθυνη οντότητα που έκανε διαθέσιμο τον πόρο στην παρούσα μορφή, όπως ένας εκδοτικός οίκος, ένα τμήμα πανεπιστημίου, ή μία συνεταιρική οντότητα. 6. Συντελεστής (Ετικέτα: "Contributor"): Το πρόσωπο ή ο οργανισμός που δεν προσδιορίζεται στο στοιχείο Δημιουργός που έχει συμβάλει πνευματικά σημαντικά στον πόρο αλλά η συνεισφορά του είναι δευτερεύουσα σε σχέση με οποιοδήποτε πρόσωπο ή οργανισμό που προσδιορίζεται στο στοιχείο Δημιουργός (για παράδειγμα, εκδότης, μεταφραστής και εικονογράφος). 7. Ημερομηνία (Ετικέτα: "Date"): Μία ημερομηνία σχετική με τη δημιουργία και τη διαθεσιμότητα του πόρου. Τέτοια ημερομηνία δεν πρέπει να συγχυστεί με αυτή που είναι στο στοιχείο Περιεχόμενο, η οποία θα συσχετιστεί με τον πόρο μόνο στο βαθμό που το πνευματικό περιεχόμενο είναι κατά κάποιον τρόπο κοντά στην ημερομηνία. 8. Τύπος Πόρου (Ετικέτα: "Type"): Η κατηγορία του πόρου, όπως home page, αναφορά εργασίας, τεχνική αναφορά, έκθεση, λεξικό. Για χάρη της λειτουργικότητας, ο Τύπος πρέπει να επιλεχθεί από ένα απαριθμημένο σύνολο όρων. 9. Κωδικός Πόρου (Ετικέτα: "Identifier"): Μία φράση ή αριθμός που χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει μοναδικά τον πόρο. Παραδείγματα για πόρους δικτύου Φάση 1: Συλλογή Πρωτογενών Δεδομένων Σελίδα 10
περιέχουν URLs ή URNs (όταν χρησιμοποιείται). Aλλοι καθολικά μοναδικοί κώδικες, όπως το International Standard Book Numbers (ISBN) ή άλλα επίσημα ονόματα είναι επίσης υποψήφια για αυτό το στοιχείο. 10. Γλώσσα (Ετικέτα: "Language"): Η γλώσσα του πνευματικού περιεχομένου του πόρου. 11. Σχέση (Ετικέτα: "Relation"): Ένα αναγνωριστικό ενός δεύτερου πόρου και η σχέση του στο παρόν πόρο. Αυτό το στοιχείο επιτρέπει τη δήλωση συνδέσμων μεταξύ σχετικών πόρων και περιγραφών πόρων. Παραδείγματα περιέχουν μια έκδοση μίας εργασίας (IsVersionOf), μία μετάφραση μίας εργασίας (IsBasedOn), ένα κεφάλαιο ενός βιβλίου (IsPartOf) και μια διαμόρφωση των δεδομένων σε μία εικόνα (IsFormatOf). Για χάρη της λειτουργικότητας, οι σχέσεις πρέπει να επιλεχθούν από ένα απαριθμημένο σύνολο όρων. 12. Δικαιώματα Χρήσης (Ετικέτα:"Rights"): Μία δήλωση δικαιωμάτων χρήσης, έναν κωδικό που οδηγεί σε μία δήλωση δικαιωμάτων χρήσης ή έναν κωδικό που οδηγεί σε μία υπηρεσία παροχής πληροφοριών σχετικά με τα δικαιώματα χρήσης του πόρου. Βασικά Χαρακτηριστικά του WalkIn ILS Το WalkInILS είναι συμβατό με υπάρχοντα πρότυπα διαλειτουργικότητας μεταξύ διαφορετικών Ψηφιακών Βιβλιοθηκών ενώ ταυτόχρονα είναι δυνατή η παραμετροποίησή του ώστε να υποστηρίζεται το πρότυπο Open Archives Initiative Protocol for Metadata Harvesting (OAI-PMH) (Lagoze 2001), που επιτρέπει το διαμοιρασμό των μεταδεδομένων μεταξύ Ψηφιακών Βιβλιοθηκών. Το ψηφιακό υλικό δύναται να αποθηκεύεται σε διαφορετικές μορφές, με σκοπό την επίτευξη της διατηρησιμότητας (preservation). Αυτό σημαίνει ότι για κάθε ψηφιακό υλικό εξασφαλίζεται η διάρκεια του στο χρόνο και αυτό επιτυγχάνεται με την αποθήκευση του σε μια μορφή, η οποία έχει πολλές πιθανότητες να παραμείνει ενεργή στο μέλλον. Η συγκεκριμένη μορφή μπορεί να μη χρησιμεύει για την παρουσίαση του ψηφιακού υλικού στους χρήστες της Ψηφιακής Βιβλιοθήκης, αλλά να αποτελεί το πρωτότυπο για τη δημιουργία άλλων μορφών. Συνήθως για το σκοπό αυτό χρησιμοποιούνται τύποι αρχείων που αποτελούν ανοικτά πρότυπα, παρέχουν υψηλή ποιότητα του ψηφιακού υλικού, είναι Φάση 1: Συλλογή Πρωτογενών Δεδομένων Σελίδα 11
απλά στην υλοποίηση τους και έχουν αποδείξει την αντοχή τους στο χρόνο. Πιο συγκεκριμένα, για την αποθήκευση φωτογραφιών χρησιμοποιούνται οι μορφές αρχείων TIFF για υψηλή ποιότητα και JPEG για χαμηλότερη. Για έντυπα έγγραφα, που θα υποστούν ψηφιοποίηση, χρησιμοποιούνται οι τύποι αρχείων TIFF και JPEG, ενώ για αμιγώς ψηφιακά έγγραφα οι τύποι αρχείου WordDocument, PostScript, PDF,.ppt, xls. Υποστηρίζονται 2 επίπεδα ασφάλειας και πιστοποίησης των χρηστών, που καθορίζουν την πρόσβαση και τις ενέργειες που μπορεί να πραγματοποιήσει ένας χρήστης (Χρήσης και Διαχείρισης). Το WalkInILS υποστηρίζει αρχιτεκτονική υπηρεσιών τριών επιπέδων: αποθήκευσης, διαχείρισης και παρουσίασης. Κάθε επίπεδο διαθέτει σαφώς διαχωρισμένες υπηρεσίες και ανάλογη προγραμματιστική διεπαφή (API), για την επικοινωνία με τα γειτονικά επίπεδα και τις εξωτερικές εφαρμογές. Η διεπαφή χρήστη είναι ανεξάρτητη από τη λειτουργικότητα της εφαρμογής. Το WalkInILS υποστηρίζει πολλαπλές γλώσσες με βασική την ελληνική ως εκ τούτου δέχεται τη χρήση ελληνικών χαρακτήρων στα μεταδεδομένα, λειτουργεί σωστά η αναζήτηση μεταδεδομένων που περιέχουν ελληνικούς χαρακτήρες και τέλος οι πληροφορίες που προέρχονται από τα μεταδεδομένα και περιέχουν ελληνικούς χαρακτήρες, μπορούν να παρουσιαστούν σωστά, μέσω της διεπαφής, στον τελικό χρήστη. Εκτός αυτών, παρέχεται η δυνατότητα υλοποίησης πολύγλωσσης διεπαφής. Η ιδανική λύση, που προτείνεται για την πλήρη υποστήριξη της ελληνικής αλλά και των υπόλοιπων γλωσσών σε διεθνές επίπεδο, είναι η χρήση του προτύπου Unicode, στην κωδικοποίηση των μεταδεδομένων. Το WalkInILS είναι ευέλικτο και επεκτάσιμο, έτσι ώστε να επιτρέπει την προσθήκη επιπλέον λειτουργικότητας και την παραμετροποίηση του με προκαθορισμένο τρόπο. Ένα βασικό χαρακτηριστικό που προκύπτει από αυτή την απαίτηση είναι η διάθεσή του ως λογισμικό ανοικτού κώδικα (Open Source Software), για να υπάρχει η δυνατότητα της ελεύθερης επέκτασης και προσαρμογής του. Φάση 1: Συλλογή Πρωτογενών Δεδομένων Σελίδα 12
Τεχνικά Χαρακτηριστικά Το WalkIn ILS είναι ελεύθερο λογισμικό. Δεν υπάρχει δέσμευση πληρωμής πνευματικών δικαιωμάτων για την περαιτέρω ανάπτυξη και εφαρμογή του λογισμικού (πηγαίος κώδικας). Πρότυπα Το WalkInILS ως προϊόν ελεύθερου λογισμικού συμβαδίζει απόλυτα με τα βιβλιοθηκονομικά πρότυπα και ποιο συγκεκριμένα με: Z39.50, Unimarc, ISO2709. Επίσης ο κατάλογος της βιβλιοθήκης OPAC είναι βασισμένος αυστηρά σε XHTML και παρέχει όλα τα στοιχεία πιστότητας του W3C. Αρχιτεκτονική Το λογισμικό βασίζεται στην αρχιτεκτονική client-server και μπορεί να εγκατασταθεί σε εξυπηρετητές που διαθέτουν λειτουργικό σύστημα Linux, Unix, MacOSX ή Windows και έχουν εγκατεστημένες τεχνολογίες web serever όπως Apache ή MS IIS. Η εφαρμογή είναι ανεξάρτητη λειτουργικού συτήματος, κατα συνέπεια, η χρήση ενός φυλλομετρητή ιστού (MS Internet Explorer, Mozilla Firefox, Google Chrome, Opera, Safari) κρίνεται αρκετή. Δικτυακές απαιτήσεις Το WalkInILS είναι προσβάσιμο διαμέσω του Διαδικτύου ή μέσω Τοπικού Δικτύου (Intranet) με τη χρήση του Παγκόσμιου Ιστού (WWW). Ο Η/Υ του χρήστη θα πρέπει να έχει πρόσβαση μέσω ενός ISP στον Παγκόσμιο Ιστό. Το WalkIn ILS έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να κάνει ορθολογική χρήση του εύρους ζώνης της συνδεσης με το Διαδίκτυο με τη χρήση τεχνολογιών Caching. Τεχνολογία Το WalkIn ILS έχει υλοποιηθεί με τη χρήση της scripting γλώσσας προγραμματισμού PHP, ενώ το σύστημα διαχείρισης της βάσης δεδομένων στηρίζεται στην τεχνολογία MySQL. Το WalkinILS ενσωματώνεται στην πλατφόρμα διαχείρισης περιεχομένου Joomla ενσωματόνωντας τις υπηρεσίες της και συμπληρόνωντας τη λειτουργικότητα της. Φάση 1: Συλλογή Πρωτογενών Δεδομένων Σελίδα 13
Λειτουργικά Χαρακτηριστικά Όπως όλα τα παρόμοια συστήματα (Ιntegrated Library System - ILS), το WalkInILS παρέχει: Προσκτήσεις Καταλογογράφηση Διαχείριση Μελών Online Public Access Catalog (OPAC) Δυνατότητα εξαγωγής αρχείων Ως προς τα δικαιώματα των χρηστών του συστήματος υπάρχει μεγάλη ευελιξία. Τα επίπεδα πρόσβασης είναι: Χρήστης Διαχειριστής To WalkInILS εκτελεί τις παρακάτω βασικές λειτουργίες: Υποστήριξη βιβλιογραφικής βάσης δεδομένων για την καταγραφή των βιβλιογραφικών τεκμηρίων. Η βάση συμμορφώνεται με καθιερωμένα βιβλιογραφικά πρότυπα και ενσωματώνει ελέγχους για την εγκυρότητα των εγγραφών της. Επίσης επιτρέπει λειτουργίες προσθήκης, αφαίρεσης και τροποποίησης των καταχωρήσεων. Υποστήριξη μεταδεδομένων Λειτουργίες αναζήτησης από τους χρήστες του συστήματος για την ανάκτηση καταχωρήσεων της βάσης δεδομένων. Η λειτουργία αυτή μπορεί να επιτρέπει την υποβολή και αποθήκευση σύνθετων ερωτημάτων αναζήτησης. Διαχείριση των μελών του συστήματος (προσθήκη και αφαίρεση χρηστών) και παρακολούθηση των ενεργειών τους στο σύστημα. Λειτουργίες διαχείρισης της βάσης δεδομένων (λήψη αντιγράφων ασφαλείας, επαναφορά από αντίγραφο ασφαλείας κ.α.). Εισαγωγή και εξαγωγή δεδομένων προς και από το σύστημα σε πρότυπες μορφές. Φάση 1: Συλλογή Πρωτογενών Δεδομένων Σελίδα 14
Εκτυπώσεις αναφορών για τις καταχωρήσεις του συστήματος, στατιστικών στοιχειών για τη λειτουργία του. Λειτουργικότητα σε επίπεδο Διαχείρισης Στη συνέχεια αναφέρεται η λειτουργικότητα του συστήματος, που παρέχεται από το επίπεδο διαχείρισης. Διαχείριση συλλογών δεδομένων και μεταδεδομένων: Το σύστημα επιτρέπει τον παραμετρικό ορισμό των συλλογών. Για την πλήρη περιγραφή μιας συλλογής, μπορεί να οριστεί ένα XML σχήμα, όπου να καθορίζονται οι ιδιαιτερότητες και τα χαρακτηριστικά του καθώς επίσης και ένα πρότυπο ψηφιακού αντικειμένου. Στο πρότυπο ορίζονται τα πεδία μεταδεδομένων, οι τύποι του ψηφιακού υλικού που το αποτελούν, οι επιτρεπτές συσχετίσεις με άλλα ψηφιακά αντικείμενα και οι μέθοδοι που καθορίζουν τη συμπεριφορά του ψηφιακού αντικειμένου. Κάθε συλλογή αναπαρίσταται ως ένα ψηφιακό αντικείμενο, που περιέχει ένα datastream για τα περιγραφικά και διαχειριστικά μεταδεδομένα της συλλογής και ένα datastream για τα πρότυπα των ψηφιακών αντικειμένων που δημιουργούνται στο πλαίσιο της συλλογής. Τα datastream αποθηκεύονται ως XML ενσωματωμένη στο ψηφιακό αντικείμενο. Η υπηρεσία διαχείρισης συλλογών παρέχει μεθόδους για τη δημιουργία συλλογών (κατηγοριών) και υποσυλλογών (ενοτήτων), όπως και την προσθήκη και ανάκτηση των μεταδεδομένων της συλλογής (Εικόνα 1). Επίσης, παρέχει μεθόδους για τη δημιουργία και επεξεργασία του προτύπου ενός συγκεκριμένου τύπου ψηφιακού αντικειμένου, που διαθέτει η συλλογή. Για την ανάκτηση των επιμέρους χαρακτηριστικών, που περιέχονται στο πρότυπο (πεδία μεταδεδομένων, αρχεία, συσχετίσεις, συμπεριφορές), διατίθενται επιπλέον μέθοδοι, οι οποίες είναι απαραίτητες κυρίως για τη δυναμική λειτουργία των διεπαφών διαχείρισης και χρήσης. Φάση 1: Συλλογή Πρωτογενών Δεδομένων Σελίδα 15
Εικόνα 1: ιαχείριση Κατηγοριών & Ενοτήτων Ευρετηρίαση και αναζήτηση πρόσθετων μεταδεδομένων Οι μέθοδοι, που προσφέρει η συγκεκριμένη υπηρεσία, αφορούν τη δημιουργία ευρετηρίου ανά συλλογή, όπως και την ενημέρωση του με τα μεταδεδομένα συγκεκριμένου ψηφιακού αντικειμένου. Επίσης, διαθέτει μεθόδους για την απλή ή σύνθετη αναζήτηση λέξεων στα επιλεγμένα ευρετήρια (Εικόνα 2). Στο επίπεδο παρουσίασης, αναπτύχθηκαν οι κατάλληλες διεπαφές διαχείρισης και χρήσης. Η διεπαφή διαχείρισης αποτελείται από την εφαρμογή ψηφιοποίησης και καταλογογράφησης, καθώς και την εφαρμογή διαχείρισης συλλογών. Η διεπαφή διαχείρισης επικοινωνεί με τις υπηρεσίες διαχείρισης ψηφιακών αντικειμένων και συλλογών στο επίπεδο διαχείρισης. Η διεπαφή χρήσης παρέχει πρόσβαση στον τελικό χρήστη μέσω του παγκοσμίου ιστού, όπου του δίνεται η δυνατότητα να πραγματοποιήσει αναζητήσεις, να πλοηγηθεί στα αντικείμενα των συλλογών και να επεξεργαστεί το ψηφιακό υλικό. Η διεπαφή χρήσης επικοινωνεί με την υπηρεσία ευρετηρίασης/αναζήτησης των πρόσθετων μεταδεδομένων. Εικόνα 2: Λειτουργία Αναζήτησης Φάση 1: Συλλογή Πρωτογενών Δεδομένων Σελίδα 16
Διαχείριση χρηστών - Επίπεδα και δικαιώματα Η διαχείριση χρηστών παρέχει μεθόδους για τη δημιουργία και επεξεργασία χρηστών και ομάδων χρηστών (Εικόνα 3). Παράλληλα, προσφέρει μεθόδους για τον καθορισμό δικαιωμάτων των χρηστών για κάθε συλλογή, όπως και την ανάκτηση πληροφοριών για τα δικαιώματα κάθε χρήστη. Υπάρχουν δύο βασικοί ρόλοι στο Walkin ILS,διαχειριστής και χρήστης. Εικόνα 3: Περιοχή διαχείρισης χρηστών Ο χρήστης λαμβάνει έναν κωδικό από το διαχειριστή και έχει πρόσβαση στο front-end της εφαρμογής. Έχει τη δυνατότητα να διενεργήσει αναζητήσεις στα συγγράμματα, να φυλλομετρήσει τη βιβλιογραφία αλλά και να μεταφορτώσει (download) τα συγγράμματα σε ηλεκτρονική μορφή (ebook). Ο διαχειριστής έχει τη δυνατότητα να διαχειρίζεται του χρήστες της εφαρμογής. Συγκεκριμένα μπορεί να προσθέτει νέους χρήστες, να ορίζει το επίπεδο πρόσβασης των χρηστών στην εφαρμογή, να διαγράφει χρήστες αλλά και να ορίζει νέους διαχειριστές. Ο διαχειριστής έχει πρόσβαση τόσο στο front-end όσο και στο back-end. Στο front-end έχει τα ίδια δικαιώματα με το χρήστη. Στο back-end έχει τη δυνατότητα να διασειστεί πλήρως την εφαρμογή (Εικόνα 4). Εικόνα 4: Το περιβάλλον ιαχείρισης Φάση 1: Συλλογή Πρωτογενών Δεδομένων Σελίδα 17
Ο διαχειριστής έχει τη δυνατότητα να διαχειριστεί πλήρως τη βιβλιογραφία. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να αλλάξει οποιοδήποτε έγγραφο έχει αποθηκευτεί στη βάση δεδομένων (Εικόνα 5) του συστήματος, να προσθέσει νέα συγγράμματα, να δημιουργήσει νέες κατηγορίες συγγραμμάτων αλλά και να εισάγει και να εξάγει δεδομένα σε μορφή xml (Εικόνα 6). Τέλος έχει τη δυνατότητα να επισυνάψει σε κάθε εγγραφή βιβλιογραφίας ένα ηλεκτρονικό έγγραφο (e-book) και μία φωτογραφία έτσι ώστε η παρουσίαση του συγγράμματος στον τελικό χρήστη να είναι ολοκληρωμένη. Εικόνα 5: Βάση εδοµένων Συγγραµµάτων Εικόνα 6: Εισαγωγή / Εξαγωγή Συγγραµµάτων στη Βάση εδοµένων Φάση 1: Συλλογή Πρωτογενών Δεδομένων Σελίδα 18