ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ του σχολικού βιβλίου Έκφραση Έκθεση της Γ Λυκείου Γ. Νταουλτζής, Α. Τσουκαντάς ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΛΑΔΟΣ ΛΥΚΕΙΟΥ Εσωτερικές Εκδόσεις Εκπαιδευτηρίων ούκα
ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ του σχολικού βιβλίου Έκφραση Έκθεση της Γ Λυκείου - 2 -
Γ. Νταουλτζής, Α. Τσουκαντάς ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Η πειθώ ΤΡΟΠΟΙ ΠΕΙΘΟΥΣ 1. επίκληση στη λογική 2. πρόκληση συναισθημάτων 3. επίκληση στην αυθεντία και στο ήθος του ομιλητή ΜΟΡΦΕΣ ΠΕΙΘΟΥΣ Α. Η πειθώ στη διαφήμιση Β. Η πειθώ στον πολιτικό λόγο Γ. Η πειθώ στον επιστημονικό λόγο οκίμιο Γνωρίσματα, είδη, δομή οκίμιο και ημερολόγιο, οκίμιο και ομιλία συνομιλία οκίμιο και διάλογος οκίμιο και επιστολή οκίμιο και διδαχή οκίμιο και άρθρο, επιφυλλίδα, χρονογράφημα - 3 -
ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ του σχολικού βιβλίου Έκφραση Έκθεση της Γ Λυκείου - 4 -
Γ. Νταουλτζής, Α. Τσουκαντάς Η πειθώ (11) ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ μετάδοση ερμηνεία ανάλυση υποστήριξη πειθώ πληροφοριών φαινομένων, γεγονότων έννοιας άποψης Επιβάλλεται η κριτική αντιμετώπιση μηνύματος από ΕΚΤΗ και η διάκριση της οπτικής γωνίας και του σκοπού του ΠΟΜΠΟΥ Η πειθώ (11-12) ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ συνηθέστερος τρόπος ο λόγος (προφορικός & γραπτός) να εξηγήσουμε Σκοπός Επικοινωνίας να πείσουμε στηριζόμαστε στα πράγματα με σαφήνεια & ακρίβεια αντικειμενικά & αμερόληπτα στηριζόμαστε στα πράγματα προσθέτουμε τη γνώμη μας η στάση μας είναι υποκειμενική με επίκληση σε λογική συναίσθημα ήθος του ομιλητή αυθεντία - 5 -
ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ του σχολικού βιβλίου Έκφραση Έκθεση της Γ Λυκείου ΤΡΟΠΟΙ ΠΕΙΘΟΥΣ 1. επίκληση στη λογική 2. πρόκληση συναισθημάτων 3. επίκληση στο ήθος του πομπού, στην αυθεντία και επίθεση στο ήθος του αντιπάλου Α. Επίκληση στη λογική Επίκληση στη λογική (πραγματώνεται, όταν στοχεύουμε να αποδείξουμε μια θέση/άποψη) Μέσα 1. Επιχειρήματα (12) είναι: μία ή περισσότερες λογικές προτάσεις (προκείμενες) που καταλήγουν σε μία τελευταία, η οποία προκύπτει ως λογικό συμπέρασμα από τις προηγούμενες επιδιώκουν: την απόδειξη ή αναίρεση μιας θέσης η διαδικασία οργάνωσης των προκείμενων, ώστε να καταλήγουν στο συμπέρασμα λέγεται συλλογισμός 2. Τεκμήρια (12) είναι: συγκεκριμένα στοιχεία (παραδείγματα, γεγονότα, στατιστικά στοιχεία, έρευνες, αυθεντίες κ.ά.), που χρησιμοποιούνται για να υποστηρίξουν θέσεις και επιχειρήματα (20) Πρέπει να είναι εξακριβωμένα και επεξεργασμένα αλλιώς παραπλανούν - 6 -
Γ. Νταουλτζής, Α. Τσουκαντάς 2. Είδη συλλογισμών (13) [ με βάση την πορεία που ακολουθεί ο νους ] παραγωγικός από κάτι γενικό και αφηρημένο, από μία κρίση που θεωρείται ότι είναι αποδεδειγμένη ή είναι εύλογη υπόθεση καταλήγουμε (ύστερα από λογικό συσχετισμό σχετικών με αυτήν κρίσεων) σε ένα ειδικό συμπέρασμα. Η αλήθεια του γενικού λόγου αποδεικνύει την αλήθεια του μέρους (ειδικού). Η παραγωγική μέθοδος παράγει βέβαια και ασφαλή συμπεράσματα Το ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ είναι ΕΙ ΙΚΟΤΕΡΟ των ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΩΝ επαγωγικός από ειδικό και συγκεκριμένο από τα επιμέρους σε γενικό και αφηρημένο στον κανόνα Η αλήθεια του μέρους αποδεικνύει την αλήθεια του όλου. Η επαγωγική μέθοδος οδηγεί σε πιθανά συμπεράσματα. (Μόνο αν είναι τέλεια, είναι δυνατό να οδηγήσει σε βέβαια και ασφαλή συμπεράσματα). τέλεια επαγωγή: όταν περιλαμβάνει όλα τα επιμέρους στοιχεία και οδηγεί σε βέβαια συμπεράσματα ατελής επαγωγή: όταν περιλαμβάνει μερικά από τα επιμέρους στοιχεία και οδηγεί σε πιθανά συμπεράσματα Το ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ είναι ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΟ των ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΩΝ αναλογικός από τα επιμέρους καταλήγουμε σε επιμέρους (πιθανολογικά) Το ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ είναι ΤΟ Ι ΙΟ ΕΙ ΙΚΟ με τις ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΕΣ Αποτελεί είδος ατελούς επαγωγής Είναι πολύ ασθενέστερος ως προς το βαθμό πιθανότητας. Από μια ειδική διαπίστωση αποδεικνύουμε την αλήθεια μιας άλλης ειδικής περίπτωσης. Το ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ είναι ΕΞΙΣΟΥ ΕΙ ΙΚΟ με τις ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΕΣ Είδη συλλογισμών (14) [ με βάση το είδος των προτάσεων που ακολουθούν οι προκείμενες ] Κατηγορικοί Υποθετικοί ιαζευκτικοί οι προκείμενη είναι υποθετικές προτάσεις το συμπέρασμα συνάγεται χωρίς όρους ή επιφυλάξεις - 7 - οι προκείμενες είναι διαζευκτικές πρότασης
ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ του σχολικού βιβλίου Έκφραση Έκθεση της Γ Λυκείου 3. Εγκυρότητα, αλήθεια, ορθότητα ενός επιχειρήματος (17) Εγκυρότητα + Αλήθεια = Ορθότητα έχει ένα επιχείρημα, όταν οι προκείμενες οδηγούν με λογική αναγκαιότητα σε βέβαιο συμπέρασμα, όταν είναι σωστό από τυπική, συλλογιστική άποψη (ακολουθεί τους κανόνες της «τυπικής λογικής») έχει ένα επιχείρημα, όταν το νόημά του ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα έχει ένα επιχείρημα, όταν είναι έγκυρο και αληθές Οι ορθοί συλλογισμοί ονομάζονται και αποδείξεις 4. Αξιολόγηση επιχειρήματος (17) Ένα επιχείρημα αξιολογείται θετικά, είναι πειστικό όταν έχει: αληθείς προκείμενες εγκυρότητα Η αποδεικτική ισχύς ενός επιχειρήματος είναι: μεγάλη, όταν οι προκείμενες είναι γενικά αποδεκτές αλήθειες μικρή, όταν οι προκείμενες είναι προσωπικές γνώμες - 8 -
Γ. Νταουλτζής, Α. Τσουκαντάς Βοηθητικά στοιχεία για την αξιολόγηση επαγωγικών συλλογισμών (18) Γενικά για την αξιολόγηση των επαγωγικών συλλογισμών: μόνο η τέλεια επαγωγή οδηγεί σε βέβαιο συμπέρασμα, ενώ η ατελής καταλήγει με ένα λογικό άλμα στο συμπέρασμα, το οποίο γι αυτόν τον λόγο έχει πιθανολογικό χαρακτήρα α) ΓΕΝΙΚΕΥΣΗ Γ για συλλογισμό με γενίκευση, πρέπει να εξετάζουμε: αν η γενίκευση στηρίζεται σε επαρκή στοιχεία και επομένως είναι επιτρεπτή ή αν πρόκειται για μια επισφαλή και βεβιασμένη γενίκευση. β) ΑΙΤΙΟ για συλλογισμό με αίτιο αποτέλεσμα, πρέπει να εξετάζουμε: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ είναι η αιτιώδης σχέση λογική ή απλώς χρονολογική; μήπως γίνεται υπεραπλούστευση της σχέσης αιτίου αποτελέσματος, δηλαδή μήπως μια μερικότερη αιτία προβάλλεται ως η μοναδική; είναι η αιτία αναγκαία (το αποτέλεσμα δεν προκύπτει χωρίς αυτήν) και επαρκής (αρκεί μόνο αυτή για να προκληθεί το αποτέλεσμα), για να προκληθεί το αποτέλεσμα; γ) ΑΝΑΛΟΓΙΑ για συλλογισμό με αναλογία, πρέπει να εξετάζουμε:: είναι κυριολεκτική ή μεταφορική η αναλογία που χρησιμοποιείται; αν είναι μεταφορική. έχει την αποδεικτική αξία ενός λογικού επιχειρήματος; αν είναι κυριολεκτική, είναι οι ομοιότητες που επισημαίνονται ανάμεσα στα συγκρινόμενα αντικείμενα επαρκείς σε αριθμό και σχετικές με το θέμα/ συμπέρασμα; Μήπως η αναλογία εξωθείται πέρα από το επιτρεπόμενο όριο; Παραλογικοί συλλογισμοί (21) είναι συλλογισμοί που παρουσιάζουν εξωτερικές ομοιότητες με τα έγκυρα επιχειρήματα και αντιβαίνουν στον ορθό λόγο (παραβαίνουν τους κανόνες της εγκυρότητας, της αλήθειας) παραλογισμός όταν η παράβαση του ορθού λόγου είναι ακούσια, αποτέλεσμα άγνοιας ή πλάνης σόφισμα όταν η παράβαση του ορθού λόγου είναι εκούσια, οφείλεται σε πρόθεση εξαπάτησης ή σε διάθεση εντυπωσιασμού - 9 -
ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ του σχολικού βιβλίου Έκφραση Έκθεση της Γ Λυκείου Β. Επίκληση στο συναίσθημα (41) Ο πομπός Αιτία Παράμετροι που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη Μέσα Κατάχρηση Επίκληση στο Συναίσθημα γίνεται όταν δεν αρκεί η επίκληση στη λογική στοχεύει στην άμεση λήψη απόφασης και επείγουσα ενέργεια απευθύνεται στην ψυχή του δέκτη επιχειρώντας να προκαλέσει συγκινήσεις, συναρπάζοντας και συγκινώντας διεγείροντας συναισθήματα θετικά ή αρνητικά (οργή, μίσος, φόβο, αγανάκτηση, αντιπάθεια, ντροπή απέχθεια, περιφρόνηση αλλά και χαρά, οίκτο συμπόνια εύνοια...) η έλλειψη επιχειρημάτων, τεκμηρίων η ανασφάλεια του πομπού η ποιότητα του ακροατηρίου η διάθεση του ακροατηρίου η αιτία που μπορεί να προκαλέσει το επιθυμητό συναίσθημα περιγραφή αφήγηση χιούμορ - ειρωνεία (κατά αντιπάλου) συναισθηματικά φορτισμένος και εικονοπλαστικός λόγος δείχνει έλλειψη σοβαρότητας και ένδεια επιχειρημάτων οδηγεί στην υποβολή και τη χειραγώγηση - 10 -
Γ. Νταουλτζής, Α. Τσουκαντάς Γ. Επίκληση στο ήθος (43) Επίκληση στο ήθος του πομπού Επίκληση στο ήθος Ο πομπός προσπαθεί να κερδίσει την εμπιστοσύνη του δέκτη με : την προσωπική ο πομπός προσπαθεί να του παρουσία μεταβιβάσει στο δέκτη αξιόπιστη εικόνα να προκαλέσει την εμπιστοσύνη του δέκτη την αναφορά του σε ειδήμονες Επίκληση στην αυθεντία Το ήθος καθορίζεται από το σύνολο ιδιοτήτων της προσωπικότητας ψυχικών (θάρρος, παρρησία, αγωνιστικότητα κ.ά.) πνευματικών (γνώσεις, κρίση κ.ά.) ηθικών (εντιμότητα, ανιδιοτέλεια, δικαιοσύνη κ.ά.) Τι είναι: Ο πομπός για να υποστηρίζει μια θέση του, επικαλείται τη γνώμη ενός προσώπου που υποστηρίζει την ίδια θέση και θεωρείται ειδικός στον τομέα του ή είναι πρόσωπο αναμφισβήτητου κύρους. Σημασία της: Είναι θεμιτή ως ένα βαθμό αφού δηλώνει γνώση της σχετικής βιβλιογραφίας, απαλλάσσει το κείμενο από αναλυτικές αναφορές, προσδίδει κύρος στο περιεχόμενο του κειμένου. «αποκαλύψεις» κατά του αντιπάλου του Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου Κίνδυνοι στις επικλήσεις αυθεντίας: α. Κατάχρηση: Φανερώνει φτώχεια επιχειρημάτων και έλλειψη πρωτοτυπίας στη σκέψη. β. Παραπλανητική: η επίκληση αυθεντίας μη ειδικής Είναι: Η σπίλωση ατόμων που υποστηρίζουν αντίθετη άποψη Αιτία: Απουσία λογικών επιχειρημάτων, εμπάθεια, συμπλέγματα κατωτερότητας, χαμηλό πνευματικό επίπεδο κ.ά. Αφορά το χαρακτήρα, την ιδιωτική ζωή, την ύποπτη συμπεριφορά του αντιπάλου στην κοινωνία. Κίνδυνοι: α. δεν αποδεικνύει την ορθότητα των ισχυρισμών του πομπού β. εναντιώνεται στην ηθική αρχή του σεβασμού προς το ανθρώπινο πρόσωπο γ. καταστρατηγεί το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή ικαιολογείται μόνο όταν πρόκειται για επίθεση σε πρόσωπο που ενδέχεται λόγω του ήθους του να καταχραστεί τη θέση του. - 11 -
ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ του σχολικού βιβλίου Έκφραση Έκθεση της Γ Λυκείου ΜΟΡΦΕΣ ΠΕΙΘΟΥΣ στον πολιτικό λόγο στη διαφήμιση στον επιστημονικό λόγο Ορισμός (50) Μορφές διαφημιστικού μηνύματος (51) Προδιαγραφές διαφημιστικού μηνύματος (53) Μέσα-τεχνικές διαφημιστικού μηνύματος (53) Α. Η πειθώ στη διαφήμιση (50) η δημιουργία πρωτότυπου μηνύματος που αναφέρεται σε κάποιο προϊόν προβολή του από τα μέσα επικοινωνίας με σκοπό την παρακίνηση του αποδέκτη να αγοράσει το διαφημιζόμενο προϊόν άμεσο αφηγηματικό μονολόγου - διαλόγου επεξήγησης εικόνας τεχνάσματος/ευρήματος (λογοπαίγνια, υπερβολή, έκπληξη, χιούμορ ) επιχειρηματολογικό να ελκύει την προσοχή να προκαλεί το ενδιαφέρον να δημιουργεί επιθυμία αγοράς να οδηγεί σε αγορά συνειρμός (ψυχολογική ανάπλαση παραστάσεως, προκαλούμενη από άλλη παράσταση με την οποία η αναπλασσόμενη είναι συνδεδεμένη σύνδεση παραστάσεων ιδεών) αναλυτική περιγραφή - επίδειξη ιδιοτήτων επίκληση στην αυθεντία επίκληση στη λογική λανθάνοντα (που δε φαίνεται) αξιολογικό χαρακτηρισμό λεκτικός πληθωρισμός Κίνδυνος (57) από χρήση αθέμιτων μέσων για την παραπλάνηση του καταναλωτή - 12 -
Γ. Νταουλτζής, Α. Τσουκαντάς Αθέμιτη και παραπλανητική διαφήμιση Αθέμιτη διαφήμιση Είναι αντίθετη προς τα χρηστά ήθη 1 Αποτελέσματα πρόκληση ή εκμετάλλευση αισθημάτων φόβου πρόκληση μειωτικών διακρίσεων σχετικά με το φύλο, τη φυλή ή το θρήσκευμα και ιδίως την παρουσίαση ενός φύλου ως χαμηλότερου πνευματικού επιπέδου από το άλλο εξώθηση προσώπων σε πράξεις βίας εκμετάλλευση της απειρίας και ιδίως της φυσικής ευπιστίας των παιδιών άσεμνη εκμετάλλευση μέρους ή ολόκληρου του ανθρώπινου σώματος ως σεξουαλικού αντικειμένου προσβολή της προσωπικότητας συγκεκριμένων ή μη προσώπων με ορισμένα ειδικά χαρακτηριστικά, ιδιαίτερα με φυσικά ή διανοητικά ελαττώματα. Είναι Μορφές Παραπλανητική διαφήμιση κάθε διαφήμιση που δημιουργεί ή ενδέχεται να προκαλέσει πλάνη στα πρόσωπα, στα οποία απευθύνεται ή στων οποίων τη γνώση περιέρχεται και που είναι δυνατό να επηρεάσει την οικονομική τους συμπεριφορά ή να βλάπτει ή να είναι ενδεχόμενο να βλάψει οποιοδήποτε πρόσωπο παράγει ή εμπορεύεται όμοια ή παραπλήσια προϊόντα ή υπηρεσίες. η πειστικότητα της βασίζεται στην επιστημονική ή άλλη ιδιότητα προσώπων, τα οποία εμφανίζονται στη διαφήμιση χωρίς να διαθέτουν την ιδιότητα υπό την οποία εμφανίζονται δημιουργεί την εντύπωση ότι η τεχνολογία ή η επιστήμη μιας ορισμένης χώρας είναι άμεσα ή έμμεσα δηλωτικές της ποιότητας των διαφημιζόμενων προϊόντων ή υπηρεσιών εμφανίζεται με τη μορφή δημοσιογραφικής είδησης ή σχόλιου ή αρθογραφίας ή με τη μορφή επιστημονικής ανακοίνωσης, χωρίς να δηλώνεται ρητά και ευδιάκριτα ότι πρόκειται για διαφήμιση 1 αυτά που θεωρούνται ηθικά με βάση τους παραδοσιακούς κανόνες κοινωνικής διαβίωσης - 13 -
ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ του σχολικού βιβλίου Έκφραση Έκθεση της Γ Λυκείου Στόχος προπαγάνδα (83) Επικαλείται (ανάλογα με το ακροατήριο, τα επιχειρήματα που διαθέτει κ.ά.) Γ. Η πειθώ στον πολιτικό λόγο (68) να πείσει το δέκτη να πάρει αποφάσεις ή να προβεί σε ενέργεια να παραπλανήσει ή να εκφοβίσει το ακροατήριο ώστε να δεχτεί άκριτα τις αποφάσεις του πομπού ( η δεύτερη περίπτωση συνιστά προπαγάνδα) εκφοβίζει, παραποιεί έννοιες και αξίες, αντικαθιστά τα επιχειρήματα με λέξεις - με έννοιες ηθικά φορτισμένες στηρίζεται αποκλειστικά στο συναίσθημα απευθύνεται στη μάζα (απουσιάζει ο κριτικός έλεγχος και η λογική επεξεργασία) βασίζεται στον ενθουσιασμό και την ανευθυνότητα Χαρακτηρίζεται από συναισθηματική φόρτιση και ρητορεία (χρήση λέξεων με μεγάλη ηθική διάσταση που παγιδεύουν, πλεονασμοί, διατύπωση βεβαιωτική δεοντολογική θαυμαστική, μεγαλοστομία) τη λογική το συναίσθημα (συχνότερα) το ήθος του πομπού την αυθεντία το χαμηλό ήθος του αντιπάλου Χαρακτηριστικά του επιστημονικού λόγου Γλώσσα Επικαλείται. Η πειθώ στον επιστημονικό λόγο (84) περιγραφικός ερμηνευτικός αποδεικτικός απρόσωπος αντικειμενικός ορθολογικός λογική και όχι συγκινησιακή με χρήση ορολογίας σύνθετη διατύπωση τη λογική (τεκμήρια, επιχειρήματα) την αυθεντία (παραπομπές, βιβλιογραφία, γνώμες ειδικών) - 14 -
Γ. Νταουλτζής, Α. Τσουκαντάς Είναι εν είναι Θέματα Απευθύνεται Σκοπός Ο δοκιμιογρά φος Το δοκίμιο (109) είδος πεζού λόγου σχετικά σύντομο, με μέση έκταση ευπρόσιτο στο πλατύ κοινό με γνώση και καλλιέπεια αναφερόμενο σε ειδικό θέμα με μικρή έως μέση έκταση απόπειρα (δοκιμή) προσέγγισης ενός θέματος πραγματεία (= διεξοδική και σε βάθος εξέταση ενός θέματος, συνήθως επιστημονικού, που χαρακτηρίζεται από όγκο σελίδων, βάρος εννοιών, περίπλοκη γραφή και απευθύνεται σε πιο ειδικό κοινό) της καθημερινής ζωής ιδεών αισθητικής πολιτικής κοινωνικά επιστημονικά στη νόηση στο συναίσθημα του δέκτη πληροφόρηση έμμεση διδαχή (ενημερώνει, πληροφορεί, πλουτίζει τις γνώσεις, οξύνει την κρίση και την ευαισθησία βλ. σελ. 120 σχολικού βιβλίου) τέρψη πειθώ άλλοτε εκφράζει παρατηρήσεις, σκέψεις, συναισθήματά του για τη ζωή κινείται ελεύθερα στο χώρο των ιδεών και εκθέτει προσωπικές σκέψεις άλλοτε προσπαθεί να: αναλύσει ερμηνεύσει εκλαϊκεύσει θέματα πείσει (με επιχειρήματα, τεκμήρια, επίκληση στην αυθεντία) συγκινήσει και να ευαισθητοποιήσει τους αναγνώστες - 15 -
ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ του σχολικού βιβλίου Έκφραση Έκθεση της Γ Λυκείου Η γλώσσα του δοκιμίου (131) είναι σχετικά λόγια, ανάλογη με αυτή του επιστημονικού ή στοχαστικού λόγου με: τεχνικές μετάβασης (χρήση συνεκτικών μορίων και εκφράσεων, φράσεις γέφυρες) εκφράσεις που δηλώνουν τη στάση του συγγραφέα απέναντι στο θέμα (βεβαίως, πιθανώς κ.λπ.) σύνθετη σύνταξη με μεγαλύτερη χρήση του υποτακτικού λόγου λεξιλόγιο αφηρημένο αλλά και με στοιχεία προφορικότητας Πάντως άλλα δοκίμια έχουν επιστημονική διατύπωση (Παπανούτσος) άλλα πιο λογοτεχνική (Τερζάκης) Η οργάνωση του δοκιμίου ποικίλλει (132) αυστηρή λογική ελεύθερη, συνειρμική προσεγγίζει τον επιστημονικό λόγο έχει αποδεικτικό χαρακτήρα με συγκεκριμένη δομή και αλληλουχία: πρόλογος (περιέχει το θέμα και την κατευθυντήρια ή κύρια ιδέα, τη θέση του συγγραφέα) κύριο μέρος περιέχει το υλικό για διασάφηση ή απόδειξη θέσης επίλογος: συμπύκνωση απόδειξης ή επανέκθεση αρχικής θέσης προσεγγίζει τη λογοτεχνία δεν επιδιώκει την οργανωμένη, με καθαρό διάγραμμα απόδειξη οι ιδέες συνδέονται συνειρμικά με το κεντρικό θέμα σημασία μεγαλύτερη έχει η ύφανση του λόγου - 16 -
Γ. Νταουλτζής, Α. Τσουκαντάς οκίμιο και ημερολόγιο (137) Ημερολόγιο οκίμιο ιαφορές Σημειώσεις διάσημων ή μη ανθρώπων για σημαντικά ή ασήμαντα γεγονότα και περιστατικά της ημέρας ή σκέψεις, στοχασμοί, κρίσεις, διαλογισμοί κ.λ.π. πάνω σε διάφορα θέματα και ζητήματα που τους προκάλεσαν το ενδιαφέρον Είδος προσωπικής βιογραφίας με χρονολογική τάξη. Έχει χαρακτήρα προσωπικό και άμεσο, ύφος λιτό, περιεκτικό, οικείο και καθημερινό. Παρουσιάζει συμβάντα της εσωτερικής ζωής (πορεία στοχασμού) του δοκιμιογράφου δοκίμιο ημερολόγιο Θέμα χρόνος συνθήκες συγγραφής οι σκέψεις ή ιδέες έχουν ένα κοινό σημείο αναφοράς, ένα κεντρικό θέμα είναι α-χρονικό ο χρόνος του ταυτίζεται μ' ένα διαρκές παρόν οι συνθήκες συγγραφής του μοιάζουν με τις συνθήκες συγγραφής του επιστήμονα εμπειρίες του ή τις σκέψεις, που έκανε ο ημερολογιογράφος κατά τη διάρκεια της μέρας. ο χρόνος του είναι ένα άμεσο παρελθόν το παρελθόν αναπλάθεται με τη μνήμη οκίμιο και διάλογος (137) ιάλογος οκίμιο συζήτηση προσώπων με λογοτεχνικό εκφράζουν σκέψεις και συναισθήματα σκοπός: να διαλευκάνουν πολύπλοκα ζητήματα μεθοδολογία: προχωρώντας από την αμφιβολία στη βεβαιότητα και από την ασάφεια στη σαφήνεια σαν πρόσκληση και συνομιλία με τον αναγνώστη, ο οποίος θα προσθέσει δικές του απορίες και συμπεράσματα χαρακτηρίζεται από τη διάθεση του δοκιμιογράφου για επικοινωνία με τους ανθρώπους που τον περιβάλλουν και που ενδέχεται να τον διαβάζουν, έχει δηλ. χαρακτήρα κοινωνικό (από την άποψη αυτή το δοκίμιο μπορεί να σχετίζεται με το διάλογο, ως γραμματειακό είδος, δεν έχει, όμως, άλλου είδους σχέση με αυτόν) - 17 -
ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ του σχολικού βιβλίου Έκφραση Έκθεση της Γ Λυκείου οκίμιο και επιστολή (154) Επιστολή οκίμιο Κοινά στοιχεία ιαφορές γραπτή επικοινωνία ανθρώπων που δεν μπορούν να επικοινωνήσουν προφορικά έχει ύφος απλό, αυθόρμητο, ειλικρινές, ευγενές αντικατοπτρίζει την προσωπικότητα του γράφοντος μερικές φορές παίρνει ύφος συνομιλίας (α πρόσωπο, ελεύθερη περιπλάνηση από θέμα σε θέμα, αυτοσχεδιασμός, εξομολογητικό ύφος) Το δοκίμιο διατηρεί πολύ το ύφος της συνομιλίας μ' ένα φίλο, της καθημερινής κουβέντας πάνω σε διάφορα θέματα ανάμεσα στο συγγραφέα και τον αναγνώστη, όπως - περίπου - ανάμεσα στο συντάκτη και τον αποδέκτη μιας επιστολής. Άλλωστε, το δοκίμιο το συσχετίζουν συχνά με την «ανοιχτή επιστολή». επιστολή δοκίμιο θίγει τα πιθανά θέματα, και ειδικότερα η λογοτεχνική χωρίς οποιαδήποτε τάξη. έχει, συνήθως, ένα θεματικό κέντρο και μια ορισμένη δομή. οκίμιο και διδαχή ιδαχή οκίμιο λόγος ή κήρυγμα των εκκλησιαστικών, κυρίως, ρητόρων πρόθεση να σωφρονίσει, αλλά και να επηρεάσει άμεσα τον αναγνώστη ή τον ακροατή. το δοκίμιο δεν έχει τέτοια πρόθεση. απηχεί προσωπικές απόψεις του συγγραφέα πάνω σ' ένα θέμα με φανερή ή όχι την πρόθεση να πληροφορήσει ή να ενημερώσει, προσπαθώντας να πείσει για τις απόψεις του. - 18 -
Γ. Νταουλτζής, Α. Τσουκαντάς οκίμιο και άρθρο, επιφυλλίδα, χρονογράφημα (166) Πρόκειται για δημοσιογραφικά είδη που δεν είναι εύκολο να γίνει διάκριση μεταξύ τους (περισσότερο μεταξύ άρθρου και επιφυλλίδας). Το Άρθρο Άρθρο Είδη δημοσίευμα εφημερίδας ή περιοδικού αναφέρεται σε ειδικό επίκαιρο θέμα γενικού ή ειδικού ενδιαφέροντος (πολιτικό, κοινωνικό, επιστημονικό, φιλολογικό κ.λπ.) και περιέχει τη γνώμη του γράφοντα Κύριο δημοσιεύεται στην πρώτη σελίδα άρθρο αναφέρεται στο σημαντικότερο γεγονός της ημέρας γράφεται από τον εκδότη, το διευθυντή ή τον αρχισυντάκτη μπορεί να έχει περιεχόμενο οικονομικό, πολιτικό, κοινωνικό κ.ά. ευτερεύον αφορούν σε διάφορα άλλα θέματα, επίκαιρα κα- τα άρθρα τά κανόνα, που μπαίνουν σε άλλες θέσεις της εφημερίδας Άλλα από επιστήμονες, συγγραφείς, πολιτικούς, άρθρα καλλιτέχνες (ως τακτικούς ή περιστασιακούς συνεργάτες) Επιστημονι σε ειδικά επιστημονικά περιοδικά κά άρθρα απευθύνονται σε κοινό με ειδικές γνώσεις αναφέρονται σε επιστημονικά ζητήματα συνοδεύονται από επιστημονική τεκμηρίωση και, απαραίτητα, από βιβλιογραφικές παραπομπές έντονος κοινωνικός προβληματισμός Κοινά στοιχεία με δοκίμιο ιαφορές Άρθρο οκίμιο ασχολείται με επικαιρικά δε στέκεται στο επικαιρικό θέμα σύγχρονα θέματα και προσωρινό, αλλά ανάγεται στο μόνιμο και το γενικό ύφος πιο πληροφοριακό λιγότερο πληροφοριακό γλώσσα αναφορική, κυριολεκτική και ποιητική λειτουργία της λειτουργία της γλώσσας γλώσσας τόνος όχι προσωπικός και οικείος προσωπικός και οικείος έκταση συντομότερο εκτενέστερο - 19 -
ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ του σχολικού βιβλίου Έκφραση Έκθεση της Γ Λυκείου Επιφυλλίδα (201) ειδικού περιεχομένου, όχι ειδησεογραφικό, δημοσίευμα σε εφημερίδα με θέμα, συνήθως, φιλολογικό, επιστημονικό ή καλλιτεχνικό. γράφεται από πρόσωπο ειδικό στο θέμα δημοσιεύεται σε ορισμένη θέση μπορεί να ξεκινά από επίκαιρο θέμα αλλά προχωρεί σε σκέψεις διαχρονικού χαρακτήρα κατέχει ορισμένη και σταθερή στήλη στην εφημερίδα χωρίζεται από τις άλλες στήλες με οριζόντια γραμμή. δημοσιεύεται αυτοτελές ή σε συνέχειες Χρονογράφημα ιδιαίτερο πεζογραφικό είδος, που αναπτύσσεται κυρίως στο πλαίσιο της δημοσιογραφίας αναφέρεται σε καθημερινά γεγονότα, είναι δηλαδή επίκαιρο κατέχει ειδική θέση στις εφημερίδες ή τα περιοδικά περιέχει, συνήθως, εντυπώσεις, παρατηρήσεις, κρίσεις, αναπαραστάσεις σκηνών και εικόνων της σύγχρονης κοινωνικής ζωής αναφέρεται περισσότερο σε κοινωνικά και γενικότερα θέματα και όχι τόσο σε πολιτικά. κατά κανόνα είναι γραμμένο σε ύφος παιγνιώδες, χιουμοριστικό αποτελεί, πολλές φορές, το ψυχαγωγικό πνεύμα της εφημερίδας ή του περιοδικού δεν αποκλείει και κάποια στοιχειώδης φιλοσοφική σκέψη χαρακτηρίζεται ως ένα από τα σοβαρότερα μέσα έκφρασης και επηρεασμού της κοινής γνώμης σε θέματα κοινωνικά - 20 -
Γ. Νταουλτζής, Α. Τσουκαντάς Ομοιότητες και διαφορές των πιο πάνω δημοσιογραφικών κειμένων με το δοκίμιο ομοιότητες το κοινωνικό δοκίμιο όπως και το άρθρο, η επιφυλλίδα και το χρονογράφημα εκφράζουν έντονο προβληματισμό. είναι, συνήθως, όλα μικρής έκτασης διαφορές ως προς τα τ θέματα ως προς τη πραγμάτευση του θέματος δημοσιογραφικά δοκίμιο δημοσιογραφι- δοκίμιο είδη κά είδη σύγχρονα, επίκαιρα σκέψη, ιδέες που είναι καταχωρημένες σε άλλα βιβλία καταπιάνονται με τη λεπτομέρεια και στέκονται στο επικαιρικό και στο προσωπικό παραχωρεί στη γενική θεώρηση του θέματος και ανάγεται στο μόνιμο και σταθερό - 21 -
ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ του σχολικού βιβλίου Έκφραση Έκθεση της Γ Λυκείου ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΤΑ ΕΙ Η ΤΟΥ ΟΚΙΜΙΟΥ οκίμιο Στοχασμού Αποδεικτικό ή πειθούς Υποκειμενική η σκοπιά ανάπτυξης του Αντικειμενική η σκοπιά ανάπτυξης θέματος Πλησιάζει τη λογοτεχνία Ο δοκιμιογράφος: του θέματος Πλησιάζει τα μη λογοτεχνικά γένη Ο δοκιμιογράφος κινείται ελεύθερα στο θέμα - το πραγματεύεται συγκεκριμένο ερμηνεύει όπως θέλει (κυριολεκτικά ή μεταφορικά), πάντοτε, όμως, κάτω πρόβλημα, που δεν μπορεί να το ερμηνεύσει όπως θέλει από ενιαία βάση εκφράζει προσωπικούς τεκμηριώνει και οργανώνει προβληματισμούς, παρατηρήσεις λογικά τις ιδέες του βασίζεται στη γενική πείρα ζωής του, τη φαντασία Οι λέξεις, εικόνες και ιδέες λειτουργούν συνειρμικά Οι εικόνες γίνονται σύμβολα, υποβάλλουν παρά πείθουν κρίνει & εκλαϊκεύει επιστημονικά θέματα μεταδίδει γνώσεις, πληροφορεί μπορεί να βάλει ως κύριο στόχο να διερευνά το θέμα, δίχως να προτείνει λύση - άλλοτε προτείνει λύση υπερασπίζεται ή αντικρούει μια θέση (για να πείσει ή όχι τον αναγνώστη, ώστε να συμφωνήσει μαζί του) καθορίζει από την αρχή τη στάση - τη θέση που θα πάρει απέναντι στο πρόβλημα - 22 -
Γ. Νταουλτζής, Α. Τσουκαντάς Η δομή του αποδεικτικού δοκιμίου Μέρη Περιεχόμενο Εναλλακτικοί τρόποι ανάπτυξης - απόδειξης Πρόλογος - Εισαγωγή Κύριο μέρος - Ανάπτυξη θέμα (η προβληματική του συγγραφέα) & κατευθυντήρια ή κύρια ιδέα (θέση του συγγραφέα πάνω στο θέμα) Ανάπτυξη κατευθυντήριας ιδέας (προσκόμιση υλικού για ανάπτυξη της κύριας ιδέας ή απόδειξη της θέσης του προλόγου) Επίλογος Συμπέρασμα (συμπυκνωμένη παρουσίαση του κύριου μέρους) διασάφηση εννοιών διαπίστωση γενική ερώτηση σύγκριση περιστατικό παραδείγματα αιτιολόγηση σύγκριση και αντίθεση ορισμός διαίρεση αναλογία Η δομή του δοκιμίου στοχασμού Είναι περισσότερο συνειρμική και λιγότερο ή ελάχιστα λογική. Η μορφή του καθορίζεται από τη σύνδεση εικόνας και ιδέας - 23 -
ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ του σχολικού βιβλίου Έκφραση Έκθεση της Γ Λυκείου ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΑΒΑΖΩ ΚΑΙ ΓΡΑΦΩ (273) Με το διάβασμα ιδέες μηνύματα γίνονται άλλων κτήμα της σκέψης συναισθήματα γνώσεις Με το γράψιμο κατανοούμε παίρνουμε εκφράζουμε στέλνουμε ένα πρόβλημα θέση σκέψεις μας μηνύματα ιάβασμα και κατανόηση (276) ΙΑΒΑΣΜΑ και ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ 276 ΑΝΑΛΥΣΗ 278 ανακάλυψη του βαθύτερου νοήματος μιας γνώσης - πλήρης νόηση, σαφής αντίληψη και απόδοση με δικά μας λόγια (όχι απόκτηση γνώσεων και απόδοσή τους) - σύλληψη του σκοπού ενός κειμένου διερεύνηση περιεχομένου και μορφής του κειμένου: διάκριση συστατικών μερών κατανόηση σχέσεων - οργάνωσης μερών του κειμένου διάκριση γνωμών και αληθειών διάκριση συμπερασμάτων και προτάσεων που τα στηρίζουν διάκριση κύριων και δευτερευόντων νοημάτων - 24 -
Γ. Νταουλτζής, Α. Τσουκαντάς Γράφω (280) ΓΡΑΨΙΜΟ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ (280) Το καλό γράψιμο προαπαιτεί την επαρκή κατανόηση του θέματος - προβλήματος που θα διαπραγματευτούμε. Η κατανόηση θα φανεί από την αξιολόγησή του (αν είναι σοβαρό ή ασήμαντο, αφορά όλους ή μερικούς, εμφανίζεται στη σύγχρονη κοινωνία ή είναι διαχρονικό κ.ά. και από την υποστήριξη της άποψής μας με τεκμηριωμένο λόγο ΓΡΑΨΙΜΟ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ (282) Ένα καλό γραπτό προϋποθέτει πληρότητα, που εξασφαλίζει το επαρκές υλικό, το οποίο μας προσφέρει η ανάλυση (ανάλυση επαρκές υλικό πληρότητα). Η ανάλυση ενός θέματος πραγματοποιείται με διάφορους δ τρόπους: Ορισμό, διαίρεση, διευκρίνηση, σύγκριση - αντίθεση, αιτιολογική ανάλυση, ανάλυση διαδικασίας. Συγκεκριμένα: - 25 -
ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ του σχολικού βιβλίου Έκφραση Έκθεση της Γ Λυκείου Ορισμός Αρχικά ορίζουμε την εξεταστέα έννοια, καταγράφοντας τα κύρια στοιχεία - γνωρίσματα που συνιστούν τη σημασία της Στη συνέχεια ορίζουμε τα στοιχεία (της) που έχουν προκύψει Οριστέα έννοια Η έννοια που θα ορίσουμε ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΟΡΙΣΜΟΥ Το Γένος της Η γενικότερη έννοια στην οποία εντάσσεται Γλώσσα (είναι) ένα σύστημα επικοινωνίας Η Ειδοποιός διαφορά Γνωρίσματα που διαφοροποιούν την οριστέα έννοια από άλλες του ίδιου γένους. που βασίζεται σε σύμβολα γραπτού ή προφορικού λόγου, γνωστά στα μέλη της ίδιας γλωσσικής κοινότητας. 2. ιαίρεση ιαιρούμε την έννοια στα μέρη της. Η διαίρεση μπορεί να γίνει κάτω από ποικίλες βάσεις (κίνητρα, ωφέλειες, για το άτομο κ. ά.) Η διαιρετέα έννοια Η βασική ιδέα ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΙΑΙΡΕΣΗΣ H διαιρετική βάση Τα μέλη της διαίρεσης Το κοινό γνώρισμα των ειδών που θα προκύψουν Τα είδη που προκύπτουν από τη διαίρεση πόλεμος μέσα πολέμου πυρηνικός βιολογικός συμβατικός Επειδή μια έννοια μπορεί να έχει περισσότερες από μία διαιρετικές βάσεις, πρέπει να προσέξουμε, ώστε να μην τη διαιρέσουμε σε είδη με διαφορετική διαιρετική βάση. Για παράδειγμα, η διαίρεση: Πόλεμος 1. Αμυντικός 2. Επιθετικός 3. Πυρηνικός έχει δύο διαφορετικές διαιρετικές βάσεις ( 1. και 2. έχουν κοινή βάση (σκοπός πολέμου), ενώ το 3. έχει διαφορετική διαιρετική βάση (μέσα πολέμου) - 26 -
Γ. Νταουλτζής, Α. Τσουκαντάς 3. ιευκρίνηση Χρησιμοποιώντας συγκεκριμένα παραδείγματα διευκρινίζουμε το θέμα μας. Τα παραδείγματα μπορεί να τα αντλούμε από την καθημερινή ζωή, την εμπειρία μας, από την ιστορία ή να τα επινοούμε 4. Σύγκριση και αντίθεση Κατά τη μέθοδο αυτή συγκρίνουμε ή αντιπαραβάλλουμε γεγονότα, καταστάσεις, φαινόμενα, ιδέες κλπ, για να βρούμε ομοιότητες ή και διαφορές. 5. Αιτιολογική ανάλυση εξετάζουμε τα αίτια και διευκρινίζουμε τις επιδράσεις μια ενέργειας, ενός γεγονότος κ.ά. 6. Ανάλυση διαδικασίας Εξετάζουμε πώς λειτουργεί ένα πράγμα, πώς εμφανίζεται ιστορικά, τη διαδικασία δημιουργίας, την ιστορική αναδρομή, τα ποικίλα στάδια στη χρονική πορεία ενός φαινομένου, προβλήματος κ.ά. - 27 -
ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ του σχολικού βιβλίου Έκφραση Έκθεση της Γ Λυκείου ΓΡΑΨΙΜΟ ΚΑΙ ΣΥΝΘΕΣΗ (283) Αφού συγκεντρώσουμε στοιχεία με την ανάλυση, διακρίνουμε τις κύριες από τις δευτερεύουσες ιδέες - πληροφορίες τις οργανώνουμε με λογική αλληλουχία Έτσι φαίνεται τι θεωρούμε χρήσιμο ή περιττό η σειρά των περιστατικών, των λεπτομερειών, των ιδεών, των πληροφοριών η σχέση μεταξύ κύριων και δευτερεουσών ιδεών - πληροφοριών η σχέση μεταξύ δευτερεουσών ιδεών - πληροφοριών Απαιτείται, λοιπόν, η εκπόνηση διαγράμματος (μιας γραφική παράσταση της πορείας που θα ακολουθήσουμε στην ανάπτυξη ενός θέματος) της μορφής: Πρόλογος Κύριο μέρος κύριες ιδέες δευτερεύουσες ιδέες ή πληροφορίες διασάφηση της δευτερεύουσας ιδέας ή πληροφορίας (επεξηγούν τις κύριες ιδέες ή πληροφορίες) Επίλογος - 28 -
Γ. Νταουλτζής, Α. Τσουκαντάς ΓΡΑΨΙΜΟ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ (288) Με την αξιολόγηση ελέγχουμε αν το υλικό μας είναι κατάλληλο σωστά οργανωμένο διατυπωμένο με σαφήνεια και ακρίβεια Ειδικότερα, εξετάζουμε την ποιότητα των ιδεών που π εξασφαλίζεται όταν είναι: αληθινές (απόλυτα σύμφωνες με την πραγματικότητα και τη λογική) συγκεκριμένες - σαφείς (με κατάλληλες διασαφήσεις, όχι γενικές ή αόριστες) πρωτότυπες (όχι τετριμμένες) Η χρήση της γλώσσας Η αποτελεσματική απόδοση των σκέψεών μας απαιτεί έκφραση: ακριβή (με χρήση των απαραίτητων και κατάλληλων λέξεων, ώστε να μην μπορούμε στο τέλος να αφαιρέσουμε έστω και μια λέξη χωρίς να αλλοιώσουμε ή να αδυνατίσουμε τη σκέψη μας) σαφή (με προτάσεις γραμματικά και συντακτικά σωστές) πρωτότυπη (με εξατομικευμένο λόγο, καρπό προσωπικής χρήσης της γλώσσας - όχι μίμησης, δίχως κοινοτοπίες) - 29 -
ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ του σχολικού βιβλίου Έκφραση Έκθεση της Γ Λυκείου ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Σαφήνεια στο γράψιμο Η ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ 2 Είναι τμήμα γραπτού κειμένου, που διαθέτει νοηματική αυτοτέλεια και αλληλουχία σε σχέση με το υπόλοιπο κείμενο Τα μέρη της παραγράφου είναι τρία: η θεματική περίοδος οι λεπτομέρειες η περίοδος κατακλείδα Η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟ ΟΣ ( Θ.Π.) (203) Σ αυτήν εκτίθεται η ιδέα (το θέμα) και ο σκοπός μας, η κατεύθυνση που θα πάρει η σκέψη μας (κατευθυντήρια ιδέα έα) Η Θεματική Περίοδος για το συγγραφέα είναι ασφαλής οδηγός για την ανάπτυξη της ιδέας του καθορίζει το υλικό που θα περιλάβει το γραπτό του για τον αναγνώστη βοηθάει την ανάγνωση του κειμένου (συνοψίζει πληροφορίες - προϊδεάζει) Περιέχει τη θέση ή άποψη για ένα φαινόμενο ή πρόβλημα που αναλύεται - υποστηρίζεται στην παράγραφο. Τοποθετείται συνήθως στην αρχή της παραγράφου. Πρέπει να είναι σαφής, χωρίς αοριστίες και γενικότητες. ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ/ΣΧΟΛΙΑ (204) Είναι τα στοιχεία που αναπτύσσουν επεξηγούν ή διασαφηνίζουν το θέμα, όπως αυτό συγκεκριμενοποιείται από την κατευθυντήρια ιδέα της θεματικής περιόδου. Κύρια και δευτερεύοντα νοήματα. Βαρύνουσες και μη βαρύνουσες πληροφορίες (205) αποτελούν τις θεματικές περιόδους το υλικό ανάπτυξης των θεματικών περιόδων ΠΕΡΙΟ ΟΣ ΚΑΤΑΚΛΕΙ Α Είναι η τελευταία συνήθως περίοδος, που επιβεβαιώνει τη ΘΠ και "κλείνει" την παράγραφο. Πολλές φορές δεν είναι απαραίτητη. 2 Με µικρά πλάγια γράµµατα καταγράφονται σχετικά στοιχεία που βρίσκονται στο βιβλίο της Έκφρασης - Έκθεσης, Τεύχος Β - 30 -
Γ. Νταουλτζής, Α. Τσουκαντάς H χρήση του παραδείγματος στην ανάπτυξη παραγράφου και ευρύτερου κειμένου (26) Η ΘΠ διασαφηνίζεται, υποστηρίζεται, αναπτύσσεται με τα κατάλληλα παραδείγματα από την καθημερινή ζωή, την εμπειρία μας από την ιστορία που επινοούμε Καλό είναι να επιλέγουμε παραδείγματα ευρέως γνωστά Τα παραδείγματα να είναι σύντομα και όχι εξειδικευμένα. Τα πολλά παραδείγματα καλό είναι να αποφεύγονται Να είμαστε απόλυτα σίγουροι ότι το περιεχόμενο των τεκμηρίων είναι άμεσα σχετικό με το θέμα μας. Ανάπτυξη με σύγκριση και αντίθεση (110) Σύγκριση και αντίθεση Κατά τη μέθοδο αυτή συγκρίνουμε ή αντιπαραβάλλουμε γεγονότα, καταστάσεις, φαινόμενα, ιδέες κλπ, για να βρούμε ομοιότητες ή και διαφορές. Θεματική Περίοδος Λεπτομέρειες επισημαίνουμε την ομοιότητα ή την αντίθεση που υπάρχει ανάμεσα στα συγκρινόμενα μέλη αναπτύσσουμε τις ομοιότητες ή τις διαφορές τους είτε καταγράφοντάς τις σημείο προς σημείο είτε εκθέτοντας όλα τα γνωρίσματα του ενός μέλους και κατόπιν του άλλου - 31 -
ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ του σχολικού βιβλίου Έκφραση Έκθεση της Γ Λυκείου Ορισμός (200) (ο καθορισμός και η έκθεση των κύριων γνωρισμάτων μιας έννοιας) ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΟΡΙΣΜΟΥ Οριστέα έννοια To Γένος της Η Ειδοποιός διαφορά Η έννοια που θα Η γενικότερη Γνωρίσματα που διαφοροποιούν την ορίσουμε έννοια στην οποία εντάσσεται οριστέα έννοια από άλλες του ίδιου γένους. Γλώσσα (είναι) ένα σύστημα που βασίζεται σε σύμβολα γραπτού επικοινωνίας ή προφορικού λόγου, γνωστά στα μέλη της ίδιας γλωσσικής κοινότητας. Ένας ορισμός μπορεί να είναι αναλυτικός όταν εκθέτει τα βασικά γνωρίσματα της οριστέας έννοιας γενετικός, όταν περιγράφεται διαδικασία γέννησης της οριστέας έννοιας. ή σύντομος εκτεταμένος ιαίρεση ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΙΑΙΡΕΣΗΣ Η διαιρετέα ιρετέα έννοια H διαιρετική βάση Τα μέλη της διαίρεσης Η βασική ιδέα Το κοινό γνώρισμα Τα είδη που προκύπτουν από τη των ειδών που θα διαίρεση προκύψουν πόλεμος μέσα πολέμου πυρηνικός βιολογικός συμβατικός Επειδή μια έννοια μπορεί να έχει περισσότερες από μία διαιρετικές βάσεις, πρέπει να προσέξουμε, ώστε να μην τη διαιρέσουμε σε είδη με διαφορετική διαιρετική βάση. Για παράδειγμα, η διαίρεση: Πόλεμος 1. Αμυντικός 2. Επιθετικός 3. Πυρηνικός έχει δύο διαφορετικές διαιρετικές βάσεις ( 1. και 2. έχουν κοινή βάση (σκοπός πολέμου), ενώ το 3. έχει διαφορετική διαιρετική βάση (μέσα πολέμου) - 32 -
Γ. Νταουλτζής, Α. Τσουκαντάς (ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΕΤΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ & ΕΝΟΣ ΕΥΡΥΤΕΡΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ) ΕΝΟΤΗΤΑ (212) Απαιτεί την ομοιογένεια των νοημάτων της παραγράφου. Πρέπει, λοιπόν, το περιεχόμενο όλων των προτάσεων να συνδέεται άμεσα και πειστικά με την θέση της Θεματικής Περιόδου ΑΛΛΗΛΟΥΧΙΑ Εξασφαλίζεται όταν οι σκέψεις μας παρατίθενται σε λογική και φυσική σειρά και δείχνουν καθαρά τη σχέση που υπάρχει μεταξύ τους. Η αλληλουχία πετυχαίνεται με τη σαφή διάκριση των τμημάτων (πρόλογος, κύριο μέρος, επίλογος) και των υποτμημάτων του κύριου μέρους με τη σωστή διάταξη του υλικού (χρονολογική, τοπική, σημασίας κ.ά.) Συνοχή (214) Την πετυχαίνουμε όταν με τα κατάλληλα εκφραστικά μέσα μεταβαίνουμε φυσικά και λογικά από τη μια λέξη - πρόταση - περίοδο στην άλλη. Μέσα για την επίτευξη συνοχής είναι χρήση διαρθρωτικών λέξεων και φράσεων επανάληψη λέξης ή φράσης αντικατάσταση μιας λέξης με αντωνυμία ή με άλλη συνώνυμη κ.ά. - 33 -