Το κάπνισμα ως απειλή για την υγεία και την οικονομία. Υπάρχουν λύσεις; Κώστας Αθανασάκης, BScHS, BScEcon, MSc, PhD Τομέας Οικονομικών της Υγείας, ΕΣΔΥ Εισαγωγή Το κάπνισμα αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα δημόσιας υγείας και μια σημαντική απειλή για την κοινωνική ευημερία διεθνώς Τόσο από πλευράς επίδρασης στην αύξηση της νοσηρότητας και της θνησιμότητας Όσο και των επιπτώσεων στην οικονομία της υγείας και την κοινωνική παραγωγικότητα 1
Κάπνισμα και φορτίο νοσηρότητας: διεθνή δεδομένα Σε παγκόσμιο επίπεδο, 4,5 εκατομμύρια θάνατοι ετησίως αποδίδονται στο κάπνισμα Με βάση άλλες εκτιμήσεις: 6 εκατομμύρια Το 10% της συνολικής παγκόσμιας θνησιμότητας αποδίδεται στο κάπνισμα Ο απόλυτος αριθμός των θανάτων αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά την επόμενη 20ετία 10% των θανάτων αποδίδεται στο παθητικό κάπνισμα Κάπνισμα και φορτίο νοσηρότητας: δεδομένα από την ΕΕ Κάθε χρόνο στην ΕΕ περίπου 650.000 θάνατοι οφείλονται σε νοσήματα που σχετίζονται αιτιολογικά με το κάπνισμα (European Commission, 2009) Ο μέσος όρος ηλικίας των θανόντων κυμαίνεται από 35 69 έτη Περίπου 13 εκατομμύρια Ευρωπαίοι πολίτες πάσχουν από ένα χρόνιο νόσημα, το οποίο σχετίζεται αιτιολογικά με το κάπνισμα Ένας σημαντικός αριθμός των θανάτων (περί τις 19.000 ημερησίως) αφορά σε παθητικούς καπνιστές 2
Κάπνισμα και φορτίο νοσηρότητας: Ελλάδα Στην Ελλάδα, ειδικότερα, το κάπνισμα αποτελεί τον κυριότερο παράγοντα κινδύνου για την υγεία του πληθυσμού Κυρίως συνεπεία του υψηλού επιπολασμού των καπνιστών Και του ύψους της κατά κεφαλή κατανάλωσης Με βάση υπολογισμούς του ΠΟΥ, το κάπνισμα είναι η βασική αιτία του 17% των θανάτων σε Έλληνες άνω των 30 ετών Κάπνισμα και φορτίο νοσηρότητας: Ελλάδα Χαμένα DALYs ως αποτέλεσμα των κυριότερων παραγόντων κινδύνου για την υγεία στην Ελλάδα Πηγή: Τούντας Γ. Και συν: Η υγεία του Ελληνικού Πληθυσμού 2007 3
Νοσηρότητα και δαπάνες Το φορτίο νοσηρότητας, καθώς και η σοβαρότητα και πολυπλοκότητα των καταστάσεων υγείας με τις οποίες σχετίζεται αιτιολογικά το κάπνισμα έχουν ως αποτέλεσμα υψηλές ανάγκες σε (εξειδικευμένη) φροντίδα υγείας Συνεπεία αυτού, το κάπνισμα συνοδεύεται και από σημαντικές δαπάνες για το σύστημα υγείας και το κοινωνικό σύνολο εν γένει Η οικονομική διάσταση του καπνίσματος: διεθνή δεδομένα Εκτιμάται ότι το κόστος του καπνίσματος διεθνώς υπερβαίνει τα 500 δισ. $ ετησίως Η συνολική επιβάρυνση (άμεσο και έμμεσο κόστος) μπορεί να ανέλθει έως και στο 3.6% του ΑΕΠ μιας ανεπτυγμένης χώρας (αναλόγως του επιπολασμού) Ποσοστό 6 10% του προϋπολογισμού υγείας αφορά τη θεραπεία νοσημάτων που σχετίζονται με το κάπνισμα Σε χώρες με μικρότερο πληθυσμό ασθενών (ΗΠΑ, ΗΒ) το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 5% της συνολικής δαπάνης υγείας 4
Η οικονομική διάσταση του καπνίσματος: διεθνή δεδομένα Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η συνολική δαπάνη για το κάπνισμα οφείλεται Στη θεραπεία των νοσημάτων με αιτιολογική συσχέτιση (άνω των 30 νοσημάτων, τα περισσότερα εξ αυτών άκρως σοβαρά) Στην απώλεια κοινωνικής παραγωγικότητας, λόγω απουσίας από την εργασία ή πρόωρου θανάτου Το οικονομικό φορτίο του καπνίσματος στην Ελλάδα Με βάση παλαιότερες εκτιμήσεις (Αθανασάκης και συν. 2009), οι συνολικές δαπάνες συνεπεία του καπνίσματος στην Ελλάδα ανέρχονται σε 3,3 δισ. ετησίως Με βάση τα πρόσφατα δεδομένα, ο αριθμός αυτός επιβεβαιώνεται: Άμεσο κόστος καπνίσματος: 1,76 δισ. (7,9% της συνολικής δαπάνης υγείας συντηρητική εκτίμηση) Συνολικό κόστος: 3,27 δισ. (1,5% του ΑΕΠ) 5
Η ανάγκη υιοθέτησης αντικαπνιστικών πολιτικών Ηθέ θέση του καπνίσματος α ως υγειονομική εο ο προτεραιότητα επιβάλλει την έγκαιρη υιοθέτηση αντικαπνιστικών παρεμβάσεων και πολιτικών στην Ελλάδα Η επιλογή των καταλληλότερων εξ αυτών, με γνώμονα τη βελτίωση της αποδοτικότητας του συστήματος, αποτελεί αντικείμενο της οικονομικής αξιολόγησης Η σχέση κόστους οφέλους Όφελος Α - Επιβίωση - Ποιότητα Ζωής Επιλογή Κόστος Α - Θεραπείας - Επιπλοκών Όφελος B - Επιβίωση - Ποιότητα Ζωής Κόστος B - Θεραπείας - Επιπλοκών Κόστος Β Κόστος Α ΟΛΚΟ = ---------------------------------- = Κόστος / Κερδισμένο ποιοτικό έτος ζωής Όφελος Β - Όφελος Α 6
Οικονομική αξιολόγηση των παρεμβάσεων διακοπής καπνίσματος Η βιβλιογραφία παρέχει έναν σημαντικό αριθμό μελετών αξιολόγησης ης του συνόλου,, σχεδόν,, των παρεμβάσεων διακοπής καπνίσματος Επισκέψεις σε Ιατρούς, Συμβουλές, Προγράμματα, Αλλαγή Συμπεριφοράς Θεραπείες Αντικατάστασης Νικοτίνης Χάπια, Τσίχλες, Παστίλιες Έμπλαστρα Με Σπρέι από την Μύτη ή με Συσκευή Εισπνοής Φάρμακα Bupropion (Selective inhibitor of the neuronal reuptake of catecholamines) Varenicline (Nicotine receptor partial agonist selective for nicotine acetylcholine receptors) Αντικαπνιστικές παρεμβάσεις υπό την οπτική της οικονομικής αξιολόγησης Με βάση τα αποτελέσματα της οικονομικής αξιολόγησης από τη διεθνή εμπειρία, οιπαρεμβάσειςδιακοπήςτου καπνίσματος: είτε σχετίζεται με αρκετά ελκυστικούς λόγους κόστουςοφέλους (σχεδόν στο σύνολό τους) είτε εξοικονομούν πόρους στο υγειονομικό και ασφαλιστικό σύστημα Παρόλα αυτά απαιτείται μια σημαντική προϋπόθεση: ο καπνιστής να θέλει να κόψει το κάπνισμα 7
Αντικαπνιστικές παρεμβάσεις υπό την οπτική της οικονομικής αξιολόγησης Στην προσπάθεια αυτή, ο παράγοντας με τη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα είναι η φορολογία των προϊόντων καπνού Μέσω της επίδρασής της στην τιμή Φορολογία, τιμές και κατανάλωση τσιγάρων Αυξήσεις των τιμών σταθερά πάνω από τον πληθωρισμό: Ωθούν τους καπνιστές σε προσπάθεια διακοπής Ιδίως τους νεότερους σε ηλικία Αποτρέπουν τους πρώην καπνιστές να ξαναρχίσουν Μειώνουν την κατα κεφαλή κατανάλωση στους ήδη καπνιστές Στρέφουν την κατανάλωση προς φθηνότερα ή υποκατάστατα προϊόντα καπνού Αυξάνουν τα φορολογικά έσοδα (συνήθως) Είναι κοινωνικά δίκαιες («εσωτερικεύουν τις εξωτερικότητες») 8
Φορολογία, τιμές και κατανάλωση τσιγάρων Σε γενικές γραμμές, δεδομένα >100 μελετών σε χώρες με υψηλό κατά κεφαλή ΑΕΠ δείχνουν ότι: Μια αύξηση 10% στην τιμή επιφέρει μια μείωση στη συνολική κατανάλωση από 2.5 5% Το consensus statement είναι 4% (ελαστικότητα 0.4) Από την πτώση στην κατανάλωση Το 50% αναφέρεται σε καπνιστές που κόβουν το κάπνισμα Το άλλο 50% αναφέρεται σε κατά κεφαλή μείωση στον αριθμό τσιγάρων Φορολογία, τιμές και κατανάλωση τσιγάρων Το αποτέλεσμα από μια αύξηση της τιμής Είναι εντονότερο στη μακροχρόνια περίοδο (λόγω του εθισμού) Είναι διαφορετικό μεταξύ των εισοδηματικών στρωμάτων (επηρεάζει περισσότερο τα χαμηλά εισοδήματα) Διαβρώνεται από το λαθρεμπόριο ρ προϊόντων καπνού 9
Φορολογία, τιμές και κατανάλωση τσιγάρων Η επίδραση διαφόρων αντικαπνιστικών πολιτικών στη μείωση του επιπολασμού των καπνιστών (ΗΒ 1993 2000) Πηγή: Townsend, Addiction 1993;88:43-52 Ορισμένα συμπεράσματα Το νοσολογικό και οικονομικό φορτίο του καπνίσματος είναι δυσθεώρητο Και ιδίως για την Ελλάδα και την τρέχουσα οικονομική συγκυρία είναι μια δυσβάσταχτη κατάσταση για το σύστημα υγείας και την οικονομία Δράσεις και πολιτικές κατά του καπνίσματος οφείλουν να αποτελέσουν εθνική προτεραιότητα Στην περίπτωση αυτή, τα οικονομικά κίνητρα εμφανίζονται ιδιαίτερα αποτελεσματικά 10
Ορισμένα συμπεράσματα Η αύξηση της τιμής των προϊόντων καπνού (και μάλιστα η ποσοτική όχι η ποσοστιαία) είναι ο αποτελεσματικότερος τρόπος περιορισμού του καπνίσματος σήμερα Αύξηση της τιμής κατά 10% περιορίζει την κατανάλωση κατά 4%, ιδίως στους νέους Παράλληλα, πέραν των υγειονομικών συνεπειών, έχει και σημαντικά οικονομικά οφέλη (περιορισμός δαπανών υγείας, αύξηση φορολογικών εσόδων) Ευχαριστώ 11